1. Ányị ugbiyegu nya iJemsi à tị́ la?

 IJEMSI ọnyịnịna nya iJisọsị bwu ugbiyegu ọlẹ kị kaa gbịgba ha iJihova kpẹẹkpẹẹ. * IJihova há iJosẹfụ bala iMeri, kị ri angị mọọ ma yẹẹyẹẹ, ị tị kaa maga nyọka gbịgba họọ la ọngịrị nyaa wuu. IJemsi tị la ahị ọwawa ọkịla dọọ u-uhye​—ọnyịnamwụ ọgbahị à ri iMesaya lẹ. O ri ihi ọtụka nyọlẹ ká iJemsi ri ụpa nya ugbiyegu ọwẹ!

2. Ang iyina à tị́ ka du myị́ ká ẹla nya iJisọsị ka kpụ iJemsi ịpyọ?

² Ang lụmẹ-lụmẹ du ká ẹla nya ọnyịnịna nya iJemsi ọgbahị ka kpọọ ịpyọ. (Mat. 13:55) Ọ-chụ pwokwita, ụka ká iJisọsị gu ẹka 12, ọ jẹ́ Ụpwụ Ịgọgọ yẹẹyẹẹ, dudu ká ẹla nyamwụ myị angịmẹjẹ ịla iJerusalẹm lẹhị yẹẹyẹẹ. (Luk. 2:46, 47) Ọhẹka iJemsi kaa họ ụkụrwọ nya ekeji ọkọkọ bala iJisọsị. Kori kọ lịnyị aalẹ, ọ ka jẹ́ ọnyịnamwụ yẹẹyẹẹ. Nathan H. Knorr kaa yẹkẹẹ: “À kaa jẹ́ ang yẹẹyẹẹ u-uhye nya ọngịnyị ụka ká họ ụkụrwọ balọọ.” * IJemsi ka yẹ ịnyịnyị jaabwọ ká “iJisọsị juwa nwa adam ọlẹng kịlahị-ịlahị ẹ-ẹpwụ nya ugbinyịrọ bala ẹla ọjẹ́jẹ bala ẹ-ẹpwụ nya ọnụ-ọnyị oriri ị-ịlahị nya Ohe Oluhye bala angịnyị ehe.” (Luk. 2:52) Chajị nyọọwa lẹ, ahị ka me irya myị́ nyori iJemsi nya-à ka ri ọngọjụgbẹyị nya iJisọsị ọhọhẹ pyii lẹ. Ịnyị ọ tị la ka.

3. Ányị iJemsi à tị́ yẹ iJisọsị ụka kọ dọmwụ nya ụkụrwọ nyamwụ?

³ Ụka ká iJisọsị jam odehe, iJemsi á ri ọngọjụgbẹyị  nyamwụ ka. (Jọn. 7:3-5) Ọ dọmwụ chịkpẹẹ ká iJemsi ka juwa ẹ-ẹpwụ nya alugbiyegu nya iJisọsị ịlẹ kị me nyori “iJisọsị nyị hyula lẹ.” (Mak. 3:21) Ịngịngịhyẹ-ẹ́ tị mẹjẹ nyori iJemsi juwa bala iMeri ịnaa ụka kị gu iJisọsị iloo ba okoji ka.​—Jọn. 19:25-27.

4. Ẹlịyẹ ahị tị́ wẹẹ ka kụ ẹhị yẹ?

⁴ Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, iJemsi la ọmyịmyị u-uhye nya iJisọsị, kpụ ọ dọmwụ wẹ ka ri ọngọhẹ ọlẹ kị kaa ju ihi yẹẹyẹẹ ọ-ọjịra-jịra. A-ang ọjẹ́jẹ ọlẹ, ahị ka kụ ẹhị yẹ ẹla imiiye ịlẹ kahị ka jẹ́ bwu ẹga nya iJemsi: (1) ang odudu kahị ka kịnyaa la ọ-ka kpịlọhị keji bala (2) abwọlẹ kahị ka bwu ri angị jẹ́ mẹ ang jẹ yẹẹyẹẹ.

