1. Ányị ahị tị́ ka bwu jẹ́ ọngịnyị ọlẹ kọ ju ọ-dahịhile?

 ỌNGỊNYỊ o-ju ọdahịhile kaa maga nyọka họ ẹla ọlẹ kọ myị ọnụ bala o-ya ẹlịlẹhị. (Eje. 15:4) Angịnyị kaa jẹ́ nyori ị ka jẹ́-ẹ dahịhilọọ. Ahị tịtọ ká aanahị alẹng bala anyang ka yẹhị ụ-ụgbẹyị ọlịịwẹ. Ịyẹ ahị tị́ ka họ chajị ká angịkịla ka dahịhileehi?

2. Ányị ahị tị́ ka mẹjẹ nyori ahị ju ọ-dahịhile?

² Áhị ka jẹ́-ẹ gbile angịkịla la agbụrụ nyọka dahịhileehị ka. Ẹla ọlẹ kahị kaa họ à ka du ká angịkịla ka dahịhileehị myị́ lẹ. Ị kaa ya nyori ahị ọ-dahile ọngịnyị nyị lala okpoko. Okpoko ọlala lujwo; ọ tị chịkpẹẹ la ọbịrịị-bịrị. Ahị ka jẹ́-ẹ dahịhile iJihova yẹẹyẹẹ. Ahị dọmwụ ka jẹ́-ẹ dahịhilọọ ụka wuu chajị “ang myị́ ang ịlẹ kọọ họ wuu ju ọdahịhile.” (Eje. 33:4) Ọ tị ya ahị guru kahị ka gbịlọọ. (Efe. 5:1) Ahị kụ ẹhị yẹ ọ-chụ pwokwita nya anchẹ nya iJihova ịhyẹ ịlẹ kị gbịla Adaa olepwoohe bala ọ-mẹjẹ nyori ịwa la ịlaa ju ọ-dahịhile wẹẹ. Ahị ka yẹ abwẹla ịrụ ịlẹ kị ka dahị ụbwọ nyọka ju ọ-dahịhile ịnyịnyị.

3-4. Ányị ọlọmwụ ịDanẹlụ à tị́ mẹjẹ nyori o ju ọ-dahịhile? Ịtọ ẹla iyina ọọwa à tị́ ka guhi gbịla nyọka tọ ịlọhị wo?

³ Ọlọmwụ ịDanẹlụ ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji ẹ-ẹga nya ọngịnyị o-ju ọdahịhile. Ịlẹhị lẹ, ala ịBabịlọn woo kpa ka ọpyị ọ-yẹ dada, ma lụka o-kpii ị jọ́ọ nya ọngọ ọ-ju ọ-dahịhile. Angịnyị dọmwụ nyọka dahịhilọọ gụ́ olene ụka ọlẹ ká iJihova dọọ ụbwọ du kọ jẹ́ wụlẹ ụlaa nya Adịrahụ iNebukadinesa nya ala ịBabịlọn. Ụka ọhẹ, ịDanẹlụ baba nyọka ya je adịrahụ nyori  ẹla nyamwu nyị wụ́ iJihova ẹjẹ. Ẹ-ẹla ọlẹ ká adịrahụ ka tịtọ nyọka wo à wẹ ka. ỊDanẹlụ baba nya ugbodu ojuju nyọka ya ẹlẹwẹ chajị iNbukadinesa ri ọla agbama ọtụka! (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Ẹka lụmẹ-lụmẹ ẹ-ẹkpẹ nya ọọwa, ịDanẹlụ myị́myị́ mẹjẹ nyori ọ ju ọ-dahịhile ụka kọ wụlẹ etu nya ẹla ọ-la ẹbyẹbyị ọlẹ kọ hu u-uhye nya ugulọ ẹ-ẹpwa nya adịrahụ nya ala ịBabịlọn. (Dan. 5:5, 25-29) Ụka ọkịla ịnyịnyị, ịDayịrọsị ọla iMidi bala alegbeju ịlẹ kọ chụ yẹ “ụkụrwọ ọ-jẹ họ kpẹẹkpẹẹ” nya ịDanẹlụ. Ị myị nyori ịDanẹlụ nyị “ri ọngọ ju ọdahịhile. Ọọ họ ẹla ọtịpyọ lee obíri-bìri ka.” (Dan. 6:3, 4) Ee, angịlẹ kị dọmwụ jẹ́ Ohe ka wẹwẹ jẹ́ nyori ịDanẹlụ nyị ju ọdahịhile!

