1. Jaabwọ ká ụpwụ nya 1 Ala ịTẹsalonika 5:11 ya, ụkụrwọ oyina ahị wuu à tị́ kaa ya ụbwọ ju?

 ALỌJỊRA-JỊRA nyang nwụ Ube nya Ịpyị-Adịrahụ ọhẹ lee ọ-nwụla ẹnẹhẹ lẹẹ? Ó ri ịnyị aalẹ, ịwẹẹ ọḍada á juwa ka, à kpịtịya nya ọjịra-jịra ọhọhẹ ọlẹ ká ka u-ube onyeewe ọọwa. Āhị nya iJihova ọwẹ myịng lẹhị. Ọhẹka ọ dọmwụ myịng lẹhị gbee kọọ lala ahụ nyị ka jida. Á cheri ka á tụbwọọ ka mwu eje ọ-wụrụ ọjịra-jịra myị́ ka. Ube nya Ịpyị-Adịrahụ nyahị ịlẹ kị kaa nwụ́ kẹm-kẹm kaa ya ogbo ha ẹnyị nya iJihova. Ma ahị tị dọmwụ kaa kpa ogbo ọ-gụ ọọwa gụ kịlọọ ụka kahị ya ụbwọ ju ụma nya ụkụrwọ ọkịla ọlẹ kọ lala ube ọnwụnwụ ẹ-ẹpwụ. Ụkụrwọ ọọwa baba gụ́ ube ọlam-ọlam ọnwụnwụ wẹẹ. Ọọwa ri ọ-ka kpa angịlẹ kị kaa wẹ ebe ị-kpa gbịgba ịịwa wule. Ụkụrwọ ọlịịwẹ ọlẹrụ ịPọlụ à la i-irya ụka kọ da omyi ẹla ịla ụpwụ nya 1 Ala ịTẹsalonika 5:11, ko ri egbeju nya ang ọjẹ́jẹ nyahị ọlẹ lẹ.—Wọọ.

2. Ẹlịyẹ ahị tị́ wẹẹ ka kụ ẹhị yẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ?

² Ọlẹrụ ịPọlụ ri ọ-chụ pwokwita ọnyịịla-ọnyịịla nya ọngọlẹ kọ jẹ́ jaabwọ kọ ka bwu kpa aanamwụ wule. Ọ jẹ́ ahyẹẹrwẹrwa nyaa. Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ, ahị ka kụ ẹhị yẹ abwọlẹ kọ da aanamwụ alẹng bala anyang ụbwọ (1) bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ, (2) nyọka jẹ́-ẹ họ okpunyi bala awụlẹ, bala (3) ọ-ka ju ọmyịmyị nyaa ọngịrị ẹ-ẹga nya iJihova. Ahị yẹ jaabwọ kahị ka bwu gbịlọọ bala ọ-kpa aanahị ịla ọjịra-jịra wule alẹ wẹẹ.—1 Kọr. 11:1.