5. Ányị iJemsi à tị́ họ nyọlẹ ká iJisọsị mẹ ịlọmwụ jọ́ọ ụka ko wuleji bwula igu?

⁵ Ụka oyina iJemsi a tị́ ri ọngọjụgbẹyị nya iJisọsị? Ụka ká iJisọsị wuleji bwula igu, ọ “chị ịlọmwụ ehe mẹjẹ iJemsi ene kọ myịmyị-ị̀ chị ịlọmwụ ehe mẹjẹ alẹrụ ọnyịịla” ịkịla. (1 Kọr. 15:7) Ẹlẹwẹ à yẹ ọhịhị nya iJemsi da lẹ. O juwa ụka ọlẹ ká angịjụgbẹyị nya iJisọsị lee godayị gbe olegu ịgọgọ u-ube oluhye ọla iJerusalẹm. (Ụkụr. 1:13, 14) Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, iJemsi la ihi ọtụka nyọka ji ẹpwụ nya angị kpẹhị rịrị ogu ịla oyi ọhọhẹ. (Ụkụr. 15:6, 13-22; Gal. 2:9) Ịnyịnyị, ene nya ẹka 62 nyọlẹ kị ma ịKịrayịsị kpá, Ohe kpọọ da ụpwụ du ta Angịnyị nya ịKịrayịsị ịlẹ kọ ya ida wụ́. Ụpwụ ọlẹ kọ da ju apyobwuna hahị alẹ, kori kahị la ẹhị ọrịrịị-rịrị nyọka ka epwoohe lee ọ-ka hịhị odehe wẹwẹ. (Jem. 1:1) Ọla ego nya oyi ọhọhẹ ọlẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Josephus ya nyori, Ananias ọnyị nya Anasị, ko ri Ọngọkiliya Ọgbahị nya ala iJuu, nya-à da ehile nyị nwụ iJemsi lẹ. IJemsi godayị giri-giri gbee kọọ gbu.

6. Ụgbẹyị oyina iJemsi à tị́ datị hi alegbeju nya ịgba ọgbagba ịla ụka nyamwụ?

⁶ IJemsi kpịlọmwụ keji. Ịyẹ tị́ du kahị ya ịnyị? Yẹ ọdatị nya ẹla ọlẹ ká iJemsi họ bala ọlẹ ká alegbeju nya ịgba ọgbagba lụmẹ-lụmẹ họ wẹẹ. Ụka ká iJemsi yẹ ang ẹjẹẹ ịlẹ kị mẹjẹ nyori iJisọsị nyị ri Ọnyị nya Ohe, ọ kpa ịlọmwụ keji bala ọ-ye myị. Ịnyị angịkiliya ịgbahị ịla iJerusalẹm à họ ka. Ọ-chụ pwokwita, ị́ ka jẹ́-ẹ pwa arwarụ nyori iJisọsị nyị́ wule ịLasarọsị eji bwula igu ka, lẹ ka. Ma ọkọkọ nyọka myị nyori iJisọsị ri ọngọlẹ ká iJihova du ka ku ọmwakpa nyịlọmwụ, ị maga nyọka nwụ iJisọsị bala ịLasarọsị. (Jọn.  11:53; 12:9-11) Ụka ọkịla nyọlẹ ká iJisọsị wuleji bwula igu kpá, ị me obyi gu awụlẹ nyọka tụ́ ẹla ọọwa kpịbaa hi angịnyị. (Mat. 28:11-15) Alegbeju nya ịgba ọgbagba ịwẹ kpịlaa ka uhye du kị ye iMesaya myị ka.

7. Ịyẹ tị́ du kahị ka cheji ba hi ịlọhị ọ-kpa ka uhye?

