• “Ọ lam lala o-ri ụya ọrụm à họ mwụba-mwụba wẹ lẹ.”

• “M̀ la ịlọm oyoyi, ọ lala am nyị́ jẹ́ kpa ịlọm há ọrụm ka, bala o-ri am nyị́ ju apyobwuna kaka.”

• “Ḿ jẹ́ ya ẹla u-uhye nya ẹlẹwẹ bala ọngọngọhẹ ka. M̀ yẹ akama ẹ-ẹpwụ nya ujiji.”

• “Ọ lam lala o-ri iJihova nyị́ kpahị jum ka.”

Ẹla nya angịwẹ mẹjẹ jaabwọ ká ahụ kaa yẹ akama ụka ká ọrụmwụ á kaa yẹ arụrụ nya ụya. Ọ́ tị ri kọ kaa họ ịnyị ịbaa-ịbaa, ọhẹka ẹ-ẹpwụ nya ọya lee ẹka ịmanyị tị́ lẹ, ọ ka la ahụ lala o-ri ọ́ ka jẹ́-ẹ dahịhilọọ kaka myị́. Ahụ ọhẹ yẹkẹẹ: “Ọ lam lala o-ri ọngga ọhẹ am nya-à wẹẹ yẹ lẹ. Ang ịkịla ịhyẹ juwa kọ kaa ya kpụ ịbaa him?”

Ị da egbeju nya ẹla ọlẹ chajị nya ahụ ọlẹ ká ọrụmwụ kaa yẹ arụrụ nya ụya. a Ọ ka ya ẹla u-uhye nya itiwe nya ehile ịla ịBayịbụụ ịlẹ kị ka ya ẹjẹ ọkpụkpụ ha ahụ, bala ọ-ka họ kọ ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova ka juwa balọọ, bala ọ-ka dọọ ụbwọ nyọka yé okpunyi nya ọkịlẹtụ bala ọ-kịnyaa la ọ-gbịgba ha iJihova. b

Ịlẹhị lẹ, á ka jẹ́-ẹ gbe ọrụng ẹ-ẹpwụ nya ang myị́ ang ọlẹ kọ kaa họ ka, ma ịngịhyẹ lee ọkịla ji ká ka jẹ́-ẹ họ nyọka yé okpunyi nya ọkịlẹtụ. Kụ ẹhị yẹ ẹla ịlẹ wẹẹ.

A kpụ ịlọng abyị ka. Ahụ ka kụ irya myị́ nyori nyọlẹ ká ọrwọwa nyị wẹẹ yẹ arụrụ nya ụya nyị ri abyị nya ọwa abwọhẹ lẹ. Ọ la Alice c lala o-ri ọ́ jẹ́ kpa ịlọmwụ há ọrụmwụ ka. Ọ kaa kụ irya nyori, ‘Ịyẹ tị́ du kọ ka há ọrụm gụ́ nyọka mwụrụ yẹ anyang ịkịla ọkọkọ kọ ka yẹm?’ Ịhụ ịhyẹ tị kaa kpịlaa abyị chajị nya abwọlẹ kị họ u-uhye nya iwe-ahụrụ ọwẹ, juwa kụ irya nyori ịwa à du ká ẹlẹwẹ wẹẹ tịpyọ gụ ọọwa lẹ. Danielle yẹkẹẹ, “M̀ yẹ ịlọm lala ọngọ la ọkịlẹtụ o-tolujwo ọlẹ kọ wẹẹ bịrị awụlẹ oyeye nyahị la agbama.”

Kori kọ lang ịnyịnyị aalẹ, jẹ́ nyori iJihova á ka kpụng abyị chajị nya ẹla ọlẹ ká ọrụng họ ka. IJemsi 1:14 yẹkẹẹ: “Ma, ọmayẹ ọnyị myị ọnyị wuu  kaa wẹ chị ọngịnyị ehe ọgụ bwula imyi nya ang onyobyi ọhọhọ ọlẹpwụ ọkịlẹtụ nyamwụ ọlẹ kọ kaa hu ẹhyang nya ang onyobyi ọhọhọ dọọ.” (Rom. 14:12; Filip. 2:12) Ọkọkọ ká iJihova ka kpụng abyị, ọ kaa myọọ lẹhị nyọlẹ ká wẹẹ godayị giri-giri họọ.—2 Ego. 16:9.