3. Irya ọ-la kpakpa oyina ịPọlụ à tị́ la?

³ ỊPọlụ la ọháha ẹ-ẹga nya aanamwụ yẹẹyẹẹ. Ọwa la ịlọmwụ á ri ọngga nya akama ka; lẹ, ọ jẹ́-ẹ jẹ́ ahyẹẹrwẹrwa nya  aanamwụ ịla ọjịra-jịra ụka kị ja chịpwụrụ bwu ẹpwụ nya akama. Ụka ọhẹ, okpoko gụ ịPọlụ myị́ kpụ ọ baba nyọka họ ụkụrwọ ọlẹ kọ ka kpa da ịlọmwụ bala alogu-ẹdịyẹ nyamwụ ụbwọ. (Ụkụr. 20:34) Ọ kaa họ ụkụrwọ nya ọdụ ọnụnụ. Ụka kọ pwụ ịKọrịntị, Akwila bala iPirisila kị jẹ́-ẹ nụ ọdụ lala ọwọwa, ọ kaa họ ụkụrwọ bala jene lẹ. Ma “ẹnụ myị́ ẹnụ nya Ẹnụtụrụ Ọhịnyọ Lụkụrwọ,” ọ kaa ya ẹla nya Ohe je ala iJuu bala ala iGiriki. Nyọlẹ ká ịSayịlasị bala iTimoti tị pwụ eji lẹ, ịPọlụ à dọmwụ nyọka “kpa ẹla nya Ohe Oluhye ya pyẹ je angịnyị bala o-juwa ri ibeenu ya je ala iJuu ịlụwa” gụ́ olene lẹlẹ. (Ụkụr. 18:2-5) ỊPọlụ á deeri nya ụkụrwọ ọkpọnchị ọlẹ kọ la ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị ẹnẹnẹhẹ lẹka, kọ ri ọ-ka gbịgba ha iJihova. Ọlẹ ká ịPọlụ ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji ẹ-ẹga nya ẹrụ ọnyịila ọ-kpa pyẹ bala ọ-kpahị ju ịbaba nya ịlọmwụ wẹẹ, ọ jẹ́ ju aanamwụ alẹng bala anyang ọhụ. Ọ kpaa ịtịya nyori nyị ya iwe da ká olo nya ọhịhị bala ọbaba nyọka hu ha ugbiyegu nyị họ kị ka nyẹẹkpẹ da “ang ọlẹ kọ chịla-chịla gụgụ wuu” ka. Ang ịịwa ri agbẹyị ịdatị-ịdatị ịlẹ kahị kaa bwu gbịgba ha Ohe Oluhye.—Filip. 1:10.

4. Ányị ịPọlụ bala iTimoti à tị́ da aanaa ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ọtụpyịpyị?

⁴ Lụka o-kpii nyọlẹ ká ọjịra-jịra ọla ịTẹsalonika yeji kpá, ọtụpyịpyị ọnyọọngịrị chị aanahị inyeewe ịlụwa ọgụ. Ụka ká alagbụrụ ịhyẹ ịlẹ kị kaa tụ́ angịnyị nya ịKịrayịsị pyịpyị á yẹ ịPọlụ bala ịSayịlasị kaka lẹ, i wu “angịhyẹ ịlụwa ịlẹ kị ri anyadịda nya awụlẹ ẹ-ẹpwụ nya ịKịrayịsị, juwa gbilaa kpa kele kịla alegbeju ịkpẹhị rịrị epweji ọọwa lẹ,” i yẹkẹẹ: “Alẹng ịlẹ . . . juwa tụ iSisa adịrahụ ọgbahị nya ala iRom pyịpyị.” (Ụkụr. 17:6, 7) Kụ irya nya abwọlẹ ká angịnyị nya ịKịrayịsị inyeewe ịwẹ ka ju uhi kaka ba ụka kị jẹ́ nyori alẹng ịla epweji ọwẹ nyị juwa jahị daa wẹẹ. Ọ ka du kị ka la dẹwụ-dẹwụ ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nyaa myị, ma ịPọlụ á tị tịtọ kọ ka lịnyị ka. Ịlẹhị lẹ ọwa bala ịSayịlasị baba nyọka rụ, ị maga jaabwọ ká ọjịra-jịra onyeewe ọwẹ ka bwu yé ewu ọ-chị ke. ỊPọlụ kpa ala ịTẹsalonika ịtịya yẹkẹẹ: “Ahị du iTimoti ọnyadahị . . . ẹrụ warị wẹ ẹga nyanụ kọ ka chịnụ ọmwụ weeji ẹ-ẹpwụ nya ọmyịmyị ọlala nyanụ . . . . Chajị ká ọngọngọhẹ lẹpwụ nyanụ á ka pyị ọmwụ giri-giri ẹ-ẹpwụ nya ọmyịmyị ọlala nyamwụ chajị nya ị-tụ pyịpyị ịtụka ịịwa kpongkpong kaka.” (1 Tẹs. 3:2, 3) Ọ chịkpẹẹ yẹẹyẹẹ myị nyori iTimoti la ịlọmwụ la ọtụpyịpyị ụ-ụwa e-epweji nyamwụ ko ri iLisitịra. Ọ yẹ jaabwọ ká ịPọlụ ju aanamwụ ịlụwa ọngịrị. Nyọlẹ ká iTimoti yẹ jaabwọ ká iJihova yẹ iwe-ahụrụ ọwẹ da wẹẹ, ọ jẹ́ họ ká aanamwụ alẹng bala anyang inyeewe ịwẹ jẹ́ myị̀myị̀ nyori ang nyị ka yẹda ka ọhágụ ịnyịnyị wẹẹ.—Ụkụr. 14:8, 19-22; Hib. 12:2.

