1. Ẹlịyẹ ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ à tị́ ya u-uhye nya anchẹ nya Ohe?

 ỤPWỤ nya Ọwụrụụ-wụrụ họ kahị jẹ́ nyori Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe juwa kpeji e-epwoohe bala o-ri ị ku Olegu Onyobyi rụ bwu epwoohe lẹ. (Ọwụ. 12:1-9) Ọọwa du ká okpunyi ji ha angịlẹ kị ji epwoohe, ma ọ tị kpa akama wẹ odehe ọlẹ. Ịyẹ à tị́ du? Chajị Olegu Onyobyi wẹẹ kpa agbama nyamwụ jahị da angịlẹ kị wẹẹ gbịgba ha iJihova la ọkịlẹtụ nyaa wuu ám̀ odehe ọlẹ.—Ọwụ. 12:12, 15, 17.

2. Ịyẹ à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ godayị giri-giri?

² Ányị ahị tị́ ka bwu godayị giri-giri myị́ nyọlẹ ká Olegu Onyobyi wẹẹ jahị dahị? (Ọwụ. 13:10) Ịngịhyẹ ọlẹ kọ ka dahị ụbwọ ri ọ-ka jẹ́ ẹla ọlẹ kọ ka họ ị-ịlahị. Ọ-chụ pwokwita, ụ-ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ, ọlẹrụ ịJọn chabwọ nya ahị ọwawa ịhyẹ ịlẹ kahị ka yé lụka o-kpii. Ọhẹ lẹpwụ nya ahị ọwawa ịịwa ri, Ohe ka ta aluji nyamwụ ayịreji. Ahị kụ ehị yẹ abwọlẹ ká ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ chabwọ nya aluji nya Ohe ịịwa ugbẹnyị kahị yẹ ang ọlẹ kọ ka họ taa wẹẹ.

3. Gu ẹnyị nya ang ẹjẹẹ ịhyẹ ịlẹ kị kpa ya ẹla ụ-ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ wẹẹ.

³ Ọgba ọhọhẹ-họhẹ nya ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ họ kahị jẹ́ nyori ẹla ọlẹ kahị wẹẹ ka wa ụ-ụwa ri “ang ẹjẹẹ,” mẹjẹ nyori, ị ya ịngịhyẹ ku ọmwakpa nya ang ọkịla ịnyị. (Ọwụ. 1:1) Ị kpa ang ẹjẹẹ chabwọ nya aluji nya Ohe ịnyị. Ị-ịlahị nya ọọwa, ahị yẹ egbiriyo ịdatị-datị ịlẹ kị ku ọmwakpa nya aluji nya Ohe. Ọ-chụ pwokwita, “iyo ọtụka ọhẹ [juwa] kọ gba kpehe bwu ẹpwụ nya ihu.” Ọ bwu “achụ iwo chiriri. Ọ ju egbeju irwiye.” (Ọwụ. 13:1) “Ukpilo nya iyo ọtụka ọkịla oheeye ọhẹ kọ gba kpehe bwu ẹpwụ nya ịpyị” tụ iyo ọọwa da. Ukpilo nya iyo ọọwa ya ẹla lala iyo  ịdịragọn bala ọ-họ ka ila do “bwu uhye-ọgba nya epwoohe weji.” (Ọwụ. 13:11-13) Ọọwa lẹ ahị yẹ ukpilo nya “iyo ọnyọmịla” ọdatị ọhẹ, ká ọlakpara ọhẹ juwa kwọọ lẹlẹ. Ekpilo nya iyo ịta ịwẹ ku ọmwakpa nya angịlẹ kị ri aluji nya iJihova Ohe Oluhye bala Ịpyị-Adịrahụ nyamwụ lụka ọtata lẹ. Chajị nya ọọwa lẹ, ọ baba kahị ka jẹ́ angịlẹ kị ri.—Ọwụ. 17:1, 3.

4-5. Ányị ẹla ọlẹ kị da ụ-ụpwụ nya ịDanẹlụ 7:15-17 à tị́ dahị ụbwọ nyọka jẹ́ etu nya ang ẹjẹẹ ịwẹ?