⁷ Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́? A kpịlọng ka uhye ka, nwụlanọ nyọka ye ọmẹjẹ nya iJihova myị. Jaabwọ ká ẹdụrụ kaa họ du ká ẹjẹ nya ọngịnyị kaa họ ụkụrwọ yẹẹyẹẹ ka, ịlọhị ọ-kpa ka uhye kaa du kọ kaa lujwo hahị nyọka ju ihi nya ehile nya iJihova. Ala ịFarịsii tụ́ ọkịlẹtụ nyaa kụ la ịlaa ọ-kpa ka uhye, du kị pwa la ọ-ka ye ang ẹjẹẹ ịgbagbịlaa ịlẹ ká olegu nya Ohe mẹjáa myị. (Jọn. 12:37-40) Ịlaa ọ-kpa ka uhye ọwẹ tịpyọ lụmẹ, chajị ọ daa yi la ọ-ka la ọhịhị ọmyịmyị-ka. (Mat. 23:13, 33) Lẹ ọ baba lụmẹ nyọka kịnyaa la ọ-ka ya iwe da ká Omyi Ẹla nya Ohe bala olegu nyamwụ ka yẹ abwẹla nyahị da bala o-gu eje ọchịchị nyahị! (Jem. 3:17) Chajị nyọlẹ ká iJemsi kpịlọmwụ keji, ọ ya iwe da ká iJihova ka mẹ ang jọ́ọ. Jaabwọ kahị tị wẹẹ ka yẹ, ịlọmwụ ọ-kpa keji à du kọ jẹ́-ẹ mẹ ang jẹ yẹẹyẹẹ ịnyịnyị lẹ.

8. Ịyẹ à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka ri angịmẹjẹ ịnyịịla?

⁸ IJemsi-í ka ube-ụpwụ lụmẹ ka. Alegbeju nya ịgba ọgbagba ịlụka nyamwụ ka yọọ nya ‘ọngọ ochiche ọlẹ kọ jẹ́ ụpwụ gbuu kpong-kpong ka,’ lala alẹrụ iPita bala ịJọn. (Ụkụr. 4:13) Ma ụka kahị wa ụpwụ nya iJemsi, ahị kaa yẹ nyori ọ jẹ́ mẹ ang jẹ yẹẹyẹẹ. Lala iJemsi, ọhẹka áhị ka ube-ụpwụ lụmẹ ka. Kori kọ dọmwụ lịnyị wẹwẹ, ahị ka jẹ́-ẹ ri angị jẹ́ mẹ ang jẹ yẹẹyẹẹ bwula ụbwọ ọdada nya olegu ịgọgọ bala ang ọmẹjẹ nya ogu nya iJihova. Ahị kụ ẹhị yẹ ọgụ-ẹpẹtẹ ọlẹ ká iJemsi ya deeji lala ọngọmẹjẹ ọnyịịla, kahị yẹ ang ịlẹ kahị ka jẹ́ bwu ụwa wẹẹ.

9. Ányị iJemsi à tịị mẹ ang jẹ?

