1. Ịyẹ tị́ du kọ lahị ẹbyẹbyị nyọlẹ ká ahị ọ-dahile awụlẹ wẹẹ gụ́ iru nya angịnyị myị́ odehe ọlẹ ka?

 ANGỊNYỊ ịla odehe nya Olegu Onyobyi ọlẹ á jẹ́ ọngọlẹ kị ka dahịhile ka. Abwẹla nya alọhị, alupe, bala ịnya alegbeju nya ịgba ọgbagba chaa aga lẹ. Ọ kaa la iru nya angịnyị nyori aligu, aloyi-ẹpwa, dọmwụ tụ́ alugbiyegu nyaa nyị́ ju ọdahịhile ka ịnyịnyị. Ọọwa á lahị ẹbyẹbyị ka. ỊBayịbụụ ya neeji yẹkẹẹ: ‘Lụka ohyẹẹkpẹ nya odehe ọlẹ, angịnyị ka ri angị da angịnyị lụgbaa, angị kpa angịnyị kụ, angị pịrị angịnyị aanaa ha.’ Ọọwa ri, angịnyị ka lala Olegu Onyobyi, kọ ri ọngọ kpa odehe ọlẹ ụ-ụbwọ, kọ tị ju ọdahịhile ka.—2 Tim. 3:1-4; 2 Kọr. 4:4.

2. (a) Owo ahị tị́ ká jẹ́-ẹ dahịhile ọlam-ọlam? (b) Ịtọ ẹla ọlányị angịhyẹ à tị́ ka tọ myị́?

² Ma ahị angịnyị nya ịKịrayịsị jẹ́ nyori ahị ka jẹ́-ẹ ya ahị ọdahile nyahị wuu nịrọ iJihova. (Jer. 17:7, 8) Ahị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ahị họ́ọ bala o-ri ọ́ ka “nyẹẹkpẹ da” aligu nyamwụ ẹnẹnẹhẹ ka. (Eje. 9:10) Ahị tị dahịhile ịKịrayịsị ịnyịnyị chajị ọ hu ọhịhị nyamwụ ha chajị nyahị. (1 Pit. 3:18) Ahị tị yẹ jẹ́ la ịlọhị nyori ịBayịbụụ ka jẹ́-ẹ mẹ ụgbẹyị o-ju ọdahịhile jẹ́ẹhị. (2 Tim. 3:16, 17) Ahị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ahị ka jẹ́-ẹ dahịhile iJihova, iJisọsị bala ịBayịbụụ. Ma angịhyẹ ka towo myị́ nyori, aanahị ịla ọjịra-jịra nyị ju ọdahịhile ụka myị́ ụka wẹẹ? Ó ri ká ọwẹwẹ á ri ee aalẹ, ịyẹ tị́ du kahị ka jẹ́-ẹ dahịhilaa?

3. Iwe ọkpọnchị oyina ahị tị́ la? (ỊMakị 10:29, 30)

³ IJihova chụhị nyọka ji ẹpwụ nya ugbiyegu nya angịlẹ kị kaa gbịgba họọ chị odehe ọnụ wuu. Iwe ọnyịịla-ọnyịịla o ri hahị lẹ, ọ tị kaa kpa apyobwuna wahị ịnyịnyị! (Wa ịMakị 10:29, 30.) Chị odehe ọnụ wuu, ahị la aanịna alẹng bala anyang ịlẹ ká iJihova háa jaabwọ kọ háahị, bala ọ-kaa maga nyọka ba ehile nyamwụ jẹ ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị. Òja, ọhọhọ bala ang ọkụrụ-kụrụ  nyahị ka datị hi ịnyaa myị́, ma ị kaa háahị, kori kọ dọmwụ ri ụka nya ọgbanyẹ kahị wẹẹ taa wẹwẹ. Ọ kaa háahị gụgụụgụ nyọka yẹ julaa kahị ka gbịgba ha Adahị olepwoohe bala ọ-ya ogbo họọ.—Eje. 133:1.

4. Ịyẹ tị́ du kahị baba nya aanahị alẹng bala anyang?

