1. Ịyẹ tị́ du kọ kaa lujwo hahị nyọka ju ihi?

 Ọ KAA lujwo hang nyọka ju ihi ụka ọhẹ? Ọ la Adịrahụ iDevidi ịnyị, lẹ ọ raabwọ yẹkẹẹ: “Họ kam ka myị-ị̀ dịrẹng bwula ihi nyang ojuju.” (Eje. 51:12) IJihova há iDevidi. Kpọkpọọkpọ, ọ kaa la iDevidi ujwo ụka ọhẹ nyọka ju ihi, ọ tị kaa lịnyị ẹ-ẹga nyahị ịnyịnyị. Ịyẹ à tị́ du? Ang ọhọhẹ ri, ọhọbịrị ọlẹ kahị ri ugu nyamwụ du kahị kaa ju ihi ka. Oheeye, Olegu Onyobyi kaa tụụhị tutu nyọka la egbeju ọngịrị, jaabwọ ká ọwa la. (2 Kọr. 11:3) Ọhata, ahị jam ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ ká angịnyị la abwẹla nya egbeju ọngịrị ọlala, ko ri abwẹla ọlẹ kọ “juwa kaa họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwụ nya angịlẹ wuu kị kaa ju ihi nya ẹla nya Ohe Oluhye ka.” (Efe. 2:2) Ahị ka maga nyọka ma uya kụrụ irya ọlẹ kọ kaa kpahị kaka họ ọhọbịrị bala ẹla ịlẹ ká Olegu Onyobyi bala odehe nyamwụ kaa kpa yẹrịrịịhị nyọka bịrị ehile nya Ohe. Ahị ka cheri pyii nyọka ju ihi nya iJihova bala angịlẹ kọ chụ bala ọ-ya ọngịrị ju ụ-ụbwọ.

2. Ịyẹ à tị́ ri etu nyọka “nwụlanọ nyọka ju ihi”? (IJemsi 3:17)

² Wa iJemsi 3:17. Olegu ịgọgọ kpa iJemsi da ụpwụ ya nyori angị jẹ́ ẹla nyị kaa “nwụlanọ nyọka ju ihi.” Kụ irya ju etu nya ẹlẹwẹ wẹẹ. Ahị baba kahị ka nwụlanọ nyọka ju ihi nya angịlẹ ká iJihova ya ọngịrị ju ụ-ụbwọ. Ẹlịlẹhị ri, iJihova á yahị guru nyori ahị ka ju ihi nya ọngịnyị ọlẹ kọ byihi nyị bịrị ehile nyamwụ ka.—Ụkụr. 4:18-20.

3. Ịyẹ tị́ du kọ baba ha iJihova nyori ahị ka ju ihi nya angịlẹ kị kpa ọngịrị ụ-ụbwọ?

³ Ọ ka lahị lala o-ri nyị chịkpẹẹ nyọka ju ihi nya iJihova gụ́ ọ-ka ju ihi nya ọngịnyị ehe myị́. Ang odudu ri iJihova kaa mẹ ụgbẹyị ọlẹ kọ la kpakpa jẹ́ẹhị ụka wuu. (Eje. 19:7) Ma angịnyị ehe ịlẹ kị kpa ọngịrị ụ-ụbwọ á tị la kpẹẹkpẹẹ ka. Nanana  nyori ọ lịnyị, Adahị olepwoohe ya ọngịrị ọhẹ ha adịda bala ịnịna, alegbeju nya igomenti, bala angịgbahị nya ọjịra-jịra. (Etu 6:20; 1 Tẹs. 5:12; 1 Pit. 2:13, 14) Kori kahị jwaa ihi aalẹ, iJihova ahị wẹẹ ju ihi ịnyịnyị lẹ. Ahị wẹẹ ka kụ ẹhị yẹ abwọlẹ kahị ka ju ihi nya angịnyị ehe ịlẹ ká iJihova ya ọngịrị ju ụ-ụbwọ, nanana nyori ọ kaa lahị ujwo ụka ọhẹ nyọka myị jwaa bala ọ-ka baa jẹ.

4. Ịyẹ tị́ du ká iru nya anjwo á kaa ju ihi nya adaa bala ịnaa ka?