5. Ányị ọọnahị Bryant à tị́ yé apyobwuna bwu ụbwọ ọdada nya ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ?

⁵ Ụgbẹyị ọkịla oyina ịPọlụ à tị́ ju aanamwụ ịla ọjịra-jịra ọngịrị? Ụka kị mwẹẹkpẹ ka iLisitịra, Ayịkoniyọm, bala Antiyọkọ, ịPọlụ bala ịBanabasị ‘chụ angịlẹ kị ka kpẹhị rịrị ọjịra-jịra.’ (Ụkụr. 14:21-23) Ịwẹẹ ọdada á juwa ka, angịgbahị ịlẹ kị chụ ri ẹjẹ ọkpụkpụ ha alọjịra-jịra wuu, jaabwọ ká angịgbahị nya ọjịra-jịra ịla alẹ la. Wo ẹlẹhẹ ọlẹ ká ọọnahị ọlẹng ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Bryant ya lẹẹ wẹẹ. Ọ yẹkẹẹ: “Ụka kam gu ẹka 15, adam rụ hi ẹpwa, ị tị gba ịnam kpehe hi ọjịra-jịra ịnyịnyị.” Ịyẹ à tị́ da Bryant ụbwọ du kọ jẹ́ bọhụ lụka olujwo ọwẹ? Ọ yẹkẹẹ: “Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Tony, kaa ya ẹla balam ọọjịra-jịra bala ụka ọkịla ịnyịnyị. O jam oja nya angịhyẹ ịlẹ kị la ịmayẹ ma kị tị kaa chị ọkẹkẹnị. Ọ wa ụpwụ nya Eje Ọnyịịla 27:10 jem bala ọ-kaa ya ẹla u-uhye nya iHesekaya, ko godayị giri-giri nanana nyori adamwụ á ya  ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji họọ ka.” Ányị ụbwọ ọdada ọwẹ à tị́ ju apyobwuna ha Bryant kaka ba? Bryant yẹkẹẹ: “Ọhụ ojuju nya Tony du kam dọmwụ nyọka kpa ụka nyam wuu họ ụkụrwọ ha iJihova.” Angịgbahị nya ọjịra-jịra, anụ ya ẹhị reeji nyọka da angịlẹ kị baba nya ‘ọhụ ojuju’ lala Bryant ụbwọ.—Etu 12:25.

6. Ányị ịPọlụ à tị́ kpa oja nya ọhịhị nya angịkịla ju aanamwụ ọhụ?

⁶ ỊPọlụ kpụ aanamwụ ịla ọjịra-jịra ịtịya nyori bwula ọngịrị nya iJihova, “iru nya angị ịgọgọ inyogo” nyị bọhụ ẹ-ẹpwụ nya akama. (Hib. 12:1) ỊPọlụ jẹ́ jaabwọ ká oja nya ọhịhị nya angị ịlụka onyogo ịlẹ kị jẹ́ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya akama ịdatị-ịdatị ka jẹ́-ẹ ju aanamwụ ịla ọjịra-jịra ọngịrị bala ọ-ka daa ụbwọ nyọka ya ẹhị rịrị ẹ-ẹga nya “epweji nya Ohe Oluhye Ọngọlẹ kọ juwa hịhị.” (Hib. 12:22) Ịnyịnyị ọ la alẹ lẹ. Owo nyahị à tị́ kaa yé ọngịrị ụka kọ wa oja nya abwọlẹ ká iJihova da iGidiyọn, ịBarakị, iDevidi, ịSamwẹlụ, bala iru nya angịkịla ụbwọ ka? (Hib. 11:32-35) Angị la ọmyịmyị ịlụka nyahị ọlẹ tị bẹ? Ám̀ e-egbeju ẹpwa ọla odehe wuu, ahị kaa ye ileta bwu ẹga nya aanahị alẹng bala anyang ịlẹ ká ọmyịmyị nyaa la ọngịrị gụ́ olene ụka kị wa oja nya ọhịhị nya ọngọhẹ nya angịlẹ kị godayị giri-giri ha iJihova alẹ.