⁴ Ọ baba lẹẹlẹẹ gụ́ olene nyọka yẹ jula aanahị alẹng bala anyang. Ịwa à kaa dahị ụbwọ kpa olo nyahị ụka ọhẹ lẹ. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Ị kaa juhi ọhụ nyọka la kpịra-kpịra ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nya iJihova bala ọ-ka kịnyaa la o-ri oligu nyamwụ. (1 Tẹs. 5:11; Hib. 10:23-25) Kụ irya nya abwọlẹ kọ ka lahị kori ká ewu ọ-chịke ọlẹ kahị ka yé bwu ọjịra-jịra nyọka dahị ụbwọ kụrụ oluji nyahị, ko ri Olegu Onyobyi bala odehe nyamwụ, á juwa ka wẹẹ. Olegu Onyobyi bala angịlẹ kị ji ekpeleji nyamwụ ja ka gba mịla anchẹ nya Ohe lụka o-kpii. Ma ụka ọọwa ọ ka myịhị lẹhị yẹẹyẹẹ chajị ahị jẹ́ nyori aanahị ka dahị ụbwọ!

5. Ịyẹ à tị́ du kọ ka la angịhyẹ ujwo la ọ-dahịhile aanaa myị́?

⁵ Ma ọ tị kaa la angịhyẹ ujwo nyọka dahịhile aanaa, ọhẹka chajị nyori ọngọhẹ hu ẹla ịbaa nyaa ya lee ọ-họ ọnụ ọmyịmyị nyamwụ jịra ka. Lee ọhẹka ọngọhẹ ọọjịra-jịra ya ẹlẹhẹ lee ọ-họ ẹlẹhẹ ọlẹ kọ jụ ọngọọwa yẹẹyẹẹ. Ẹla ọlịnyị ka du kọ ka la angịhyẹ ujwo nyọka dahịhile angịkịla myị́. Ịyẹ à tị́ tịtị ka dahị ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ dahịhile aanahị ịla ọjịra-jịra?

6. Ányị ọháha à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka dahịhile angịkịla? (1 Ala ịKọrịntị 13:4-8)

⁶ Ọháha à ri itiwe nya ahị ọdahile lẹ. Ụpwụ nya Ala ịKọrịntị ọhọhe egbeju 13 chabwọ nya agbẹyị lụmẹ-lụmẹ ịlẹ ká ọháha ka jẹ́-ẹ dahị ụbwọ nyọka dahịhile angịkịla lee ọ-ka dahịhilaa myị́myị́. (Wa 1 Ala ịKọrịntị 13:4-8.) Ọ-chụ pwokwita, ọgba 4 ya nyori “ọháha ọlala nya ịlẹhị-ịlẹhị kaa  la ugbodu ojuju onyudiyo. Ọháha ọlịnyị kaa kpa ọnahị họ ẹla.” IJihova kaa da ọhụ pịlẹẹ balahị tụ ụka kahị họ ọhọbịrị bọọ. Ọ tịtị baba kaahị ịnyịnyị ka da ọhụ pịlẹẹ bala aanahị ịlẹ kị ya ẹla lee ọ-họ ẹla ọ-chịhị aga lee ọ-wụụhị ẹjẹ. Ọgba 5 myịmyị yẹkẹẹ: “Ọháha ọlịnyị á kaa wụ ẹjẹ nya ẹla gbegbe ka lee ọ-kaa kpa ang onyobyi ọlẹ ká angịkịla họọ ẹ-ẹpwụ kpong-kpong ka.” Áhị tịtọ nyọka kpa ẹla ọtịpyọ ọlẹ ká aanahị họhị ẹ-ẹpwụ, juwa da ẹla ọọwa ju ịmachị gbe ijuju nyọka kpa kpịtịya ka. Ụpwụ nya Ọngọlirya 7:9 ya nyori ahị nyị “ju agbama hyaa ka.” Ọ há gụ́ yẹẹyẹẹ kahị ka họ jaabwọ ká ụpwụ nya Ala Efesọsị 4:26 ya: “A myị ká agbama ojuju nyang u-uhye nya ẹlẹlẹhẹ a hi juwa gbee da ka alobyi nya ẹnụtụrụ ọọwa kpong-kpong ka”!