⁴ Anjwo ịlẹ kị kaa “la egbeju-ọngịrị ta adịda bala ịnịna ọ-maa ma” dagaga ju anjwo nyahị. (2 Tim. 3:1, 2) Ịyẹ tị́ du ká iru nyaa kaa la egbeju ọngịrị? Ọ kaa la angịhyẹ nyaa nyori adaa bala ịnaa nyị kaa ya ẹlẹhẹ myịmyị họ ẹla ọkịla. Ị kaa yahị guru ká anjwo nyaa ka họ ẹla ọlẹ ká ịwa la ịlaa họ myị ka. Angịkịla tị kaa yẹ ẹla ọmẹjẹ nya adaa bala ịnaa lala o-ri nyị́ pwoku odehe ọla lẹẹlẹẹ kaka, lee ọ-la ọngịrị kpoye. Kori ká ri onjwo, ọ kaa lang ahụ ịịwẹ ịnyịnyị? Ọ kaa la iru nya anjwo ujwo nyọka ju ihi nya ehile nya iJihova ọlẹ kọ ya nyori: “Anụ́-ụ juwa ju adanụ bala ịnanụ anyị ihi hiigu-hiigu bwula ọngịrị nya Ọngọlahị la mẹ. Chajị, ọọwa a ri ang ọchịla-chịla ị-ịlahị nya Ohe Oluhye lẹ.” (Efe. 6:1) Ịyẹ à tị́ ka dang ụbwọ nyọka jẹ́-ẹ họ ịnyị?

5. Ịyẹ tị́ du ká iJisọsị à ri onjwo ọlẹ kọ ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji gụ́gụ wuu ẹ-ẹga nya ihi nya adamwụ bala ịnamwụ ojuju? (ILuku 2:46-52)

⁵ À ka jẹ́-ẹ ju ihi bwula ọ-jẹ́ ang bwu ọgụ-ẹpẹtẹ nya ọngọlẹ kọ kaa ju ihi gụ́gụ wuu, kọ ri iJisọsị. (1 Pit. 2:21-24) Ọwa la kpẹẹkpẹẹ, adamwụ bala ịnamwụ á tị la kpẹẹkpẹẹ ka. Ma ọ kaa jwaa ihi tụ ụka ká ẹla á gwaa gụ họ lee kori kị wo lọọ nwà ka. (Ehe. 20:12) Kụ irya nya ẹla ọlẹ kọ họ ụka ká iJisọsị gu ẹka 12 wẹẹ. (Wa iLuku 2:46-52.) IJisọsị chị tẹkpẹ ụka ká adamwụ bala ịnamwụ rụ bwu iJerusalẹm. Ụkụrwọ nya iJosẹfụ bala iMeri o ri nyọka jẹ́ myị̀myị̀ nyori anjwo nyaa chọnụ ẹ-ẹpwụ nya ogu nya angịlẹ kị wẹẹ bajẹ rụ ka ẹpwa nyọlẹ ká ọjịra-jịra myị́ lẹ. Ụka ohyẹẹkpẹ ọlẹ ká iJosẹfụ bala iMeri yẹ iJisọsị, iMeri kpọọ abyị nyọlẹ kọ gu akama reeji haa! IJisọsị ka wụ abyị hi ịlọmwụ bwula o-ya nyori ẹla nyaa ọwẹ nyị́ la kpakpa ka ịnọ myị́. Ma ọkọkọ nyọọwa, ọ wẹ adamwụ bala ịnamwụ ẹla pwee ụ-ụgbẹyị ọ-la ihi. IJosẹfụ bala iMeri á tị́ “jẹ́ etu nya ẹlẹwẹ ká iJisọsị ya wẹ datị kpong-kpong ka.” Kpọkpọọkpọ, iJisọsị kaa “juwa jwaa ihi hiigu-hiigu.”

6-7. Ịyẹ à tị́ ka da anjwo ụbwọ kị ka ju ihi nya adaa bala ịnaa?

⁶ Anụ anjwo, ọ kaa lanụ ujwo ụka ọhẹ nyọka ju ihi nya adanụ bala ịnanụ ụka ká ẹla á gwaa gụ họ lee kori kị wo lanụ nwà ka? Ịyẹ à tị́ ka jẹ́-ẹ danụ ụbwọ? Họhẹ, kụ irya u-uhye nya abwọlẹ ká ẹla ọọwa ka la iJihova. ỊBayịbụụ ya nyori ụka kanụ nyị ju ihi nya adanụ bala ịnanụ, “ihi ojuju ọlịnyị . . . kaa kpụ Ọngọlahị ịpyọ.” (Kol. 3:20) IJihova jẹ́ nyori ụka ọhẹ adanụ bala ịnanụ á kaa wo lanụ nwà ka lee ị kaa da ehile ịlẹ kịị lujwo la ọ-ba jẹ. Ma kori kanụ chụ nyọka jwaa ihi ụka ọlịnyị, iJihova kaa chị ọkẹkẹnị.