⁹ IJemsi-í kpa omyi ẹla ịtụka-ịtụka ya ẹla lee ọ-ya ẹla ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ ka wọ angịnyị ahị́ wù ka. Chajị nya ọọwa, angị ke ụrụ wo lọọ jẹ́ ang ọlẹ kị ka họ bala abwọlẹ kị ka bwu họ ang ọọwa. Ọ-chụ pwokwita, kụ ẹhị yẹ ụgbẹyị ohukee ọlẹ ká iJemsi da wụlẹ nyori Angịnyị nya ịKịrayịsị nyị ka nwụlanọ nyọka yẹ akama tu okiroro, la ọ-kpa ẹla ẹ-ẹpwụ ka lẹẹ wẹẹ. Ọ  da yẹkẹẹ: “Angị inyogo ịịwa ịlẹ kị kpa ogodayị kpakpakpa ha Ohe Oluhye nyaa pwụ ọbaba myị́, a ri angị la ahị ọwawa nya Ohe Oluhye lẹ. Anụ tị́ wo oja chajị nya ugbodu ojuju nya iJobu onyogo bala ọ-yẹ jaabwọ ká Ọngọlahị Ohe Oluhye tịtị bwu chị obyi omeme ọnyịịla nyamwụ ehe ẹ-ẹga nya iJobu, ọlẹ kọ mẹjẹ jaabwọ ká Ọngọlahị Ohe Oluhye ri Ọlọnahị bala Ọngọ la ahyẹẹrwẹrwa lụmẹ kaka ba.” (Jem. 5:11) À yẹ-ẹ̀ wẹ nyori iJemsi ya ẹla ọmẹjẹ nyamwụ kpụnịrọ Ụpwụ Ịgọgọ? Ọ kpa Omyi Ẹla nya Ohe da angịnyị ụbwọ nyọka yẹ nyori iJihova kaa nwụ angịlẹ kị godayị kpakpakpa họọ uri pyii, lala iJobu. IJemsi mẹ ẹlẹwẹ jẹ bwula omyi ẹla ihukee. Chajị nya ọọwa, ọ jẹ́ kpa angịnyị irya ka ẹga nya iJihova ọkọkọ nya ịlọmwụ.

10. Ụgbẹyị oyina ahị tị́ ka jẹ́-ẹ bwu gbịla iJemsi ụka kahị ja mẹ ang jẹ?

¹⁰ Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́? Ang ọmẹjẹ nyang a la hukee bala o-bwu Omyi Ẹla nya Ohe. Ụka kahị ja mẹ ang jẹ, áhị ka maga nyọka họ ká angịnyị ka yẹ jaabwọ kahị jẹ́ ang kaka ba ka, ma ahị ka mẹjáa jaabwọ ká iJihova jẹ́ ang bala ọ-kpahị jwaa kaka ba. (Rom. 11:33) Ahị ka jẹ́-ẹ họ ịnyị bwula ọ-ya ang ọmẹjẹ nyahị wuu kpụnịrọ Ụpwụ Ịgọgọ. Ọ-chu pwokwita, ọkọkọ nyọka byi angịlẹ kahị kaa mẹ ang jẹ nyori, ‘kori ó ri am, m̀ ka họ ị-ịlẹ lee ịlaanyị,’ ọ há gụ nyọka daa ụbwọ kụ irya ju ọgụ-ẹpẹtẹ ịlẹpwụ nya ịBayịbụụ bala ọ-ka jẹ́ jaabwo ká iJihova yẹ ịngịhyẹ lee ọkịla. Ọọwa lẹ, ị ka kpa ẹla ọlẹ kị jẹ́ họ ụkụrwọ chajị nya ọháha ọlẹ kị la ẹ-ẹga nya iJihova lẹlẹ.

11. Akama iyina Angịnyị nya ịKịrayịsị ịhyẹ à tị́ la ụka nya iJemsi? Ẹlịyẹ ọ tị́ jwaa ọhụ kị ka họ? (IJemsi 5:13-15)

¹¹ IJemsi jẹ́ akama ịlẹ ká aanamwụ la. Ọ la gbagbịla bwu ụpwụ ọlẹ ká iJemsi da nyori ọ jẹ́ akama nya aanamwụ, ọ tị jwaa irya u-uhye nya ẹla ọlẹ kị ka họ. Ọ-chụ pwokwita, Angịnyị nya ịKịrayịsị ịhyẹ-ẹ́ kaa kpa ẹla ọmẹjẹ họ ụkụrwọ hyaa ka. (Jem. 1:22) Angịkịla kaa yẹ oye-oye ẹ-ẹga nya alụdụ. (Jem. 2:1-3) Angịkịla-á jẹ́-ẹ gbe ẹlẹlẹ nyaa nwà ka. (Jem. 3:8-10) Angịnyị nya ịKịrayịsị ịwẹ la akama ịtụka-ịtụka, ẹla nyaa-á tị jụ iJemsi a-abwọ ka. Ọ nwaa rịrị kpụrụrụ, ma ọ tị họ ịnyị la ọdụmwọ, bala o-byi angịlẹ kị baba nya ụbwọ ọdada nyọka nwụ họ, kị ka tọ angịgbahị wo nya ụbwọ ọdada.​—Wa iJemsi 5:13-15.

