Nicaragua

Umiso ti pannakadeskribir ti Nicaragua kas tropikal a paraiso. Ti makindaya a kostana, makita iti sango ti nalitnaw a bumerde nga asul a dandanum ti Baybay Caribe. Ti makinlaud a kostana ket mataptapliakan dagiti dalluyon ti naglawa a Taaw Pacifico. No matmatan iti ngato, nawarasan ti pagilian kadagiti kabakiran, talon, ken karayan, ken aduan kadagiti dan-aw a kas man la alahas a naimontar iti abut dagiti nagkauna a bulkan. Ngem, no idilig iti dua a dadakkel a dan-aw—ti Dan-aw Nicaragua ken Managua, dagitoy a dan-aw kasla babassit nga asul a libtong. Iti 8,200 a kilometro kuadrado a kalawana, nasurok nga 6 a porsiento ti intero a pagilian ti saklawen ti Dan-aw Nicaragua laeng!

Adda iti makin-abagatan a takdang ti Dan-aw Managua ti kabesera a siudad, ti Managua, nga agarup 1,000 a kilometro kuadrado ti kalawana. Maitutop ngarud ti kaipapanan ti “Managua” iti maysa kadagiti katutubo a pagsasao a “lugar nga addaan dadakkel a dan-aw.” Kas sentro ti gobierno ken negosio, agarup sangamilion ti populasion ti Managua—20 a porsiento ti lima a milion nga umili iti pagilian. Dayta adda iti akikid a tantanap iti Pacifico, ken pagtaengan ti agarup 60 a porsiento kadagiti taga Nicaragua. Agnanaed ti sabali pay a 30 porsiento kadagiti kabambantayan iti makintengnga a paset ti pagilian, ket ti dadduma—a kurang la bassit a 10 porsiento—agnanaedda iti ad-adayo a daya iti dua a bassit laeng ti populasionna, agwaywayas a napolitikaan a rehion a buklen ti kagudua ti teritoria ti nasion.

 Iti makin-abagatan a beddeng ti Nicaragua, umakikid ti daga a nagbaetanda iti Sentral America ta 220 a kilometro laeng ti nagbaetan ti Baybay Caribe ken Taaw Pacifico. Ngem gapu ta ti Karayan San Juan ket agayus manipud iti Dan-aw Nicaragua nga agturong iti Caribe, 18 a kilometro laeng ti kaakabana a daga iti Rivas (Isthmus of Rivas) ti nagbaetan ti dan-aw ken Pacifico. Sakbay ti pannakaaramid ti Panama Canal, ti Karayan San Juan ken Dan-aw Nicaragua ti nalatak a ruta dagiti biahero, isu a makaawis unay ti rehion. Kinapudnona, ipakita ti historia a naipasidong daytoy iti impluensia ti adu a tattao, a pakairamanan dagiti Maya, Aztec, Toltec, ken Chibcha, malaksid kadagiti ganggannaet a turay—España, Estados Unidos, Francia, Gran Britania, Netherlands, ken Union Soviet.

Madlaw ti impluensia ti adu a tribu ken nasion iti adu a lenguahe ken kultura ti kagimongan ti Nicaragua. Nupay adu kadagiti agnanaed iti beddeng ti Pacifico ti mestiso nga agus-usar iti lenguahe nga Español, kaputotan dagiti Español ken katutubo a tattao, ti rehion iti Caribe ket buklen ti adu a puli. Adu dagiti Miskito, Creole, ken mestiso a nailaok kadagiti babbabassit ti populasionna a Sumo, Rama, ken Garifuna—kaputotan dagiti katutubo a Carib ken dagiti tagabo a nangisit nga Africano. Nupay adu kadagitoy a komunidad ti agus-usar pay laeng iti kadawyan a lenguahe ken kultura, saan a napammarang dagiti tattao, prangka, ken mannakigayyemda. Relihiosoda met, ken adu ti mangipatpateg iti Biblia.

Kas makitatayto iti daytoy a salaysay, ti kababalin dagiti taga Nicaragua ket tinubay met ti rigat, a gapuanan agpadpada ti nakaparsuaan ken ti tao. Kas pagarigan, iti napalabas a siglo, ti Managua ket namindua a rinebbek ti ginggined a namunganay iti daga a dumna ti Pacifico. Naiduma a kita ti natural a didigra a sinagaba ti Makindaya a Nicaragua—dagiti napipigsa a bagyo a nagtaud iti Atlantico. Mainayon pay, dimmegdeg ti rigat gapu iti gerra sibil, napolitikaan a rebolusion, ken naulpit a panagturay dagiti diktador.

 Ngem dagiti nasin-aw a danum iti kinapudno a linaon ti Biblia nakastrekda iti daytoy napintas a pagilian nga addaan kadagiti dan-aw ken karayan. Nangyeg dagita iti liwliwa ken namnama iti rinibu a nasingpet panagpuspusoda a tattao. (Apoc. 22:17) Wen, ti nabuslon a panagayus dagiti naespirituan a probision iti Nicaragua iti kaaldawantayo paneknekanna ti nabaknang a panangbendision ni Jehova iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian iti daytoy a pagilian, nangruna no amirisentayo nga innem a pulo laeng a tawen ti napalabas, limitado idi ti pannakaikasaba ti naimbag a damag.

Idi Damo, Limitado

Idi Hunio 28, 1945, dimteng idiay Managua ti agkabsat a Francis ken William Wallace, a naggraduar iti umuna a klase ti Watchtower Bible School of Gilead. Rinugianda nga inorganisar ti panangasaba iti naimbag a damag idiay Nicaragua ket insaganada ti dalan para kadagiti sumarsarunonto a misionero. Ngem saan a dagitoy ti immuna a nangipakaammo iti mensahe ti Pagarian iti dayta a pagilian, ta idi 1934, adda bimmisita a payunir a sister a nagipaima iti literatura idiay Managua ken iti dadduma a paset ti pagilian. Kaskasdi, idi 1945, manmano laeng ti nakadamag iti maipapan kadagiti Saksi ni Jehova.

Idi nangrugi a nangasaba dagiti agkabsat a Wallace, nagusarda iti mabitbit a ponograpo a nangipatokaranda kadagiti naiplaka a palawag a naibatay iti Biblia. Kabarbaro ken naisangsangayan dayta kadagidi a tiempo idiay Nicaragua! Isu nga iti umuna a bulan, 705 a tattao ti dimngeg iti mensahe ti Pagarian.

Iti Oktubre dayta met laeng a tawen, simmangpet ti uppat pay a misionero—agassawa a Harold ken Evelyn Duncan ken Wilbert ken Ann Geiselman. Gapu ta magagaranda a mangiwaragawag iti Pagarian iti aniaman a pamay-an, implanoda ti mangangay iti agsasaruno a miting publiko. Iti kasta, idi Nobiembre 1945, dagiti taga Nicaragua ti kinablaawan dagiti tattao nga agiwarwaras kadagiti imbitasion kadagiti lansangan tapno awisenda ida iti maysa a diskurso a naibatay iti Biblia. Nupay kasla  di matuloy ti programa gapu iti napolitikaan a riribuk ken panaglalaban iti lansangan iti asideg, sitatalna a naangay ti taripnong, ket nasurok nga 40 ti dimngeg iti dayta damo a palawag publiko. Kabayatanna, nairugi iti pagtaengan dagiti misionero ti linawas a Panagadal iti Pagwanawanan ken ti Gimong ti Serbisio.

Naragsak a tawen ti 1946 para kadagiti misionero ken dagidiay immuna nga immawat iti mensahe ti Biblia. Maysa kadagiti immawat ni Arnoldo Castro nga agtawen idi iti 24. Makaisem no malagipna no kasano a naammuanna ti kinapudno a linaon ti Biblia. Kunana: “Inkeddengmi kadagiti kakuartok a da Evaristo Sánchez ken Lorenzo Obregón ti agadal iti Ingles. Ket maysa nga aldaw, adda libro nga inyawid ni Evaristo iti panaggapuna idiay tiendaan. Ipaypayapayna dayta, a kunkunana: ‘Nakasarakak iti  Americano a mangisuro kadatayo iti Ingles!’ Siempre, saan a kasta ti panggep ti ‘mannursuro,’ ngem kasta ti naawatan ni Evaristo. Isu nga idi dimteng ti naituding nga oras, magagarankami a tallo nga agsursuro iti Ingles. Ti ‘mannursuro,’ ti misionero a ni Wilbert Geiselman, ket nasdaaw ken naayatan a makakita kadagiti magagaran nga ‘estudiante iti Biblia’ nga agur-uray kenkuana nga iggemda ti libro.”

“Ti libro ket ‘The Truth Shall Make You Free,’ a mamindua iti makalawas nga adalenmi,” kuna ni Arnoldo. “Saankami unay a nakasursuro iti Ingles, ngem naammuanmi ti kinapudno a linaon ti Biblia.” Nabautisaran ni Arnoldo idi Agosto 1946 iti maysa nga asamblea idiay Cleveland, Ohio, E.U.A. Nagawid idiay Nicaragua tapno agpayunir sadiay. Iti arinunos dayta a tawen, nabautisaran met ti dua a kakuartona.

Agtawen itan iti 83 ni Evaristo Sánchez, ket maragsakan no malagipna dagidi a tiempo. “Idi damo,” kunana, “awan ti lugar a paggigimonganmi. Ngem manmanokami, isu a naggigimongkami iti dagus dagiti misionero. Di nagbayag, nagabangkami iti dua ti kadsaaranna a balay, ket 30 agingga iti 40 ti kanayon nga aggigimong sadiay.”

 Dagitoy tallo nga agtutubo a lallaki ti immuna a taga Nicaragua a kimmuyog kadagiti misionero iti ministerio, umuna idiay Managua ket kalpasanna kadagiti kabangibang a lugar. No idilig ita, basbassit idi ti Managua, nga addaan iti agarup 120,000 nga umili. Ti laeng sementado a lugar ket 12 a bloke iti siudad iti tengnga ti ili. “Nagnagnakami,” kuna ni Evaristo. “Awan dagiti bus, awan dagiti sementado a kalsada, adda laeng riles ti tren ken desdes ti karomata. Isu a kalgaw man wenno matutudo, mailumlomkami iti tapok wenno iti pitak.” Ngem nasupapakan ti panagbannogda, ta 52 ti timmabuno iti Memorial idi Abril 1946.

Naipasdek ti Sanga nga Opisina

Iti dayta met la a bulan, bimmisita idiay Nicaragua iti damo a gundaway da Nathan H. Knorr ken Frederick W. Franz, a naggapu iti hedkuarter idiay Brooklyn. Iti uppat nga aldaw nga ibibisitada, 158 ti dimngeg iti palawag ni Brother Knorr nga “Agrag-okayo, Dakayo a Nasnasion.” Impatarus ni Brother Franz iti Español ti palawag. Sakbay a pimmanaw ni Brother Knorr, nangipasdek iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Nicaragua tapno maimatonan ti trabaho. Nadutokan kas adipen ti sanga nga opisina ni William Eugene Call, nga agtawen idi iti 26 ken kabarbaro a nayakar manipud Costa Rica.

Kadagiti simmaganad a dekada, nagipasdek ti sanga nga opisina kadagiti pagtaengan dagiti misionero idiay Jinotepe, Masaya, León, Bluefields, Granada, ken Matagalpa. Nayurnos met ti panagbisita ti maysa a manangaywan ti sirkito kadagiti kabbaro a nabuangay a kongregasion ken grupo tapno pabilgen ken paregtaenna dagiti kakabsat.

Apagbiit ti Balligi Dagiti Bumusbusor

Dagus a nagbunga ti kinaregta dagiti kakabsat, isu a nariribukan dagiti klero ti Kakristianuan. Nangrugi ti umuna nga ibubusor idiay Bluefields, maysa nga ili ti Kosta ti Caribe a nakaidestinuan ti dua a misionero. Nakaron ti kasasaad idi Oktubre 17, 1952, idi adda naipaulog a bilin ti korte a maibusor kadagiti Saksi  ni Jehova. Iti panangisungsong ti klero a Katoliko, pinirmaan ti maysa nga opisial ti Departamento ti Imigrasion ti bilin a maiparit amin nga aktibidad dagiti Saksi.

Napakaammuan dagiti misionero idiay Bluefields, León, Jinotepe, ken Managua maipapan iti bilin. Awan nagmaayan ti panagapelarda kadagiti umiso nga autoridad—agraman ti agdama idi a presidente, ni Anastasio Somoza García. Rinugian dagiti kakabsat ti naggigimong iti babassit a grupo, naisardeng ti panagiwaras iti magasin iti lansangan, ket naipan kadagiti natalged a lugar dagiti literatura nga adda iti sanga nga opisina. Nagballigi dagiti kabusor a nangiparit iti trabaho babaen ti panangiwaragawagda a Komunista kano dagiti Saksi ni Jehova. Adda natangdanan nga abogado a mangyapelar iti pangngeddeng iti Korte Suprema ti Hustisia.

Nupay adda dagiti kakabsat a nagbuteng iti tao, nagtalinaed a natibker ti kaaduan. Dagiti misionero, a nataengan iti naespirituan ken natured, ket dakkel a pammabileg kadagiti lokal a kakabsat, a nagtultuloy a nangasaba ken naggigimong kas panagtulnog iti Sao ti Dios. (Ara. 1:8; 5:29; Heb. 10:24, 25) Kalpasanna, idi Hunio 9, 1953—idi naikkaten ti pannakaiparit a nagpaut laeng iti walo a bulan—impakaammo ti korte suprema ti nagkaykaysa a pangngeddengna a pabor kadagiti Saksi ni Jehova. Pinatalgedanna ti kalinteganda iti konstitusion a maaddaan iti wayawaya iti panagdayaw ken panagsao. Iti aniaman a pamay-an, di nagballigi ti kumplot.