7. Ányị itiwe nya ehile ọla ụpwụ nya ịMatiyu 7:1-5 à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ dahịhile angịkịla?

⁷ Ang ọkịla ọlẹ kọ ka dahị ụbwọ nyọka dahịhile aanahị alẹng bala anyang ri ọ-ka yaa jaabwọ ká iJihova kaa yaa. Ị há iJihova, ọ́ kaa da ịhọbịrị nyaa neeji ka. Áhị ka họ ịnyị ka ịnyịnyị. (Eje. 130:3) Ọkọkọ nyọka ya ẹhị rịrị u-uhye nya abyị nyaa, ahị maga kahị ya ẹhị reeji nya abwẹla ịnyịịla nyaa bala ang ịnyịịla ịlẹ kị ka họ myị́ wẹẹ. (Wa ịMatiyu 7:1-5.) Ahị myị nyori ị tịtọ nyọka họ ang ọnyịịla ịnyị, i-irya nyọka họhị ẹla ọtịpyọ ka chajị ọháha kaa “la ọmyịmyị nya ịlẹhị-ịlẹhị yẹkẹẹ, ang myị́ ang wuu nyị ka họ ụkụrwọ hiigu.” (1 Kọr. 13:7) Ọọwa á tị ri iJihova tịtọ kahị ka dahịhile angịkịla ododoodu ịịwẹ ka, ma ọ tịtọ kahị ka dahịhilaa chajị ị mẹjẹ nyori ịwa la ịlaa ju ọ-dahịhile. *

8. Ányị a tị́ ka bwu dahịhile aanang?

⁸ Ọ kaa ye ụka ene kahị ka jẹ́-ẹ dahịhile aanahị. Ányị ahị tị́ ka bwu họ ịnyị? Maga ká jáa yẹẹyẹẹ. Ya ẹla balaa ụka ká juwa ọọjịra-jịra. Kpehe nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ balaa. Dọhụ pịlẹẹ balaa, ká ya iwe da haa nyọka mẹjẹ nyori i ju ọ-dahịhile. Ụka nya ọgbanyẹ, à ka chụ ala ịmanyị-ịmanyị ịhyẹ ịlẹ ká ka ya je ọngọlẹ ká wẹẹ dọmwụ nyọka jẹ́ myị́. Jaabwọ ká wẹẹ jáa gụ́ ọọwa, ọ ka chịng kpẹẹ la ọ-ka ya ẹla ọla ọkịlẹtụ nyang jaa. (Luk. 16:10) Ma ányị a tị́ ka họ kori ká ọọnahị ọhẹ á họ ẹla ọlẹ ko du kọ lang ujwo la ọ-ka dahịhilọọ? A nyẹẹkpẹ dọọ ahyaahị ka. Ọkọkọ nyọọwa, ya iwe da ká ụka a chịpwụrụ wẹẹ. A tị́ myị ká abwẹla nya angị ịmanyị-ịmanyị a kpụng ọkịlẹtụ enyi du ká ka hwabwọ la ọ-dahịhile aanahị ka. Ahị ka kụ ẹhị yẹ oja nya anchẹ nya iJihova ịla ọmyịmyị ịhyẹ ịlẹ kị dahịhile angịkịla nanana nyori angịhyẹ họ ẹla waa ẹjẹ.

9. (a) Ányị ịHana à tị́ bwu kịnyaa la ọ-dahịhile obyi omeme nya iJihova nanana nyori angị ku ọmwakpa nyamwụ họ ang ọtịpyọ? (b) Ẹlịyẹ oja nya ịHana à tị́ mẹjẹ́ng u-uhye nya ahị ọdahile obyi omeme nya iJihova? (Yẹ ifoto ọlẹ kọ gu ẹlẹwẹ.)