12. Ányị ahị tị́ ka bwu la irya ọnyịịla ụka kahị ja da angịlẹ kahị kaa mẹ ịBayịbụụ jẹ ụbwọ?

¹² Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́? Jẹ́ akama nya angịnyị, ka tị la irya ọnyịịla. Ọ ka la iru nya angịlẹ kahị kaa mẹ ang jẹ ujwo nyọka kpa ẹla ọmẹjẹ họ ụkụrwọ myị́. (Jem. 4:1-4) Ọ ka la angịhyẹ ujwo nyọka tụụbwọ hi abwẹla ịtịpyọ bala ọ-ya abwẹla nya Angịnyị nya ịKịrayịsị ku ọmwakpa nyaa. Lala iJemsi, ahị baba nyọka la ugbodu ojuju nyọka ya ẹgẹlẹ kị baba nyọka nwụ họ jaa. Ahị baba nyọka la irya ọnyịịla ịnyịnyị bwula ọ-dahịhile nyori iJihova ka wụrụ angị kpịlaa keji wẹ ẹga nyamwụ bala ọ-ya ọngịrị ọlẹ kị baba haa nyọka yẹ ọhịhị nyaa da.​—Jem. 4:10.

13. Ẹlịyẹ iJemsi à tị́ jẹ́ jaabwọ kahị wa bwu ụpwụ nya iJemsi 3:2?

¹³ IJemsi la irya omeme labwọ u-uhye nya ịlọmwụ. IJemsi-í me irya nyori ọwa nyị ju apyobwuna gụ aanamwụ ịkịla chajị nyọlẹ kọ ri ọnyịnịna nya iJisọsị lee ọlajị nya ụkụrwọ ọlẹ kọ kaa họ ọọjịra-jịra ka. Ọ wụrụ Angịnyị nya ịKịrayịsị ịkịla nya “anyadam . . . ịlẹ kanụ hám lụmẹ.” (Jem. 1:16, 19; 2:5) Ọ́ maga nyọka họ ká angịkịla ka me irya nyori ọ la kpẹẹkpẹẹ ka. Ọkọkọ nyọọwa, ọ wa ịlọmwụ jula alịhọbịrị ụka kọ yẹkẹẹ: “Ahị angịnyị ehe wuu lawụlẹ ri angị kaa họ pyị.”​—Wa iJemsi 3:2.

14. Ịyẹ tị́ du kahị ka ye abyị nyahị myị?

¹⁴ Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́? Kpịtịya nyori ahị wuu á la  kpẹẹkpẹẹ ka. Áhị ka me irya ẹnẹnẹhẹ nyori ahị ju apyobwuna gụ angịlẹ kahị wẹẹ mẹ ang jẹ ka. Ịyẹ tị́ du? Kori kahị họ kọ me irya nyori áhị kaa họ ọhọbịrị ka, ọkịlẹtụ ka kpọọ enyi, chajị ọ ka me irya nyori ọwa nyị́ ka jẹ́-ẹ ju ihi nya Ohe kpẹẹkpẹẹ ẹnẹnẹhẹ ka. Ma kori kahị myị nyori ọ́ kaa chịkpẹẹ ụka myị́ ụka nyahị ọ-ka kpa ẹla ọla Ụpwụ Ịgọgọ họ ụkụrwọ ka, kahị ya jaabwọ ká iJihova kaa dahị ụbwọ nyọka kụrụ akama nyahị, ahị ka da ọngọlẹ kahị wẹẹ mẹ ang jẹ ụbwọ nyọka yẹ nyori ọwa ịnyịnyị ka jẹ́-ẹ gbịgba ha iJihova.

