1. Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ myị̀myị̀?

 AHỊ ri angịnyị nya iJihova, lẹ ahị jẹ́ nyori ahị họ́ọ, ọ tị tịtọ kahị ka la ọhịhị ọnyịịla-ọnyịịla ịnyịnyị. (Rom. 8:35-39) Ahị tị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ahị kaa yé apyobwuna bwu ẹla ọmẹjẹ ọla ịBayịbụụ ụka kahị kpa họ ụkụrwọ. (Ayị. 48:17, 18) Ma ányị ahị tị́ ka họ kori kahị la akama ịlẹ kahị yahị me ka?

2. Akama ịlányị ahị tị́ ka la myị́? Irya ịlányị akama ịwẹ à tị́ ka kpa wẹ ẹpwụ nyahị myị́?

² Anchẹ nya iJihova wuu kaa la akama. Ọ-chụ pwokwita, ọngọhẹ bwu ugbiyegu nyahị ka họ ẹla wụ́ụhị ẹjẹ myị́. Ahị ka la ẹdụrụ ọnyọọngịrị ọhẹ ọlẹ kọ ka du kahị ka họ ụkụrwọ nya iJihova jaabwọ kahị tịtọ ka myị́. Ahị tị ka la akama ọọlajị nya ayịreji o-bwu agaga myị́. Lee ị ka tụ́ụhị pyịpyị chajị nya ọmyịmyị nyahị ịnyịnyị myị́. Ụka kahị la akama ịlịịwẹ, ahị ka kụ irya myị́ nyori: ‘Ịyẹ tị́ du ká ẹlẹwẹ wẹẹ họ tam? M̀ họ ẹlẹhẹ ọtịpyọ? IJihova á myị wahị kụrụm ka ịnyị?’ Ọ lang ịịwẹ ẹnẹhẹ lẹ? Kori kọ lịnyị, ọkịlẹtụ a kpụng enyi ka. Iru nya anchẹ nya iJihova ịlẹ kị la ọmyịmyị la irya ịlịwịịwẹ ụka ọhẹ ịnyịnyị lẹ.—Eje. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ bwu ụpwụ nya Eje Ọnyịịla 34:19?

³ Wa Eje Ọnyịịla 34:19. Kụ ẹhị yẹ ẹla imiiye ịkpọnchị ịlẹ ụ-ụpwụ nya eje ọnyịịla ọwẹ wẹẹ: (1) Alabwẹla ịnyịịla kaa la akama. (2) IJihova kaa gbahị kpehe bwu ẹpwụ nya akama nyahị. Ányị iJihova à tịị bwu gbahị kpehe? Ụgbẹyị ọhẹ ri o-bwula ọ-kaa dahị ụbwọ la irya ọkpakpa u-uhye nya ọhịhị ọla  odehe ọlẹ. Ịlẹhị lẹ, iJihova myọnụ hahị nyori ahị nyị ka yé ọkẹkẹnị ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nyamwụ, ma ọ́ ya nyori áhị ka la akama ọhẹ-lọhẹ lẹẹlẹẹ ka lẹ ka. (Ayị. 66:14) Ọ tị juhi ọhụ nyọka yẹhị rịrị ka ijuju nyahị, ụka kahị ka la ụma nya ọhịhị ọnyịịla ọlẹ kọ tịtọ hahị gboyi myị́ oyi. (2 Kọr. 4:16-18) Ma lẹẹlẹẹ, ọ kaa dahị ụbwọ nyọka kịnyaa la ọ-gbịgba họọ ẹnụ myị́ ẹnụ.—Lam. 3:22-24.

4. Ẹlịyẹ ahị tị́ wẹẹ ka kụ ẹhị yẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ?