7. Ịyẹ a tị́ jẹ́ bwu ẹla ọlẹ ká ịPọlụ ya ụ-ụpwụ nya Ala iRom 14:19-21?

⁷ Ahị kaa kpa aanahị wule ụka kahị họ ẹla ọlẹ kọ ka kpa okpunyi nwà ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra. Áhị kaa ya iwe da irya nya ọngọngọọng ọdatị ka chịhị ebwo ka. Áhị tị kaa ya ọnụ rịrị ẹla ọla irya nyahị ụka ká Ụpwụ Ịgọgọ á da ehile u-uhye nya ẹla kpangga ka lẹ ka. Kụ irya nya ọ-chụ pwokwita ọlẹ wẹẹ. Ọjịra-jịra ọla iRom la angịnyị nya ịKịrayịsị ịlẹ kị ri ala iJuu bala ala iJentayịlị. Ụka ká Ehile nya iMosisi chịpwụrụ lẹ, angị kaa gbịgba ha iJihova á baba nyọka ba ẹla ịlẹ ko ya u-uhye nyọka chịgọ hi ang iriri ịhyẹ jẹ kaka. (Mak. 7:19) Bwu ụka ọọwa kịlahị, ala iJuu ịhyẹ ịlẹ kị ri angịnyị nya ịKịrayịsị kaa la ịlaa nyọka ri ang oriri ụma ọnyị myị́ ọnyị. Ma ala iJuu ịkịla tị juwa kọ laa lala o-ri nyị́ chịla nyọka họ ịnyị ka. Ọjịra-jịra dọmwụ nyọka chị ebwo ọọlajị nya ẹlẹwẹ. ỊPọlụ ya ẹla yẹẹyẹẹ u-uhye nya ọbaba nyọka họ okpunyi ene kọọ yẹkẹẹ: “Ụma nya ang oriri ọnyị myị ọnyị lee ere ọnwanwa lee ịngịngịhyẹ ọkịla ọlẹ kọ ri kahị họọ lẹ, ká ang ọọwa a ka họ ká ọnyadahị ọkịla ẹ-ẹpwụ nya ịKịrayịsị a ka chị ụchụụ mileji ẹ-ẹpwụ nya ọmyịmyị ọlala nyamwụ lẹ aalẹ, ọ ka ri ang ọchịla-chịla hahị kahị ka cheji ba ẹchẹ nya ang ịịwa wuu la ọhọhọ pyii lẹ.” (Ala iRom 14:19-21.) Lẹ ịPọlụ da aanamwụ ụbwọ nyọka yẹ jaabwọ ká o-wo lawụlẹ-ka ọlịịwẹ tịpyọ kaka ba u-uhye nya ọng myị́ ọng bala ọjịra-jịra lẹpwụ-lẹpwụ. Ọwa ịnyịnyị nwụlanọ nyọka nwụ abwẹla nyamwụ họ kọ ka chị angịkịla mileji ka. (1 Kọr. 9:19-22) Ahị ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ kpa angịkịla wule bala ọ-họ okpunyi kori kahị kaa hịnyọ la ọ-ya ọnụ rịrị ẹ-ẹla ọlẹ kọ háahị gụ́.

8. Ányị ịPọlụ à tị́ họ ụka ká ẹlẹhẹ ja ka bịrị okpunyi ọlẹpwụ nya ọjịra-jịra?