⁴ Jaabwọ kahị wẹẹ kụ irya ju ọgụ-ẹpẹtẹ nya ịDanẹlụ, ọ ka há kahị ka tọ ịlọhị ịtọ ẹla ọlẹ: ‘Ẹnyị ọlányị m tị́ la ẹ-ẹga nya angịlẹ kị kaa gbịgba ha iJihova ka? Ị jẹ́m nya ọngịnyị ọlẹ kọ kaa họ ụkụrwọ nyamwụ bala ọ-ju ọ-dahịhile?’ Ịyẹ tị́ du kahị baba nyọka wẹ ịtọ ẹla ịwẹ? Chajị ahị kaa kpa ogbo kịla iJihova kori kahị ri angị ju ọ-dahịhile.

5. Ịyẹ tị́ du kị jẹ́ ịHananiya nya ọngịnyị o-ju ọ-dahịhile?

⁵ La ẹka nya 455 Ene nya Ọmama nya ịKịrayịsị, nyọlẹ ká iNehemaya ịGọvụnọ ma ugulọ nya iJerusalẹm nwụ́ kpá, ọ mwahị nya angị i-ju ọ-dahịhile ịlẹ kị ka jẹ́-ẹ kpẹhị rịrị epweji ọwẹ yẹẹyẹẹ. ỊHananiya, kọ ri olegbeju nya ẹga ọ-chị ajẹ ju ri ọngọhẹ ẹ-ẹpwụ nya angịlẹ ká iNehemaya chụ. ỊBayịbụụ ya nyori ịHananiya nyị “ri ọngọ ju ọdahịhile. Ọngọ ju uhi nya Ohe Oluhye lala ọwa-á ji ka.”  (Neh. 7:2) Ọháha ọlẹ ká ịHananiya la ẹ-ẹga nya iJihova bala uhi nyọka họ ẹla wọọ ẹjẹ ka gwoo gbịla nyọka hu ụkụrwọ ọlẹ kị ya jwoo ụ-ụbwọ nya ẹla ọbaba. Abwẹla ịwẹ ịnyịnyị ka dahị ụbwọ nyọka ju ọ-dahịhile ẹ-ẹpwụ nya ụkụrwọ ọlẹ kahị wẹẹ họ ha Ohe.

6. Ányị iTikikọsị à tị́ mẹjẹ nyori o ri oligu ọ-ju ọdahịhile ẹ-ẹga nya ọlẹrụ ịPọlụ?

⁶ Kụ irya nya ọngọ ju ọdahịhile iTikikọsị, kọ kaa họ ụkụrwọ bala ọlẹrụ ịPọlụ wẹẹ. Ụka kị da ịPọlụ ehile nyị kpehe hi ẹpwa ka, iTikikọsị ọ kpụnịrọ lẹ. Ọ dọmwụ chabwọ nyamwụ nya “ọngọ myị ẹrụ ọ-chị la o-hu ọkịlẹtụ ha.” (Efe. 6:21, 22) ỊPọlụ á dahịhilọọ nyori ọ ka kpa ileta kịla aanaa ịla Efesọsị bala iKolosi kem ka, ọ jẹ́ nyị ka jwaa ọhụ bala ọ-kpaa ẹjẹ ịnyịnyị. ITikikọsị kpụhị ịtịya nya aanahị alẹng ịla ọmyịmyị bala o-ju ọdahịhile ịlẹ kị kaa kpẹhị rịrịịhị ẹ-ẹga nya ang nya olegu alẹ.—Kol. 4:7-9.