⁴ Ahị kụ ẹhị yẹ ẹla ọlẹ kahị ka jẹ́-ẹ jẹ́ bwu ọgụ-ẹpẹtẹ nya anchẹ nya iJihova ị-la ọmyịmyị ịlụka onyogo tụ́ ịlụka nyahị ịnyịnyị wẹẹ. Jaabwọ kahị wẹẹ ka yẹ, ahị ka la akama ịlẹ kahị yahị me ka myị́. Ma kori kahị kpụnịrọ iJihova, ọ ka dahị ụbwọ ụka wuu. (Eje. 55:22) Jaabwọ kahị wẹẹ ka kụ ẹhị yẹ oja ịwẹ, tịlọng wo nyori: ‘Ányị m tị́ ka họ ịịwẹ-ahụrụ ọlịịwẹ ịnọ? Ányị oja ịwẹ à tị́ ju ahị ọdahile nyam ọngịrị ẹ-ẹga nya iJihova? Ẹlịyẹ m tị́ ka jẹ́-ẹ kpa họ ụkụrwọ ọ-ọhịhị nyam bwu oja ịwẹ?’

5. Akama iyina iJekọbụ à tị́ la ọọlajị nya iLeban? (Yẹ ifoto ọla ẹbẹ nya ọgbanyẹ.)

⁵ Anchẹ nya iJihova ịlụka onyogo la akama ịlẹ kị yahị me ka. Kụ ẹhị yẹ oja nya iJekọbụ lẹẹ wẹẹ. Adamwụ byoo nyị ye ọnyị ọnyang nya iLeban ko ri ọla ugbiyegu nyaa ọhẹ ọlẹ kọ kaa gbịgba ha Ohe. Adamwụ myịmyị ya ahị ọdahile họọ nyori iJihova nyị ka wahị kụrwọọ yẹẹyẹẹ. (Ọmwụ. 28:1-4) IJekọbụ tị họ ẹla ọlẹ kọ pwoku. Ọ rụ ka anyị bwu ọpyị nya iKenan kaka kụ́ ẹpwa nya iLeban kọ ma anyị ịyẹẹnọ imiiye. Ẹnyị nyaa ri iRichẹlụ bala iLiya. IRichẹlụ ko ri onjwo nya iLiya há iJekọbụ yẹẹyẹẹ. Ọ myọnụ nyọka họ ụkụrwọ ha adamwụ ẹ-ẹpwụ nya ẹka irwiye ene kọ ka ye ọnyị nyamwụ. (Ọmwụ. 29:18) Ma ẹ-ẹla ọlẹ ká iJekọbụ tị yahị guru gbe à họ ka. ILeban dọọ lụgbaa, hu iLiya ọnyị nyamwụ ọgbahị họọ ye. Nyọlẹ kọ la epwihi ookpokpo, iLeban ya ẹga da ha iJekọbụ nyọka ye iRichẹlụ, ma ọ tị ka họ ụkụrwọ họọ myịmyị ẹ-ẹpwụ nya ẹka irwiye ịkịla. (Ọmwụ. 29:25-27) ILeban á myịmyị họ ẹla nyịlẹhị ẹ-ẹga nya ụkụrwọ ọlẹ ká iJekọbụ họ họọ ka. Lẹ, iLeban họ iJekọbụ ri ẹ-ẹpwụ nya ẹka iwo imiiye gbẹgbịlẹ!—Ọmwụ. 31:41, 42.

6. Akama ịkịla iyina iJekọbụ à tị́ la?

⁶ IJekọbụ myịmyị la akama ịkịla wẹẹ. Ọ la ugbiyegu ọtụka, ma anyị nyamwụ á tị hu lawụlẹ la okpunyi ka. Ị dọmwụ hu iJosẹfụ ọọnaa bwu igbeene ra nya ọnyọhị. Anyị nya iJekọbụ imiiye ịhyẹ ká ẹnyị nyaa ri iSimyọn bala iLivayị kpa oyoyi wẹ ugbiyegu nyaa bala ẹnyị nya iJihova. Myịmyị, iRichẹlụ ahụ ọlịkẹjẹ nya iJekọbụ gbu ụka kọ wẹẹ ma ọnyị oheeye. Ụka ká iJekọbụ tị chị okwirichi, ọ mwụ rụ ka ọpyị nya Ijipiti la agbụrụ ọọlajị nya uhi ọtụka-ọtụka.—Ọmwụ. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Ányị iJihova à tị́ mẹjẹ iJekọbụ nyori Ọ ji ẹkpẹ nyamwụ?