⁷ Oheeye, kụ irya u-uhye nya abwọlẹ kọ kaa la adanụ bala ịnanụ. Ụka ká ju ihi nya adang bala ịnang, ị kaa chị ọkẹkẹnị bala ọ-kaa dahịhileng gụ́ ọọwa. (Etu 23:22-25) Ọọwa tị ka du ká ka jẹ́-ẹ tụ jwaa chwẹẹ gụ́ olene ịnyịnyị. Ọọnahị ọhẹ bwu Belgium ká ẹnyị nyamwụ ri Alexandre yẹkẹẹ: “Ụka kam dọmwụ nyọka ju ihi nya ẹla nya adam bala ịnam gụ́ ọọwa, ọ-yẹ jula awụlẹ nyahị yẹda, ahị tị chị ọkẹkẹnị gụ́ olene ịnyịnyị.” b Ọhata, kụ irya u-uhye nya  abwọlẹ ká ihi ojuju ka dang ụbwọ ị-ịlahị. Paulo, kọ kụ Brazil yẹkẹẹ: “Ihi nya adam bala ịnam ojuju dam ụbwọ nyọka ju ihi nya iJihova bala angịkịla ịlẹ kị kpa ọngịrị ụ-ụbwọ.” Omyi Ẹla nya Ohe Oluhye ya ang odudu ká ka ju ihi nya adang bala ịnang. Ọ yẹkẹẹ: “Chajị ká ang myị́ ang nyanụ wuu ka jẹ́-ẹ ri ahị ọwawa hanụ mẹ. Chajị kanụ ka myịmyị jẹ́-ẹ ri ehe tata ẹ-ẹpwụ nya odehe ọlẹ ịnyịnyị mẹ.”—Efe. 6:2, 3.

8. Ịyẹ tị́ du ká iru nya anjwo kaa chụ nyọka ju ihi nya adaa bala ịnaa?

⁸ Iru nya anjwo kaa yẹ jaabwọ ká iwe-ahụrụ yẹda ụ-ụgbẹyị ọnyịịla ụka kị ju ihi. Ọ la Luiza kọ bwu Brazil ịnyịnyị, ujwo ụka nya ọgbanyẹ nyọka jẹ́ ang odudu kị myị họọ nyọka la ifon ka pwụ ụka ọhẹ. Ọ kaa kụ irya nyori alịkpa nyamwụ ịkịla wuu nyị la ifon. Ma ọ wẹ ka jẹ́ ụka ohyẹẹkpẹ nyori adamwụ bala ịnamwụ wẹẹ chewu koo ịnyị. Ọ ya lẹẹlẹẹ yẹkẹẹ: “Ẹ-ẹga nyọka ju ihi nya adam bala ịnam, ḿ kaa yẹ ehile nyaa lala ang o-wum kpa ka, chajị m̀ jẹ́ nyori ị kaa chewu kem.” Ọ kaa lujwo ha ọọnahị ọyẹẹnọ ọhẹ kọ́ ri Elizabeth bwu United States, nyọka ju ihi nya adamwụ bala ịnamwụ ụka ọhẹ. Ọ yẹkẹẹ: “Ụka kam jẹ́ ang odudu ká adam bala ịnam da ehile ọhẹ yẹẹyẹẹ ka, m̀ kaa kụ irya nya ụka ọlẹ ká ehile nyaa chewu kem.” Monica, kọ kụ Armenia ya nyori ang nyị kaa há họọ ụka myị́ ụka kọ ju ihi nya adamwụ bala ịnamwụ gụ́ ụka kọ la egbeju ọngịrị taa.

9. Ányị ihi nya ehile ojuju à tị́ kaa la iru nya angịnyị?