15. Ányị a tị́ ka chabwọ nya ẹla ị-chụ pwokwita ịlẹ ká iJemsi kpa mẹ ang jẹ? (IJemsi 3:2-6, 10-12)

¹⁵ IJemsi kpa ẹla ị-chụ pwokwita mẹ ang jẹ. Ịwẹẹ ọdada á juwa ka, olegu ịgọgọ dọọ ụbwọ, ma ọ ka jẹ́ ang yẹẹyẹẹ u-uhye nya ang ọmẹjẹ bwula ọ-kụ ẹhị yẹ ẹla ị-chụ pwokwita ịlẹ ká iJisọsị ọnyịnamwụ kpa mẹ ang jẹ. Ẹla ị-chụ pwokwita ịlẹ ká iJemsi kpa mẹ ang jẹ ụ-ụpwụ ọlẹ kọ da la hukee, ẹla ọmẹjẹ ịlụwa tị la gbagbịla ịnyịnyị.​—Wa iJemsi 3:2-6, 10-12.

16. Ịyẹ tị́ du kahị ka mẹ ang jẹ la ẹla ị-chụ pwokwita ịnyịịla?

¹⁶ Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́? Mẹ ang jẹ la ẹla ị-chụ pwokwita ịlam. Ụka ká mẹ ang jẹ la ẹla ị-chụ pwokwita ịlẹ kị pwoku, angịnyị á ka wo ẹla ọlẹ ká wẹẹ mẹjáa kem ka, ị kaa yọọ ẹ-ẹpwụ nya irya nyaa ịnyịnyị. Arụrụ a wẹẹ gba ẹ-ẹpwụ ọkịlẹtụ nyaa lẹ. Arụrụ ịwẹ kaa da angịlẹ ká wẹẹ mẹ ang jẹ ụbwọ nyọka kpịtịya nya ẹlịlẹhị ịkpọnchị ịlẹpwụ nya ịBayịbụụ. IJisọsị ri ayịbaba nya ẹla ọ-chụ pwokwita ọ-kpa mẹ ang jẹ, iJemsi ọnyịnamwụ tị ba ọgụ-ẹpẹtẹ nyamwụ jẹ ịnyịnyị. Ahị kụ ẹhị yẹ ẹla ọ-chụ pwokwita nya iJemsi ọhẹ, kahị yẹ ang odudu kọ ka họ ụkụrwọ yẹẹyẹẹ wẹẹ.

17. Ịyẹ tị́ du ká ẹla ọ-chụ pwokwita ọlụpwụ nya iJemsi 1:22-25 ju apyobwuna yẹẹyẹẹ?

¹⁷ Wa iJemsi 1:22-25. Ẹla ọ-chụ pwokwita nya iJemsi u-uhye nya ịnyọ ju apyobwuna lụmẹ chajị nya ang lụmẹ-lụmẹ. Ịngịhyẹ kpangga ọ wẹẹ mẹjẹ lẹ. Ang ọọwa ri, kori kahị tịtọ nyọka yé apyobwuna bwu Omyi Ẹla nya Ohe aalẹ, áhị ka wọọ wa kẹm ka, ahị ka kpa họ ụkụrwọ ịnyịnyị. IJemsi mẹ ang jẹ la ẹla ọ-chụ pwokwita ọlẹ ká angịnyị ka wo etu nyamwụ ahyaahị, ịnya ọlẹng ọlẹ kọ yẹ ịlọmwụ ẹ-ẹpwụ nya ịnyọ. Ẹlịyẹ ọ tị́ wẹẹ mẹjẹ? O ka ri ẹla nya uchi kori ká ọngịnyị-ị́ yẹ ịlọmwụ ẹ-ẹpwụ nya ịnyọ bala ọ-yẹ abyị ịlẹ kọ ka nwụhọ, kọ tị ka họ abwẹhẹ u-uhye  nyamwụ ka. Ịnyị ọ la ẹ-ẹga nya Omyi Ẹla nya Ohe lẹ. O ka ri ẹla nya uchi kori kahị yẹ ịngịhyẹ ọlẹ kahị ka yẹda ẹ-ẹpwụ nya abwẹla nyahị, kahị tị họ abwọhẹ u-uhye nyamwụ ka.