⁷ Nanana nyori iJekọbụ la akama ịwẹ wuu, ọmyịmyị nyamwụ ẹ-ẹga nya iJihova bala ehe ịchịchị nyamwụ á gwọọ byi ka. IJihova tị mẹjẹ iJekọbụ ịnyịnyị nyori Ọ ji ẹkpẹ nyamwụ. Ọ-chụ pwokwita, nanana nyori iLeban họ iJekọbụ ri, iJihova ya ang-ụdụ lụmẹ-lụmẹ họọ. Ẹla nya iJihova tị ka myị iJekọbụ lẹhị yẹẹyẹẹ ụka ọlẹ kọ yẹ iJosẹfụ ọnyị nyamwụ ọlẹ kọ me nyori nyị gbu tataata lẹ! Igu oriri nya iJekọbụ bala iJihova la apatabwọ kiwa ka dọọ ụbwọ du ko jẹ́ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya akama myị́. (Ọmwụ. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Ụka kahị ri oligu bala iJihova la apatabwọ kiwa ka, ahị ka jẹ́-ẹ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya akama ịlẹ kahị yahị me ka ịnyịnyị myị́.

8. Ẹlịyẹ Adịrahụ iDevidi à tị́ tịtọ kọ ka họ?

⁸ A-ang myị́ ang ọlẹ ká Adịrahụ iDevidi tịtọ  kọ ka họ ị-ịgba ọgbagba nya iJihova, ọ jẹ́ họ myị́ ka. Ọ-chụ pwokwita, o ri irya nya iDevidi nyịlẹhị-ịlẹhị nyọka nwụ ube ịgọgọ ha Ohe nyamwụ. O ya ẹla ọọwa je ịNatan ọlọmwụ. ỊNatan tị wọọ yẹkẹẹ: “Họ ang myị ang ọlẹ kọ juwa irya nyang nyọka họ mẹ, chajị Ohe Oluhye juwa tang.” (1 Ego. 17:1, 2) Kụ irya jaabwọ ká omyi ẹla ịwẹ ka ju iDevidi ọhụ kaka ba wẹẹ. Ọhẹka, ọ ka dọmwụ nyọka nwụlanọ gbe ụkụrwọ ọtụka ọwẹ ahyaahị.

9. Ányị iDevidi à tị́ họ ụka kọ wo oja ọ-bịrị ọkịlẹtụ?

⁹ Nyọlẹ kọ nọ pyịnyẹng, ọlọmwụ nya iJihova mwẹẹkpẹ ka ẹga nya iDevidi la oja ọ-bịrị ọkịlẹtụ. “Lodu nya ẹnụ ọọwa,” iJihova byi ịNatan nyori i-iDevidi nya-à ka nwụ ube ịgọgọ ọwẹ ka; ma, ọnyị nyamwụ ọhẹ à ka nwọọ lẹ. (1 Ego. 17:3, 4, 11, 12) Ányị iDevidi à tị́ họ ụka kọ wo ẹla ọwẹ? Ọ nwụhọ ẹ-ẹga nya ang ọlẹ kọ tịtọ nyọka họ. Ọ ya irya nyamwụ nọ u-uhye nyọka tụ́ okpoko bala ang-abwọ ịlẹ ká iSolomọn ọnyị nyamwụ ka baba nya ụkụrwọ ọwẹ guru.—1 Ego. 29:1-5.

10. Ányị iJihova à tị́ wahị kụrụ iDevidi?