⁹ Abwẹla nya ọọnahị ọhẹ ọlẹ kọ kaa kpa ịlahị ọọjịra-jịra wụng ẹjẹ ẹnẹhẹ lẹ? Ó ri ịnyị aalẹ, oja nya ịHana ọ-kụ ẹhị yẹ ka dang ụbwọ myị́. Ụka ọọwa, Ẹlayị ko ri Olegbeju Okiliya, à kaa kpa ịlahị ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba nya iJihova lẹ. Ma alugbiyegu nyamwụ á tị ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji ka. Anyị nyamwụ ịlẹ kị ri angịkiliya kaa họ ụya bala ang ịla oyoyi ịkịla ụka myị́ ụka, ma adaa á tị kaa ya ẹla taa gbuu nyọka nwụ họ ka. IJihova á hu Ẹlayị abwọ hi olegbeju okiliya oriri ahyaahyị ka. ỊHana á tị nyẹẹkpẹ da obyi omeme nya Ohe, juwa pwa nyori ọwa nyị́ ka gbịgba u-ube ịgọgọ kori ká Ẹlayị nyị́ juwa wẹẹ ka lẹ ka. Ụka ká Ẹlayị yẹ ịHana kọ ja raabwọ ẹ-ẹpwụ nya ọjụjụ ọtụka, o me nyori ere ịHana nya-à nwa lẹ. La o-towo ene ka, ọ  dọmwụ nyọka kpụ ịHana abyị kaka ba ọjụjụ nyamwụ u-uhye. (1 Sam. 1:12-16) Ọ tị lịnyị odu lẹ, ịHana nwa iro nyori kori ká ọwa nyị́ ma ọnyị ọlẹng, ọwa nyị ka kpọọ wẹ ka họ ụkụrwọ u-ube ịgọgọ, ẹ-ẹga ọlẹ ká Ẹlayị à ka kpẹhị rịrị ọnyị ọọwa. (1 Sam. 1:11) Ẹla ọlẹ ká anyị nya Ẹlayị wẹẹ họ baba nyọka nwụ rịrị? Ee, iJihova tị yaa akama ụka ọlẹ kọ pwoku. (1 Sam. 4:17) Ohe tị wahị kụrụ ịHana la ọnyị ọlẹng, ká ẹnyị nyamwụ ri ịSamwẹlụ.—1 Sam. 1:17-20.

10. Ányị iDevidi à tị́ bwu dahịhile angịkịla kịnyaa nanana nyori angịhyẹ họọ ẹla ọtịpyọ?

¹⁰ Ọ lang lala o-ri oligu nyang o-chii nyị pyịrịng ha ẹnẹhẹ lẹ? Ó ri ịnyị aalẹ, kpịtịya nya oja nya Adịrahụ iDevidi. Oligu nyamwụ ọhẹ juwa ká ẹnyị nyamwụ ri Ahitofẹlụ. Ụka ká Abụsalọm ọnyị nya iDevidi tịtọ nyọka nu adamwụ adịrahụ oriri, Ahitofẹlụ yẹ jula Abụsalọm ẹ-ẹpwụ nya egbeju ọngịrị ọlala ọọwa. Ọ ka jụ iDevidi yẹẹyẹẹ nyọlẹ ká ọnyị bala oligu nyamwụ, kị ri angịlẹ kọ dahịhile nyọka chẹkpẹ jwoo, dachichi nyẹẹkpẹ dọọ wẹ! IDevidi á tị ya iwe da ẹlẹwẹ hwoo abwọ la ọ-ka dahịhile angịkịla ka. Ọ kịnyaa la ọ-dahịhile oligu ọkịla ọlẹ ká ẹnyị nyamwụ ri iHuchayị, kọ pwa la ọ-yẹ jula angị la egbeju ọngịrị ịlaa. IDevidi á dahịhile iHuchayị ododu ka. IHuchayị mẹjẹ nyori o ri oligu ọnyịịla, ọ dọmwụ ya ọhịhị nyamwụ ju odo nyọka da iDevidi ụbwọ.—2 Sam. 17:1-16.

11. Ụgbẹyị oyina ọnchẹ nya ịNabalụ ọhẹ à tị́ mẹjẹ nyori ọ dahịhile ọngọkịla?