Ọ tị ka dụbwọ myị́ ịnyịnyị nyọka jẹ́ nyori ọrụ ọ-yẹ arụrụ nya ụya á mẹjẹ nyori ahụ nyamwụ á jẹ́ kpa ịlọmwụ nwa ka lẹ ka. Angị jẹ́ ang u-uhye nya ẹlẹwẹ ya nyori arụrụ nya ụya ọyẹyẹ nyị kaa hu imyi nya ẹga nya awụlẹ ọ-kaka ọlẹ ká ọnyang ọhẹ-lọhẹ á ka jẹ́-ẹ họ wu ọngọọwa ẹpwụ myị́ ka da ọngịnyị.

A chuko kpoye-kpoye ka. Catherine ya nyori ẹla nya ọrụmwụ ọ-yẹ arụrụ nya ụya ọ kaa kụ irya ju ụka myị́ ụka wuu ẹẹ. Frances yẹkẹẹ: “M̀ kaa chuko ụka myị́ ụka kam jẹ́ ẹga ká ọrụm á ji ka. Uko kaa chịm ọtụka-ọtụka ẹ-ẹpwụ nya ahyẹẹnụ wuu.” Ịhụ ịkịla ya ịnyịnyị nyori nyị kaa la ịwa oyoyi ụka ká ịwa nyị́ juwa ẹ-ẹga nya aanahị ịkịla ịlẹ kị ka jẹ́ myị́ nyori ọrwaa nyị la akama ọlịịwẹ. Angịkịla tị ya nyori nyị kaa lala o-ri ịwa nyị ji ụbwịwa chajị ị me irya nyori ọngọngọhẹ á jẹ́ iwe-ahụrụ ọlẹ kị ji ka.

Ẹlẹwẹ kpụ ọ-ka kụ irya ọlịnyị. Ma, irya ọ-ya nọ u-uhye nyọọwa ka du agbama jung gụ́ olene. Ọkọkọ nyọwa, maga ká ya irya nyang nịrọ igu oriri nyang bala iJihova. Ọ-họ ịnyị ka dang ụbwọ nyọka bọhụ myị́.—Eje. 62:2; Efe. 6:10.

Ọ ka dang ụbwọ kori ká wa oja nya anyang ịla ịBayịbụụ ịlẹ kị yé ẹjẹ ọkpụkpụ bwula ọ-kpa ẹla nyaa ka tọ iJihova ẹ-ẹpwụ nya abwọ ọrịrị bala ọ-kụ irya ju oja ịlịnyị ịnyịnyị. Ọ́ kaa hu akama ịịwa kpa rụ hyaa ụka wuu ka, ma ọ kaa ya okpunyi haa. Ọ-chụ pwokwita, ịHana “la ọjụjụ ọ-ọkịlẹtụ” ọọlajị nya iwe-ahụrụ nyamwụ. Ma, nyọlẹ kọ “kịnyaa la abwọ ọrịrị ha [iJihova],” ọ yé okpunyi nanana nyori ọ́ jẹ́ jaabwọ ká iwe-ahụrụ nyamwụ wẹẹ ka la lẹka.—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Kọr. 1:3, 4.

Ya je angịgbahị nya ọjịra-jịra kị dang ụbwọ. Ị ka jẹ́-ẹ “chị-ewu [keng] hi ukpenyi bala igbachịwụ.” (Ayị. 32:2) Ị dọmwụ ka gu ẹnyị nya ọọnahị ọnyang ọhẹ ọlẹ ká ka jẹ́-ẹ ya ẹla nyang gba nyọka yé ẹjẹ ọkpụkpụ myị́.—Etu 17:17.

Ọ ka chịkpẹẹ myị́ ká ka da ọrụng ụbwọ nyọka tụụbwọ hi abwẹla nya arụrụ nya ụya ọyẹyẹ? Ọhẹka ọ ka lịnyị myị́. ỊBayịbụụ họ kahị jẹ́ nyori “angịnyị angị imiiye ọ-bajẹ hagụ ọngọ ookpokpo” ụka kahị ja ma uya ta oluji ọnyọọngịrị. (Ọngọ. 4:9-12) Angị jẹ́ ang yẹ jẹ́ nyori ụka ká ahụ bala ọrụ á họ  ụkụrwọ lawụlẹ, ọrụ ka jẹ́-ẹ tụụbwọ hi abwẹla ọwẹ kpụ ahụ nyamwụ ka dahịhilọọ myị́myị́ wẹẹ.