¹⁰ IJihova nwụ iro bala iDevidi ahyaahị nyọlẹ kọ byoo nyori ọ́wa nya-à ka nwụ ube ịgọgọ ka. IJihova myọnụ ha iDevidi nyori ọnyị ọtụ́ma nyamwụ ọhẹ nyị ka kpeji gboyi myị́ oyi. (2 Sam. 7:16) Ẹ-ẹpwụ nya odehe onyeewe, lụka nya Eji Ọkpakpa Ọla Ẹka Ụnọ, iDevidi ka chị ọkẹkẹnị yẹẹyẹẹ ụka kọ ka jẹ́ nyori iJisọsị Adịrahụ nyị ri ọnyị ọtụ́ma nyọwa ọhẹ! Oja ọwẹ dahị ụbwọ nyọka yẹ nyori kori kahị jẹ́ họ ang myị́ ang ịlẹ kahị tịtọ nyọka họ ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nya iJihova ka wẹwẹ, Ohe nyahị ka ya ang ịnyịịla ịkịla ịlẹ kahị dọmwụ yahị guru gbe ka hahị myị́.

11. Ahị ọwawa oyina angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ à tị́ yé nanana nyori Ịpyị-Adịrahụ á wẹ ụka kị yahị guru gboo ka? (Ụkụrwọ nya Alẹrụ 6:7)

¹¹ Angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ la akama ịhyẹ ịlẹ kị yahị me ka. Ọ-chụ pwokwita, ị yẹhị rịrị gbe Ịpyị-Adịrahụ nya Ohe kọ ka wẹ, ma ị́ jẹ́ ụka ọlẹ kpangga kọ ka wẹ ka. (Ụkụr. 1:6, 7) Lẹ, ányị ị tị́ họ? Ị kịnyaa la ọ-kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ la ila ọchịchị. Ị yẹ ang ẹjẹẹ ọkpọnchị ọlẹ kọ mẹjẹ nyori iJihova wẹẹ wahị kụrụ aga ọmama nyaa jaabwọ kị wẹẹ kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ ẹ-ẹga ịdatị-ịdatị.—Wa Ụkụrwọ nya Alẹrụ 6:7.

12. Ányị angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ à tị́ họ ụka ká imyi ọtụka-ọtụka ji?

¹² Ọ la ụka ọhẹ ọlẹ ká imyi ọtụka-ọtụka “ji odehe ọlẹ wuu.” (Ụkụr. 11:28) Imyi ọọwa gu angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ ịnyịnyị. Kụ irya jaabwọ kị ka yẹ akama kaka ba ọọlajị nya imyi ọwẹ wẹẹ. Angị ri adịda bala ịnịna ka chị uko u-uhye nya abwọlẹ kị ka bwu yé ang oriri ha ugbiyegu nyaa. Ányị ẹlẹwẹ à tị́ bwu gu ikolobya bala ịyẹẹnọ ịlẹ kị wẹẹ tịtọ nyọka kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ gụ ọọwa? Ọhẹka ị ka kụ irya kori kị ka godayị gbe ụka ká imyi ọwẹ ka myị́ ene kị ka họ ịnyị. Jaabwọ myị́ abwọ ká iwe-ahụrụ nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịwẹ la, ị nwụlanọ nyọka nwụhọ. Ị kịnyaa la ọ-kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ jaabwọ kị ka jụ́ họ ba myị́, ị tị chị ọkẹkẹnị nyọka hu ang ọlẹ kị la ha angịnyị nya ịKịrayịsị ịkịla ịla iJudiya ịnyịnyị.—Ụkụr. 11:29, 30.