⁸ ỊPọlụ ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji ẹ-ẹpwụ nya okpunyi ọhọhọ bala angịlẹ kị kaa pwa ju ẹla ịlẹ kị ju apyobwuna. Ọ-chụ pwokwita, angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhe ịhyẹ ya ọnụ rịrị nyori ala iJentayịlị ịlẹ kị wẹ ka ri angịnyị nya ịKịrayịsị nyị ka da ụwụwụ pyii. Ọhẹka chajị ká angịkịla ka kpaa abyị ka à du kị ya ịnyị lẹ. (Gal. 6:12) ỊPọlụ pwa ju ẹlẹwẹ la ọngịrị-ọngịrị, ma ọkọkọ nyọka ya ọnụ rịrị nyori ụgbẹyị nyamwụ ị ka bajẹ pyị lẹ, ọ myọnụ nyọka kpa ẹla ọọwa kaka ta angịgbahị nya ọjịra-jịra ọla iJerusalẹm. (Ụkụr. 15:1, 2) Bwula  ọọwa, abwẹla nyamwụ da angịnyị nya ịKịrayịsị ịwẹ ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ la okpunyi bala ọkẹkẹnị ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra.—Ụkụr. 15:30, 31.

9. Ányị ahị tị́ ka bwu ba ọgụ-ẹpẹtẹ nya ịPọlụ jẹ?

⁹ Kori ká owo lawụlẹ-ka ọhẹ á kpeji, ahị kaa kpa okpunyi nwà kịlahị bwula ọ-mwahị nya ụbwọ ọdada ka ẹga nya angịlẹ ká iJihova chụ nyọka kpẹhị rịrị ọjịra-jịra. Ụka lụmẹ-lụmẹ, ahị ka jẹ́-ẹ yé ẹla ọmẹjẹ ọlẹpwụ nya ịBayịbụụ ẹ-ẹpwụ nya apwụ nyahị lee ẹla ọmẹjẹ ọlẹ ká ogu ka ya hahị. Ó ri kahị ya ẹhị rịrị ọọ-ka ba ẹla ọmẹjẹ ịịwa jẹ ọkọkọ nyọka hu ẹla ọlẹ ko ri irya nyahị kụ ịlahị, ahị ka họ okpunyi ka ji ẹpwụ nya ọjịra-jịra.

10. Ang ọkịla oyina ịPọlụ à tị́ họ nyọka kpa okpunyi kịlahị ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra?

¹⁰ ỊPọlụ họ ká okpunyi ji bwula o-ya ẹla u-uhye nya abwẹla ịnyịịla nya aanamwụ ọkọkọ nya abwẹla ịtịpyọ nyaa. Ọ-chụ pwokwita, o-ocheju nya ileta ọlẹ ká ịPọlụ da kịla ala iRom, o gu ẹnyị nya angịnyị lụmẹ-lụmẹ bala o-ya ẹla rụ́ abwẹla ọnyịịla nya iru nyaa lee ẹla ọlẹ kọ jẹ́ u-uhye nyaa. Ahị ka jẹ́-ẹ gbịla ịPọlụ bwula o-gu ẹnyị nya abwẹla ịnyịịla nya aanahị alẹng bala anyang myị́. Ụka kahị họ ịnyị, ọ-yẹ jula awụlẹ nyahị kaa la ọngịrị gụ́ ọọwa, ọháha tị kaa nwà kịlahị ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra ịnyịnyị.

11. Ányị ahị tị́ ka bwu họ okpunyi ụka ká o-wo lawụlẹ-ka á ji?