¹¹ Kụ ẹhị yẹ ọ-chụ pwokwita nya ọnchẹ nya ịNabalụ ọhẹ wẹẹ. IDevidi bala angịnyị nyamwụ dụbwọ chewu ke anchẹ nya ọla Isirẹlụ ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri ịNabalụ. Ụka ọkịla, iDevidi tọ ọlụdụ ịNabalụ wo nya ang oriri ọnyị myị́ ọnyị kọ ka yé ha angịnyị nyamwụ. Ụka ká ịNabalụ pwa la ọ-ka ya ang haa, iDevidi ju agbama gbee kọọ tịtọ nyọka nwụ alẹng ịla ẹpwa nya ịNabalụ wuu. Ọnchẹ ọhẹ ya ẹla ọọwa ji Abigẹlụ ahụ nya ịNabalụ. Lala ọngọhẹ ọlẹ kọ juwa ẹ-ẹpwa ọwẹ, ọ jẹ́ nyori Abigẹlụ nyị ka jẹ́-ẹ chị ọhịhị nyamwụ da. Ọkọkọ nyọka rụnyẹ rụ, ọ dahịhile nyori Abigẹlụ nyị ka nwụ iwe-ahụrụ ọwẹ họ myị́. Ọ jẹ́ la ahị ọdahile ọọwa chajị ọng myị́ ọng jẹ́ ká Abigẹlụ ri ọnyang ọ-jẹ́ ẹla. Ẹla ọlẹ kọ tị họ ba ọọwa ba mẹjẹ nyori o pwoku nyọlẹ kọ dahịhile Abigẹlụ ịlẹhị. Abigẹlụ kpa ugbodu ojuju họ  ẹla ọlẹ kọ da iDevidi yi la ọ-hu ẹla ọla irya nyamwụ họ. (1 Sam. 25:2-35) Ọ dahịhile nyori iDevidi nyị ka kpa ẹla ọjẹ́jẹ họ ẹla.

12. Ányị iJisọsị à tị́ mẹjẹ nyori ọ dahịhile angịjụgbẹyị nyamwụ nanana nyori ị kaa họ ẹla abyị?

¹² IJisọsị dahịhile angịjụgbẹyị nyamwụ nanana nyori ị kaa họ pyị ụka ọhẹ. (Jọn. 15:15, 16) Ụka ká iJemsi bala ịJọn bịlẹ iJisọsị kọ ka ya iwe ọ-datị ọhẹ haa ị-Ịpyị-Adịrahụ, iJisọsị á yaa lala angịlẹ kị ja gbịgba ha iJihova la irya ọtịpyọ ka lee ọ-gbaa hi angịjụgbẹyị nyamwụ ka. (Mak. 10:35-40) Ụka ọkịla, angịjụgbẹyị nya iJisọsị wuu nyẹẹkpẹ dọọ lodu nya ẹnẹlẹ kị woo. (Mat. 26:56) Ma, ahị ọdahile á tị gụ́ iJisọsị myị́ u-uhye nyaa ka. Ọ jẹ́ jaabwọ kị la dẹwụ-dẹwụ kaka ba, ma ọ tị “la ọháha . . . ẹ-ẹga nyaa gbee ju ka ọbaba.” (Jọn. 13:1) Nyọlẹ ká iJisọsị wuleji bwula igu kpá, ọ dọmwụ ya ụkụrwọ o-ju apyobwuna ha angịjụgbẹyị nyamwụ iwo kụrụ okpokpo ịlẹ kị họ kpẹẹkpẹẹ, nyọka kpa ịlahị ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ nya ọ-họ ká angịnyị ka ri angịjụgbẹyị bala ọ-ka kpẹhị rịrị ịkpịlọ nyamwụ. (Mat. 28:19, 20; Jọn. 21:15-17) Ahị ọdahile ọlẹ ká iJisọsị la u-uhye nya angịjụgbẹyị nyamwụ á ri ododu ka. Ịwa wuu godayị giri-giri gbee da ocheju nya ọhịhị nyaa odehe ọlẹ. Ẹlịlẹhị ri, ịHana, iDevidi, ọnchẹ nya ịNabalụ, bala iJisọsị ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji hahị nyọka dahịhile angịnyị ịlẹ kị la kpẹẹkpẹẹ ka.