Dagiti Rigat a Napasaran Dagiti Immuna a Misionero

Saan laeng nga ibubusor ti klero ti pakarigatan a sinaranget dagiti immuna a misionero. Amirisenyo ti kapadasan da Sydney ken Phyllis Porter, a naggraduar iti maika-12 a klase ti Gilead. Idi simmangpetda idiay Nicaragua idi Hulio 1949, nadutokan ni Sydney nga agserbi kas manangaywan iti sirkito a mangsaklaw iti intero a pagilian. Dineskribirna ti kasasaad idi ti agdaldaliasat a manangaywan. “Aglugankami idi kadagiti tren ken bus. Masansan nga awan dagiti pakidagusan a kakabsat, isu nga awitenmi  dagiti pagturoganmi ken maysa a mabitbit nga stove a pagpaburekan iti danum ken paglutuan. Namin-ano a sangapulo a lawas a mayadayokami iti sanga nga opisina iti maminsan a rikus. Ngem nabunga unay ti teritoria ta uray la marigatanda a mangaywan kadagiti interesado iti dadduma a lugar. Kas pagarigan, idi addan sirkito idiay Managua, 16 a panagadal iti Biblia ti ikonkondukta ni Phyllis! Kasano a maiwayaanna amin dagita? Mangyadal iti aldaw nga awan ti bisitaenmi ken kadagiti rabii nga awan ti gimong.” Pudno a nakaregregta dagiti immuna a misionero!

Maipapan iti damo nga impresionna, kastoy ti kuna ni Doris Niehoff, a simmangpet idi 1957: “Arinunos idin ti Marso, panawen ti kalgaw, isu a kolor kape ti intero nga away. Manmano idi dagiti lugan; nakakabalio ken nagtagipaltog dagiti tattao! Kas man la addaka iti entablado a pakaipabuyaan ti sine iti Lumaud. Kadagidi nga aldaw, no saan man a nabaknang, napanglaw dagiti umili, ngem ad-adu ti napanglaw. Nakarkaro pay, makigubgubat  idi ti Nicaragua iti Honduras gapu iti teritoria, ket innem a bulan sakbay a simmangpetak, napapatay ni Presidente Somoza García ket naipasidong ti pagilian iti linteg militar.”

“Naidestinoak idiay León, maysa nga ili nga ayan dagiti unibersidad,” intuloy a kinuna ni Doris. “Yantangay diak unay makaawat iti Español, pagay-ayatdak nga angawen dagiti estudiante. Kas pagarigan, idi imbagak nga agsubliak tapno makisarita kadagiti estudiante maipapan iti Biblia, immanamongda ngem nagkakatawada idi ‘nakiam-ammoda.’ Nagan ti nangpatay iti presidente ti inusar ti maysa, ket adda met nagusar iti nagan ti maysa a nalatak a gerrilia! Nakaskasdaaw ta saanak a naibalud idi nagsubliak ken binirokko dagiti estudiante a nangted kaniak kadagidi a nagan!”

Pananginterbiu ti Obispo iti Matagalpa

Adda ti siudad ti Matagalpa iti katurturodan a pagmulaan iti kape, nga agarup 130 a kilometro iti amianan ti Managua. Uppat a misionero ti naidestino sadiay idi 1957. Maipapan iti narelihiosuan a kasasaad idiay Matagalpa kadagidi a tiempo, kastoy ti kuna ni Agustín Sequeira, a propesor idi ti matematika iti maysa a kolehio nga imatmatonan dagiti madre iti orden a Josephine: “Katoliko ti kaaduan kadagiti tattao. Kabutengda dagiti padi ngem nangruna ti obispo. Isu ti nanganak iti buniag ti maysa kadagiti annakko.”

Gapu iti kastoy a panagbuteng, narigatan ti sanga nga opisina nga agsapul iti dagus dagiti misionero. Kas pagarigan, idi nayurnos a maabangan ti maysa a balay, impakaammo ti sanga nga opisina iti makinkukua, a maysa nga abogado, a mangangay dagiti misionero kadagiti Nakristianuan a gimong sadiay. “Awan ti problema,” kinunana.

Maipapan iti simmaruno a napasamak, kuna ni Doris Niehoff: “Idi simmangpetkami nga awitmi ti amin a mueblesmi, nagdanag ti makinkukua. Imbagana a nagtelegrama kadakami a saanmi nga ituloy ti umay. Apay? Binutbuteng ti obispo a no ipaabangna ti balay kadakami, saanen a makapageskuela ti  barona iti eskuelaan ti Katoliko. Naimbag la ketdin ta saanmi a naawat ti telegrama ken naipaunamin ti makabulan nga abang.”

“Nakasarakkami iti sabali a balay iti dayta a bulan ngem narigatankami,” kuna ni Doris. “Idi pinadas ti obispo a piliten ti natured a negosiante a makinkukua iti balay, kinuna ti negosiante: ‘Bueno, no bayadam ti binulan nga abang nga uppat a gasut a cordoba, papanawek ida.’ Siempre, saan a nagbayad ti obispo. Nupay kasta, saan a naupay ket napan iti amin a tiendaan ket nangipaskil kadagiti karatula, a mangpakpakdaar kadagiti tattao a saanda a kasarita dagiti Saksi ni Jehova. Imbagana met kadagiti makinkukua iti tiendaan a saandakami a lakuan.”

Nupay naregta dagiti misionero, kasla awan kadagiti taga Matagalpa ti sipapasnek a mangawat iti kinapudno a linaon ti Biblia. Ngem adu dagiti di nasungbatan a saludsod ni Agustín, ti propesor iti matematika. Kas pagarigan, masmasdaaw no apay nga adda pay laeng dagiti piramid idinto ta nabayagen a natay dagiti Faraon a nagibangon kadagita! Nalawag a malagipna pay laeng nga adda maysa a misionero a simmarungkar kenkuana ket impakitana ti sungbat ti Biblia kadagiti saludsodna. Inlawlawag ni Agustín: “Nagustuak dagiti kasuratan a mangipakita a naparsua ti tao, saan a tapno matay, no di ket agbiag nga agnanayon iti paraiso a daga, ket mapagungarto dagiti natay. Dagus a nabigbigko a daytoy ti kinapudno.” Ania ti inaramid ni Agustín? “Rinugiak ti nangasaba iti tunggal maysa iti kolehio a pangisursuruak, agraman ti prinsipal, a maysa a madre,” kuna ni Agustín. “Kalpasanna, inawisnak ti madre a bumisita kenkuana iti Domingo tapno pagsaritaanmi ‘ti panungpalan ti lubong.’ Naklaatak idi nasangpetak nga agur-uray kaniak ti obispo ti Matagalpa.”

“Kompare,” kinunana, “imbagada a mapukpukawmon ti pammatim.”

“Ania a pammati?” kinunak. “Daydiay awan idi kaniak? Ita laeng a maam-ammuak ti pudno a pammati.”

Kasta ti panangrugi ti tallo nga oras a diskusionmi, ket dumdumngeg ti madre. Ti regta ni Agustín iti kabbaro a nasarakanna  a pammati ti nangtignay kenkuana nga agbalin a prangka no dadduma. Imbagana pay a panguartaan ken pananggundaway kadagiti inosente a tattao ti di nakristianuan a sursuro nga imortal ti kararua. Tapno mailawlawagna ti punto iti obispo, kinuna ni Agustín: “Ibagatan a natay ni nanangko. Natural nga idawatko kenka a mangmisaka ta adda idiay purgatorio ti kararuana. Singirennak iti panangmisam. Kalpasan ti walo nga aldaw, mangmisaka manen. Kalpasan ti makatawen, sabali manen, ket kanayon a kasta ti maaramid. Ngem dimo ibaga kaniak: ‘Kompare, saanakon a mangmisa ta awanen idiay purgatorio ti kararua ni nanangmo.’”

Kinuna ti obispo: “Wen, ta ti Dios laeng ti makaammo no kaano a nakaruaren ti kararua!”

“No kasta, kasanom nga ammo no kaano a simrek idiay purgatorio tapno rugiam ti agsingir kaniak?” insungbat ni Agustín.

Kabayatan ti panagsaritada idi agadaw manen ni Agustín iti sabali a teksto ti Biblia, kinuna ti madre iti obispo: “Kitaem, Monsignor! Saan a nasayaat a Biblia ti us-usarenna; Biblia dagiti Lutherano!”

“Saan,” kinuna ti obispo, “dayta ti Biblia nga intedko kenkuana.”

Bayat a nagtultuloy ti panagsaritada, nasdaaw ni Agustín idi nangngegna a kinuna ti obispo a saan a rumbeng a patien ti maysa a tao ti amin nga adda iti Biblia. “Kalpasan dayta a  panagsarita,” kuna ni Agustín, “nakombinsirak a ti klero ti Kakristianuan ket kas kadagiti relihioso a papangulo idi kaaldawan ni Jesus, a kaykayatda ti tradision ti simbaan ngem ti Sao ti Dios.”

Idi Pebrero 1962, ni Agustín Sequeira ti nagbalin a kaunaan a bautisado nga agibumbunannag iti Matagalpa. Nagtultuloy a rimmang-ay iti naespirituan, kalpasanna, nagpayunir ken nagbalin a panglakayen ket sipud idi 1991, kas miembro ti Branch Committee iti Nicaragua. Idi 2002 a tawen serbisio, addaanen ti Matagalpa iti dua a narang-ay a kongregasion a buklen ti 153 nga agibumbunannag iti Pagarian.

Dagiti Di Mabambannog nga Special Pioneer

Adu kadagiti nangipangag iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios ti natignay a mangpalawa iti ministerioda babaen ti panagpayunir. Mairaman kadagitoy da Gilberto Solís; ti asawana a ni María Cecilia; ken ti agtutubo a kabsatna a ni María Elsa. Nabautisaranda a tallo idi 1961, ket uppat a tawen kalpasanna, nagbalinda a nabunga a grupo dagiti special pioneer. Siam a nagduduma  a kongregasion iti sumagmamano a paset ti pagilian ti nabuangay wenno napabileg daytoy a grupo. Ti Ometepe Island iti Dan-aw Nicaragua ti maysa kadagiti destinoda.

Ag-276 kilometro kuadrado ti kalawa ti Ometepe ken buklen ti dua a bulkan, a ti maysa kadagita ket 1,600 metro ti katayagna. No matmatan iti tangatang, kasla numero otso ti langa ti isla. Mangrugi iti parbangon dagiti tallo a payunir a mangasaba iti Ometepe. Agluganda iti bus agingga iti kaadayuan a madanonda ket kalpasanna, masansan a magnada a sakasaka iti kadaratan a mapan iti adu a purok iti isla. Iti agarup 18 a bulan, nakaorganisarda iti adu a naiputputong a grupo dagiti iyad-adalan iti Biblia iti intero nga Ometepe. Ti kadakkelan a grupo ket adda idiay Los Hatillos.

Ti panagmula iti tabako ti kangrunaan idi a panggedan ti adu a kabbaro nga agibumbunannag idiay Los Hatillos, ngem ita saanen nga awaten ti nasanay iti Biblia a konsiensiada dayta a trabaho. Isu a panagkalap laengen ti panggedanda uray no bimmassit ti sapulda. Naragsakan ti pamilia Solís a makakita iti kasta a pammati, malaksid iti adu a dadduma pay nga ebidensia ti panangbendision ni Jehova iti ministerioda! Kinapudnona, di nagbayag nagbalinen a 32 ti bilang dagiti agibumbunannag, isu a masapul ti Kingdom Hall. Maysa ni Alfonso Alemán kadagiti kabbaro nga agibumbunannag. Agmulmula iti sandia ket siaayat a nangidonar iti lote a pagibangonan iti Kingdom Hall. Ngem pangalaan dagiti agibumbunannag idiay Los Hatillos iti pondo a pagbangon?

Inorganisar ni Gilberto Solís dagiti boluntario nga agmula iti naidonar a lote kadagiti bukel ti sandia nga impaay ni Brother Alemán. Pinaregta ni Gilberto ti grupo a mangaywan a naimbag kadagiti “sandia nga agpaay ken Jehova,” ket isu a mismo ti nangipaay iti pagwadan babaen ti naanep a panagtrabahona. Ni María Elsa, maysa a bassit ngem naparagsit a babai, dineskribirna no kasano ti panangaywan ti bassit a grupo dagiti agibumbunannag iti mula. Kastoy ti kunana:  “Nasipnget pay no bumangonkami tapno padanumanmi ti talon. Adda tallo a napintas nga apitmi. Babaen ti panangusarna iti bilogna, ni Brother Alemán imballasiwna dagiti sandia iti Dan-aw Nicaragua ket impanna idiay Granada, inlakona sadiay dagiti sandia ken gimmatang kadagiti material a pagbangon. Kasta ti pannakaibangon ti Kingdom Hall idiay Los Hatillos, isu a pinanaganan ti kabsatko dayta a bassit a pasdek a naibangon gapu iti sandia.” Manipud kadagitoy nanumo a pangrugian, adda itan tallo a narang-ay a kongregasion iti Ometepe Island.