13. Ahị ọwawa iyina angịnyị nya ịKịrayịsị ịwẹ à tị́ yé lụka nya imyi ọtụka-ọtụka ọlẹ ko ji?

¹³ Ahị ọwawa iyina angịnyị nya ịKịrayịsị ịwẹ à tị́ yé lụka nya imyi ọtụka-ọtụka ọwẹ? Angịlẹ kị ye ang-āhị bwu ẹga nya angịkịla yẹ nyori iJihova à wẹẹ daa ụbwọ lẹ. (Mat. 6:31-33) Ị tị ka tụ́ ju angịlẹ kị daa ụbwọ wẹ chwẹẹ gụ olene-ene ịnyịnyị. Angịlẹ kị hu ha lee ọ-la ụbwọ ụ-ụgbẹyị ọhẹ bala ọkịla ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nyọka da angịkịla ụbwọ ọwẹ ka yé ọkẹkẹnị ọlẹ ká ọngịnyị kaa la bwula o-hu ha. (Ụkụr. 20:35) IJihova wahị kụrwaa wuu chajị nyọlẹ kị nwụhọ ụka ká iwe-ahụrụ yẹda.

14. Ẹlịyẹ à tị́ họ ta ịBanabasị bala ịPọlụ? Ịyẹ à tị́ ri ocheju nyamwụ? (Ụkụrwọ nya Alẹrụ 14:21, 22)

 ¹⁴ Ị kaa tụ́ angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ pyịpyị ụka kị dọmwụ yahị me ka ụka ọhẹ. Kụ ẹhị yẹ ẹla ọlẹ kọ họ ta ịBanabasị bala ọlẹrụ ịPọlụ ụka kị juwa kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ i-iLisitịra wẹẹ. Ụka nya ọgbanyẹ, angịnyị daa ọwụraba bala ọ-ke ụrụ wo laa. Ma nyọlẹ kọ nọ pyịnyẹng, angị taa pyịpyị “du iru nya angịnyị ịlụwa ju,” ọọwa angịhyẹ lẹpwụ nya angịwẹ à da ajwọ mịla ịPọlụ gbee kịị tụụbwọ hyoo dụwa kọ ka gbu lẹlẹ. (Ụkụr. 14:19) Ma ịBanabasị bala ịPọlụ kịnyaa la ọ-kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ ẹ-ẹga ọkịla. Ịyẹ à tị́ ri ocheju nyọọwa? Ị họ kpụ “iru nya angịnyị lụmẹ-lụmẹ ri angịjụgbẹyị,” omyi ẹla bala ọgụ-ẹpẹtẹ nyaa tị ju angịnyị nya ịKịrayịsị ịkịla ọngịrị ịnyịnyị. (Wa Ụkụrwọ nya Alẹrụ 14:21, 22.) Angịnyị lụmẹ-lụmẹ yé apyobwuna chajị nyọlẹ ká ịBanabasị bala ịPọlụ á hwabwọ la ọ-kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ ụka kị táa pyịpyị ka. IJihova ka wahị kụrụ́ụhị kori ká abwọ á chịhị pyẹpyẹ ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ ọlẹ kọ ya juhi ụ-ụbwọ ka.

15. Ẹlịyẹ a tị́ jẹ́ bwu ọgụ-ẹpẹtẹ nya Ọọnahị A. H. Macmillan?