¹¹ Ụka ọhẹ, angịnyị nya ịKịrayịsị ịlẹ kị dọmwụ la gbẹgbịlẹ lẹ ka ya ẹla ju awụlẹ lee ọ-dọmwụ da awụlẹ ịwẹẹ myị́. Ọ lịnyị ẹ-ẹga nya ịPọlụ bala ịBanabasị oligu o-chii nyamwụ. Alẹng imiiye ịwẹ ya ẹla ju awụlẹ u-uhye nyọka kpa ịMakị ba ịlaa ẹ-ẹpwụ nya ogu ẹdịyẹ ọkịla nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ nyaa lee ọ-ka kpọọ ka. ‘Arụ ọrụrụ kpeji ẹ-ẹpwarịrị’ nyaa gbee kị chị ebwo hi awụlẹ. (Ụkụr. 15:37-39) Ma ịPọlụ, ịBanabasị, bala ịMakị jẹ́ họ okpunyi bala awụlẹ, mẹjẹ nyori ị jẹ́ apyobwuna nya okpunyi bala ọ-yẹ jula awụlẹ ọla ọjịra-jịra. ỊPọlụ dọmwụ ya ẹla ọnyịịla nya ịBanabasị bala ịMakị ụka ọkịla. (1 Kọr. 9:6; Kol. 4:10) Ahị ịnyịnyị baba nyọka myị́ o-wo lawụlẹ-ka ọnyị kahị la bala angịkịla ịla ọjịra-jịra bala ọ-ka kịnyaa la ọ-ya ẹhị rịrị a-abwẹla ọnyịịla nyaa. Bwula ụgbẹyị ọlịịwẹ, ahị ka kpa okpunyi bala o-wo lawụlẹ nwà kịlahị.—Efe. 4:3.

12. Akama iyina aanahị alẹng bala anyang à tị́ kaa la?

¹² Ahị kaa kpa aanahị wule ụka kahị ju ọmyịmyị nyaa ọngịrị ẹ-ẹga nya iJihova. Alugbiyegu nya aanahị ịhyẹ ịlẹ kị kaa gbịgba ha iJihova ka lee ala ọlụkụrwọ bala ala ube-ụpwụ nyaa kaa kpaa họ. Angịkịla kaa la akama nya ẹdụrụ ọjụjụ lee ọ-ja maga nyọka deeri hi ẹla ọlẹ kị họ jwaa. Angịkịla tị dọmwụ juwa kị hu enyi Ohe ẹ-ẹpwụ nya ẹka lụmẹ-lụmẹ kị wẹẹ dayị gbe odehe ọlẹ ọ-ka cheju lụka ọtata lẹ. Iwe-ahụrụ ịwẹ ka jẹ́-ẹ ma ọmyịmyị nya ọngịnyị nya ịKịrayịsị yẹ myị́ alẹ. Ala ọjịra-jịra nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhe la akama ịlịịwẹ. Ịyẹ ịPọlụ à tị́ họ nyọka ju aanamwụ ọngịrị?

13. Ányị ịPọlụ à tị́ bwu da aanamwụ ịlẹ kị kaa kpa họ chajị nya ọmyịmyị nyaa ụbwọ?

¹³ ỊPọlụ kpa Ụpwụ Ịgọgọ ju ọmyịmyị nya aanamwụ ọngịrị. Ọ-chụ pwokwita, ọhẹka ọ ka la ala iJuu ịlẹ kị ri angịnyị nya ịKịrayịsị ujwo la ọ-ka wẹ ala ugbiyegu nyaa ịlẹ kị me irya nyori ịgba ọgbagba nya ala iJuu nyị jene nya ịnya angịnyị nya ịKịrayịsị ẹla myị́. Ịwẹẹ ọdada á juwa ka, ileta ọlẹ ká ịPọlụ da kịla ala iHiburu ju ọmyịmyị nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịwẹ ọngịrị yẹẹyẹẹ. (Hib. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Ẹla ọlẹ ká ịPọlụ da wụlẹ ka daa ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ wẹ angị da ịwẹẹ ọlịnyị ẹla. Alẹ, ahị ka jẹ́-ẹ da aanahị ịlẹ ká angịnyị kaa kpa họ ụbwọ nyọka kpa ẹla ịla apwụ ị-da ịBayịbụụ wụlẹ nyahị ya ẹla u-uhye nya ẹla ọlẹ kị myị ju. Ó tị ri kị kaa  kpa aanahị ịlẹ kị ri anjwo họ chajị nyọlẹ kị myị nyori Ohe à họ ang wuu lẹ, ahị ka jẹ́-ẹ daa ụbwọ nyọka yé ẹla bwu ẹpwụ nya apwụ ịlẹ kị ri, Was Life Created? bala The Origin of Life—Five Questions Worth Asking nyọka kpa ya ang odudu kị myị́ nyori ị họ ang họhọ ịnyị.