Adu ti natignay iti kinapakumbaba, kinaregta, ken naan-anay a panagtalek ken Jehova nga impakita da Gilberto, ni baketna, ken ti kabsatna a babai. Masansan nga ibaga ni Gilberto: “Kanayon a matmatantayo koma dagiti kabbaro a kas urbon a baka. Napipintasda ngem nakapuyda pay. Ditay koma pulos maupay kadagiti pagkapuyanda. Tulongantay ketdi ida a bumileg.” Awan duadua a ti kasta a naayat a kababalin ti nakatulong kadagitoy tallo a pagwadan a payunir a nangtulong iti 265 a tattao agingga iti dedikasion ken bautismo! Natay a matalek ti baket ni Gilberto, ket iti edad a 83, kimmapuyen ti salun-at ni Gilberto. Ngem napigsa pay laeng ti tarigagayna nga agserbi ken Jehova. No maipapan ken María Elsa, idi napagsaludsodan itay nabiit pay no ania ti makunana kalpasan ti 36 a tawen a panagserbina kas special pioneer, imbagana: “Kas met la iti umuna nga aldaw iti panagpayunirko! Naragsakak ket kanayon nga agyamanak ken Jehova gapu ta inyegnatayo iti nasantuan nga organisasionna ket ik-ikkannatayo iti nanumo a paset iti daytoy nakaskasdaaw a naespirituan a paraiso.” Iti panaglabas ti adu a tawen, adu a nagaget a payunir, kas iti pamilia Solís, ti naaddaanen iti adu a bunga iti Pagarian iti Nicaragua, gapu iti naparabur a bendision ni Jehova.

Ti Ginggined Idiay Managua Idi 1972

Kalpasan la unay ti tengnga ti rabii idi Disiembre 23, 1972, ti Managua ket ginunggon ti ginggined nga 6.25 ti kapigsana iti  Richter scale, a kapadpada ti kapigsa ti 50 a bomba atomiko. Adda ti sanga nga opisina iti makindaya a paset ti Managua, 18 laeng a bloke manipud iti sentro ti ginggined. “Matmaturog idi ti amin a misionero,” kuna ni Levi Elwood Witherspoon, a manangaywan iti sanga nga opisina iti daydi a tiempo. “Idi simmardeng ti panagdayyeg, nagdardaraskami a rimmuar a napan iti tengnga ti kalsada. Kalpasanna, adda pay dua a nagsaruno a panagdayyeg. Narba dagiti balay iti aglawlawmi. Napunno ti siudad iti napuskol a tapok ket iti tengnga ti ili, adda dagiti uram.”

Ti mismo a lugar ti negosio ti sentro ti ginggined, ket iti 30 laeng a segundo, saanen a mapagnaedan ti Managua. Inkagumaan dagiti nakalasat ti rimmuar iti tapok ken rebbek, ket inkarigatanda ti umanges. Adu ti di nakalasat. Nupay adda dagiti pattapatta a nasurok a 12,000 ti natay, awan ti makaammo iti eksakto a bilang. Agarup 75 a porsiento kadagiti pagtaengan idiay Managua ti nadadael, ket ag-250,000 ti naawanan iti pagtaengan. Iti tallo nga aldaw kalpasan ti ginggined, agarup 100,000 ti pimmanaw iti siudad.

Panangsaranay a Tinignay ti Nakristianuan nga Ayat

Idi agmatuon iti aldaw ti ginggined, naawaten ti sanga nga opisina ti amin a report dagiti manangaywan ti nadumaduma a kongregasion idiay Managua. Nagkaykaysada a nagtignay a dagus ket napan kinomusta dagitoy matalek a kakabsat ti tunggal miembro ti kongregasion tapno maammuanda ti kasapulan dagitoy kakabsat. Makaparagsak ta awan ti natay kadagiti nasurok a 1,000 a Saksi iti siudad, ngem nasurok a 80 a porsiento ti naawanan iti pagtaengan.

Gapu iti Nakristianuan nga ayat dagiti adipen ni Jehova kadagiti kabangibang a pagilian, natignayda a tumulong a dagus kadagiti kakabsatda, ket awan pay 22 nga oras kalpasan ti ginggined, simmangpet iti sanga nga opisina dagiti trak a napno iti taraon, danum, agas, ken kawes. Kinapudnona, ti sanga nga opisina ti maysa kadagiti immuna a nangipaay iti tulong. Mainayon  pay, simmangpet dagiti boluntario a naggapu iti nadumaduma a kongregasion iti Nicaragua, ket di nagbayag, okupadoda aminen a manglasinlasin kadagiti kawes, agempake iti taraon, ken agipatulod kadagitoy. Simmangpet pay dagiti tulong a naggapu kadagiti Saksi iti adayo a paset ti lubong.

Maysa nga aldaw kalpasan ti ginggined, nakipagkita ti manangaywan ti sanga nga opisina kadagiti bumisbisita a pannakabagi ti sanga idiay Costa Rica, El Salvador, ken Honduras tapno mangorganisar iti ad-adu pay a tulong. Dagiti Saksi a taga Nicaragua nga agnanaed iti ruar ti Managua siaayat nga impalubosda dagiti pagtaenganda a pagdagusan dagiti kakabsat a masapul a pumanaw iti kabesera. Dagiti Saksi a nabati iti kabesera naorganisarda kadagiti grupo para iti Nakristianuan a gimgimong ken iti panangasaba. Binisita ti manangaywan ti sirkito dagitoy a grupo ket pinaregtana ida ken nangitulod kadagiti suplay a pangsaranay.

Gapu iti ginggined, kimmapuy ti ekonomia ti intero a pagilian. Ngem uray no rimmigat ti biag, nagtultuloy ti pannakaibangon manen dagiti Kingdom Hall ken pagtaengan dagiti kakabsat. Maysa pay, rimmang-ay dagiti kongregasion gapu iti adu a kabbaro nga interesado. Nabatad a naay-ayo ni Jehova kadagiti adipenna bayat nga intultuloyda nga iyun-una dagiti intereses ti Pagarian iti biagda.—Mat. 6:33.

Impadamag ti 1975 Yearbook: “Kaaduan kadagiti sangapulo ket uppat a kongregasion iti Managua ti aggigimong pay laeng kadagiti pasdek a nagrikki ti paderda wenno iti laeng beranda a naatepan iti galba. Makapainteres ta nagdoble idi napan a tawen ti tumabtabuno kadagitoy a gimong. Adda 20 a porsiento a rinang-ayan ti promedio a bilang dagiti agibumbunannag no idilig idi napan a tawen. Agdagup itan iti 2,689 dagiti mangiranranud iti kinapudno iti sabsabali, ket 417 ti nabautisaran.”

Gapu iti daytoy nga agtultuloy nga irarang-ay, di nagbayag, immileten ti daan a sanga nga opisina. Isu a kasta unay ti rag-o dagiti agibumbunannag idi nairingpas ti baro a sanga nga opisina  ken pagtaengan dagiti misionero idi Disiembre 1974—dua a tawen laeng kalpasan ti napigsa a ginggined! Ti baro a sanga nga opisina ket adda iti naulimek a lansangan a napanaganan iti El Raizón, a 16 a kilometro iti abagatan ti sentro ti siudad ti Managua.

Dagiti Misionero ti Pagwadan iti Ayat ken Panagkaykaysa

Sipud pay idi simmangpet ti agkabsat a Wallace idi 1945, nagbalin dagiti misionero idiay Nicaragua a pagwadan dagiti tattao iti pammati, kinaandur, ken ayat. Dagita a nakaay-ayat a kualidad ti mangpasinged kadagiti misionero iti maysa ken maysa ken kadagiti kakabsat a taga Nicaragua. Kastoy ti kuna ti misionero  a ni Kenneth Brian: “Kalpasan ti ginggined iti Managua, timmulongkami iti sanga nga opisina, inruarmi dagiti kakabsat iti pagtaenganda, ket tinulonganmi ida a nangitabon kadagiti natay a kabagianda. Ti panagtitinnulong kadagita a kasasaad ti nangpasinged kadakami iti maysa ken maysa.” Maipapan kadagiti padana a misionero, kuna ni Marguerite Moore (Foster idi): “Nupay agduduma ti nasion a naggapuanmi, kasasaad iti biag ken personalidadmi, ti panagkaykaysami a kasla maysa a pamilia tinulongannakami nga agbalin a naragsak iti destinomi, iti baet dagiti personal a pagkapuyanmi.”

Dagiti misionero a kas kada Kenneth ken Sharan Brian ibilangda a naisangsangayan a pribilehio ti maaddaan kadagiti mapagwadan a natenneb a misionero a kas kada Francis ken Angeline Wallace, Sydney ken Phyllis Porter, ken Emily Hardin. “Nagtrabahokam amin a sigagaget,” kuna ni Sharan, “ket nabatad a pagay-ayatmi ti ar-aramidenmi.”

Iti panaglabas dagiti tawen, adu nga agassawa a misionero ti nagserbi met iti trabaho a panagbisita kadagiti kongregasion. Kinapudnona, ti natibker a pundasion nga insaad dagiti naregta a misionero ket nakatulong iti nagsayaat a naespirituan nga irarang-ay ti Nicaragua bayat ti umuna a tallo a dekada ti trabaho sadiay. Nupay kasta, dandani idin masubok dayta a naespirituan a panagibangon, saan a babaen iti ginggined, no di ket babaen iti napapaut pay a banag ken napeggad iti naespirituan—ti nasionalismo ken rebolusion.—1 Cor. 3:12, 13.

Nasubok Babaen iti Napolitikaan a Rebolusion

Idi arinunos ti dekada 1970, nangrugi a simmaknap iti Nicaragua ti napolitikaan a rebolusion nga indauluan ti Sandinista National Liberation Front (FSLN iti Español). Kamaudiananna, nagtungpal dayta iti pannakaituang ti 42 a tawen a napolitikaan ken namilitaran a dinastia. Maipapan iti dayta a panawen, kastoy ti kuna ni Ruby Block, maysa a misionero idiay Nicaragua iti 15 a tawen: “Dagita a tawen ti nakaro a napolitikaan a propaganda, pinagdanagnakami amin. Masansan ti komprontasion iti nagbaetan  ti militar ken dagiti Sandinista. Tapno maitultuloymi ti ministeriomi, masapul nga agtalekkami a naan-anay ken Jehova.”

Nupay neutralda iti politika kas Kristiano, dagiti Saksi ni Jehova ket masansan nga ibilang ida dagiti pasurot ti Sandinista nga ahente ti turay ni Somoza wenno ti Central Intelligence Agency (CIA) ti America. Narubroban met ti ibubusor dagiti umili kadagiti ganggannaet. Kas pagarigan, idi napan nangasaba ni Elfriede Urban, adda maysa a lalaki a nangakusar kenkuana kas espia. “Kasano nga ibagam nga espiaak?” kinuna ni Elfriede. “Awan kamera wenno tape recorder nga awitko. Maysa pay, siasino wenno ania koma ti siputak iti daytoy a sangakaarrubaan?”

Insungbat ti lalaki: “Nagsayaat ti pannakasanaymo ta dagiti matam ti kameram ken dagiti lapayag ken utekmo ti tape recorder-mo.”

Maipukpukkaw iti lansangan ti Managua kadagidi a tiempo ti nalatak a pagsasao a: “Saan nga agkontra ti Kristianidad ken ti rebolusion!” Daytoy a kapanunotan, a nalatak idiay Latino-America idi dekada 1970, iyanninawna ti makunkuna a liberation theology, nga itantandudo ti movimiento a Marxist iti mismo nga Iglesia Katolika Romana. Sigun iti The Encyclopædia Britannica, ti panggep ti liberation theology ket tulongan “dagiti napanglaw ken dagiti mairurrurumen babaen iti [narelihiosuan] a pannakiraman iti politika ken kadagiti aktibidad a pagimbagan ti umili.”

Malagip ni Ruby Block: “Ti masansan idi nga isaludsod dagiti tattao kadakami ket, ‘Ania ti makunam maipapan iti rebolusion?’ Inlawlawagmi a ti laeng Pagarian ti Dios ti solusion dagiti parikut ti sangatauan.” Narigat ti agtalinaed a nasungdo ken Jehova iti kasta a napeggad a napolitikaan a kasasaad. Kuna pay ni Ruby: “Kanayon nga agkararagak ken Jehova a pabilgennak tapno makapagtalinaedak a neutral, saan laeng nga iti panagsasaok no di ket iti pay isip ken pusok.”

Kalpasan ti sumagmamano a bulan a naranggas nga iyaalsa, idi Mayo 1979, rimmaut ti FSLN tapno ituangna ti gobierno.  Napilitan ni Presidente Somoza Debayle a pumanaw iti pagilian, ket nawarawara ti National Guard wenno ti nagtipon a puersa ti militar ken polis. Idi Hulio dayta a tawen, nagturayen ti baro a hunta ti National Reconstruction Government. Napattapatta a 50,000 a taga Nicaragua ti natay bayat ti rebolusion.

Komusta ngay dagiti kakabsat? Nagparang daytoy nga anunsio iti Ti Ministeriotayo iti Pagarian nga Oktubre 1979: “Naragsak dagiti kakabsat ket itultuloyda ti panaggigimong, panangasaba ken panangisuroda. Iti intero a panawen ti kinaranggas, . . . tallo kadagiti kakabsattayo ti natay. Adu ti naawanan iti pagtaengan, ngem gapu ta agab-abang ti kaaduan kadakuada, ti kangrunaan a nakaigapuan ti pukawda ket pannakatakaw ken pannakadadael ti sanikuada. Manmano dagiti pagluganan. Nadadael ti kaaduan a bus, ket ita laeng a matartarimaan dagiti kalsada, ken nakirang ti gasolina.” Nupay kasta, nakarkaro pay a pakasuotan ti agur-uray kadagiti adipen ni Jehova.