7. Ẹlịyẹ a tị́ ka jẹ́ u-uhye nya ọngịnyị ọ-ka ju ọdahịhile bwu ẹga nya angịgbahị bala angị myẹrụ ịla ọjịra-jịra nyang?

⁷ Ọ kaa myịhị lẹhị alẹ nyọlẹ ká angịgbahị nya ọjịra-jịra bala angị myẹrụ ri angị ju ọdahịhile. Lala ịDanẹlụ, ịHananiya, bala iTikikọsị, ị́ kaa kpa ụkụrwọ nyaa kọ ayịlọ ka. Ọ-chụ pwokwita, ụka kahị ka ọjịra-jịra ọla ẹpwarịrị nya epwihi, ahị kaa jẹ́ nyori ị ya ụpa nya ang ọjẹ́jẹ ọla ahyẹẹnụ ọwẹ wuu ha angịnyị neeji lẹ. Ọ kaa myị angịgbahị nya ọjịra-jịra lẹhị ụka ká angịlẹ kị la ụpa á nwụlọọ nọ bala ọ-họọ yẹẹyẹẹ! Ịnyịnyị, áhị kaa juhi nyọka wụrụ ọngọlẹ kahị kaa mẹ ịBayịbụụ jẹ wẹ ọjịra-jịra ọla ọmyịmyị nya epwihi ka, chajị ahị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọngịnyị juwa ọ ka họ ụpa nya ẹla o-ya dodehe pyii lẹ. Ahị tị dahịhile ịnyịnyị nyori apwụ ịlẹ kahị ka baba nya ọ-kpa kpehe nya ẹla Ohe oyaya ka juwa ahị ka yé. Aanahị ịla ọmyịmyị ịwẹ kaa kpahị juhi yẹẹyẹẹ, ahị tị ji iJihova obe chajị nyaa ịnyịnyị! Ma agbẹyị iyina ahị tị́ ka mẹjẹ nyori ahị la ịlọhị ju ọdahịhile?

8. Ányị ahị tị́ ka bwu kpa ẹla ọjẹ́jẹ họ ẹla ụka kahị ja tịtọ nyọka jẹ́ iwe-ahụrụ nya angịkịla? (Etu 11:13)

⁸ Aanahị alẹng bala anyang háahị, lẹ ahị kaa tịtọ nyọka jẹ́ jaabwọ ká iwe-ahụrụ nyaa la. Ma ahị ka kpa ẹla ọjẹ́jẹ họ ẹla bala o-ju ihi nya ẹla ịbaa nyaa. Angịhyẹ ọọjịra-jịra nya angịnyị nya ịKịrayịsị ịla oyi ọhọhẹ “ri angị kpa angịnyị kụ, juwa gba ju ka ẹpwụ nya ẹla nya angịkịla wurum bala o-juwa ya ala ịlẹ kị pwokwaa la oyaya kpong-kpong ka ịnyịnyị.” (1 Tim. 5:13) Áhị tịtọ nyọka lala ịwa ẹnẹnẹhẹ ka. Ma ọ́ tị ri ká ọngọhẹ á ya ẹla ịbaa nyamwụ jehi kọ tị ya ahị nyị ya je angịkịla ka bẹ? Ọ-chụ pwokwita, ọọnahị ọnyang ọhẹ ka ya ẹla nya ịnyịrọ ọ-la gogo ka nyamwụ lee akama ọkịla ọlẹ kọ ja chịpwụrụ bwu jehi myị́. Kori ko ya nyori ẹla ọọwa nyị ka me lahị, ahị ka họ jaabwọ ko ya. * (Wa Etu 11:13.) Lẹẹlẹẹ ahị kụ ẹhị yẹ iwe-ahụrụ ịhyẹ ịlẹ kị baba kahị ka kpa ẹla ịbaa wẹẹ.