14. Ịyẹ ịPọlụ à tị́ họ, nanana nyori ọ kaa kpa ụka nyamwụ wuu ya ẹrụ ọnyịịla?

¹⁴ ỊPọlụ ju aanamwụ ọhụ nyọka mẹ ọháha jẹ bwula “ụkụrwọ ọnyịịla.” (Hib. 10:24) ỊPọlụ á kaa da aanamwụ ụbwọ bwula ẹla oyaya kem ka, ma ọ kaa họ ang ọlẹ kọ ka daa ụbwọ ịnyịnyị. Ọ-chụ pwokwita, ụka ká angịnyị nya ịKịrayịsị ịla iJudiya ju ka ẹpwụ nya uhi, ịPọlụ kpa ang ịhyẹ ịlẹ kị baba kịlaa. (Ụkụr. 11:27-30) Nanana nyori ịPọlụ la ụkụrwọ nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ bala ang ọmẹjẹ, ọ kaa mwahị nya agbẹyị ịlẹ kọ ka da angị la ọbaba ụbwọ. (Gal. 2:10) Bwula ọ-họ ịnyị, ọ da aanamwụ ụbwọ nyọka jẹ́ myị̀myị̀ gụ́ ọọwa nyori iJihova ka kpahị jwaa. Alẹ, ụka kahị ya ụbwọ kpụ ịlọhị nyọka kpa ụka, ọngịrị, bala ẹla ọjẹ́jẹ nyahị da angịlẹ ká ẹla họ ta ụbwọ, ahị ịnyịnyị wẹẹ kpa ọmyịmyị nya aanahị wule. Ahị ka jẹ́-ẹ họ ịnyị ịnyịnyị bwula ọ-hu okpoko ha ụka myị́ ụka nyọka da ụkụrwọ nyahị ọ-la odehe wuu ụbwọ. Bwula agbẹyị ịlịịwẹ bala ịkịla, ahị wẹẹ da aanahị ụbwọ nyọka jẹ́ nyori iJihova á ka nyẹẹkpẹ daa ẹnẹnẹhẹ ka.

15-16. Ányị ahị tị́ ka kpa angịlẹ ká ọmyịmyị nyaa la dẹwụ-dẹwụ?

¹⁵ Abwọ á chị ịPọlụ pyẹpyẹ ẹ-ẹga nya angịlẹ ká ọmyịmyị nyaa la dẹwụ-dẹwụ ka. Ọ mẹ ahyẹẹrwẹrwa jẹ ẹ-ẹga nyaa bala o-ya ẹla taa ụ-ụgbẹyị ọnyịịla ọlẹ kọ ka kpaa ịpyọ. (Hib. 6:9; 10:39) Ọ-chụ pwokwita, ẹ-ẹpwụ nya ileta ọlẹ kọ da kịla ala iHiburu wuu, ọ kaa kpa omyi ẹla ọlẹ kọ ri “kahị” ya ẹla nyọka mẹjẹ nyori ọwa ịnyịnyị baba nyọka kpa ẹla ọlẹ kọ wẹẹ ya họ ụkụrwọ. (Hib. 2:1, 3) Lala ịPọlụ, abwọ á kaa chịịhị pyẹpyẹ ẹ-ẹga nya angịlẹ ká ọmyịmyị  nyaa la dẹwụ-dẹwụ ka. Ọkọkọ nya ọọwa, ahị kaa kpaa wule bwula ọmẹjẹ nyori ahị kpaa i-irya yẹẹyẹẹ. Bwula ụgbẹyị ọlịịwẹ, ị ka yẹ nyori ahị la ọháha ẹ-ẹga nyaa ịlẹhị. Abwọlẹ kahị ya ọnụ nọ ya ẹla kaa du ká ẹla ọlẹ kahị ya ka kpa ọngịnyị wule ịnyịnyị.