Pannakaaresto ken Pannakapapanaw

Nabiit a bimmatad a di anamongan ti kabarbaro a gobierno ti neutral a takder dagiti Saksi ni Jehova. Kas pagarigan, pinagbalin ti Departamento ti Aduana a narigat ti agangkat kadagiti literatura.  Mainayon pay, imparebbeng ti linteg a naipaulog idi 1981 nga agparehistro manen ti amin a sibil ken relihioso nga organisasion tapno legal a mabigbig dagitoy. Nasuspender ti dati a legal a pannakabigbigda agingga a maipaay manen daytoy kadagiti kakabsat. Ngem nakalkaldaang ta saanda nga inkankano ti petision nga agrehistro manen.

Idi Setiembre 1981, naaresto da Andrew ken Miriam Reed bayat nga agserserbida iti sirkito iti sentral a kabambantayan. Naibaludda iti sangapulo nga aldaw iti nadumaduma a pagbaludan ken nakarigrigat ti kasasaadda. Kamaudiananna, naipanda iti hedkuarter ti polis a mangsipsiput kadagiti espia (security police), ken kaaduanna a naikulongda iti agduma a selda. Masansan a mapagsaludsodanda iti adu nga oras, tapno maala dagiti polis ti nagan dagiti kakabsat a mangidadaulo. Naibaga kadakuada a dua nga impudno ti assawada nga isu ket ahente ti CIA, idinto ta dagiti Reed ket saan pay ketdi nga umili ti E.U.! Kamaudiananna, naibaga kadakuada a kamali amin dayta. Nupay saanda a pormal a naidarum, napapanawda a mapan idiay Costa Rica. Ngem sakbay a pumanawda, naibaga kadakuada a di maawat ti di panangitag-ay dagiti Saksi ni Jehova iti armas, ken tunggal taga Nicaragua masapul a sisasagana a makidangadang maipaay iti pagilianna.

Nainsiriban nga iningetan ti Branch Committee a sinanay dagiti lokal a kakabsat a mangaywan iti trabaho no bilang ta maserraan ti sanga nga opisina. Kabayatanna, adda naangay a kurso para kadagiti manangaywan ti sirkito ken dagiti kasunoda, agsasaruno a klase ti Kingdom Ministry School para kadagiti panglakayen ken adu a ministerial nga adipen, ken Pioneer Service School. Ngem narigrigat nga iyurnos dagiti dadakkel a panagtitipon.

Kas pagarigan, nupay impalubos dagiti opisiales iti siudad ti Masaya ti pannakausar ti istadium para iti maysa kadagiti dua a “Kinasungdo iti Pagarian” a Kombension Distrito a naangay idi Disiembre 1981, 36 laeng nga oras sakbay ti kombension,  imbabawida ti karida. Saan a naggapu ti desision iti opisina ti mayor, no di ket iti nasional a gobierno. Ngem napakdaaran dagiti kakabsat. Isu a maysa nga aldaw sakbay dayta, nakisarita dagiti kakabsat iti maysa a naasi ken naparabur a sister nga usarenda ti lote a pagtartaraknanna iti manok a pakaangayan ti kombension. Agarup walo a kilometro ti kaadayona manipud iti ruar ti Managua. Tapno maisagana ti lugar, nagpatnag a nagtrabaho dagiti boluntario. Nasurok nga 6,800 a kakabsat ti napakaammuan a dagus maipapan iti baro a pakaangayanna.

Naserraan ti Sanga nga Opisina

Idi Sabado, Marso 20, 1982, iti alas 6:40 ti bigat, agisagsagana ni Ian Hunter iti pammigat dagiti padana a misionero. Iti ruar, simmangpet ti maysa a bus a nagluganan dagiti opisial ti imigrasion ken dagiti soldado nga armado iti masinggan. Pinalikmutan dagiti soldado ti sanga nga opisina ken ti pagtaengan dagiti misionero. “Imbaga dagiti opisial,” kuna ni Ian, “nga agempakekami iti saggaysakami a maleta ken maysa a bassit  a bag. Dida imbaga no apay. Imbagada laeng nga ipandakami iti maysa a balay a pagyananmi iti apagbiit, bayat nga agur-uray iti imbestigasion. Siaannad a simrek ni Reiner Thompson, ti Branch Committee coordinator, iti opisina ket nagtelepono kadagiti dadduma pay a pagtaengan dagiti misionero tapno pakdaaranna ida maipapan iti mapaspasamak.”

“Ti nasursurok iti dayta nga aldaw,” malagip ni Ruby Block, “isu ti pudno a kaipapanan dagiti sasao ni Pablo a: ‘Dikay maringgoran iti aniaman, no di ket iti amin a banag babaen iti kararag ken araraw . . . maipakaammo koma dagiti dawatyo iti Dios; ket ti talna ti Dios a mangringbaw iti isuamin a panunot saluadannanto dagiti pusoyo ken dagiti pannakabalin ti isipyo.’ (Fil. 4:6, 7) Adda agbuybuya a soldado idiay kosina idi indauluan ni Reiner Thompson ti panagkararagmi, ket kalpasanna, naimpusuan a ‘nag-amen-kami.’ Kalpasan dayta, nariknami ti naan-anay a kinatalingenngen, uray no saanmi nga ammo ti pagbanagan ti bambanag. Agtalekkami nga aniaman ti mapasamak, pabilgennakami ni Jehova tapno makadaerkami. Maysa dayta a leksion a diakto pulos malipatan ken ipatpategko.”

Maipapan iti simmaganad a napasamak, kinuna ni Brother Hunter: “Imbagada a lumugankami iti bus ket impandakami iti talon iti away a pagmulmulaan idi iti kape. Impalagipko kadagiti opisial a tangay ganggannaetkami, adda kalinteganmi a makisarita kadagiti embahadami. Imbagada a ti pannakaideklara ti state of emergency, a nangrugi iti rugrugi ti lawas kinanselarna ti kasta a kalintegan ket no nakaruarkamin iti pagilian, mabalinmi ti makisarita iti siasinoman a kayatmi a kasarita. Dayta ti umuna a nalawag a panangamin a mapapanawkami iti Nicaragua.” Iti dayta nga aldaw, nagsisina ti grupo a naipan iti beddeng ti Costa Rica dagiti siam a misionero nga agnanaed iti sanga nga opisina.

Kabayatanna, dagiti misionero iti dua a sabali pay a pagtaengan dagus a nagtignayda kalpasan nga immawag ni Brother Thompson. Babaen ti tulong dagiti lokal a kakabsat,  inikkatda ti adu nga alikamen, agraman ti offset a pagimprentaan, ken adu a personal a sanikua. Idi simmangpet dagiti opisial ti imigrasion, nasdaawda a makakita a dandani awanen ti karga dagiti balay ket agem-empaken dagiti misionero. Iti dayta a rabii, naipan idiay eropuerto dagiti sangapulo a misionero kadagitoy dua a pagtaengan. “Imbagada a lablabananmi ti rebolusionario a gobierno,” insalaysay ni Phyllis Porter, “ngem awan ti nangrekisa kadakami wenno kadagiti bagahemi. Nupay awan ti tiketmi, impakita dagiti tiket ti bagahemi a maipankami idiay Panama.” Dua laeng a misionero nga agassawa ti nabati iti pagilian. Dagitoy ti agassawa a Britano nga agserserbi iti sirkito. Napapanawda sumagmamano laeng a lawas kalpasanna.

Iti sumagmamano laeng nga aldaw, nagkaykaysa manen dagiti misionero iti sanga nga opisina ti Costa Rica. Naawatda ti baro a destinoda a naggapu iti Bagi a Manarawidwid nga itultuloyda ti panagserbida idiay Belize, Ecuador, El Salvador, ken Honduras a kabangibang ti Costa Rica. Nupay kasta, nagtalinaed da Reiner ken Jeanne Thompson ken Ian Hunter idiay Costa Rica iti sumagmamano a tiempo tapno makontakda dagiti kakabsat a mangimatmaton iti trabaho idiay Nicaragua.

Kasano ti panangimaton dagiti kakabsat a taga Nicaragua? “Naladingitan dagiti patpatgenmi a kakabsat idi nadamagda ti pannakapapanawmi,” kinuna ni Brother Hunter, “ngem awan sarday nga intultuloyda ti trabaho. Epektibo ti panangidaulo dagiti natudingan a kameng ti country committee, ket agtalekkami a nasayaatto ti panagtrabahoda.” Malagip ni Félix Pedro Paiz, maysa a nabayagen a manangaywan ti sirkito a taga Nicaragua, no ania ti rikna dagiti kakabsat maipapan iti ipapanaw dagiti misionero: “Maladingitankami unay. Pudno nga inaramidda ti amin a kabaelanda a nangasaba ken timmulong kadagiti tattao ken nagtalinaedda a nasungdo. Ti pagwadanda pinabilegna dagiti kakabsat ken nakaipaay iti natibker a pamuon ti trabaho iti daytoy a pagilian.”

 Nalimitaran Ngem Di Naparitan

No dadduma di maawatan dagiti gobierno ti neutral a takder dagiti Saksi ni Jehova no maipapan iti politika, gubat, ken dagiti panagsusupiat iti kagimongan. Masansan a daytoy ti pakaigapuan ti panangbusorda iti ili ti Dios. Kas pagarigan, iti sidong ti turay ni Somoza idi dekada 1950 ken 1960, dagiti bumusbusor inakusarda ida a Komunista. Ngem ita, dagiti Sandinista imbilangda dagiti kakabsat a kas ahente ti CIA ti America. Kimmanunong met ti media kadakuada a mangibagbaga a “lablabananda ti rebolusionario a gobierno.”

Nupay kasta, saan a naparitan dagiti Saksi ni Jehova idiay Nicaragua, nupay manipud 1982 agingga iti 1990 adda pannakalimitar ti wayawayada nga agdayaw. Kas pagarigan, dida makaangkat kadagiti literatura. Kasta met, adda naipasdek a sistema tapno naan-anay a masiputan ti ar-aramidenda—kinapudnona, ti ar-aramiden ti kaaduan a tattao.

 Sipsiputan Dagiti Espia iti Sangakaarrubaan

Kinuna ti maysa a libro iti Library of Congress: “Kalpasan la unay ti rebolusion, nangbuangay met ti FSLN kadagiti adu nga organisasion a mangibagi iti kaaduan a grupo dagiti mangitantandudo iti pagimbagan ti Nicaragua.” Dagitoy a grupo ramanenna dagiti trabahador, asosasion dagiti babbai, agtartaraken ti baka, agtaltalon, ken dagiti kasamak. Sigun iti dayta a libro, “idi 1980 agarup 250,000 a taga Nicaragua ti sakup dagiti organisasion ti Sandinista.” Mairaman kadagiti napigpigsa a grupo ti estilo-Komunista a Sandinista Defense Committees (Comités de Defensa Sandinista iti Español), wenno CDS. Gapu ta dagitoy ket buklen dagiti komite iti sangakaarrubaan, nagsensus ti CDS iti kada bloke kadagiti siudad isu nga “ammoda ti pagnanaedan ti tunggal maysa,” kuna ti nadakamat a reperensia. Epektibo dagita nga instrumento iti panangurnong ken panangisaknap iti impormasion nga agpaay iti gobierno.

Di nagbayag, kanayonen a masipsiputan ti ar-aramid dagiti Saksi ni Jehova nangruna ta adda nakaro a propaganda a maibusor kadakuada. Dagiti indibidual a masuspetsa a bumusbusor iti gobierno ken ‘mangitantandudo kadagiti naidumduma nga ideolohia’ ti kankanayon nga akusaren dagiti kaarrubada a CDS iti imatang dagiti agtuturay a Sandinista. Masansan a dagitoy ti arestuen dagiti miembro ti General Directorate of State Security, maysa a sekreta.

Maysa a trabaho ti CDS ket mangorganisar iti panagguardia iti rabii. Makalikaguman dagiti ordinario a tattao, babbai ken lallaki, nga agsiput iti aniaman a krimen wenno iyaalsa iti gobierno iti lugarda. Saan a nakipaset dagiti Saksi iti kastoy a rebbengen, ket saanda met nga impausar ti pagtaenganda kadagiti linawas a miting ti CDS. Ngem, inawatda ti dadduma a panagboluntario a kas iti panagdalus iti kalsada. Nupay kasta, maipagarup a panatiko dagiti Saksi ken peggad iti Estado. Kinuna ti maysa a kabsat: “Iti las-ud daydi a dekada, naipinta iti sango ti balayko dagiti sasao a ‘Sipsiputandakayo.’”

 Naannad Ngem Natured

Naannad dagiti kakabsat no mapanda iti Nakristianuan a gimong ken mangasaba tapno saan a madlaw ti sabsabali. Maaramid dagiti gimong iti pribado a pagtaengan wenno kadagiti awan ti karatulada a Kingdom Hall kadagiti grupo a kas iti kadakkel ti maysa a pamilia tapno di madlaw ti publiko. Iti dadduma a lugar, gagangay a saanen nga agkanta dagiti kakabsat kadagiti gimong. Idi agangay, numero imbes a naganda ti inusar dagiti agibumbunannag kadagiti nadumaduma a pormas ken report nga us-usaren ti kongregasion. Kasta met, saan a maawis dagiti interesado kadagiti gimong malaksid no adda innem a bulanen a mayad-adalan ken makita a rumangrang-ayda iti naespirituan.

Napabassit ti bilang dagiti tumabuno ken napaababa ti programa kadagiti asamblea. Maipatulod iti kada kongregasion dagiti palawag iti asamblea ken dadduma a material, a sadiay ti pangaramidan ken pangiparangan dagiti lokal a panglakayen iti programa babaen iti tulong dagiti kualipikado a ministerial nga adipen. Agingga iti mabalin, dagitoy nga asamblea ti inkagumaan a binisita dagiti miembro ti country committee ken agdaldaliasat a manangaywan.