¹⁵ Ene nya 1914, angịnyị nya iJihova yahị guru gbe ang ịhyẹ kị ka họ. Ọ-chụ pwokwita, kụ ẹhị yẹ ẹla nya Ọọnahị A. H. Macmillan wẹẹ. Ọọnahị ọwẹ me irya nyori ọ ja ka rụ ka epwoohe lụka o-kpii lẹ, jaabwọ ká iru nya angịkịla ịlụka nyamwụ me ịnyịnyị. Ẹ-ẹpwụ nya ẹla oyaya nyamwụ ọhẹ la Ọya Ohikichu nya 1914, ọ yẹkẹẹ: “Ọ chịkpẹẹ nyori ẹla oyaya ọlẹ à ri ẹla ohyẹẹkpẹ ọlẹ kam ka ya dodehe ẹẹ.” Tị wẹẹ, ẹ-ẹla ọọwa à ri ẹla oyaya ohyẹẹkpẹ nyamwụ ka. Ọọnahị Macmillan da ụpwụ ụka ọkịla yẹkẹẹ: “Ọ lala o-ri ahị angịhyẹ chị agaga lụmẹ nyọka kụ irya nyori ahị ka rụ ka epwoohe ahyaahị.” Ọ myịmyị yẹkẹẹ: “Ang ọlẹ kahị baba nyọka họ ịnọ ri ọ-ka họ ụkụrwọ nya Ọngọlahị la ila ọchịchị.” Ọọnahị Macmillan tị kịnyaa la ụkụrwọ ọhọhọ ịlẹhị. Ọ kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ la ila ọchịchị. Ọ la iwe nyọka ju aanahị ịlẹ kị juwa u-ube nya agba ọọlajị nyọlẹ kị pwa la o-ri angịdẹwụ ọhụ. Ọ tị myịmyị kịnyaa la ọ-ka ọjịra-jịra tụ́ ụka kọ dọmwụ chị okwirichi. Ányị Ọọnahị Macmillan à tị́ yé apyobwuna chajị nyọlẹ kọ kịnyaa la ọ-họ ụkụrwọ ụka kọ wẹẹ godayị gbe uri nyamwụ? Ene kọọ gbu la 1966, ọ da ụpwụ yẹkẹẹ: “Ọmyịmyị nyam-ḿ la dẹwụ-dẹwụ ẹnẹnẹhẹ lẹka.” Abwẹla ọnyịịla-ọnyịịla à wẹ kaahị wuu ka gbịla lẹ, ọgụgụ wuu kori kahị juwa bọhụ ẹ-ẹpwụ nya akama kpoye nya abwọlẹ kahị yahị me!—Hib. 13:7.

16. Akama ọ-yahị me ka oyina Herbert Jennings bala ahụ nyamwụ à tị́ la? (IJemsi 4:14)

¹⁶ Iru nya anchẹ nya iJihova la akama nya ẹdụrụ ọlẹ kị yahị me ka. Ọ-chụ pwokwita, Ọọnahị Herbert Jennings b chabwọ nya abwọlẹ kọ kpọọ ịpyọ bala ahụ nyamwụ nyọka ri angị kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ ẹ-ẹpwụma ọkịla ụ-ụwa Ghana, o-oja nya ọhịhị nyamwụ ọlẹ kị gba kpehe. Ma nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, ọ la ẹdụrụ ọnyọọngịrị ọhẹ. Ọọnahị Jennings gba ẹla ọlụpwụ nya iJemsi 4:14 kpehe bala o-ya nyori iwe-ahụrụ nyọwa onyeewe ọwẹ nyị lala “ ‘ijuju’ ọlẹ ká ịwa nyị yahị me ka.” (Wọọ.) Ọ da ụpwụ yẹkẹẹ: “Ahị baba nyọka ye iwe-ahụrụ nyahị myị, lẹ ahị nwụlanọ nyọka rụ hi Ghana bala ọ-tụụbwọ hi aligu ịlịkẹjẹ nyahị kahị ka tịrẹkpẹ ka Canada [kaka họ utoji].” IJihova da Ọọnahị Jennings bala ahụ nyamwụ ụbwọ nyọka kịnyaa la ọ-gbịgba họọ la ọmyịmyị ẹ-ẹpwụ nya akama ọlẹ kị la.

17. Ányị aanahị ịkịla à tị́ yé apyobwuna bwu ọgụ-ẹpẹtẹ nya Ọọnahị Jennings?