Ẹlịlẹhị tị ri, ọ-ka họọ myị́ bala ọ-ka họọ myị́ ka kpụnịrọ abwọlẹ ká ọrụ nwụlanọ kaka ba nyọka hwabwọ la arụrụ nya ụya ọyẹyẹ. Ọ raabwọ ha iJihova bala o-ya je angịgbahị nya ọjịra-jịra kị ka dọọ ụbwọ lẹ? (2 Kọr. 4:7; Jem. 5:14, 15) Ọ hu ẹta-ẹdịyẹ ọlẹ kọ ka dọọ ụbwọ cheji ba hi ọmayẹ nyọka yẹ arụrụ nya ụya lẹ? Ọ-chụ pwokwita, ọ nwụ ikomputa lee ifon nyamwụ họ ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka yẹ ang ịlịnyị ka bala ọ-kaa yẹ abwọ hi iwe-ahụrụ ọlẹ kọ ka kpa ọmayẹ wọọ lẹ? (Etu 27:12) Ọ nwụlanọ nyọka ye ụbwọ ọdada nyang myị bala ọ-ka ya ẹlịlẹhị wuu jeng? Ó ri ịnyị aalẹ, ọhẹka à ka jẹ́-ẹ dọọ ụbwọ myị́.

Ányị ọ tị́ ka bwu lịnyị? Kụ ẹhị yẹ ọ-chụ pwokwita ọhẹ lẹẹ. Felicia rụrwọ Ethan, kọ kaa yẹ arụrụ nya ụya bwu ụka-ụka kọ ri onjwo lẹ. Felicia họ ọ kaa chị ọrụmwụ kpẹẹ nyọka ya joo ụka ká irya nyọka tịrẹkpẹ ka yẹ arụrụ nya ụya á ja yẹ rịrọọ. Ethan wụlẹ yẹkẹẹ: “M̀ kaa ya ẹlịlẹhị je ahụ nyam gbagbịla. Ọ dam ụbwọ la ọháha nyọka chị oyi nọ ha ịlọm bala ọ-kaa wụlam yẹ bwu ụka ka ụka. Ọ tị dam ụbwọ nyọka ka intanẹtị memelabwọ ịnyịnyị.” Ẹlịlẹhị ri, ọ kaa jụ Felicia nyọlẹ ká arụrụ nya ụya kaa ju Ethan ọrụmwụ ẹ-ẹhị. Ọ tị yẹkẹẹ: “Agbama bala ọjụjụ ọlẹpwụ nyam á tị dọọ ụbwọ hwabwọ hi abwẹla ọwẹ myị́ ka. Ụka kahị ya ẹla u-uhye nya akama nyamwụ ọwẹ kpá, ọ nwụlanọ nyọka dam ụbwọ kam ka kụrụ ọjụjụ nyam.”

Ẹla omeme ọlịịwẹ kaa da ọrụ ụbwọ nyọka tụụbwọ hi arụrụ nya ụya ọyẹyẹ bala ọ-kaa da ahụ ụbwọ nyọka dahịhile ọrụmwụ myị́myị́. Ẹlịlẹhị ri, kori ká ọrụ á kaa ya ang ọlẹ kọ ri ọdẹwụ-dẹwụ nyamwụ, ẹla ọla irya nyamwụ, ẹga kọ wẹẹ ka bala ang ọlẹ kọ ka họ je ahụ nyamwụ, ọ kaa chị ahụ kpẹẹ la ọ-ka dahịhilọọ chajị ọ́ ya ẹlẹhẹ kpịbaa hyoo ka.

À myị nyori à ka jẹ́-ẹ da ọrụng ụbwọ ụ-ụgbẹyị ọlịịwẹ? Ó ri ịnyị aalẹ, anụ ka wa egbeju nya ẹla ọlẹ bala o-ya ẹla u-uhye nyamwụ lawụlẹ myị́? Ang ọlẹ kọ ka tịtọ ri ọ-ka hwabwọ hi arụrụ nya ụya bala ọ-ka yẹ ang-ẹjẹẹ hang nyori à ka jẹ́-ẹ dahịhilọọ myị́ wẹẹ. Ọkọkọ kọ ka wụ ẹjẹ nyọlẹ ká wẹẹ tịtọ nyọka ya ẹla u-uhye nya akama ọwẹ, ọ ka maga nyọka jẹ́ jaabwọ ká ẹla ọọwa lang. Ang ọlẹ ká ahụ ka tịtọ ri ọ-ka dọọ ụbwọ ẹ-ẹga ọlẹ kọ wẹẹ maga bala ọ-ka ya iwe da họọ kọ ka mẹjẹ nyori à ka jẹ́-ẹ dahịhilọọ myị́ wẹẹ. Anụ angị imimiiye ka baba nyọka jẹ́ ang ọ-kaa kpa angịnyị ju ka ẹpwụ nya arụrụ nya ụya ọyẹyẹ bala abwọlẹ kị ka bwu myị́ akama ọwẹ. d