⁴ Ene kahị ka jẹ́ angịlẹ ká aluji ịwẹ ri, ahị baba nyọka jẹ́ angịlẹ ká ekpilo nya iyo bala ọlakpara ọwẹ ku ọmwakpa. Ụgbẹyị ọlẹ kọ há gụ wuu kahị ka jẹ́-ẹ bwu wo etu nya ẹlẹwẹ ri ọ-ka ya iwe da ká ịBayịbụụ la ịlọmwụ ka ya jehi. Ọdawụlẹ nya ang ẹjẹẹ ịhyẹ ịlẹ kị kpa ya ẹla ụ-ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ juwa apa ịkịla nya ịBayịbụụ ene-ene lẹ. Ọ-chụ pwokwita, ọlọmwụ ịDanẹlụ la ụlaa ọhẹ kọ yẹ “iyo ịtụka-ịtụka ine kpehe bwu ẹpwụ nya ihu.” (Dan. 7:1-3) ỊDanẹlụ ya ang ịlẹ kị ku ọmwakpa jehi. Iyo ịtụka-ịtụka ịwẹ ku ọmwakpa nya “ọpyị-adịrịhụ,” lee eji-ọkpakpa ine. (Wa ịDanẹlụ 7:15-17.) Ẹla ọlẹ kị da wụlẹ gede-gede wẹ dahị ụbwọ nyọka jẹ́ nyori iyo ịlẹ kị chabwọ nyaa ụ-ụpwu nya Ọwụrụụ-wụrụ ka ku ọmwakpa nya eji ọkpakpa ịnyịnyị pyii.

⁵ Ahị kụ ẹhị yẹ ang ẹjẹẹ ịlẹ kị chabwọ ụ-ụpwu nya Ọwụrụụ-wụrụ ugbẹnyị wẹẹ. Jaabwọ kahị wẹẹ ka họ ịnyị, ahị ka yẹ abwọlẹ ká ịBayịbụụ dahị ụbwọ nyọka jẹ́ etu nya ang ẹjẹẹ ịwẹ. Ahị ka dọmwụ bwu ẹga nya iyo ụma ịdatị-ịdatị. Họhẹ, ahị ka jẹ́ angịlẹ kị ku ọmwakpa. Ọọwa lẹ, ahị ka yẹ ang ọlẹ kọ ka họ tọ iyo ịwẹ lẹlẹ. Ohyẹẹkpẹ-ẹkpẹ, ahị ka kụ ẹhị yẹ ẹla ọlẹ kahị ka jẹ́ bwu ụwa.

6. Ịyẹ à tị́ ri iyo ọ-la egbeju irwiye ọlẹ kị gu ẹnyị ụ-ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ 13:1-4?

⁶ Ịyẹ à tị́ ri iyo ọ-la egbeju irwiye ọwẹ? (Wa Ọwụrụụ-wụrụ 13:1-4.) Ahị yẹ nyori ịnyịrọ nya iyo ọwẹ wuu lala ịnya ijwo ma o ju ata nya ọnarwọ bala ọnụ nya ugẹbẹ, ọ tị bwu achụ iwo ịnyịnyị. Ịịwẹ ị chabwọ nya iyo ine ịlẹ kị gu ẹnyị ụ-ụpwụ nya ịDanẹlụ egbeju 7 lẹ. Ma, ụ-ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ ẹ-ẹgẹlẹ, ahị yẹ abwụma ịwẹ wuu ẹ-ẹpwụ nya iyo ookpokpo, ọkọkọ nya iyo ine ịdatị-ịdatị. Iyo ọwẹ á ku ọmwakpa nya igomenti ookpokpo, lee ọ-yẹ jula awụlẹ nya eji ọkpakpa ọla odehe wuu ịịwẹ kem ka. Ị ya ẹla rwọọ nyori nyị kaa kpeji u-uhye nya “alụpwọma wuu bala angịnyị wuu bala aloja bala alepwoja la datị-datị wuu.” Lẹ ọ ka kpoye nya eji ọkpakpa nya ẹpwụma ookpokpo kem ịịwẹ. (Ọwụ. 13:7) Iyo ọwẹ, tịtị ka ku ọmwakpa nya igomenti ịlẹ wuu kị kaa kpeji u-uhye nya angịnyị bwu ụka ọkẹkpẹ gbee da wa alẹ. *—Ọngọ. 8:9.

7. Ịyẹ egbeju ọnyọnyọọnyị lẹpwụ nya irwiye ịwẹ à tị́ ku ọmwakpa?