 ¹⁷ Ẹla nyịlẹhị ọlẹ ká Ọọnahị Jennings ya o-oja nya ọhịhị nyamwụ da angịkịla ụbwọ yẹẹyẹẹ. Ọọnahị ọnyang ọhẹ da ụpwụ yẹkẹẹ: “Ẹla á gum o-olegu jaabwọ ká oja ọwẹ gum ẹnẹnẹhẹ lẹka. . . . Ọ-yẹ jaabwọ ká Ọọnahị Jennings rụ hi ụkụrwọ ọlẹ kọ kaa họ chajị kọ ka jẹ́-ẹ họ utoji nya ẹdụrụ ọlẹ kọ jwọọ dam ụbwọ nyọka la irya ọkpakpa u-uhye nya iwe-ahụrụ nyịlọm ịnyịnyị.” Ọọnahị ọlẹng ọkịla da ụpwụ ịnyịnyị yẹkẹẹ: “M̀ ri ọngọgbahị nya ọjịra-jịra lala ẹka iwo myị́ lẹ, ma m̀ hwabwọ la ụkụrwọ ọọwa ọọlajị nya ẹdụrụ nya ịmachị. M̀ kụ irya nyori ḿ ju apyobwuna kaka gbee ká ọkịlẹtụ dọmwụ nyọka kpụm enyi, ḿ myịmyị tịtọ nyọka wa oja nya ọhịhị nya angịkịla kaka. . . . Ma ugbodu ojuju nya Ọọnahị Jennings jum ọhụ.” Ẹlẹwẹ mẹjẹ́ẹhị nyori ụka kahị bọhụ ẹ-ẹpwụ nya akama ịlẹ kahị yahị me ka, ahị kaa ju angịkịla ọhụ. Kori ká ọhịhị nyahị-ị́ la jaabwọ kahị yahị guru gbe ka wẹwẹ, ahị ka jẹ́-ẹ ri ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla ẹ-ẹga nya ọmyịmyị ọlala bala ọhụ ọbaba.—1 Pit. 5:9.

18. Jaabwọ kị họ mẹjẹ i-ifoto wẹ, ẹlịyẹ a tị́ jẹ́ bwu ẹga nya ahụ-ogu ọla Nigeria ọlẹ kị ya ẹla rụ?

¹⁸ Ang i-bwu agaga lala ẹdụrụ nya COVID-19 ọlẹ kọ kpehe gu angịnyị nya iJihova lụmẹ-lụmẹ. Ọ-chụ pwokwita, ahụ-ogu ọhẹ ịị Nigeria á la ang oriri lee okpokpo nwà ka. Lụtụrụ ọhẹ, ọnyị nyamwụ ọnyang tọọ wo nya ang ọlẹ kị ka ri ụka kị kpụ́ ịrayịsị nyaa ọhịhị kpá. Ọọnahị byi ọnyị nyamwụ nyori ang oriri bala okpoko nyịwa nyị myị́ lẹ, ma ịwa nyị gbịla ahụ-ogu ọla ịSarẹfatị bwula ọ-kpụ ang oriri nyịwa ohyẹẹkpẹ bala ọ-dahịhile iJihova la ọkịlẹtụ wuu mẹ. (1 Ịdị. 17:8-16) Ene kị ka dọmwụ kụ irya nya ang ọlẹ kị ka ri lẹnụ ẹnụmwụ ọwẹ, aanahị ịkịla ya ang iriri du kịlaa nyọka daa ụbwọ. Ang ịlẹ kị ya haa ka kpaa gụ epwihi imiiye myị́. Ọọnahị ọwẹ ya nyori ọwa nyị́ jẹ́ iJihova nyị wẹẹ ke ụrụ yẹẹyẹẹ wo ẹla  ọlẹ kọ byi ọnyị nyamwụ ka. O ri nyịlẹhị nyori ụka kahị kpụnịrọ iJihova, akama ị-yahị me ka ịlẹ kị kaa chịhị ọgụ ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị ka dọmwụ tụ́ụhị jwoo chwẹẹ gụ ọọwa.—1 Pit. 5:6, 7.