9. Ányị alugbiyegu à tị́ ka mẹjẹ nyori ị ju ọdahịhile?

⁹ Ẹ-ẹpwụ nya ugbiyegu. Ọng myị́ ọng ẹ-ẹpwụ nya ugbiyegu à la ụkụrwọ nyọka chewu ke ala ịhyẹ ịlẹ kị ri ẹla nya ugbiyegu lẹ. Ọ-chụ pwokwita, ọọnahị ọnyang ọhẹ ka la abwẹla ọlẹ kọ kaa kpa ọrụmwụ ẹlẹhụ myị́. Ọ ka ya ẹla ọọwa je angịkịla kpụ ọ ka chị oyoyi jwoo? Ẹnẹnẹhẹ! Ahụ nyamwụ họ́ọ, lẹ ọ́ ka tịtọ nyọka họ ẹla ọlẹ kọ ka wọọ ẹjẹ ẹnẹnẹhẹ ka. (Efe. 5:33) Anjwo ịlẹ kị gu ẹka iwo kụrụ myị́ lẹ kaa tịtọ kị ka ya ihi haa. Ọ baba ká adịda bala ịnịna ka kpịtịya nya ẹlẹwẹ. Ị́ ka chị oyoyi ju anyị nyaa bwula o-ya ọ-jẹ́ họ ka nyaa je angịkịla ka. (Kol. 3:21)  Anyị baba nyọka kpa ẹla ọjẹ́jẹ họ ẹla ịnyịnyị bwula o-ya ẹla ọlẹ kọ ka chị oyoyi ju alugbiyegu nyaa je angịkịla ka. (Ehile. 5:16) Ó ri ká ọngọngọọng á họ ụpa nyamwụ nyọka kpa ẹla ịbaa nya ugbiyegu nyaa kaka ya dodehe ka, ị kaa yẹ jula awụlẹ gụ́ ọọwa.

10. Ụkụrwọ oyina à tị́ ji ẹpwụ nya ọngịnyị ọ-ka ri oligu ọlam-ọlam? (Etu 17:17)

¹⁰ Ẹ-ẹga nya aligu nyahị. Ụka ọhẹ bala ụka ọkịla, iru nyahị kaa yẹ ọbaba nyọka ya ẹla nyahị gba oligu ọ-chii. Ọọwa tị ka lujwo ụka ọhẹ myị́. Ẹla ọla ọkịlẹtụ nyahị o-ya je ọngọkịla á ka baahị ahị ka myị́, ọ tị dọmwụ ka jụụhị kori kahị wo nyori oligu nyahị ọọwa nyị kpa ẹla ọọwa kaka ya je angịkịla. Ma, ọ kaa myịhị lẹhị ụka kahị la aligu ịlẹ kahị ya ẹla nyahị je, kị kaa kpa kaka ya ka! Ị ri “aligu” ịlam-ịlam.—Wa Etu 17:17.

11. (a) Ányị angịgbahị nya ọjịra-jịra bala ịhụ nyaa à tị́ mẹjẹ nyori ị ju ọdahịhile? (b) Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ bwu ẹga nya ọngọgbahị ọlẹ kọ chewu ke ẹla ịbaa nya ọjịra-ọjịra ụka kọ juwa bala ugbiyegu nyamwụ? (Yẹ ifoto ọọwa.)