13. Ịyẹ à tị́ ka du kọ ka lahị ujwo la ọ-dahịhile angịkịla myị́?

¹³ À ya ẹla ịbaa nyang je ọọnahị ọhẹ ọlẹ ká dahịhile, ma ká ọọnahị ọọwa kpa ẹla ọọwa kaka ya ẹnẹhẹ lẹ? Ẹla ọlịnyị kaa jụ́ ọngịnyị yẹẹyẹẹ. Ẹnẹhẹ, ọọnahị ọnyang ọhẹ ya ẹla ịbaa nyamwụ je ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ. Ahyẹẹnụ ọ-ba ọọwa ba, ahụ nya ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọọwa wụrụ ọọnahị ọnyang ọwẹ nyọka jwoo ọhụ, mẹjẹ nyori o wo ẹla ọlẹ kị ya je ọrụmwụ ịbaa-ịbaa. Ọ la ọọnahị ọwẹ ujwo la ọ-ka dahịhile ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọwẹ kịlahị, ọ tị kpụ ọọwa ịlẹhị. Ma ọọnahị ọnyang ọwẹ tị họ ẹla ọlẹ kọ pwoku bwula ọ-tịtọ nya ụbwọ ọdada. Ọ ya ẹla bala ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọkịla, ọọwa ọ dọọ ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ dahịhile angịgbahị nya ọjịra-jịra myị́myị́ lẹlẹ.

14. Ịyẹ à tị́ da ọọnahị ọhẹ ụbwọ nyọka dahịhile angịkịla myị́myị́?

¹⁴ Ọọnahị ọlẹng ọhẹ la akama bala angịgbahị nya ọjịra-jịra imiiye ịhyẹ lụka ọtata, lẹ ọ lọọ lala o-ri ọwa nyị́ ka jẹ́-ẹ dahịhilaa ka. Ma, ọ dọmwụ nyọka kụ irya u-uhye nya ẹlẹhẹ ọlẹ ká ọọnahị ọhẹ ká ẹla nyamwụ kaa họ́ọ lụmẹ ya. Ẹla ọ-pyịnyẹng ọọwa ọlẹ kọ tị la etu ri: “Olegu Onyobyi à ri oluji nyahị lẹ, áanahị ka.” Ọọnahị ọwẹ kụ irya ju ẹlẹwẹ kpori-kpori la abwọ ọrịrị, ọọwa dọọ ụbwọ nyọka họ okpunyi bala angịgbahị nya ọjịra-jịra ịịwa.

15. Ịyẹ tị́ du ká ọ-ka dahịhile angịkịla myị́myị́ kaa ye ụka? Ya ọ-chụ pwokwita ọhẹ wẹẹ.

¹⁵ Ị ye iwe-ahụrụ ọlẹ ká la ọọjịra-jịra hying ẹnẹhẹ lẹ? Ẹla ọlịnyị kaa jụjụ yẹẹyẹẹ. Grete bala ịnamwụ ri Alibeenu nya iJihova ịlẹ kị godayị giri-giri ịị Nazi Germany lụka nya 1930 kị hile ụkụrwọ nyahị ụ-ụwa. Grete la iwe nyọka da ụpwụ nya Ẹpwang ọ-Kụ Gbeji ju apwụ ịkịla chajị ká aanahị ka la. Ma ụka ká aanahị jẹ́ nyori adamwụ kaa tụ́ ẹlịlẹhị pyịpyị, ị ye ịwẹ ọwẹ hyoo, chajị ị juhi nyori adamwụ ka ya ẹla nya ọjịra-jịra je angịlẹ kị kaa tụ́ aanahị pyịpyị. Akama nya Grete á ba ọọwẹ kem ka. Lụka nya Ẹwụ nya Odehe Wuu Oheeye, aanahị á kaa ya apwụ nyahị ha Grete bala ịnamwụ ka, ị tị kaa pwa la ọ-da ọnụ chaa ụka kị taa ụ-ụgbẹyị ịnyịnyị. Ẹlẹwẹ jụjụ kaka kpoye! Ọ tọ Grete olujwo kpụ ọ ya nyori nyị tata ene ká ọọwa nyị jẹ́-ẹ hịnyọhi bala ọ-dahịhile aanahị ịịwa myị́myị́. Ma nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, ọ yẹ nyori iJihova nyị ja  hịnyọhi haa lẹ, lẹ ọwa nyị chịla nyọka họ ịnyị ịnyịnyị. *