⁹ Ụmụmẹ nya angịnyị yẹ nyori ahị nyị baba nyọka ju ihi nya alegbeju nya igomenti bala o-ri ahị ka ju ihi nya ehile ịhyẹ ịlẹ ká “alegbeju ịkpẹhị rịrị ọpyị” ịwẹ kaa da. (Rom. 13:1) Ma ịwa lịlaa ka họ atịmẹ la ọ-ka kpa ehile ịlẹ kị yẹ nyori nyị́ la kpakpa ka lee ọ-lujwo la ọ-kpakpa myị́. Ọ-chụ pwokwita, kụ irya u-uhye nya ẹpwa ọnyẹnyẹ wẹẹ. Ẹ-ẹpwụma ọhẹ o-oye nya Europe, iru nya angịnyị kaa ya nyori kori kahụ nyị yẹ nyori “ẹpwa ọnyẹnyẹ nyị́ la kpakpa ka aalẹ, nyị́ tịpyọ la ọ-ka hwabwọ la ọ-nyẹnyẹ ka.” Ịnyị à dudu ká alẹpwụma ọwẹ á kaa nyẹ ẹpwa chọnụ ha igomenti ka lẹ.

10. Ịyẹ tị́ du kahị kaa ju ihi nya ehile ịlẹ kị dọmwụ háahị ka?

¹⁰ ỊBayịbụụ ya nyori eji ọkpakpa nya angịnyị ehe nyị kaa ju ọmwụ nya akama, nyị ji ekpeleji nya Ohe Onyobyi, bala o-ri nyị ka tayịreji lụka o-kpii. (Eje. 110:5, 6; Ọngọ. 8:9; Luk. 4:5, 6) Ọ tị byihi ịnyịnyị nyori “ọng myị́ ọng ọlẹ kọ juwa la egbeju ọnyọọngịrị tụ alegbeju ịkpẹhị rịrị ọpyị ịlịnyị pyịpyị lẹ aalẹ, obyi omeme nya Ohe Oluhye Ọngọlẹ kọ ya ẹga da haa a wẹ ká ọngọọwa wẹẹ tụ pyịpyị lẹlẹ.” Ahị ọ-ka ju ihi nya alegbeju nya igomenti pwụ ẹgẹhẹ ri ụpa nya obyi omeme ọlẹ ká iJihova ya yeji kịnọọ chajị ká ang ka la kẹm-kẹm. Chajị nyọọwa lẹ, ‘ọngọlẹ kọ chịla kahị ka ju ihi nyamwụ lẹ aalẹ, ahị ka ju ihi nya ọngọọwa’ pyii bwula  ẹpwa ọnyẹnyẹ bala uhi ojuju nyaa. (Rom. 13:1-7) Ahị ka yẹ ehile ọhẹ lala o-ri nyị́ chịkpẹẹ ka, pwoku ka, lee ọ-lujwo la ọ-kpakpa myị́. Ma ahị kaa ju ihi nya alegbeju ịwẹ chajị iJihova byihi nyị họ ịnyị, kori ká ehile ịịwa á bịrị ịnya iJihova kaka lẹ.—Ụkụr. 5:29.

11-12. Jaabwọ ká ụpwụ nya iLuku 2:1-6 ya, ịyẹ iJosẹfụ bala iMeri a tị́ họ nyọka ju ihi nya ehile ọlẹ kọ lujwo haa? Ịyẹ à tị́ ri ocheju nyọọwa? (Yẹ ifoto ịnyịnyị.)

¹¹ Ahị ka jẹ́-ẹ jẹ́ ang bwu ẹga nya iJosẹfụ bala iMeri, kị nwụlanọ nyọka ju ihi nya alegbeju ikpeji nanana nyori ọọwa lujwo haa. (Wa iLuku 2:1-6.) Ụka ká iMeri kpẹnyị kọ ja ka la ọya ihikichu myị́ lẹ, alegbeju nya igomenti ya ọwa bala iJosẹfụ nyị ka họ ẹlẹhẹ ọlẹ kọ lujwo. Olegbeju Ọgọsịtọsị da ehile nyori angịlẹ kị ji ekpeleji nya eji ọkpakpa nya ala iRom wuu nyị ka rụ ka epweji nyaa kị ka waa. IJosẹfụ bala iMeri baba nyọka rụ ka ịBẹtịlẹhẹm, kọ lụrụ lala ịmayịlị 93 bwu ụgbẹyị ọ-ju ịgbọdọ. Ẹdịyẹ ọwẹ ka lujwo, ọgụgụ ẹ-ẹga nya iMeri. Ị ka chuko chajị nya iMeri bala ọnyị ọlẹpwụ nyamwụ myị́. Kori ká ang nya ọnyị á họọ ụka kị juwa ụ-ụgbẹyị bẹ? IMesaya ọlẹ kọ wẹẹ ka wẹ ị-ịlahị, ọ kpa wẹ ẹ-ẹpwụ lẹ. Ẹlẹwẹ ka du kị ka ye ọnụ ya nyọka ba la o-ju ihi nya ẹla ọlẹ ká igomenti ya?