¹⁶ ỊPọlụ họ ká aanamwụ jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova jẹ́ akụrwọ ịnyịịla ịlẹ kị wẹẹ họ. (Hib. 10:32-34) Ahị ka jẹ́-ẹ họ ẹla ọlịwịịwẹ ụka kahị ja da ọọnahị ọlẹ ká ọmyịmyị nyamwụ la dẹwụ-dẹwụ ụbwọ. Ahị ka jẹ́-ẹ tọọ wo nya abwọlẹ kọ bwu jẹ́ ẹlịlẹhị lee o-jwoo ọhụ nyọka kụ irya nya ụka ọlẹ ká iJihova dọọ ụbwọ. Ahị ka jẹ́-ẹ kpa iwe ọọwa dọọ ụbwọ nyọka jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova á deeri nya ọháha ọlẹ kọ mẹjẹ lụka ọkẹkpẹ ka bala o-ri Ohe á ka nyẹẹkpẹ dọọ ị-ịlahị ka ịnyịnyị. (Hib. 6:10; 13:5,6) Oja ọlịịwẹ ka ju aanahị ịlịkẹjẹ ịlịịwẹ ọhụ nyọka kịnyaa la ịgba ọgbagba nya iJihova myị́.

17. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka maga nyọka jẹ́-ẹ họ gụ ọwọwa?

¹⁷ Jaabwọ ká ọngọ họ ụkụrwọ nya ube ọ-nwụnwụ kaa jẹ́ ụkụrwọ gụ́ ọọwa jaabwọ ká ụka wẹẹ jẹ, ahị ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ kpa awụlẹ wule gụ́ ọwọwa. Ahị ka jẹ́-ẹ da angịkịla ụbwọ nyọka yé ọngịrị ọlẹ kị ka kpa bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ bwula ọ-jaa oja nya angịlẹ kị bọhụ lụka ọkẹkpẹ. Ahị ká jẹ́-ẹ kpa okpunyi nwà kịlahị bwula o-gu ẹnyị nya abwẹla ịnyịịla ịlẹ kahị yẹ ẹ-ẹga nya angịkịla, họ ká okpunyi ọọwa ka ji kịnyaa ụka kọ ja ka byi, bala ọ-tịrọọ ẹkpẹ ụka ká o-wo lawụlẹ-ka á ji. Ahị tị ka jẹ́-ẹ kịnyaa la ọ-nwụ́ ọmyịmyị nya aanahị bwula ọ-kpaa ịtịya nya ẹlịlẹhị ịkpọnchị ịla ịBayịbụụ, bwula ọ-daa ụbwọ ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ baba, bala ọ-kịnyaa la ọ-tuubwu yi ọngọngọhẹ ọlẹ ká ọmyịmyị nyamwụ la dẹwụ-dẹwụ.

18. Ẹlịyẹ a tị́ cheje nyọka họ?

¹⁸ Angịlẹ kị kaa họ ụkụrwọ nya ebe ị-kpa gbịgba ọnwụnwụ kaa chị ọkẹkẹnị. Ahị ka jẹ́-ẹ chị ọkẹkẹnị ụka kahị dụbwọ nyọka ju ọmyịmyị nya aanahị ịla ọjịra-jịra ọngịrị. Ube ọlam-ọlam ka ta ayịreji myị́ wẹẹ, ma apyobwuna nya ụkụrwọ nyahị tị ka juwa gboyi myị́ oyi! Ahị cheje nyọka “juwa ju awụlẹ ọhụ kịlahị-ịlahị bala ọ-juwa kpa ọmyịmyị nya awụlẹ wule kịlahị” mẹ.—1 Tẹs. 5:11.