16. Ịyẹ tị́ du kahị ka maga nyịlẹhị-ịlẹhị nyọka dahịhile aanahị pyii?

¹⁶ Ó ri ká ẹla ọjụjụ ọlịịwẹ á họ tang ẹnẹhẹ lẹ, maga nyọka jẹ́-ẹ dahịhile aanang myị́myị́. À ka baba nya ụka myị́, ma aga ọmama nyang ọọwa á ka ri ododu ka. Nyọka chụ pwokwita, ó ri kị ya ẹhwa ju ang oriri hahị ẹnẹhẹ lẹ, ahị ka ja dụmwọ-dụmwọ ẹ-ẹga nya ang ọlẹ kahị kaa ri myị́. Ma, ang oriri ọtịpyọ ookpokpo á du kahị ka hwabwọ la o-ri ang ka. Ịnyịnyị-ịnyịnyị, ahị ya iwe da ká ẹla ọtịpyọ ookpokpo ọlẹ kọ họ tahị a du ká ahị ọdahile ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya aanahị a la dẹwụ-dẹwụ ka, chajị ahị jẹ́ nyori ị́ la kpẹẹkpẹẹ ka. Ụka kahị maga kahị dahịhile aanahị myị́myị́, ahị ka chị ọkẹkẹnị gụ́ olene, ọọwa tị ka dahị ụbwọ nyọka ya ẹhị rịrị u-uhye nya ẹla ọlẹ kahị ka họ chajị ká ahị ọdahile awụlẹ ka ji ẹpwụ nya ọjịra-jịra yẹẹyẹẹ.

17. Ịyẹ tị́ du ká ahị ọ-dahile awụlẹ baba lụmẹ? Ẹlịyẹ ahị tị́ ka kụ ẹhị yẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọkịla?

¹⁷ Ahị ọdahile awụlẹ gamwụ odehe nya Olegu Onyobyi ọlẹ, ma ahị ka jẹ́-ẹ dahịhile aanahị alẹng bala anyang chajị ahị la ọháha ẹ-ẹga nya awụlẹ. Ahị ọdahile awụlẹ ọlịịwẹ du kahị jẹ́-ẹ chị ọkẹkẹnị bala ọ-yẹ jula awụlẹ lẹẹlẹẹ, ọ tị ka ri ewu ọ-chịke hahị lụka nya akama ịla ịlahị. Ányị a tị́ ka họ kori ká ọngọhẹ á họ ẹla wụng ẹjẹ du ká tịtọ nyọka dahịhile angịkịla kaka? Maga nyọka yẹ ẹla ọọwa jaabwọ ká iJihova kaa họ, kpa itiwe nya ehile ịla ịBayịbụụ họ ụkụrwọ, la ọháha okpori-kpori ẹ-ẹga nya aanang, ká jẹ́ ang bwu oja nya angị ịla ịBayịbụụ. Ahị ka jẹ́-ẹ kụrụ ịkẹjẹ-ahụrụ nyahị kpụ ahị ka dahịhile aanahị myị́myị́. Jaabwọ kahị wẹẹ họ ịnyị, ahị ka la iru nya aligu ịlẹ kị kaa “há awụlẹ gụ aanịna.” (Etu 18:24) Ma a-ahị à ka dahịhile angịkịla kem ka, ọ baba kị ka jẹ́ nyori ị ka jẹ́-ẹ dahịhileehi ịnyịnyị. Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọkịla, ahị ka ya ẹla u-uhye nya abwọlẹ kahị ka mẹjẹ aanahị nyori ahị ju ọ-dahịhile.