Berbal laeng a maipadamag dagiti lugar a pagasamblean, ket awan ti nakanselar nga asamblea. Nupay kasta, masapul a masukatan iti pakaangayan ti dadduma a lugar a pagasamblean uray dandanin ti asamblea. Kas pagarigan, iti maysa nga away idi 1987, naisaganan ti makinlikud a paraangan ti maysa a kabsat para iti asamblea nga atendaran ti agarup 300. Kellaat nga immay ti maysa nga opisial ti militar ken dagiti soldadona. “Ania ti ar-aramidenyo?” dinamag ti opisial.

“Agpadayakami,” kinuna ti kabsat, gapu ta nadlawna iti bota ti lalaki a miembro dayta ti State Security. Kalpasanna, pimmanaw ti opisial. Gapu ta ammoda nga agsuspetsa dagiti autoridad, nagpatpatnag dagiti kakabsat a nangrakrak iti amin  a naisagana. Idi alas 5:00 ti parbangon, awanen dagiti tugaw, entablado, ken amin nga alikamen a paglutuan ket nayakar iti sabali a lugar a nasurok a maysa a kilometro ti kaadayona. Nagdardaras dagiti nasalun-at nga agtutubo a lallaki a nangipakaammo kadagiti kakabsat no sadino ti baro a pagasambleaan. Kamaudiananna, iti dayta nga agsapa, adda sangatrak nga armado a soldado a simmangpet iti dati a lugar tapno pasardengenda koma ti asamblea, ukodenda dagiti agtutubo tapno pagsoldaduenda, ken arestuen dagiti kakabsat a mangidadaulo. Ngem ti laeng makimbalay ti nadanonda.

“Ayandan dagiti tattao?” dinamag ti opisial.

“Nagpadayakami idi rabii, ngem nalpasen,” kinuna ti kabsat.

“Saan aya a nagasambleakayo?” kinuna ti opisial.

“Kitaem,” kinuna ti kabsat. “Awandan ditoy.”

Gapu ta di mapnek, kinuna ti opisial: “Apay ngarud nga adu ti tolda ditoy idi kalman?”

“Nalpasen ti padaya,” kinuna manen ti kabsat. “Innalada aminen ket nagawiddan.”

Kalpasanna, pimmanawen dagiti soldado. Kabayatanna, iti sabali a lugar tagtagiragsaken dagiti kakabsat ti programa a makapabileg iti naespirituan.

“Adtoy!” kinuna ni Jesus, “Ibaonkayo a kas karnero iti nagtetengngaan dagiti lobo; ngarud paneknekanyo ti bagbagiyo a naannad a kas kadagiti serpiente ket kaskasdi a nasingpet a kas kadagiti kalapati.” (Mat. 10:16) Impapuso dagiti kakabsat dagitoy a sasao saan laeng a kadagiti gimong ken asamblea no di pay ket iti panangasaba. Gapuna, saanda a naguummong iti dadakkel a grupo no di ket sagdudua a nagtrabahoda a sisisirib ken siaannad kadagiti naituding a teritoriada. Inlawlawag ti manangaywan iti sirkito a ni Félix Pedro Paiz: “Masapul nga agannadkami unay. Biblia laeng ti awitmi a mangasaba. Kada aldaw sabali a kabsat ti maituding a kaduak a mangasaba. No  bumisitaak kadagiti kongregasion, mapanak iti maysa a grupo ti panagadal iti libro iti rabii ti Martes, sabali iti Huebes, ken sabali manen iti Domingo. Iti dadduma a paset ti pagilian, saan unay a nainget.”

Pannakakompiskar ken Pannakaaresto

Iti maysa a rabii idi Hulio 1982, dagiti 100 agingga iti nasurok a 500 a managderraaw, a kakuyog dagiti soldado ti State Security, rinautda ti sumagmamano a Kingdom Hall iti nadumaduma a paset ti pagilian, ket kinompiskarda dagitoy “nga agpaay iti umili.” Idi Agosto 9, iti nagbaetan ti alas 7:00 ken alas 9:00 ti rabii, kinompiskarda met ti lima pay a Kingdom Hall, maysa nga Assembly Hall, ken ti dati a pasdek ti sanga nga opisina idiay El Raizón. Kalpasan ti pannakaideporta dagiti misionero idi Marso, innem a kakabsat a lallaki a taga Nicaragua ken ti nabati nga agassawa a misionero ti nagtalinaed a mangaywan iti sanga nga opisina. Ngem idi agangay, pinapanaw met dagiti autoridad dagitoy, babaen ti panangdurog dagiti um-umkis a managderraaw, ket saanda pay a pinalubosan ida a mangala kadagiti personal nga alikamenda.

Impaaywan ti gobierno iti CDS dagitoy nakompiskar a Kingdom Hall, a naawaganen iti “sanikua dagiti umili.” Nayurnos  a maipausar koma iti publiko dagita a pasdek. Idi agangay, di legal a naokuparan ti 35 kadagiti 50 a patakder, nupay saan a pulos a pormal a nakompiskar.

Gapu iti kastoy a nasionalistiko a kasasaad, saan laeng a masipsiputan dagiti mangidadaulo a kakabsat no di ket masansan a butbutngenda pay ida. Kas pagarigan, iti dadduma a lugar, dagiti managderraaw a CDS riniribukda dagiti kakabsat iti adu nga oras iti sango ti pagtaenganda, nga ipukpukkawda dagiti pammabasol ken napolitikaan nga islogan. Sinukisok dagiti opisial ti State Security dagiti pagtaenganda ken tinakawanda pay ti dadduma. Adu ti naaresto ken naabuso a panglakayen, agraman dagiti miembro ti country committee.

Maysa kadagiti kaunaan a panglakayen a nakapasar iti daytoy ket ni Joel Obregón, a maysa idi a manangaywan iti sirkito. Idi Hulio 23, 1982, pinalawlawan dagiti soldado ti State Security ti pagtaengan a pagdagdagusanda ken ni Nila a baketna sada inaresto ni Joel. Kalpasan ti lima a lawas a patinayon a panangikagumaanna, napalubosan ni Nila a makipagkita ken lakayna iti tallo laeng a minuto bayat a bambantayan ti armado a soldado. Nabatad a namaltrato ni Joel, ta nadlaw ni Nila a nakuttong ken marigatan nga agsao. “Di kayat ni Joel ti makitinnulong kadakami,” kuna ti soldado kenkuana.

Kalpasan ti 90 nga aldaw a pannakaibaludna, nawayawayaan met laeng ni Joel ngem imres iti 20 a kilo. Naaresto ken pinalutpotda met dagiti panglakayen iti dadduma a paset ti pagilian, ket kalpasanna nawayawayaanda. Napabileg unay ti pammati dagiti kakabsatda gapu iti mapagulidanan a kinatarnawda!—Kitaenyo ti kahon a “Panangsango Kadagiti Sekreta,” iti panid 99-102.

Ti Inkapilitan a Panagsoldado Subokenna Dagiti Kristiano nga Agtutubo

Idi 1983, naipaulog ti inkapilitan a sapasap a panagsoldado a naawagan ti Patriotic Military Service, dagiti agtutubo a  kakabsat a lallaki ti nangruna a naapektaran. Sigun iti linteg, obligado nga agsoldado iti dua a tawen dagiti lallaki nga agtawen iti 17 agingga iti 26 sa kalpasanna, maireserbada a soldado iti dua pay a tawen. No imandar ti gobierno nga agpasalistada, maipanda a mismo iti kampo militar tapno agsanay. Saan a maipalubos ti agkedked gapu iti konsiensia; ti panagkedked kaipapananna ti pannakaibalud bayat nga ur-urayen ti pannakabista sa kalpasanna maibalud iti dua a tawen. Situtured a sinaranget dagiti kakabsat a lallaki daytoy a suot. Determinadoda nga agtalinaed a nasungdo ken Jehova.

Kas pagarigan, idi Pebrero 7, 1985, inaresto dagiti polis ni Guillermo Ponce, maysa a regular pioneer idiay Managua nga agtawen iti 20, bayat a mapan mangyadal iti Biblia. Gapu ta awanan iti kard a pakabigbigan ti militar, impanda iti kampo militar a pakasansanayan dagiti soldado. Ngem imbes nga agusar iti armas, kinasabaan ni Guillermo dagiti kabbaro a soldado. Idi makita daytoy ti maysa kadagiti komander, napalalo ti ungetna: “Saan a simbaan ditoy; daytoy ket kampo ti militar. Dakami ti masurot ditoy!” Insitar ni Guillermo ti Aramid 5:29: “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.” Nakapungtot ti taga Cuba a komander a mangsansanay kadagiti soldado, ket rinabsutna ti Biblia ni Guillermo sana binutbuteng: “Agsaritatanto inton rabii”—kayatna a sawen a parigatenda ti panunotna tapno in-inut a kumapuy ti pakinakemna.

Naimbag laengen ta saan a tinungpal ti komander ti pammutbutengna. Ngem, tallo nga aldaw kalpasanna, nayakar ni Guillermo iti pagbaludan a sadiay ti nakaikulonganna iti simmaganad a siam a bulan iti nakarigrigat a kasasaad. Nupay kasta, intultuloyna ti nagpayunir, nangyadal iti Biblia ken nangikondukta pay kadagiti gimong iti pagbaludan. Idi agangay, dakkel ti naitulong ni Guillermo iti country committee bayat daytoy narikut a panawen.

 Imbes a maibaludda, pinilitda ti dadduma nga agtutubo a kakabsat a lallaki a makikadua kadagiti yunit ti militar a maawagan Irregular Warfare Battalions. Lima wenno innem a bunggoy ti kada batalion. Ti kada bunggoy ket buklen ti 80 agingga iti 90 a lallaki a nasanay a makigubat kadagiti bakir a kabambantayan, a sadiay ti kakaruan a paggugubatan dagiti gerrilia ken Sandinista. Nupay di kayat dagiti kakabsat ti agusar kadagiti  uniporme ken armas ti militar, pinilitda latta dagiti kakabsat a mapan kadagiti paggugubatan. Dinusa ken pinagsasawanda pay ida.

Inibturan ti sangapulo ket walo ti tawenna a ni Giovanni Gaitán ti kasta a pannakatrato. Inkagumaanda a piliten a pagsoldaduen ni Giovanni sakbay la unay ti kombension distrito idi Disiembre 1984, a ninamnamana a pakabautisaranna. Impanda iti kampo a pakasanayan dagiti soldado a sadiay iti 45 nga aldaw pinilpilitda a sursuruenna ti agusar iti paltog ken makigubat iti kabakiran. Ngem maitunos iti nasanay iti Biblia a konsiensiana, di kinayat ni Giovanni ti ‘agsursuro a makigubat.’ (Isa. 2:4) Saan a nagusar kadagiti uniporme wenno armas ti militar. Nupay kasta, pinilitda a makipagmartsa kadagiti soldado iti simmaganad a 27 a bulan.

Kuna ni Giovanni: “Pinabilegko ti bagik babaen iti kankanayon a panagkararagko, panangmennamenna kadagiti naadalko iti napalabas, ken panangasaba iti asinoman a soldado a nangipakita iti interes. Masansan a malagipko ti sasao ti salmista: ‘Itangadkonto dagiti matak kadagiti bantay. Sadino ti paggapuanto ti tulongko? Ti tulongko aggapu ken Jehova, ti Nangaramid iti langit ken daga. Saanna a mabalin nga itulok nga agdiwengdiweng ti sakam. Daydiay mangay-aywan kenka saanna a mabalin ti agsaguyepyep.’”—Sal. 121:1-3; 1 Tes. 5:17.

Nupay pinilitda a mapan iti paggugubatan iti agarup 40 a nadumaduma a panagrurupak, nakalasat ni Giovanni a di man la nasugatan. Kalpasan ti pannakawayawayana, nabautisaran idi Marso 27, 1987. Di nagbayag, nagpayuniren. Kasta met laeng ti napasaran ti adu a sabsabali pay a matalek nga agtutubo a kakabsat.—Kitaenyo ti kahon a “Napilit a Mapan iti Paggugubatan,” iti panid 105-6.

Panangsalimetmet iti Neutralidadda

Ti konkontrolen ti gobierno a warnakan agraman ti CDS, siuulbod nga inakusarda dagiti Saksi ni Jehova nga us-usarenda  ti ministerio a panagbalaybalay tapno agkampaniada a maibusor iti Patriotiko a Panagsoldado. Imbagada a pakpakapuyen dagiti Saksi ti kinatalged ti nasion babaen ti panangallukoyda kadagiti agtutubo iti Nicaragua nga agkedked nga agsoldado. Nupay awan ti nakaibatayanna, maulit-ulit dagitoy nga akusasion agingga a maballikug ti panangmatmat dagiti mangbista ken dagiti hues. Dakdakes pay, dagiti prominente a lider ti relihion a Protestante, a mangsupsuporta iti rebolusion, inakusarda met dagidiay nagtalinaed a neutral gapu iti relihion, ket inawaganda ida a “kabusor dagiti umili.”

Inyapelar ti maysa nga abogado a Saksi dagiti kaso ti 25 nga agtutubo a kakabsat a lallaki a nasentensiaan iti dua a tawen a pannakaibalud gapu ta dida kayat ti agsoldado. Agsipud ta saan a legal ti panagkedked nga agsoldado gapu iti konsiensia, ti panggep ti panagapelar ket tapno makissayan ti sentensia dagiti naidarum gapu ta nasayaat ti ugali ken kababalinda ken dida limmaban idi naarestoda. Kas resultana, naksayan iti 6 agingga iti 18 a bulan ti sentensia ti dadduma, nupay saan nga amin.