19. Ọtụpyịpyị oyina à tị́ chị Aleksey Yershov ọgụ?

¹⁹ Iru nya aanahị kaa la ọtụpyịpyị ọlẹ kị dọmwụ kaa yahị me ka lụka nyahị ọlẹ yẹẹyẹẹ. Kụ ẹhị yẹ ẹla nya Ọọnahị Aleksey Yershov kọ kụ́ Russia wẹẹ. Angịnyị nya iJihova ịla oye ọwẹ la ịlaa nyọka gbịgba ha Ohe ụka ká ọọnahị ọwẹ hu enyi Ohe la 1994. Ma nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, iwe-ahụrụ ọla Russia yẹda. La 2020, isoja ịlụwa ju ka ẹpwa nyamwụ lagbụrụ kaka wụla ụwa yẹ bala o-noo iru nya ang ịlala nyamwụ ịnyịnyị. La ọya ịmanyị-ịmanyị ị-ịlahị nyọọwa, alegbeju chị ala bọ́ọ nyori nyị ri ọla uguru-ẹla. Ọlẹ kọ tị tịpyọ gụgụ wuu ri, ala ịlẹ kị chị bọọ wẹ kpụnịrọ ifim ọhẹ ká ọngọlẹ kọ họ lala o-ri ọ tịtọ nyọka jẹ́ ịBayịbụụ gụ́ ẹka myị́ lẹ kịla ju. Ọ-pịrị ha onyobyi à wẹ lẹ!

20. Ányị Ọọnahị Yershov à tị́ bwu ju igu oriri nyamwụ bala iJihova ọngịrị?

²⁰ Ọtụpyịpyị nya Ọọnahị Yershov kpa ang ọnyịịla ọhẹ kpehe? Ee. Igu oriri nyamwụ bala iJihova la ọngịrị gụ́ olene. Ọ yẹkẹẹ: “Am bala ahụ nyam kaa raabwọ lawụlẹ ụka myị́ ụka gụ́ olene. M̀ ye nyori bwula ụbwọ ọdada nya iJihova m ka jẹ́-ẹ bọhụ ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ ọwẹ myị́ lẹ.” Ọ myịmyị yẹkẹẹ: “Ang ọjẹ́jẹ nyịlọm dam ụbwọ nyọka ma uya ta ọkịlẹtụ ọ-kpụ enyi. M̀ kaa kụ irya ju ọgụ-ẹpẹtẹ nya angị ịla ọmyịmyị ịlụka onyogo. Oja lụmẹ-lụmẹ juwa ị-ịBayịbụụ ịlẹ kị mẹjẹ jaabwọ kọ baba kaka ba nyọka kụ kpọọ bala ọ-dahịhile iJihova.”

21. Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ a-ang ọjẹ́jẹ ọlẹ?

²¹ Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ wẹ wuu ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ? Ụka ọhẹ, akama ịlẹ kahị yahị mẹ ka kaa wẹ chịhị ọgụ ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ. Nanana nyori ọ kaa lịnyị, iJihova kaa da anchẹ nyamwụ ụbwọ ụka kị kpụnịrọọ. ỊBayịbụụ ọlẹ ká egbeju nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ kpụnịrọ ya nyori, “ọlabwẹla ọnyịịla ka la iru nya akama myị, [iJihova] tịị gbọọ kpehe bwu ẹpwụ nyaa wuu.” (Eje. 34:19) Lẹ, ahị kịnyaa la ọ-ya irya nyahị wuu nịrọ ụbwọ ọdada nya iJihova ọkọkọ nya akama nyahị mẹ. Ọọwa ahị ka jẹ́-ẹ ya lala ọlẹrụ ịPọlụ nyori, “Am ayịdang kaa jụ ang myị́ ang wuu họ myị́ bwụla ụbwọ ọdada nya . . . Ọngọlẹ kọ kaa ya ọngịrị nyamwụ ham.”—Filip. 4:13.