⁷ Ịyẹ egbeju ọnyọnyọọnyị lẹpwụ nya irwiye ịwẹ à tị́ ku ọmwakpa? Ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ egbeju 17 dahị ụbwọ nyọka jẹ́ ọwẹwẹ nya ịtọ ọwẹ, chajị ọ chabwọ nya ukpeku nya iyo ọlẹ kị gu ẹnyị ụ-ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ egbeju 13. Ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ 17:10 byihi yẹkẹẹ: “Egbeju ịịwa myịmyị ku ọmwakpa nya ịdịrịhụ irwiye ịhyẹ ịnyịnyị. Ịdịrịhụ angị ịrụ lẹpwụ nyaa lẹ, ụka nya eji ogbegbe nyaa ịwa chịpwụrụ kam lẹ, ọngọ ookpokpo lẹpwụ nya ịdịrịhụ irwiye ịịwa lẹ, o juwa gbeji lẹẹlẹẹ ọlẹ. Adịrahụ ookpokpo ohihi nyaa tị lẹ, ụka nya eji ogbegbe nyamwụ ọwa á pwụ lẹka. Ụka kọ tị ka gbeji lẹ, ọ ka ri adịrahụ lụka o-kpii kem.” Ẹ-ẹpwụ nya eji ọkpakpa ịlẹ wuu ká Olegu Onyobyi kpa họ ụkụrwọ, ị chabwọ nya irwiye lala “egbeju” chajị ịịwa la ọngịrị yẹẹyẹẹ. Ịwa à ri ọ-tụ jula awụlẹ nya eji ọkpakpa ịla odehe ịlẹ kị kaa kpeji u-uhye nya angịnyị nya Ohe lee ọ-la ẹla balaa lẹ. La ahyẹẹnụ nya ọlẹrụ ịJọn, ịrụ lẹpwụ nyaa  wẹ ka kpeji odehe kpá lẹ. Ịịwa ri Ijipiti, Asiriya, ịBabịlọn, iMidi bala iPechiya, bala iGirisi. Eji ọkpakpa ọharwọnyẹ ko ri iRom, juwa kpeji ụka ọlẹ ká ịJọn yẹ ọyị a-arụrụ wẹẹ. IGomenti oyina à tị́ ka ri ọharwiye bala ohyẹẹkpẹ ẹ-ẹpwụ nya ọngịrị nya eji ọkpakpa nya odehe, lee egbeju wẹẹ?

8. Eji ọkpakpa oyina egbeju ọharwiye nya iyo ọwẹ à tị́ ku ọmwakpa?

⁸ Jaabwọ kahị wẹẹ ka yẹ, ọmwụ ọyẹyẹ ịla ụpwụ nya ịDanẹlụ dahị ụbwọ nyọka jẹ́ egbeju ọharwiye nya iyo ọwẹ, ko ri ohyẹẹkpẹ. IGomenti oyina à tị́ wẹẹ kpeji odehe wuu lụka nya ocheju, lee “ẹnụtụrụ nya Ọngọlahị ọlẹ”? (Ọwụ. 1:10) Ọ-yẹ jula awụlẹ nya United Kingdom bala United States of America ịnyị, ahị tị ka wụrọọ nya Anglo-American World Power ịnyịnyị myị́. Chajị nya ọọwa lẹ, ahị ka jẹ́-ẹ ya myị́ nyori ọwa à ri egbeju ọharwiye nya iyo ọlẹ kị gu ẹnyị ụ-ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ 13:1-4 lẹ.