¹² IJosẹfụ bala iMeri á ya iwe da ọhọ-lọhẹ nya ẹlẹwẹ hwaa abwọ la ọ-ju ihi nya ehile ọwẹ ka. IJihova chị ọkẹkẹnị taa chajị nyọlẹ kị ju ihi, ọ tị wahị kụrwaa ịnyịnyị. IMeri pwụ ịBẹtịlẹhẹm la okpunyi, ọnyị ọlẹ kọ ma la kpịra-kpịra, ẹla ọọwa tị dọmwụ họ ọmwụ ọyẹyẹ jịra ịnyịnyị!—May. 5:2.

13. Ányị ihi ojuju nyahị à tị́ ka bwu gu aanahị ịkịla myị́?

¹³ Ụka kahị ju ihi nya alegbeju ikpeji, ahị bala angịkịla kaa yé apyobwuna ịnyịnyị. Ányị ọ tịị bwu lịnyị? Ọhẹ ri, ị́ kaa yẹhị akama ọlẹ kọ kaa wẹ ẹga nya angị bịrị ehile ka. (Rom. 13:4) Abwọlẹ ká ahị lịlọhị kaa ju ihi kaka ba, kaa gu abwọlẹ ká alegbeju kaa yẹ Alibeenu nya iJihova wuu. Ọ-chụ pwokwita, ẹka lụmẹ-lụmẹ kẹkpẹ ẹ-ẹpwụma nya Nigeria, Alisoja ịhyẹ ju ka Ube nya Ịpyị-Adịrahụ ụka kị wẹẹ kpa ọjịra-jịra họ, nyọka mwahị nya angịlẹ kị wẹẹ hu ẹwụ  u-uhye nya ẹpwa ọnyẹnyẹ. Ma olegbeju nyaa tị byi Alisoja ịịwa nyị rụ, bwula o-ya nyori “Alibeenu nya iJihova nyị kaa nyẹ ẹpwa ụka wuu.” Ụka myị́ ụka ká ju ihi nya ehile, ọ ka du ká angịnyị ka ya ẹla ọnyịịla u-uhye nya anchẹ nya iJihova, ọọwa tị ka jẹ́-ẹ da ụbwọ nyọka chị ẹwụ ke aanahị ẹnẹhẹ myị́.—Mat. 5:16.

14. Ịyẹ à tị́ da ọọnahị ọnyang ọhẹ ụbwọ du kọ “nwụlanọ nyọka ju ihi” nya alegbeju ikpeji?

¹⁴ Kpọkpọọkpọ, ụ-ụka myị́ ụka ọ ka háahị nyọka ju ihi nya alegbeju ikpeji ka myị́. Ọọnahị ọnyang ọhẹ bwu United states ká ẹnyị nyamwụ ri Joanna myị yẹkẹẹ: “Ọ lujwo ham nyịlẹhị-ịlẹhị nyọka ju ihi, chajị nyọlẹ ká alugbiyegu nyam ịhyẹ yẹ akama nya ẹla ọkịrọrọ ụ-ụbwọ nya alegbeju.” Ma Joanna tị maga yẹẹyẹẹ nyọka yẹ irya nyamwụ da. Họhẹ-họhẹ, ọ ba la ọ-wa oja ịla intanẹtị ịlẹ kị du kọ kaa la irya ọtịpyọ ẹ-ẹga nya angị kpeji. (Etu 20:3) Oheeye, ọ raabwọ ha iJihova kọ ka dọọ ụbwọ nyọka dahịhilọọ ọkọkọ nyọka dahịhile eji ọkpakpa nya angịnyị ehe ọlẹ kọ kaa yẹda. (Eje. 9:9, 10) Ọhata, ọ kaa wa apwụ nyahị ịlẹ kị ya ẹla u-uhye nya ọbaba nyọka chẹkpẹ ju oye ọhẹ datị ka. (Jọn. 17:16) Joanna ya lẹẹlẹẹ nyori ihi o-ju alegbeju bala ọ-ba ehile nyaa jẹ nyị du ká ọwa nyị la “okpunyi ọlẹ ká ọnụ ka jẹ́-ẹ ya myị́ ka.”

