OJA nya ọla iJuu ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri iModekayị ị da ju ụ-ụpwụ nya Ẹsịta gụ́ wuu lẹ. O ri ọla iJuu ọlẹ kọ juwa ọ-ọyẹdada kọ kaa họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwa nya adịrahụ nya ịPechiya. Ẹlẹwẹ họ lụka nya ọmwụ ọdada nya ẹka ọharụ ene nya ọmama nya ịKịrayịsị, lụka “ká Ahesurọsị ri Adịrahụ.” (Iru nya angịnyị myị alẹ nyori adịrahụ ọọwa nya-à ri Xerxes I lẹ.) IModekayị bịrị obyi omeme ọlẹ ká angịhyẹ la nyọka nwụ adịrahụ. Nyọlẹ ká ẹla ọọwa myị adịrahụ lẹhị, ọ nwụlanọ nyọka chị ihi ju iModekayị a-ahị nya alụma. Ụka ọkịla ká ịHaman, kọ ri oluji nya iModekayị bala ala iJuu ịkịla gbu kpá, adịrahụ hu iModekayị hwaa kaka ri olegbeju nya ẹpwụma. Iwe-ahụrụ ọwẹ ya iwe ha iModekayị nyọka da ehile ọlẹ kọ gba ala iJuu ịlẹ kị juwa ị-ịPechiya kpehe hi igu ọlẹ kọ wẹẹ ka wẹ uhye nyaa.—Ẹsịta 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Angịhyẹ ịlẹ kị kaa gbego la ẹka 20 kẹkpẹ ya nyori ẹla ọlụpwụ nya Ẹsịta nyị ri ujwo bala o-ri iModekayị nyị́ ji ịlẹhị ka. Ma la 1941, angị jẹ́ ang nya alene ịhyẹ yẹ ịngịhyẹ ọlẹ kọ ka jẹ́-ẹ ri ang ẹjẹẹ ọ-myị ju ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ ya u-uhye nya iModekayị. Ịyẹ à tị́ ri ang ọlẹ kị yẹ?

Angị mwahị nya ẹla nya ego yẹ ịngịhyẹ ọlẹ kị da ẹnyị nya Marduka (kọ ri iModekayị la ọkịrara) ba la abwụma ọlẹ ká alene kaa da ụpwụ. Ọ kaa họ ụkụrwọ lala ọngọ kpẹhị rịrị, ọ chịkpẹẹ myị́ kọ ka ri okpoko, e-epweji nya iSusa. Ụka ọlẹ kị yẹ ang ọlẹ kị da ẹnyị ọwẹ ba, Artur Ungnad kọ ri ọngọ jẹ́ ang yẹẹyẹẹ u-uhye nya ego nya oye ọọwa da ụpwụ nyori ọwẹ nyị ri “ụka ọhọhẹ kị da ẹnyị nya iModekayị ụ-ụpwụ ọlẹ kọ ri ụpa nya ịBayịbụụ ka.”

Mwiiji nyọlẹ ká Ungnad da ẹla ọọwa kpá, angị jẹ́ ang yẹ ụnọ ịmanyị tị́ nya ụpwụ ọdada nya ala iPechiya ịlịnyị lẹ. Ịhyẹ lẹpwụ nyaa ri ume ị-pẹpịlẹ ịlẹ kị yẹ eegu-awụ nya epweji nya Persepolis. Ị yaa ẹ-ẹga ọlẹ kị kaa tụ ang-ụdụ guru ba egwalọ nya epweji ọwẹ ba. Ị họ ume ị-pẹpịlẹ ịịwa bwu ụka nya eji ọkpakpa nya adịrahụ Xerxes I lẹ. Ị daa la òja nya ala Elam, ẹnyị nya angịhyẹ ịlẹ kị da baa tị juwa ụ-ụpwụ nya Ẹsịta ịnyịnyị. a

Ị da ẹnyị nya Marduka, kọ ri akịra ẹ-ẹpwa nya adịrahụ ọla iSusa lụka nya eji ọkpakpa nya Xerxes I ba ụmụmẹ nya ume ị-pẹpịlẹ ịlẹ kị yẹ e-epweji nya Persepolis ọwẹ. Ọhẹ lẹpwụ nyaa chabwọ nya Marduka lala ọngọ yẹ òja da. Ẹlẹwẹ tị pwoku abwọlẹ ká ịBayịbụụ chabwọ nya iModekayị. Ị chwọọ nyọka họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwa nya Adịrahụ Ahesurọsị (Xerxes I), ọ tị wo ìja pwụ imiiye lee gụ́ ọọwa myị́. IModekayị kaa hụhụ ụka wuu ogirigba nya ẹpwa nya adịrahụ ọla iSusa. (Ẹsịta 2:19, 21; 3:3) Ogirigba ọọwa ri ube ọtụka-ọtụka ọlẹ ká anchẹ nya adịrahụ kaa họ ụkụrwọ.

Ang ịnyịịla lụmẹ-lụmẹ ji kị me awụlẹ ẹ-ẹga nya Marduka ọlẹ kị gu ẹnyị ẹ-ẹpwụ nya ang ịịwa bala iModekayị ọlẹ kị gu ẹnyị ẹ-ẹpwụ nya ịBayịbụụ. Ị hịhị lụka ookpokpo bala ẹ-ẹga ookpokpo ene kịị la iwe-ahụrụ ookpokpo ẹ-ẹga ọ-họ ụkụrwọ ookpokpo ịnyịnyị. Abwọlẹ ká ẹla nyaa me awụlẹ wuu wẹ mẹjẹ nyori iModekayị ọla ụpwụ nya Ẹsịta ang nya alene ịlẹ kị yẹ à wẹẹ ya ẹla rụ lẹ.