Kori ká yẹ nyori omeme ọọwa ka kpa arụ myị́, à ka kụ irya nyọka wụrụ ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọlẹ  kaanụ angị imimiiye ka jẹ́-ẹ ya ẹla bala nyọka juwa i-ijata pwụ ụka ọhẹ myị́. Kpịtịya nyori kori kọ dọmwụ hwabwọ hi arụrụ nya ụya ọyẹyẹ kpá, ọ ka ye ụka chẹẹ ene ká ka jẹ́-ẹ dahịhilọọ tịrẹkpẹ myị́. Abwọ a chịng pyẹpyẹ ka. Ya ẹhị rịrị ẹ-ẹga ichiche-ichiche ịlẹ ká ọhágụ wẹẹ ji ẹ-ẹpwụ nya ọ-yẹ jula awụlẹ nyanụ. Ya ẹhị rịrị nyori ụka kọ nọ chẹẹ, kori ká anụ angị imimiiye á la ugbodu ojuju, awụlẹ oyeye nyanụ ka la ọngịrị myịmyị wẹẹ.—Ọngọ. 7:8; 1 Kọr. 13:4.

Kori ká ọrụng á tịrẹkpẹ ka yẹ ụka ọhẹ, ọọwa mẹjẹ nyori ọ́ ka yẹda myị́ kaka bala o-ri iwe-ahụrụ nyamwụ á ju ọ-dahịhile kaka? Ịnyị o ri pyii ka. Ọgụgụụgụ kori kọ ri ẹla ọ-bọọ ahị ene, ọhẹka uya ọwẹ ka juwa họọ ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyamwụ wuu. Ọ ka yẹ arụrụ nya ụya ụka ọhẹ myị́, nanana nyori ọ tụụbwọ hyoo ẹ-ẹpwụ nya ẹka ịmanyị tị́ lẹ. Nyọka họ kọ ka lịnyị ka, ọ ka baba nyọka chị ewu ke ịlọmwụ gụ́ ọọwa myị bwula ọ-ya ẹhị reeji nya ụpa nya intanẹtị ọlẹ kọ kaa ka bala ụka ọlẹ kọ kaa bịrị ụ-ụwa myị́, nanana nyọlẹ kọ lala o-ri nyị kụrụ akama ọọwa lẹ. (Etu 28:14; Mat. 5:29; 1 Kọr. 10:12) Ọ ka baba nyọka ‘nwụ olegu ọlẹpwụ ọkịlẹtụ nyamwụ ma onyeewe’ bala ọ-ka ri ọngọlẹ ká ‘ang onyobyi wụ ẹjẹ’—kị ri arụrụ nya ụya bala abwẹla ị-chịrị lala ọngịnyị ọ-họ ụya ta ịlọmwụ. (Efe. 4:23; Eje. 97:10; Rom. 12:9) Ọ nwụlanọ nyọka hu ẹta-ẹdịyẹ ịwẹ? Ó ri ịnyị aalẹ, ọ ka jẹ́-ẹ tụụbwọ hi abwẹla ịwẹ gbang-gbang myị́ wẹẹ. e

Ọ́ tị ri ká ọrụng á la irya nyọka ma uya ta akama ọlẹ kọ la wẹ ka bẹ? Abwọ ka chịng pyẹpyẹ, agbama ka jung, bala ọ-lang lala o-ri nyị pịrịng ju ụka ọhẹ bala ụka ọkịla myị́. Maga ká yé okpunyi nya ọkịlẹtụ bwula o-pehi ẹla ọọwa ju iJihova ụ-ụbwọ. (1 Pit. 5:7) Kịnyaa la ọ-tụ ju iJihova chwẹẹ bwula ịBayịbụụ ọjẹ́jẹ, irya o-me jwoo, bala abwọ ọrịrị. Jaabwọ ká wẹẹ họ ịnyị, jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọ ka tụ jung chwẹẹ ịnyịnyị. Jaabwọ ká Ayịsaya 57:15 ya, iJihova kaa kụ ẹpwa ta angịlẹ kị “la dụmwọ ẹ-ẹpwụ nya olegu bala ọ-kpa ịlaa keji,” lee angịlẹ kị la ọkịlẹtụ okpenyi, ọ tịtọ nyọka daa ụbwọ kị ka yé ọkẹkẹnị. Maga ká ri Ọngịnyị nya ịKịrayịsị ọnyịịla jaabwọ ká ka họ ba myị́. Mwahị nya ụbwọ ọdada ka ẹga nya angịgbahị nya ọjịra-jịra. La ẹhị ọrịrịị-rịrị nyori ọrụng ka yẹda bwu ọkịlẹtụ ẹnẹhẹ ị-ịlahị myị́ wẹẹ.—Rom. 2:4; 2 Pit. 3:9.