9. Iyo ọlẹ kọ “bwu achụ imiiye ịhyẹ lala achụ nya ọkpịlọ” tị́ ku ọmwakpa nya ịyẹ?

⁹ Ọwụrụụ-wụrụ egbeju 13 kịnyaa la o-ya jehi nyori egbeju ọharwiye ọwẹ, kọ ku ọmwakpa nya Anglo-American World Power, nyị họ ẹla lala iyo ọlẹ kọ “bwu achụ imiiye ịhyẹ lala achụ nya ọkpịlọ,” ma kọ tị “juwa ya ẹla lala iyo ịdịragọn.” Iyo ọwẹ “juwa họ ụkụrwọ i-ju ẹjẹẹ ịtụka-ịtụka ịlẹbyẹbyị dọmwụ tụ ila ododo bwu uhye-ọgba nya epwoohe weji wẹ odehe ọlẹ ká ẹhị nya angịnyị ehe wuu juwa yẹ.” (Ọwụ. 13:11-15) Ọwụrụụ-wụrụ egbeju 16 bala 19 wụrụ iyo ọwẹ nyị “ọlọmwụ ọnọọkịla.” (Ọwụ. 16:13; 19:20) ỊDanẹlụ ya ẹla ụma ọlịnyị-ịnyị nyori Anglo-American World Power nyị ka “kpa ayịreji ọtata ọluhi-uhi weji.” (Dan. 8:19, 23, 24.) Ịnyị ọ la kpangga lụka nya Ẹwụ nya Odehe Wuu Oheeye lẹ. ỊBọmbụ ịtụka imiiye ịlẹ kị da du ká ẹwụ ọọwa kpụba lẹ, angị chị ang ehe nya ala Britain bala America à yẹjula awụlẹ haa lẹ. Bwula ịbọmbụ ịlẹ kị họ wẹ, ọ lala o-ri Anglo-American World Power nyị họ ká ila do “bwu uhye-ọgba nya epwoohe weji wẹ odehe ọlẹ.”

10. Ịyẹ “ukpeku nya iyo” ọwẹ à tị́ ku ọmwakpa? (Ọwụrụụ-wụrụ 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Ahị myịmyị yẹ iyo ọkịla bọọ ba. Iyo ọwẹ ja ka la ookpokpo bala ọlẹ kọ ju egbeju irwiye wuu myị́ lẹ, ma ọwa tị ri ọnyọmịla. Ị wụrọọ nya “ukpeku nya iyo nya ọgbanyẹ-ọgbanyẹ,” ị tị chabwọ nyamwụ nya “adịrahụ ọhaneku.” * (Wa Ọwụrụụ-wụrụ 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Ị ya ẹla rụ “adịrahụ” ọwẹ nyori nyị wẹ ka ji, ọ ka nọ chẹẹ ọ́ ji lahị kaka, ene kọ tịị tịrẹkpẹ wẹ ọhịhị myịmyị. Ẹlẹwẹ chabwọ nya United Nations yẹẹyẹẹ, chajị ọ ju angịnyị ọhụ nyọka chẹkpẹ ju eji ọkpakpa nya odehe wuu! Ụka nya ọgbanyẹ, ị kaa wụrọọ nya League of Nations. Ọọwa lẹ ọ tị byi taa lụka nya Ẹwụ nya Odehe Wuu Ọhọhẹ lẹlẹ. Ụka kọ nọ chẹẹ, ọ wẹ ka ji myị́myị́ la ẹnyị ọlẹ ko ri United Nations.

11. Ịyẹ iyo ọwẹ à tị́ ju angịnyị ọhụ nyọka họ? Ịyẹ tị́ du kahị ka juhi nya ịngịhyẹ bwu ẹga nyamwụ ka?

¹¹ Bwula ọnọọkịla ọlẹ ká iyo, lee igomenti ọwẹ kaa kpa pyẹ, o ju angịnyị ọhụ nyọka jahị da iJihova bala angịnyị nyamwụ. ỊJọn ya lala o-ri nyị “be ẹkọ wụrụ ịdịrịhụ ilodehe ọlẹ wuu kaka taa guru” nyọka dẹwụ nya amagẹdọn, ọlẹ ko ri “ẹnụtụrụ ọtụka nya Ohe Oluhye Agụgụ.” (Ọwụ. 16:13, 14, 16) Ma ahị-ị́ la ịngịhyẹ ka juhi ka. IJihova ko ri Ohe ọtụka nyahị, ka chị agaga wẹ ka chị angịlẹ kị chẹkpẹ ju eji ọkpakpa nyamwụ da.—Isi. 38:21-23.

12. Ịyẹ à tị́ ka họ tọ iyo ịwẹ wuu?