15. Ịyẹ tị́ du kọ ka lahị ujwo myị́ ụka ọhẹ nyọka ju ihi nya ẹla ọlẹ ká ogu nya iJihova kaa mẹjẹ?

¹⁵ IJihova byihi nyori ahị nyị “ju ihi” nya angị kpịlahị ẹ-ẹpwụ nya ọjịra-jịra. (Hib. 13:17) Ịlẹhị lẹ, iJisọsị ọngọ kpahị ụgbẹyị la kpẹẹkpẹẹ, angịlẹ kọ chụ nyọka kpịlahị odehe alẹ á tị la kpẹẹkpẹẹ ka. Ọ ka lahị ujwo la ọ-ka jwaa ihi myị́, ọgụgụụgụ kori kị byihi nyị họ ang ọlẹ kọ ri irya nyahị ene ka. Ọ la ọlẹrụ iPita ujwo nyọka ju ihi ụka ọhẹ. Ụka ọlẹ ká olegu-ẹrụ byoo nyị ri iyo ịlẹ ká Ehile nya iMosisi ya nyị chịrị, iPita pwa la ọ-ka họ ịnyị ụka ịta gbẹgbịlẹ! (Ụkụr. 10:9-16) Ịyẹ à tị́ du? Ẹla onyeewe ọlẹ kị byoo nyị họ wẹ á lọọ kpakpa ka. Ụgbẹyị ọlẹ kịị bwu họ ang ene kọ tị bọọ ahị datị hi ọwẹ. Kori kọ la iPita ujwo nyọka ju ihi nya olegu-ẹrụ kọ la kpẹẹkpẹẹ, ányị ọ tị ka lahị ujwo kaka ba nyọka ju ihi nya angịnyị ehe ịlẹ kị la kpẹẹkpẹẹ ka!

16. Nanana nyori ọlẹrụ ịPọlụ ka yẹ ẹla ọlẹ kị byoo nyị họ lala ẹla ọ-la egbeju ka myị́, ma ẹlịyẹ ọ tị́ họ? (Ụkụrwọ nya Alẹrụ 21:23, 24, 26)

¹⁶ Ọlẹrụ ịPọlụ “nwụlanọ nyọka ju ihi,” tụ ụka kị dọmwụ byoo nyị họ ẹla ọlẹ kọ lọọ kpakpa ka. Angịnyị nya ịKịrayịsị ịlẹ kị ri ala iJuu wo oja ọhẹ u-uhye nya ịPọlụ nyori nyị wẹẹ “tụụbwọ hi ehile nya iMosisi beji.” (Ụkụr. 21:21) Angịgbahị ịla iJerusalẹm ju ịPọlụ ohu nyori nyị kpa alẹng angị ine ba ịlọmwụ ka ube ịgọgọ kị nyị hụ ịlọmwụ cheri-cheri jaabwọ kọ ri ọhọhọ nyaa, nyọka mẹjẹ nyori ọ kaa ba Ehile jẹ mẹ. Ma ịPọlụ jẹ́ nyori Angịnyị nya ịKịrayịsi nyị́ ji ekpeleji nya Ehile ọwẹ kaka. Ọ́ tị họ ẹlẹhẹ tịpyọ ka ịnyịnyị. Kpọkpọọkpọ, ịPọlụ ju ihi nyaa ahyaahị. Ọọwa ọ “kpa angịnyị angị ine ịịwa ba ịlọmwụ kele juwa họ ọhọhọ nya ocheri-cheri ọlala wuu jịra bala ịwa lẹlẹ.” (Wa Ụkụrwọ nya Alẹrụ 21:23, 24, 26.) Ihi ojuju nya ịPọlụ du ká o-wo lawụlẹ wẹ ka ji.—Rom. 14:19, 21.

17. Ẹlịyẹ a tị́ jẹ́ bwu oja nya Stephanie?