¹¹ Ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra. Angịgbahị nya ọjịra-jịra ịlẹ kị jẹ́-ẹ kpa ẹla ịbaa lala ẹga ọlẹ kọ kaa “chị-ewu ke [ọngịnyị] hi ukpenyi bala igbachịwụ” ha alọjịra-jịra. (Ayị. 32:2) Ahị jẹ́ nyori ahị ka jẹ́-ẹ ya ẹla ọnyị myị́ ọnyị je angịgbahị ịwẹ la ahị ọdahile nyori ị́ ja kpa ẹla ọọwa kaka ya ka. Áhị tị kaa yẹ rịraa nyọka ya ẹla ọlẹ kị baba nyọka ya kpịbaa jehi ka. Da ọọwa u-uhye, ẹla nya ịhụ nya angịgbahị nya ọjịra-jịra kaa myịhị lẹhị chajị ị́ kaa maga nyọka họ ká ọrwaa ka ya ẹla ịbaa nya angịkịla jaa ka. Ahị ọwawa o ri ịlẹhị nya ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọ-ka ya ẹla ịbaa nya angịkịla je ahụ nyamwụ ka lẹ. Ahụ nya ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ yẹkẹẹ: “Ọ myịm lẹhị nyọlẹ ká ọrụm kaa ya ẹla nya angịlẹ kị baba nya ụbwọ ọdada nya angịgbahị nya ọjịra-jịra jem ka, ọ́ dọmwụ kaa ya ẹnyị nyaa jem ka. Ọ myịm lẹhị nyọlẹ kọ kaa ya ẹla ịịwa kpịbaa hyim chajị kam ka kpa olo nya akama ọlẹ kam ka jụ ẹlẹhẹ họ u-uhye nyamwụ myị́ ka lẹ ka. Ọọwa du kọ jẹ́-ẹ chịmkpẹẹ la ọ-ka ja oja bala aanahị ịla ọjịra-jịra. M̀ tị jẹ́-ẹ dahịhile ịnyịnyị nyori ụka kam ya ẹla ịbaa nya ịlọm lee akama nyam je ọrụm,  ọ́ ka kpa kaka ya ka.” Ẹlịlẹhị tị ri, ahị wuu tịtọ nyọka la ẹnyị ọnyịịla ẹ-ẹga nya ọ-ju ọdahịhile. Abwẹla iyina à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka wu ẹlẹwẹ ọyị myị́? Ahị kụ ẹhị yẹ ịrụ nyaa wẹẹ.

12. Ịyẹ tị́ du kahị ka jẹ́-ẹ ya nyori ọháha à ri itiwe nya ahị ọdahile lẹ? Ya ọ-chụ pwokwita ọhẹ wẹẹ.

¹² Ọháha à ri itiwe nya ahị ọdahile lẹ. IJisọsị ya nyori ehile imiiye ịlẹ kị gụgụ wuu nyị ri ọ-ka la ọháha ẹ-ẹga nya iJihova bala ọ-ka la ọháha ẹ-ẹga nya angịnyị aanahị. (Mat. 22:37-39) Ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya iJihova kaa guhi gbịla nyọka dịrẹ ọgụ-ẹpẹtẹ nya iJihova kọ ju ọ-dahịhile kpẹẹkpẹẹ. Ọ-chụ pwokwita, ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya aanahị alẹng bala anyang kaa guhi gbịla nyọka kpa ẹla ịbaa nyaa kaka ya ka. Áhị ka kpa ẹla ọlẹ kọ ka bịrị ẹnyị nyaa, chị oyoyi jwaa, lee ọ-kpa ọjụjụ kịlaa, kaka ya ẹnẹnẹhẹ ka.—Jọn. 15:12.

13. Ụgbẹyị oyina ịlọhị ọ-kpa keji à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka ju ọ-dahịhile?

¹³ Ịlọhị ọ-kpa keji ka dahị ụubwọ nyọka ju ọ-dahịhile. Ọngịnyị nya ịKịrayịsị ọlẹ kọ kpa ịlọmwụ keji á kaa tịtọ nyọka ri ọngọ jene hu ẹla ya chajị ká ẹla nyamwụ ka kpụ angịkịla ịpyọ ka. (Filip. 2:3) Ọ́ kaa hu ịlọmwụ hwaa bwula ọ-họ kị ka jẹ́ nyori ọ jẹ́ ẹlẹhẹ ọlẹ kọ tị la iwe nyọka ya dodehe ka lẹ ka. Ịlọhị ọ-kpa keji ka wuhi kpa la ọ-ka kpa irya ọlẹ kahị la u-uhye nya ẹla pyẹ ebile, kori ká ịBayịbụụ lee apwụ nyahị á ya ẹla u-uhye nya ẹla ọọwa ka lẹ ka.