18. Ang ịta iyina ahị tị́ ka họ pyii ụka kahị ja chụ ẹla pwoku?

¹⁸ Ụka ká ja mẹ ang jẹ la ẹla ọ-chụ pwokwita, à ka jẹ́-ẹ gbịla ọgụ-ẹpẹtẹ nya iJemsi bwula ọ-họ ang ịta ịlẹ: (1) Jẹ́ myịmyị nyori ẹla ọ-chụ pwokwita ọọwa ka dang ụbwọ mẹ ang ọlẹ ká wẹẹ tịtọ jẹ. (2) Mẹ ang jẹ la ẹla ọ-chụ pwokwita ọlẹ ká angịnyị ka wo etu nyamwụ ahyaahị. (3) Họ ká abwọlẹ kị ka kpa ẹla ọwẹ họ ụkụrwọ a la gbagbịla. Kori kọ kaa lang ujwo nyọka yé ẹla ọ-chụ pwokwita ọlẹ kọ pwoku, ka Watch Tower Publications Index. E-ekpeleji nya egbeju nya ẹla ọlẹ ko ri, “Illustrations,” à ka yé iru nya ẹla ị-chụ pwokwita ịlẹ ká ka kpa mẹ ang jẹ. Tị kpịtịya nyori ẹla ị-chụ pwokwita lala ang ọ-kpa da ẹla oyaya gboo ịnyị, ị kaa họ ká ẹhị nya ẹla nya ang ọmẹjẹ nyang kaa kụ ehe ịnyị. Lẹ, ẹhị nya ẹla ịkpọnchị ịlẹ ká wẹẹ mẹjẹ kem, a ka kpa ẹla ọ-chụ pwokwita dawụlẹ lẹ. Ang odudu kpangga ọlẹ kahị tịtọ nyọka jẹ́-ẹ mẹ ang jẹ yẹẹyẹẹ ri ọ-ka da angịnyị lụmẹ-lụmẹ ụbwọ ju wẹ ẹpwụ nya ugbiyegu nya iJihova ọlẹ kọ kaa chị ọkẹkẹnị ịnyị. Áhị kaa mẹ ang jẹ nyọka ya ogbo ha ịlọhị ka.

19. Ányị ahị tị́ ka bwu mẹjẹ nyori aanahị háahị?

¹⁹ Áhị la iwe nyọka nwà ẹ-ẹpwa ookpokpo bala ọnyịnịna ọlẹ kọ la kpẹẹkpẹẹ ka, ma ahị la ihi nyọka gbịgba ha iJihova ẹ-ẹpwụ nya ugbiyegu ọtụka nya aanahị ịlẹpwụ nya ịKịrayịsị. Ahị kaa mẹjẹ nyori ị háahị bwula ọ-yẹ julaa, jẹ́ ang bwu ẹga nyaa, kpehe nya ẹrụ ọnyịịla bala ọ-mẹ ang jẹ lawụlẹ. Ụka kahị maga nyọka gbịla iJemsi a-abwẹla nyahị, ang ọlẹ kahị kaa họ, bala ang ọmẹjẹ nyahị, ahị ka kpa ogbo wẹ iJihova, ahị tị ka myịmyị-ị̀ da angị la ọkịlẹtụ ọnyịịla ụbwọ nyọka tụ́ ju iJihova Adahị olepwoohe chwẹẹ.