¹⁷ Ọ lujwo ha ọọnahị ọnyang ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Stephanie, nyọka myọnụ ju eje nya ẹlẹhẹ ọlẹ ká aanahị ịlẹ kịị kpịlahị chị ẹ-ẹpwụma nyamwụ. Ọwa bala ọrụmwụ kaa da ụbwọ la ọkẹkẹnị ẹ-ẹpwụ nya ebwo nya angịlẹ kịị ya òja ọkịla ẹ-ẹpwụma nyaa. Ọọwa egbeju ẹpwa à tụ́ ebwo ọọwa ku lẹ, ị ya ahụ bala ọrụ ọwẹ du ka ọjịra-jịra ọlẹ kị kaa ya òja nyaa lẹlẹ. Stephanie yẹkẹẹ: “Ẹlẹwẹ du kam chị ọkẹkẹnị  ka. Ḿ myọnụ nyori ọbaba ji gụ́ ẹ-ẹga nya angị kaa ya òja nyahị ka.” Ọ tị lịnyị odu lẹ, ọ cheje nyọka ba ọmẹjẹ onyeewe ọwẹ jẹ. Ọ myịmyị yẹkẹẹ: “Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, m̀ wẹ ka yẹ nyori ẹla ọjẹ́jẹ ị kpa cheje nya ẹlẹwẹ lẹ. Ẹ-ẹpwụ nya ang nya olegu, ahị wẹ ka lala adịda bala ịnịna ẹ-ẹga nya iru nya ala ọjịra-jịra nyahị ịlẹ ká alugbiyegu nyaa á jam ẹ-ẹpwụ nya ẹlịlẹhị ka. M̀ wẹẹ jẹ́ ang bala ọọnahị ọnyang ọhẹ kị tịrẹkpẹ wẹ ọjịra-jịra lẹẹlẹẹ. M̀ tị kaa yé ụka nya ang ọjẹ́jẹ nya ịlọm gụ́ lẹẹlẹẹ ịnyịnyị.” Ọ myị́myị́ yẹkẹẹ: “Olegu á kaa ya eje wum kaka, chajị m̀ maga yẹẹyẹẹ nyọka ju ihi lẹ.”

18. Apyobwuna oyina ahị tị́ kaa yé bwula ihi ojuju?

¹⁸ Ahị ka jẹ́ jaabwọ kahị ka bwu ju ihi ịnyịnyị myị́. “Akama ọlẹ ká iJisọsị yẹ . . . , a du kọ jẹ́ ang ọlẹ ká ihi nya Ohe Oluhye ojuju ri kpangga lẹ.” (Hib. 5:8) Lala iJisọsị, ahị kaa jẹ́ ang u-uhye nya ihi ojuju ụka kahị ji ẹpwụ nya iwe-ahụrụ olujwo ịnyịnyị. Ọ-chụ pwokwita, ụka ká ẹdụrụ nya COVID-19 dọmwụ kị ya ahị nyị ba la ọ-tụ guru u-Ube nya Ịpyị-Adịrahụ bala ọhwabwọ la ọ-kpa ẹrụ ọnyịịla pyẹ bwu ẹpwa ka ẹpwa mẹ, ọ lang ujwo nyọka ju ihi ụka ọwẹ? Kori kọ lịnyị wẹwẹ, ihi ojuju nyang chewu keng, ọ du ká ọjịra-jịra jẹ́ yẹ jula awụlẹ, ọ tị kpụ iJihova ịpyọ ịnyịnyị. Ahị wuu nwụlanọ lẹẹlẹẹ gụ olene nyọka ju ihi nya ẹla ọnyị myị́ ọnyị kị ka mẹjẹ́ẹhị lụka nya akama ọtụka okpelego lẹ. Ihi ojuju ọlịnyị à ka chị ọhịhị nyahị da lẹ!—Job. 36:11.

19. Ịyẹ tị́ du ká tịtọ nyọka ju ihi?

¹⁹ Ahị yẹ wẹ nyori ihi ojuju kaa kpa ahị ọwawa lụmẹ-lụmẹ wahị. Ma, ọháha ọlẹ kahị la ẹ-ẹga nya iJihova bala ọ-tịtọ nyọka họ ẹla kpọọ ịpyọ à kaa guhi gbịla nyọka jwoo ihi lẹ. (1 Jọn. 5:3) Áhị ka jẹ́-ẹ nwụ iJihova uri nya ang ịlẹ wuu kọ họ hahị kaka. (Eje. 116:12) Ma ahị ka jẹ́-ẹ jwoo ihi bala angịlẹ kị kpa ọngịrị ụ-ụbwọ u-uhye nyahị. Kori kahị ju ihi, ahị mẹjẹ nyori ahị jẹ́ ẹla. Angịlẹ kị tị jẹ́ ẹla kaa họ ká iJihova ka chị ọkẹkẹnị.—Etu 27:11.