14. Ányị ẹla ọjẹ́jẹ à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka ju ọ-dahịhile?

¹⁴ Ẹla ọjẹ́jẹ ka da ọngịnyị nya ịKịrayịsị ụbwọ nyọka jẹ́ nyori “ụka nya ujiji ọhụhụ ji, ụka nya ẹla oyaya ji ịnyịnyị.” (Ọngọ. 3:7) Ala òja ịhyẹ kaa da etu nyori “ẹla oyaya nyị ri okpoko onyoowuru, ujiji ohuhu nyị tị ri okpoko ịgọm.” Ọọwa ri, ụka ọhẹ ji ká ujiji ohuhu kaa há gụ́ ọ-ka ya ẹla. Ịnyị à dudu ká Etu 11:12 juhi irya yẹkẹẹ: “Ọngọ jẹ ẹla kaa yọnụ bawụlẹ kem” lẹ. Kụ irya nya ọ-chụ pwokwita ọlẹ wẹẹ. Ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọhẹ kọ la ẹla ọjẹ́jẹ yẹẹyẹẹ kaa da ọjịra-jịra ịkịla ụbwọ ụka kị la akama ịnyaa-nyaa. Ọngọgbahị ọkịla ọọjịra-jịra nyamwụ ya ẹla rwọọ yẹkẹẹ: “Ọ́ kaa ya ẹla ịbaa nya ọjịra-jịra ịkịla jehi ka.” Ẹla ọjẹ́jẹ nya ọngọgbahị nya ọjịra-jịra ọwẹ dudu ká angịgbahị ịkịla ịla ọjịra-jịra nyamwụ kaa jwoo ihi yẹẹyẹẹ. Ị jẹ́ myị̀myị̀ nyori ọ́ ka kpa ẹla ịbaa nyaa kaka ya je angịkịla ka ịnyịnyị.

15. Ya ọ-chụ pwokwita ọlẹ kọ mẹ ang odudu ká angịkịla ka dahịhileng jẹ kori ka ya ẹla ọnụ-ọnụ wẹẹ.

¹⁵ Ẹla o-ya ọnụ-ọnụ ri ang ọkịla ọlẹ kahị baba kori kahị ka ju ọ-dahịhile. Ahị kaa dahịhile ọngọlẹ kọọ ya ẹla ọnụ-ọnụ chajị ahị jẹ́ nyori ọ kaa ya ẹlịlẹhị ụka myị́ ụka. (Efe. 4:25; Hib. 13:18) Ọ-chụ pwokwita, ọhẹka à tịtọ nyọka jẹ́-ẹ mẹ ang jẹ gụ́ olene. Ọọwa lẹ a byi ọngọhẹ nyị ke ụrụ wo la ụpa ọlẹ ká la nyọka jung irya u-uhye nya abwọlẹ á ka bwu nwọọ họ lẹlẹ. Owo a tị́ dahịhile kọ ka jung irya ọlam-ọlam? Ọngịnyị ọlẹ kọ ka ya ẹla ọ-ka kpụng ịpyọ ụ-ụrụ lee ọngọlẹ kọ ka ya ẹlịlẹhị jeng la ọdụmwọ a tị́ ka byi ịnyị? Ọwẹwẹ nyamwụ la gede-gede. ỊBayịbụụ yẹkẹẹ: “Alibyi o-ya lọngịnyị u-ugbọdọda hagụ ọháha ọ-la e-eji-eji; Oligu-ú họ ẹla họ wụng ẹjẹ, ọ hagụ.” (Etu 27:5, 6) Ịlẹhị lẹ ọ ka lujwo la owowo lụka nya ọgbanyẹ, ma ẹla o-ya ọnụ-ọnụ nya oligu nyahị à ka dahị ụbwọ kịlahị lẹ.