Kastoy ti kuna ni Julio Bendaña, maysa a kabsat a nakasaksi iti pannakabista: “Makapainteres a maammuan a malaksid kadagiti Saksi ni Jehova, awan sabali nga agtutubo a nagkedked nga agsoldado maigapu iti relihion. Naragsakanak unay a makakita kadagiti agtawen iti 17 nga annaktayo a mangikalkalintegan iti neutralidadda buyogen iti natibker a pammati iti sango ti hues ken ti abogado ti militar bayat a nalikmutda kadagiti agbuybuya a bumusbusor.”—2 Cor. 10:4.

Nalimed a Panagimprenta

Iti las-ud dayta a panawen, intultuloy ti Bagi a Manarawidwid ti timmulong ken nangiwanwan kadagiti kakabsat idiay Nicaragua babaen iti sanga nga opisina ti Costa Rica ken ti country committee iti Nicaragua. Ngem naparitan ti panagangkat kadagiti literatura, kasano ngarud a maipaay ti ‘taraon iti  umiso a tiempo’? (Mat. 24:45) Ni Jehova manen ti nangipamuspusan.

Idi 1985, nagun-odan dagiti kakabsat dagiti artikulo nga adalen iti Pagwanawanan ken ti dadduma pay a naibatay iti Biblia a material babaen ti tulong ti komersial a pagimprentaan. Nupay kasta, napeggad unay daytoy a pamay-an, gapu ta maipanayag ti trabahotayo kadagidiay bumusbusor. Naikeddeng ngarud ti panangusar iti offset press a dati a maus-usar nga agimprenta kadagiti programa ti asamblea ken imbitasion ti Memorial agingga a naserraan ti sanga nga opisina. Inusarda dayta a makina iti pagtaengan ti maysa a sister nga agnanaed iti ruar ti Managua.

Nakalkaldaang ta idi Nobiembre iti dayta a tawen, kinompiskar ti gobierno dayta a makina. Saan nga impalubos dagiti kakabsat a daytoy ti mangpasardeng iti trabaho. Dagus a tinarimaanda ti daan a makina a pag-mimeograph, a pinanagananda iti The Rooster. Dati nga us-usarenda dayta a pagimprenta kadagiti imbitasion, surat, ken programa. Idi narigaten ti makaala kadagiti piesana, nakaala dagiti kakabsat iti sabali pay a daanen  a makina a pag-mimeograph, a pinanagananda iti The Chicken. Idi agangay, nangipaay met ti sanga nga opisina ti El Salvador iti maysa a makina. Gapu ta kanayon a pampanagananda dagiti makina iti nagan ti manok, pinanagananda dayta iti The Hen.

Saan unay a moderno ngem nagsayaat met a pagimprenta, nausar dagiti mimeograph board, nga inawagan dagiti kakabsat a las tablitas, wenno babassit a tabla. Dayta a pagimprentaan ket inaramid ni Pedro Rodríguez, maysa a karpintero a nabautisaran idi 1954. Buklen dayta ti dua a tabla a pinagsilpo ti bisagra ken nabaskagan iti kasla iket a lupot iti makinrabaw a tabla ken sarming wenno kayo iti makimbaba. Simple ti pannakadiseniona, a kas met ti kinasimple ti panagimprenta. Mayusok ti naimakinilia nga stencil iti makinrabaw a tabla a mailatag iti kasla iket a lupot ken maikabil ti nadalus a papel iti makimbaba a tabla. Maikkan ti tinta ti kasla iket a lupot babaen iti roller, ket tunggal adda mayimprenta mayusok ti nadalus a papel.

Nupay makabannog, adu ti nayimprenta iti daytoy, agraman ti pagkantaan nga Agkanta ti Daydayaw ken Jehova, a naglaon iti kompleto a 225 a kanta iti Pagarian. “Idi nasanayen dagiti kakabsat a mangusar kadagiti babassit a tabla,” malagip ni Edmundo Sánchez, a nakipaset iti panagimprenta, “makayimprentadan iti 20 a panid iti kada minuto. Nakayimprentakami iti agarup 5,000 a pagkantaan.”

Ni Elda nga asawa ni Edmundo ti maysa kadagiti kaunaan a kakabsat a babbai a timmulong nga agisagana kadagiti stencil para kadagiti makina a pag-mimeograph.  Yantangay maysa met nga ina ni Elda, parbangonenna ti agimakinilia kadagiti adalen nga artikulo ti Pagwanawanan kadagiti stencil a mausar ti makina a pag-mimeograph, ken masansan nga agingga iti rabrabiin babaen iti bukodna a makinilia. Malagipna: “Ikkannak ni Edmundo iti maysa a kopia ti magasin a naawatna manipud Costa Rica. Diak pulos ammo no mano dagiti grupo nga agim-imprenta wenno sadino ti ayanda; ti laeng naituding nga aramidek ti ammok. Ammok met a no matakuatankami, makompiskar ti balay, dagiti muebles, ken amin a sanikuami, sa maarestokami. Mabalin pay ketdi nga ‘agpukawkami lattan.’ Kaskasdi, ti panagayat ken panagbutengmi ken Jehova inikkatna ti aniaman a panagbuteng iti tao.”

Dagiti Pagimprentaan

Malagip ni Guillermo Ponce ti itsura idi dagiti pagimprentaan. Nagserbi kas proofreader ken liaison wenno makikomkomunikar kadagiti kakabsat nga agisagsagana kadagiti stencil ken dagidiay agim-imprenta ken agiwarwaras. Inlawlawag ni Brother Ponce: “Naipasdek dagiti pagimprentaan iti pagtaengan dagiti pamilia a Saksi. Kada pagimprentaan ket maysa a kuarto a naibangon iti uneg ti maysa a kuarto, isu a bassit laeng ti lugar a pagtrabahuan. Tapno di madlaw ti uni ti mimeograph, mangikabilkami iti pagtokaran ti tape wenno radio iti ruar ti pagimprentaan ken papigsaenmi ti unina.”

Agkalkalimduosan dagiti kakabsat nga agtrabaho iti siam agingga iti sangapulo nga oras iti maysa nga aldaw nga ag-mimeograph iti Ti Pagwanawanan wenno dadduma pay a publikasion iti uneg dagitoy a babassit a kuarto. Masansan a no adda kaarruba nga agusioso wenno adda agipulong kadagiti agtuturay, masapul a mayakar a dagus ti pagimprentaan iti sabali a pagtaengan.

Ti trabaho ket maibilang idi a panagserbi iti Bethel, ket agkabannuag a babbaro dagiti makipaspaset iti dayta. Agtawen idi iti 19 ni Felipe Toruño ken nabiit pay a nabautisaran idi  naawis nga agserbi iti maysa kadagiti pagimprentaan. “Ti damo nga impresionko,” kuna ni Felipe, “ket simrekak iti nagbassit a kuarto, a dandani awan makastrek nga angin ken nasangsang ti angot ti correction fluid iti stencil. Dandani di maibturan ti pudot, ken bassit a flourescent ti manglawag.”

Adda pay dadduma a karit. Kas pagarigan, no kasapulan a matarimaan ti makina—a masansan a maperdi—saan a basta ipan dayta iti pagpatarimaanan. Imtuoden dagiti tattao: ‘Siasino ti makinkukua iti daytoy a mimeograph? Ania ti mayim-imprenta? Impalubos kadi ti gobierno ti trabahoyo?’ Isu a tarimaanen laengen dagiti kakabsat ken no dadduma agpartuatda pay kadagiti piesana. Ti sabali pay a parikut ket masansan nga awan ti koriente. “Gapu ta di kayat dagiti agim-imprenta a bassit ti mayimprentada,” kuna ni Brother Ponce, “no dadduma makitak ida nga agtartrabaho nga agus-usar laeng iti lampara, ket nangisiten dagiti agongda gapu iti asuk. Ti apresasion, disposision, ken kinamanagsakripisio dagitoy a nagaget nga agtutubo a lallaki ti nanggutugot kaniak nga agtultuloy.”

Dadduma a Napapateg a Pakalaglagipan

Maragsakan ni Felipe Toruño a manglagip iti uppat a tawen a panagimprentana iti nalimed. “Kanayon a pampanunotek a sigagagar nga ur-urayen dagiti kakabsat daytoy nagpateg a naespirituan a taraon,” kuna ni Felipe. “Isu a nupay napalalo ti pananglappedda kadakami, nagserbikami a sirarag-o.” Kuna ni Omar Widdy, a nakiraman iti daytoy a trabaho sipud idi Hunio 1988 agingga iti panagngudona idi Mayo 1990: “Maysa kadagiti banag a nangtukay unay kaniak ket ti nainkabsatan a panagpipinnateg. Situtulok ken magagaran nga agsursuro dagiti kabbaro. Siaanus met dagidiay nangisuro kadakuada iti nadumaduma a trabaho. Saan unay a nasayaat dagiti kasasaad iti pagtrabahuan. Ngem nupay agtutubo dagiti boluntario, naespirituanda a lallaki a mangapresiar unay kadagiti sakripisio a kasapulan iti daytoy a kita ti serbisio.”

 Nagtrabaho met ni Giovanni Gaitán kadagiti pagimprentaan. Malagipna: “Nakatulong kadakami ti apresasionmi ken Jehova ken iti organisasionna. Saankami nga agsusueldo idi, ngem dikam nagdanag; adda amin a kasapulanmi. Adun ti napasarak a situasion a kasapulan ti naan-anay a panagtalekko ken Jehova. Isu a diak unay madanagan kadagiti material a kasapulak. Nagsayaat a pagulidanan nupay agtutubo pay da kabsat Guillermo Ponce, Nelson Alvarado, ken Felipe Toruño. Napabilegak met kadagiti natataengan a kakabsat a nangidaulo. Wen, no lagipek, makunak a pudno a bimmaknang ti biagko gapu kadagita a kapadasan.”

Amin a nakipaset iti nalimed a trabaho nakitada ti panangsuporta ni Jehova iti adu a pamay-an, uray pay iti mismo a panagimprenta. Kuna ni Brother Gaitán: “Kadawyanna, 300 agingga iti 500 a kopia ti mayimprenta iti maysa nga stencil. Nausarmi dagita iti 6,000 a kopia!” Apay a masapul a nayunan ti mayimprenta kadagiti stencil ken ti dadduma pay a material a pagimprenta? Malaksid iti limitado a suplay iti pagilian, magun-odan laeng dagita iti konkontrolen ti gobierno a paglakuan ket madlawda no adu unay ti gatangen, ken mabalin a maaresto ti gumatang. Wen, binendisionan ni Jehova ti panangikagumaan dagiti kakabsat, ta malaksid iti nakompiskar nga orihinal nga offset press, awanen ti pagimprentaan a nasarakan wenno pinaserraan dagiti agtuturay.

Dagiti kakabsat a mangmangged a mangisaksakad iti biag ti pamiliada timmulongda met iti trabaho, nupay masansan a napeggad unay. Kas pagarigan, adu ti nagitulod kadagiti nayimprenta a pagbasaan iti intero a pagilian, nga inusarda dagiti mismo a luganda. No dadduma, agmalmalemda nga agbiahe, ket lumasatda iti adu a checkpoint ti militar. Ammoda a no matiliwda, makompiskar ti luganda, maarestoda, ken maibaludda pay. Kaskasdi, dida nagbuteng. Siempre, kasapulan idi dagitoy a kakabsat a lallaki ti naan-anay a suporta dagiti assawada, ket  nagpateg ti naaramidan ti dadduma kadakuada bayat daytoy narikut a panawen, kas maammuantayo itan.

Dagiti Natured a Naespirituan a Babbai

Impakita ti adu a Kristiano a babbai ti naisangsangayan a tured ken kinasungdo bayat dagiti tawen ti pannakaiparit idiay Nicaragua. Kas pannakitinnulong kadagiti assawada, impausarda dagiti pagtaenganda a nalimed a pagimprentaan, a masansan nga agpaut iti adu a bulan. Isuda met ti agluto para kadagiti trabahador, ket usarenda a mismo ti kuartada. “Simminged ti Nakristianuan a singgalut dagitoy nga agtutubo a lallaki kadagitoy a sister,” kuna ni Nelson Alvarado, a timmulong iti panagimprenta. “Nagbalinda nga inna kadakami. Ket kas annakda, impaayanmi ida iti adu a trabaho. No dadduma, agtrabahokami agingga iti alas kuatro ti parbangon tapno makompletomi ti quota ken maabutmi ti petsa a pannakaturposmi iti trabaho, nangruna no adda kanayonan a trabaho, kas iti bokleta a Panangsukimat Kadagiti Kasuratan iti Inaldaw. Dua kadakami ti agsinnublat nga agtrabaho iti dandani 24 nga oras. Kaskasdi, kanayon nga adda taraon nga ipaay dagitoy a sister kadakami, uray pay iti parbangonen.”

Dagiti pamilia nga addaan iti pagimprentaan iti pagtaenganda isuda metten ti mangaywan iti seguridad. Kadawyan a dagiti assawa a babbai ti mangaywan iti daytoy nga annongen, ta mangged met dagiti assawada iti aldaw. Malagip ti maysa a sister: “Tapno saan a mangngeg ti uni dagiti makina, adda radio a nakapigpigsa ti tokarna. No adda umasideg iti ruangan, pakdaaranmi dagiti lallaki iti pagimprentaan babaen ti panangpasilaw iti naisangsangayan a bombilia.”