¹² Ịyẹ à tị́ họ tọ iyo ịwẹ wuu? Ọwụrụụ-wụrụ 19:20 wẹ yẹkẹẹ: “Ọọwa lẹ, ị wu ukpilo nya iyo ọọwa bala ọlọmwụ ọnọọkịla ọlẹ kọ họ ang i-ju ẹjẹẹ ịlẹbyẹbyị la datị-datị, juwa kpa hụ alodehe  ịlẹ wuu ahị lẹlẹ. Angịịwa ri angịlẹ kị ye ịna ọchịchị nya iyo onyobyi ọọwa bala angịlẹ kị gbịgba ha ukpeku nya iyo ọọwa ịnyịnyị. [Ụka kị juwa la ahị wẹẹ, NW] ị hu iyo ọọwa bala ọlọmwụ ọnọọkịla ọọwa angị imimiiye ju ka ẹpwụ nya ẹmwụ nya ila ọtụka-ọtụka nya ajwọ ọlẹ kị wụrụ ‘ibirim-siton’ ịlẹ kị juwa wuruu-wuru lẹlẹ.” Lẹ ụka ká igomenti ịlẹ kị ri aluji nya Ohe á juwa kpeji wẹẹ, ayịreji à ka wẹ uhye nyaa gboyi myị́ oyi lẹ.

13. Akama ọlanyị igomenti à tị́ kaa kpa wẹ angịnyị nya ịKịrayịsị?

¹³ Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ bwu ẹgẹwẹ? Lala angịnyị nya ịKịrayịsị, ahị baba nyọka godayị giri-giri ha Ohe bala Ịpyị-Adịrahụ nyamwụ. (Jọn. 18:36) Nyọka jẹ́-ẹ họ ịnyị, ahị-ị́ ka chẹkpẹ ju ẹla nya upe ọhẹ datị ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ ka. Ọlịnyị tị kaa lujwo yẹẹyẹẹ, chajị igomenti nya odehe kaa tịtọ nya ahị ọ-ka chẹkpẹ jwaa bwula ẹla oyaya bala ọhọhọ nyahị. Angịlẹ kị mịleji ẹ-ẹpwụ nya ẹla ọ-kpa yẹ rịraa ọlịnyị kaa ye ịna nya iyo ọwẹ. (Ọwụ. 13:16, 17) Ma, ọngọnyị kọ ye ịna nya iyo ọwẹ á ka yé ọhịhị o-gboyi myị́ oyi ka, chajị ẹla nyamwụ á ka há iJihova ka. (Ọwụ. 14:9, 10; 20:4) Lẹ ọ baba yẹẹyẹẹ nya ọngọngọọng nyahị ọ-ka ji ụpa ọhẹ datị ka, jaabwọ myị́ abwọ ká igomenti á yẹ rịrịịhị kaka ba nyọka chẹkpẹ jwaa!

14. Jaabwọ ká Ọwụrụụ-wụrụ 17:3-5 ya, ang ọlẹbyẹbyị oyina ọlẹrụ ịJọn à tị́ yẹ myịmyị?

¹⁴ Ọlẹrụ ịJọn ya nyori ang ọkịla ọlẹ kọ yẹ nyị la ọwa “ahịbwuu lụmẹ kaka kpoye.” Ịyẹ à tị́ ri ang ọọwa? Ọnyang ọhẹ hụhụ u-uhye nya iyo ọhẹ lẹpwụ nya iyo ị-la uhi-uhi ịwẹ juwa kwọọ. (Ọwụ. 17:1, 2, 6) Ọwa-à ri “ọlakpara ọtụka” ọlẹ kị wụrụ nya ‘ỊBabịlọn Ọtụka’ lẹ. Ọ “họ ụya” ta “ịdịrịhụ ilodehe ịlẹ.”—Wa Ọwụrụụ-wụrụ 17:3-5.

15-16. Owo à tị́ ri “ịBabịlọn Ọtụka”? Ahị tị́ họ anyị kahị jẹ́?