16. Ẹlịyẹ ụpwụ nya Etu 10:19 à tị́ ya u-uhye nya ọbaba nyọka wu ịlọhị kpa?

¹⁶ Ịlọhị o-wu kpa baba yẹẹyẹẹ kori ká angịkịla á ka dahịhileehi myị́. Abwẹla ọwẹ ka dahị ụbwọ nyọka wu ẹlẹlẹ nyahị kpa ụka ká irya-á ja tụụhị tutu nyọka ya ẹla ịbaa  nya angịkịla ọlẹ kị ya jehi dodehe. (Wa Etu 10:19.) Ọ ka lahị ujwo la ọ-ka wu ịlọhị kpa ụka kahị ja kpa intanẹtị ị-kpa ja oja họ ụkụrwọ myị́. Kori kahị dụmwọ-dụmwọ ka, ahị ka ya ẹla ịbaa nya angịkịla dodehe ha alụma ụ-ụwa la ọ-jẹ́jẹ ka myị́. Ọ́ tị kpụ kahị ya ẹla ju ka ọhụ ene lẹ aalẹ, áhị la ọngịrị nyọka ya jaabwọ ká ẹla ọọwa ka pyẹ kaka ba bala akama ọlẹ kọ ka gu reeji kaka. Ịlọhị o-wu kpa ka dahị ụbwọ nyọka hụ ujiji ụka ká aluji á ja maga nyọka pịrịịhị kahị ka ya ẹla ịbaa ịlẹ kị ka kpa akama wẹ ẹga nya aanahị alẹng bala anyang. Ọ ka lịnyị myị́ ụka ká alịdangeri á ja tọhị ẹla wo ẹ-ẹpwụma ịlẹ kị hile ụkụrwọ nyahị wuu lee ụpa nyaa ịhyẹ. Ahị ka jẹ́-ẹ kpa itiwe nya ehile ọlẹ kọ ya nyori m̀ “gbe ẹlẹlẹ nyam kọ ka ya ẹla onyobyi kaka lẹ,” họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ ọlịịwẹ lee ịkịla myị́. (Eje. 39:1) Kori ko ri alugbiyegu, aligu nyahị, aanahị ịla ọjịra-jịra, lee ọngọkịla ọhẹ-lọhẹ kahị ja họ ẹla ẹ-ẹga nyamwụ, ahị baba nyọka ju ọ-dahịhile. Ahị tị baba nya ịlọhị o-wu kpa nyọka jẹ́-ẹ ju ọ-dahịhile.

17. Ányị ahị tị́ ka họ ká olegu nya ahị ọ-dahile awụlẹ ka ji ẹpwụ nya ọjịra-jịra?

¹⁷ Ọ myịhị lẹhị nyọlẹ ká iJihova kpahị wẹ ẹpwụ nya aanịna ịlẹ kị la ọháha bala ọ-ju ọ-dahịhile! Ahị la ụkụrwọ nyọka họ ká aanahị alẹng bala anyang ka dahịhileehi. Jaabwọ ká ọngọngọọng nyahị wẹẹ maga nyọka mẹ ọháha jẹ, kpa ịlọhị keji, la ẹla ọjẹ́jẹ, ya ẹla ọnụ-ọnụ, bala o-wu ịlọhị kpa, ahị wẹẹ họ ká olegu nya ahị ọ-dahile awụlẹ ka ji ẹpwụ nya ọjịra-jịra. Ọ-ka họ ká angịkịla ka jẹ́-ẹ dahịhileehi ri ụkụrwọ ọlẹ kahị ka họ kịnyaa. Ahị gbịla iJihova Ohe nyahị, kahị mẹjẹ nyori ahị ju ọ-dahịhile mẹ.