Masansan a dagiti bisita ket pada a Saksi wenno kabagian. Nupay kasta, ikagumaan dagiti sister a papanawen a madagdagus ken sitataktika no mabalin. No mapanunotyo, saan a kanayon a nalaka daytoy, ta gagangay a managpadagus dagitoy a kakabsat a babbai. Usigenyo ti inaramid ni Juana Montiel,  nga addaan iti mula a kasoy iti paraanganna. Agsipud ta masansan a dumawat iti bunga ti kasoy dagiti padana a Saksi, nagbalin a pagdadanonan dagiti kakabsat ti paraangan ni Juana. “Idi naaddaankami iti pribilehio nga agimprenta iti pagtaenganmi,” kuna ni Juana, “pinukanmi ken ni lakayko ti kayo. Dikam mailawlawag kadagiti kakabsat no apay a bigla a kasla immimutkamin, ngem ammomi a masapul a masalakniban ti panagimprenta.”

Natayen ni Consuelo Beteta, ngem nabautisaran idi 1956. Nausar met idi a pagimprentaan ti pagtaenganna. Nupay kasta, sigurado nga agsuspetsa dagiti tattao no dagiti kakabsat a mangala kadagiti literatura iparadada ti luganda iti sango ti balayna. Gapuna, adda nataltalged a pagsardenganda—iti pagtaengan ti kabsat a maysa a bloke ti kaadayona. Idi mainterbiu sakbay a matay, nalagip ni Sister Beteta dagidi nga aldaw. Agrimatrimat dagiti matana idi kinunana: “Malukot dagiti magasin ket maisakoda a maipan iti nadumaduma a kongregasion. Tunggal sako agdagsen iti agarup 15 kilo. Tapno maipanmi iti ayan ti kabsat, kaduak ti manugangko a babai a mangsusuon kadagiti sako sa iballasiwmi iti kanal iti likudan ti balaymi. Di  pulos nagsuspetsa dagiti kaarrubak, ta dagiti sako ket kapareho kadagiti isusuon dagiti kaaduan a babbai.”

Anian a panangipateg dagiti kakabsat a lallaki kadagidiay nasungdo ken natured a sister! Maigapu kadagiti kaduana a nagtrabaho idi a tiempo, kuna ni Guillermo Ponce: “Pudno a dakkel a pribilehio ti makipagtrabaho kadakuada.” Nabatad a dagita a nasungdo a Kristiano a babbai, agraman dagiti assawada, ket nagsayaat a pagwadan dagiti annakda. Isu nga ita, lagipentayo ti dadduma kadagiti karit a naipasango kadagiti annak kadagidi a napapateg a tawen.

Nasungdo, Mapagtalkan nga Annak

Kas kadagiti dadakkelda, nakaskasdaaw met ti kinasungdo ti annak dagidiay nalimed nga agim-imprenta ken agiwarwaras iti literatura. Kuna ni Claudia Bendaña, nga addaan iti dua nga annak a saan pay idi nga ages-eskuela: “Adda pagimprentaan iti makinlikud a kuarto iti balaymi iti lima a bulan. Apaman a makasangpeten dagiti ubbing manipud eskuelaan, kayatda ti tumulong kadagiti kakabsat. Ngem ania ti maitulongda? Imbes a papanawenda ida, pinalubosan dagiti kakabsat nga ag-staple-da kadagiti nai-memiograph a binulong Ti Pagwanawanan. Anian a ragsak dagiti ubbing a makikadua kadagidiay nga agtutubo a lallaki, a nangparegta kadakuada  nga agimemoria kadagiti teksto ti Biblia ken kankanta iti Pagarian!”

“Tapno maannadan ti kinakompidensial,” kuna ni Sister  Bendaña, “ilawlawagmi nga agassawa kadagiti annakmi nga agbibiagkami iti narikut a panawen, a daytoy a trabaho ket maipaay ken ni Jehova, ken nakapatpateg ti panagtalinaedmi a nasungdo. Awan ti pangibagbagaanda iti daytoy—uray kadagiti kabagian wenno kakabsat a Kristiano. Naimbag laengen ta matalek ken natulnog dagiti annakmi.”

Ti pagtaengan ni Aura Lila Martínez ti maysa kadagiti kaunaan a nausar a sentro a pagimprentaan. Timmulong dagiti appokona nga agurnos kadagiti pinanid, ag-staple, ken agempake. Nagbalinda met a nakasingsinged kadagiti kakabsat nga agtartrabaho iti pagtaenganda. Ket saanda a pulos nga estoriaen ti trabaho iti sabsabali. Malagip ni Eunice: “Mapankami ageskuela ken makiay-ayam iti dandani inaldaw kadagiti Bendaña ken Eugarrios, ngem saanmi nga ammo a mayim-imprenta dagiti literatura iti pagtaengan ti tunggal maysa kadakami agingga a napalabas ti adun a tawen. ‘Talaga? Uray idiay balayyo?’ masmasdaawkami a nagsaludsod iti maysa ken maysa. Kinapudnona, nagkakaubingankami nga aggagayyem, ngem awan ti imbagbagami iti sabsabali. Nabatad a daytoy ti pamay-an ni Jehova a mangsalaknib iti trabaho.”

Dagidiay a kapadasan idi ubbingda pay nagtultuloy a nangipaay iti nagsayaat nga impluensia kadagitoy nga agtutubo. Kastoy ti kuna ni Emerson Martínez, maysa itan a ministerial nga adipen nga adda iti naisangsangayan nga amin-tiempo a serbisio: “Pagulidanak dagiti kakabsat kadagidiay a pagimprentaan. Agtawenda laeng idi iti 18 wenno 19, ngem insurodak a mangapresiar kadagiti naespirituan nga annongen, kasano man kabassit dayta, ken naadalko ti kinapateg ti de kalidad a panagtrabaho. Uray maysa laeng a panid ti mabaktawak, adda maikapis iti dayta nga impormasion. Gapu iti daytoy, nabigbigko ti  kinapateg ti panangikagumaak a mangaramid iti kasayaatan nga agpaay ken ni Jehova ken kadagiti kakabsattayo.”

Timmulong ni Elda María, balasang da Edmundo ken Elda Sánchez, nga agitulod kadagiti stencil iti Ti Pagwanawanan ken dadduma pay a publikasion nga immakinilia ni nanangna. Ibisekletana dagitoy nga ipan iti balay ni Brother Ponce a lima a bloke ti kaadayona. Sakbay nga itedna dagiti stencil iti balasangna, balkuten a naimbag ni Sister Sánchez sa ikabilna iti bassit a basket. “Sipud pay idi ubingak,” kuna ni Elda María, “dagiti dadakkelko sinanaydak nga agtulnog. Isu nga idi dimteng daytoy a panangiparit, naruamakon nga agtungpal kadagiti instruksion.”

Ammona kadi ti peggad a naipasango kadagiti kakabsat—a pakairamanan ni tatangna—a mangidadaulo idi iti panagimprenta? Kastoy ti kuna ni Elda María: “Masansan nga ibaga ni Tatang sakbay a pumanaw iti balay a no maaresto, saanak nga agbuteng wenno agladingit. Ngem no maladaw idi a sumangpet, malagipko nga agkararagkami iti mamin-adu ken Nanang maipaay iti kinatalgedna. Masansan a makitami dagiti tattao manipud iti State Security nga agparada iti sango ti balaymi a mangsipsiput kadakami. No mapan kasarita ni Nanang ti tao nga adda iti ridawmi, kayuskosek amin dagiti alikamenna, kalpasanna ilemmengko. Agyamanak unay iti ulidan dagiti dadakkelko ken ti panangsanayda kaniak nga agbalin a nasungdo ken ni Jehova ken kadagiti kakabsattayo.”

Gapu ta nakaisaadda iti natibker a pamuon iti kinaagtutuboda, adu nga agtutubo iti dayta a panawen ti agserserbi itan iti amin-tiempo, ken adu ti addaan iti nadadagsen nga annongen iti kongregasion. Ti irarang-ayda ket pammaneknek iti nabaknang a bendision ni Jehova iti ilina, nga awan ti nagkurang iti naespirituan a taraon kadagidi narikut a panawen. Kinapudnona, nagtultuloy a rimmang-ay ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios, a nakadanon pay iti “nadam-eg a daga” kadagiti rinibu a  naibalud iti panagturay ti Sandinista. (Mar. 4:8, 20) Kasano a napasamak daytoy?

Naimula Dagiti Bin-i ti Pagarian iti Pagbaludan

Kalpasan ti Rebolusion a Sandinista, rinibu kadagiti naabak a National Guard agraman dagiti immalsa a politiko ti natiliw sakbay a naipasangoda kadagiti naisangsangayan a pangukoman a nagsesion sipud idi arinunos ti  1979 agingga iti 1981. Kaaduan kadagiti dati a soldado a National Guardsmen ti nasentensiaan iti 30 a tawen iti Cárcel Modelo (Pagbaludan ti Modelo), maysa a dakkel a pagbaludan idiay Tipitapa, agarup 11 a kilometro iti amianan a daya ti Managua. Kas makitatayo, nawayawayaan iti naespirituan ti adu a nasingpet panagpuspusona a tattao nga adda kadagidiay a makatuok ken napusek a pagbaludan.

Idi arinunos ti  1979, nakaawat ti maysa a panglakayen iti Managua iti surat a naggapu iti naibalud a Saksi, ngem awan pay iti Cárcel Modelo, gapu ta nagsoldado idi iti gobierno ti Somoza sakbay a naammuanna ti kinapudno. Iti suratna, nagkiddaw ti kabsat kadagiti literatura nga iranudna iti dadduma a balud. Ti dua a panglakayen a nangitulod kadagiti literatura ket saanda a napalubosan a makipagkita iti kabsat. Ngem saan a naupay iti daytoy, ta intultuloyna ti nangasaba kadagiti padana a balud, ken nangyadal pay iti Biblia iti sumagmamano kadakuada.

Maysa kadagidiay inyadalanna, ni Anastasio Ramón Mendoza, ti napartak a rimmang-ay iti naespirituan. Kinunana: “Nagustuak unay dagiti maad-adalko, isu a kimmuyogakon iti kabsat bayat a kasabaanna ti dadduma a balud. Addada madi a dumngeg ken adda met dumngeg. Di nagbayag, agarup 12 kadakami ti agad-adalen iti paraangan kabayatan ti panaginana.” Kalpasan ti agarup makatawen, nabautisaran ti maysa kadagiti immuna a nakitimpuyog iti dayta a grupo.

Idi kattapog ti 1981, nayakar idiay Cárcel Modelo daytoy bassit a grupo dagiti estudiante ti Biblia a kadua ti dadduma a balud, a sadiay intultuloyda nga inranud ti naimbag a damag iti  sabsabali. Maigiddato iti dayta, naiwaras met a sililimed dagiti naibatay iti Biblia a literatura kadagiti balud, ket dadduma kadagita ti nakadanon iti ad-adu pay a “nadam-eg a daga.”

Maysa a pagarigan ni José de la Cruz López ken ti pamiliana, awan kadakuada idi ti Saksi. Innem a bulan kalpasan ti pannakaibalud ni José, nakagun-od ni baketna iti Ti Librok dagiti Estoria ti Biblia manipud kadagiti Saksi a nasabetna iti lansangan. Ti laeng panggepna ket itedna dayta ken lakayna. “Idi rinugiak a binasa ti libro nga Estoria ti Biblia,” kinuna ni José, “impagarupko a dayta ket publikasion ti Protestante. Diak am-ammo idi dagiti Saksi ni Jehova. Nagustuak ti libro isu a namin-adu a binasak ket rinugiak nga inranud iti 16 a balud a kaduak iti selda, ket naragsakanda amin iti dayta. Kasla imminumkami iti makapabang-ar a danum. Binulod met ti dadduma a balud kadagiti sabali a selda, isu a nagpipinnasaanda iti intero a pagbaludan agingga a narutroten a kas iti daan a baraha.”

Protestante ti dadduma kadagiti balud a kakadua ni José; pastor pay ketdi ti dadduma. Rinugian ni José ti agbasa iti Biblia kadakuada. Ngem naupay idi dinamagna kadakuada ti kaipapanan ti Genesis 3:15. Ti laeng sungbatda kenkuana ket misterio dayta. Maysa nga aldaw, adda sabali a balud nga agad-adal met iti Biblia, a nangibaga ken José: “Adda iti librom ti sungbat. Dagiti Saksi ni Jehova ti nangipablaak iti dayta. Mabalinta nga adalen no kayatmo.” Immanamong ni José, ket babaen iti libro nga Estoria ti Biblia, naammuanna ti kaipapanan ti Genesis 3:15. Kalpasanna, nakitimpuyogen kadagiti balud a makikadkadua kadagiti Saksi.

Maysa kadagiti nakaallukoy ken José iti daytoy naisangsangayan a grupo iti uneg ti Cárcel Modelo ket ti nagsayaat nga ugalida. “Nakitak dagiti am-ammok a tattao a nagdakes idi ti estilo ti panagbiagda ngem nagsayaat itan ti ugalida agsipud ta makipagad-adalda iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova,” kuna ni José. Kabayatanna, intultuloy ti asawa ni José ti manggun-od iti literatura kadagiti Saksi ket itedna dayta ken lakayna, ket rimmang-ay  iti naespirituan. Kinapudnona, dinutokan pay ti grupona nga agad-adal a mangasaba iti tunggal selda iti maysa a paset ti pagbaludan. Gapuna, naipabulodna ti sumagmamano a literaturana kadagiti interesado ken naawisna met ida a tumabuno kadagiti gimong, a maar-aramid iti pagbaludan bayat ti panaginana.