¹⁵ Owo à tị́ ri ‘ịBabịlọn Ọtụka’? Ọnyang ọwẹ á ka jẹ́-ẹ ri ogu nya alupe ka chajị Ọwụrụụ-wụrụ ya nyori nyị họ ụya ta angị kpeji ilodehe. (Ọwụ. 18:9) Ọlẹ kị ya nyị hụhụ u-uhye nya iyo ọwẹ juwa kwọọ wẹ mẹjẹ nyori ọ kaa maga nyọka la ọngịrị u-uhye nya angịkpeji ịwẹ. Ọ-da ọọwa u-uhye, ọnyang ọwẹ á ka jẹ́-ẹ ku ọmwakpa nya ụpa nya alọhị ịla odehe nya Olegu Onyobyi ịlẹ kị kaa chị ẹhị nyanya nya ang ka. Ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ wụraa datị nya “angị da ọhị ịtụka nya odehe ọlẹ.”—Ọwụ. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Ẹ-ẹpwụ nya Ụpwụ Ịgọgọ, ị kaa kpa omyi ẹla nya “ọlakpara” ya ẹla ku ọmwakpa nya angịlẹ kị ya ịwa nyị kaa gbịgba ha Ohe ma kị tị kaa ya ụbwọ ju ẹla nya ojiga ọkpụkpụ lee o-wu odehe bajẹ a-agbẹyị ịkịla. (1 Ego. 5:25; Jem. 4:4) ỊBayịbụụ tị wụrụ angịlẹ kị gbịgba ha Ohe ẹ-ẹpwụ nya ocheri-cheri ọlala nya angị “jẹ́ ọlẹng ẹnẹnẹhẹ lẹka.” (2 Kọr. 11:2; Ọwụ. 14:4) Epweji nya ịBabịlọn onyogo ri ẹpwa-ụtụrụ nya ịgba ọgbagba nya ọnọọkịla. Chajị nya ọọwa lẹ, ịBabịlọn Ọtụka ka ku ọmwakpa nya ịgba ọgbagba nya ọnọọkịla ụma ọnyị myị́ ọnyị wuu. Ọwa-à dọmwụ ri ọyẹjula awụlẹ nya ịgba ọgbagba nya ọnọọkịla ilodehe wuu lẹ.—Ọwụ. 17:5, 18; yẹ egbeju nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ ko ri “What Is Babylon the Great?” ịị jw.org.

17. Ịyẹ à tị́ ka họ ta ịBabịlọn Ọtụka?

¹⁷ Ịyẹ à tị́ ka họ tọ ịBabịlọn Ọtụka? Ọwụrụụ-wụrụ 17:16, 17 wẹ ịtọ ẹla ọwẹ ị-ịlẹ yẹkẹẹ: “Achụ nya iyo iwo chiriri ịlẹ ká tị yẹ wẹ ịnyịnyị bala ukpilo nya iyo ọọwa wuu, ka juwa wụ ẹjẹ ta ọlakpara ọọwa. Ị ka nu ọnyang ọọwa ang myị́ ang nyamwụ wuu tụ ịpwụ nyamwụ gbee kọ ka ji lọhị-lọhị. Ọọwa lẹ, ị ka be ugbinyịrọ nyamwụ ri wuu lẹ, ị ka jwọọ ila hụrụ lẹlẹ.  Chajị, Ohe Oluhye a hu irya ọọwa ju ka ẹpwụ nya ọkịlẹtụ nyaa du kị họ ká obyi omeme nyamwụ Ọwa Ohe Oluhye ka họ jịra” lẹ. Ee, iJihova ka gu ẹpwụma gbịla nyọka kpa iyo ọnyọmịla, ọlẹ kọ ri United Nations, jahị da ọ-yẹjula awụlẹ nya ịgba ọgbagba nya ọnọọkịla ilodehe ọlẹ wuu bala ọ-ka tọọ ayịreji gbang-gbang.—Ọwụ. 18:21-24.

18. Ányị ahị tị́ ka họ kahị ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori ahị-ị́ la ẹlẹlẹhẹ bala ịBabịlọn Ọtụka ka?

 ¹⁸ Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ bwu ẹgẹwẹ? Ahị baba nyọka kịnyaa la “Ọngịnyị nya Ohe Oluhye oriri kpẹẹkpẹẹ la abyị ọhẹ-lọhẹ ọlala kaka ị-ịlahị nya Ohe Oluhye.” (Jem. 1:27) Áhị ka ya iwe da ká ang ọmẹjẹ nya ọnọọkịla, ụya ọyaya nya angị jẹ́ Ohe ka, abwẹla ịchịrị, bala ang nya alegu inyibyi ịlẹ ká ịBabịlọn Ọtụka kaa ya ụbwọ ju ka chị wuhi ẹnẹnẹhẹ ka! Ahị tị ka kịnyaa la ọ-da angịnyị ọna nyọka “gba kpehe bwu ẹpwụ nya epweji nya ịBabịlọn ọwẹ,” chajị ká Ohe-é ka yaa lala angị la abyị ẹ-ẹpwụ nya ọhọbịrị nyamwụ ka.—Ọwụ. 18:4.

19. Owo ‘iyo ọtụka ọnyọmịla ọlẹ kị wụrụ ịdịragọn’ à tị́ ri?

¹⁹ Ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ myịmyị chabwọ nya “ụma nya ukpilo nya iyo ọtụka-ọtụka ọnyọmịla ọhẹ ọlẹ kị wụrụ ‘ịdịragọn.’” (Ọwụ. 12:3) Ịdịragọn ọọwa ma uya tọ iJisọsị bala alegu-ẹrụ nyamwụ. (Ọwụ. 12:7-9) O jahị da angịnyị nya Ohe bala ọ-ya ọngịrị ha ukpilo nya iyo ọlẹ ko ri igomenti nya angịnyị ehe. (Ọwụ. 12:17; 13:4) Owo à tị́ ri ịdịragọn ọwẹ? “Ịdịragọn ọọwa a ri ilo onyogo ọlẹ kị wụrụ olegu onyobyi bala Ohe Onyobyi” lẹ. (Ọwụ. 12:9; 20:2) Ọwa à ri ọngọ kaa chẹkpẹ ju aluji nya Ohe ịkịla wuu lẹ.

20. Ịyẹ à tị́ ka họ ta ịdịragọn?

²⁰ Ịyẹ à tị́ họ tọ ịdịragọn ọwẹ? Ọwụrụụ-wụrụ 20:1-3 wụlẹ ya nyori olegu-ẹrụ ọhẹ nyị ka wu Ohe Onyobyi ju ka ụjẹ ọ-la ọbaba-ka. Ọọwa ka lala ube nya agba họọ lẹ. Lụka ọlẹ ká Olegu Onyobyi wẹẹ ka juwa ẹ-ẹpwụ nya ụjẹ ọwẹ, ọ́ “tụtụm ka jẹ́-ẹ juwa pịrị alepwoja la datị-datị ilodehe ọlẹ ju myị́ kaka, gbee pwụ ụka ọlẹ ká ẹka [1,000] lẹpwụ-lẹpwụ ọọwa ka chịpwụrụ.” Ụka ohyẹẹkpẹ, Ohe Onyobyi bala alegu inyibyi nyamwụ ka ta ayịreji gbang-gbang, du kị chabwọ nyamwụ nyori nyị yaa “ju ka ẹpwụ nya ẹmwụ nya ila ọtụka-ọtụka . . . ọlẹ ká ajwọ ịlẹ kị wụrụ ‘ibirim-siton’ juwa wuru.” (Ọwụ. 20:10) Kụ irya nya abwọlẹ ká odehe ka la ụka ká Ohe Onyobyi bala alegu inyibyi nyamwụ á ka jam kaka wẹẹ. Ụka ọọwa ka kpịpyọ lụmẹ!

21. Ịyẹ tị́ du kahị ka chị ọkẹkẹnị u-uhye nya ang ịlẹ kahị jẹ́ bwu ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ?

²¹ O ri ọhụ ojuju hahị yẹẹyẹẹ nyọka jẹ́ etu nya ang ẹjẹẹ ịlẹ kị da ju ụ-ụpwụ nya Ọwụrụụ-wụrụ! Ahị jẹ́ angịlẹ kị ri aluji nya iJihova bala ang ọlẹ kọ ka họ taa ịnyịnyị lẹ. Ee, ọkẹkẹnị “juwa ha ọng myị́ ọng ọlẹ kọ ka myị-ị juwa wa ala ịlẹ kị yẹ ọmwụ nyaa ẹ-ẹpwụ nya ụpwụ ọlẹ dodehe. [Ọkẹkẹnị] juwa ha angịlẹ wuu kị ka juwa kpa ụrụ nya ịlaa wo ala ịlẹpwụ nya ụpwụ ọlẹ”! (Ọwụ. 1:3) Ma ụka ká aluji nya Ohe á ta ayịreji lẹ, ahị ọwawa iyina angị la kpẹẹkpẹẹ à tị́ ka yé mẹ? Ahị ka ya ẹla u-uhye nya ọọwa ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ohyẹẹkpẹ ẹ-ẹpwụ nya ịta ịlẹ.