Panangaywan iti Naespirituan a Kasapulan Dagiti Balud

Inaywanan ti East Managua Congregation ti naespirituan a kasapulan ti umad-adu a balud nga agbasbasa iti literatura ken rumangrang-ay iti naespirituan iti Cárcel Modelo. Gapu iti dayta, nangyurnos ti kongregasion iti nalimed a panangipan kadagiti literatura iti pagbaludan. Maipalubos ti sumarungkar iti kada 30 agingga iti 60 nga aldaw, ngem ti laeng tao a kiniddaw ti balud ti bumisita . Gapuna, saan nga amin nga interesado ket mabalin a bisitaen dagiti lokal a Saksi. Nupay kasta, saan unay a parikut dayta agsipud ta agtitiponto met la dagiti balud ket iranudda dagiti bambanag iti maysa ken maysa.

Timmulong dagiti panglakayen iti East Managua Congregation a nangorganisar ken nangiwanwan iti aktibidad ti dumakdakkel a grupo iti Cárcel Modelo. Kanayon a makiumanda nangruna kadagiti balud a mangidadaulo iti naespirituan, nga ilawlawagda kadakuada no kasano ti mangikondukta kadagiti linawas a gimong, mangitultuloy iti panangasaba iti naurnos a pamay-an, ken mangireport iti amin a naaramidanda. Kalpasanna, dagitoy a balud ti mangipakaammo iti dayta nga impormasion iti sabsabali. Talaga a kasapulan idin ti nasayaat a teokratiko nga urnos gapu ta addan nabuangay a dakkel a grupo dagiti estudiante ti Biblia iti pagbaludan.

Uppat idi ti pasdek ti Cárcel Modelo, nga addaan iti 2,000 a balud iti tunggal maysa. “Agsisina ti tunggal pasdek,” kuna ni Julio Núñez, maysa kadagiti bumisbisita a panglakayen, “isu a nasinasina a naangay dagiti linawas a gimong iti lugar a pagpalpaliwaan ti tunggal pasdek, a tabunuan ti agarup 80 a tattao.”

 Nabautisaran iti Bariles

Bayat a rimmang-ay dagiti kabbaro, sumagmamano ti nangibaga a kayatdan ti agpabautisar. Inaprobaran dagiti bumisbisita a panglakayen ti panagbautisar dagiti kandidato ket tinulonganda dagiti balud a mangidadaulo iti naespirituan a mangyurnos iti bautismo a maigiddan iti petsa ti asamblea a maar-aramid iti ruar ti pagbaludan. Gagangay a maaramid ti palawag iti bautismo iti rabii sakbay ti petsa ti asamblea iti maysa kadagiti selda, ket kabigatanna inton mapan agdigus dagiti kandidato, mabautisaranda.

Naqbautisaran ni José de la Cruz López iti pagbaludan idi Nobiembre 1982. “Nabautisaranak iti bariles a pagbasuraan,” insalaysayna. “Inugasan ken sinabonmi a naimbag dayta. Kalpasanna, inap-apanmi iti abbong ti kama ken pinunnomi iti danum. Ngem simmangpet dagiti armado a guardia idi naguummongkami nga agpabautisar. ‘Asino ti nangipalubos iti daytoy a bautismo?’ inimtuodda. Inlawlawag ti kabsat a nangidaulo nga awan ti masapul a mangipalubos iti ibagbaga ti Dios. Immanamong dagiti guardia ngem kayatda a buyaen ti bautismo. Isu nga agbuybuyada  idi naisaludsod kaniak ti dua a saludsod para kadagiti kandidato ti bautismo, kalpasanna naitanebak iti bariles.” Di kumurang a 34 a balud ti nabautisaran kamaudiananna iti kastoy a pamay-an

Napartak a rimmang-ay ti dadduma a balud. Maysa kadagitoy ni Omar Antonio Espinoza, a nakaikaron iti 10 a tawen iti Cárcel Modelo iti 30 a tawen a sentensiana. Masansan a mayakar dagiti balud, ket bayat ti maikadua a tawen ni Omar, Saksi ti maysa kadagiti kaseldana. Nadlaw ni Omar a kanayon a bumisita ti dadduma a balud iti daytoy a lalaki tapno isurona ida iti Biblia. Gapu ta naginteres iti nakita ken nangngegna, kinalikaguman met ni Omar a mayadalan iti Biblia.

Rinugian ni Omar ti nakipagadal babaen ti tulong ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana, ket adalenda ti maysa a kapitulo iti maysa nga aldaw. Kalpasan ti 11 nga aldaw, kayatnan ti agbalin nga agibumbunannag. Idi nalpasnan ti 22 a kapitulo, kayatnan ti agbautisar. Nupay kasta, imbaga dagiti kakabsat a panunotenna pay. Insingasingda met nga adalenna ti maikadua a publikasion a Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso a Daga, a kaaw-awatda pay laeng iti pagbaludan. Iti nasurok la bassit a makabulan, nalpas met ni Omar nga inadal dayta a libro. Maysa pay insardengnan ti agsigarilio ken binalbaliwanna pay ti dadduma nga ugalina. Nabatad a ti kinapudno nga adda iti Biblia im-impluensiaanna ti biagna. Idi makita dagiti kakabsat dagitoy a panagbalbaliw, nakombinsirda a napudno ti tarigagay ni Omar, isu a nabautisaran iti maysa a bariles idi Enero 2, 1983.

Sign Language iti Pagbaludan

Tapno mayallatiw ti impormasion nga aggapu kadagiti panglakayen a bumisbisita iti pagbaludan wenno maurnong dagiti impormasion, kas kadagiti report, masapul nga agiinnuman dagiti naibalud nga agibumbunannag nga adda iti nadumaduma a ward. Ibaga kadatayo ni Brother Mendoza, a nabautisaran iti pagbaludan idi 1982, no kasano a naaramid daytoy.

 Kunana: “Nasursuro ti dadduma kadakami ti maysa a kita ti sign language nga inimbento dagiti balud. No panawen ti panangrambak iti Memorial, pattapattaenmi no kaano a lumnek ti init, kalpasanna, agseniaskami tapno agtitimpuyog ken aggigiddankami nga agkararag. Tinawen a kastoy ti ar-aramidenmi. Nakatulong met ti panagsenias iti panagadalmi iti Ti Pagwanawanan. No awan ti artikulo a pagadalan dagiti kakabsat iti maysa a ward para iti dayta a lawas, iseniasmi ti intero nga artikulo kadakuada. Ti mangsipsiput iti senias sipipigsa a basaenna dagiti senias ket isurat ti maysa a kabsat.” Ngem kasano a nakastrek ti naespirituan a taraon iti pagbaludan?

Napabileg Dagiti Balud Babaen iti Naespirituan a Taraon

Dagiti panglakayen, dagiti pamiliada, ken dadduma nga agibumbunannag iti East Managua Congregation kanayon a bumisitada kadagiti balud iti Cárcel Modelo. Iti dandani sangapulo a tawen, nangitugotda iti material ken naespirituan a taraon para kadagiti kakabsatda, agraman Ti Pagwanawanan ken Ti Ministeriotayo iti Pagarian. Siempre masapul a mailemmeng ti naespirituan a taraon.

Inlemmeng ti maysa a panglakayen dagiti magasin iti lungog ti dakkel a saklayna a kayo. “Makatulong met dagiti agtutubo, ta manmano a marekisada,” kuna ni Julio Núñez. Makaiserrek pay dagiti bisita iti pagbaludan kadagiti emblema para iti Memorial.

Adda naituding nga aldaw ti panagbisita iti tunggal ward, ket dagiti mapalubosan a bumisita kadagiti balud gagangay nga agmalmalemda a kadua dagiti balud iti dakkel a paraangan. Iti kastoy a pamay-an, sumagmamano laeng a Saksi a balud ti makipagkita kadagiti kakabsatda a naggapu iti Managua ken manggun-od kadagiti naespirituan a kasapulanda. Ket no agsublin dagiti balud kadagiti ward nga ayanda, mabalinda nga iranud ti nagun-odanda.

Di nabaybay-an uray dagiti kanta ti Pagarian. “Iti ward nga ayanmi,” kuna ni Brother López, “maymaysa laeng kadakami  ti mabalin a makipagkita kadagiti bumisbisita a kakabsat. Isu a dayta a balud ti mangadal iti tono ti sumagmamano a kanta ket isurona kadakami. Agsipud ta maymaysa ti pagkantaanmi, agensayokami sakbay dagiti gimong.” Maysa ni Brother Mendoza kadagiti sumagmamano a balud a mabalin a maaddaan kadagiti bisita a Saksi. “Binisitadak da Carlos Ayala ken ti pamiliana,” kuna ni Brother Mendoza. “Ti dua a balasangna ti nangisuro kaniak iti di kumurang a siam kadagiti kanta ti Pagarian, isu nga insurok met kadagiti kakaduak.“ Ni Brother López ti maysa kadagiti insurok. Malagipna: “Idi tumabtabunoakon kadagiti gimong iti ruar ti pagbaludan, naragsakanak ngem aminek a nasdaawak a nakaammo a kankantaenmi idi dagita.

Panagtalinaed a Nabileg iti Naespirituan iti Pagbaludan

Ania a kasasaad ti masapul nga ibturan dagiti kakabsat ken interesado nga adda iti pagbaludan, ken kasano a nagtalinaedda a nabileg iti naespirituan? Kastoy ti malagip ni Brother Mendoza: “Nairasion ti taraon iti pagbaludan. No maminsan, makabil amin dagiti balud, ken no dadduma, agpaputok dagiti guardia iti aglawlawmi bayat a nakapaklebkami iti suelo. Maaramid dagitoy tapno butbutngendakami. No makisupiat ti dadduma a balud kadagiti guardia, madusakami amin ket mabilagkami a lamolamo. Dakami a Saksi usarenmi dagitoy a gundaway nga agpipinnabileg ken aglilinniwanliwa. Lagipenmi dagiti teksto ti Biblia ken iranudmi dagiti punto a nasursuromi iti personal a panagadalmi. Nakatulong kadakami dagitoy a kapadasan nga agtalinaed a nagkaykaysa ken nabileg.”

Babaen ti pananggundaway iti adu a nawaya a panawenda, adu a Saksi ken interesado ti nangbasa iti Biblia iti mamimpat wenno maminlima a daras. Gagangayen kadakuada ti agadal a naimbag, ken mamin-adu nga adalenda ti amin a magun-odanda a publikasion a naibatay iti Biblia. Malagip ni Brother Mendoza nga apresiarenna unay dagiti Tinawen a Libro. “Dagiti kapadasan nga aggapu iti nadumaduma a pagilian, dagiti mapa—inadalmi  amin dagitoy,” kunana. “Kada tawen idiligmi dagiti rinang-ayan, ti bilang dagiti kongregasion, ti bilang dagiti nabautisaran, ken dagiti timmabuno iti Memorial iti kada pagilian. Dagitoy ti nangparag-o unay kadakami.”

Iti sidong dagita a kasasaad, dagus a maaddaan dagiti kabbaro nga agibumbunannag iti nagsayaat a pannakaammo iti Sao ti Dios agraman ti teokratiko nga organisasion. Nagbalinda met a naregta a manangaskasaba ken mannursuro. Idi Pebrero 1986, kas pagarigan, adda 43 nga agibumbunannag a mangikonkondukta iti 80 a panagadal iti Biblia iti Cárcel Modelo. Agpromedio iti 83 ti tumabtabuno kadagiti linawas a gimong.

Amin dagitoy a balud a nawayawayaan iti naespirituan ket mabiiten nga agsagrap iti maysa pay a wayawaya, ta inkeddeng ti gobierno ti mangted iti pardon iti amin a balud gapu iti politika. Kas banagna, nawayawayaan ti naudi a 30 nga agibumbunannag iti uneg ti Cárcel Modelo idi Marso 17, 1989. Dagus nga inyurnos ti East Managua Congregation a makiuman dagiti panglakayen kadagiti kabarbaro a nawayawayaan nga agibumbunannag kadagiti lugar nga inakaranda. Dagiti panglakayen inabrasada met dagiti kabbaro a kakabsatda, ket adu kadagitoy ti nagbalin a panglakayen, ministerial nga adipen, ken payunir kamaudiananna.

Dagiti Panangiparit Saanda a Napasardeng ti Panangasaba

Nupay adu ti pakarigatan ken peggad, adu nga agibumbunannag iti Nicaragua ti napartak a rumangrang-ay bayat ti panawen ti pannakaparit. Kinapudnona, iti dadduma a lugar, nabuangay dagiti kongregasion a buklen ti dandani bin-ig a kabbaro. Maysa a pagarigan ti La Reforma Congregation. Agbiahe nga inaldaw dagiti agassawa nga special pioneer a da Antonio Alemán ken Adela tapno mangasabada kadagiti komunidad iti away a nagbaetan ti Masaya ken Granada. Maysa kadagitoy a komunidad ti La Reforma. Idi kattapog ti 1979, ditoy a nakipagadal dagiti Alemán ken Rosalío López, maysa nga agkabannuag a nabiit pay idi a natay ti asawana. Imbaga ni Rosalío dagiti maad-adalna kadagiti kabbalayna  a kabagian ti asawana. Nakisarita nga umuna iti katuganganna a babai, kalpasanna, iti sumagmamano a bayaw ken ipagna. Di nagbayag, adda grupo ti 22 a miembro ti pamilia a magmagna a mapan makigimong idiay Masaya nga innem a kilometro ti kaadayona.

Maysa nga aldaw, kinuna kenkuana dagiti nakaikamangan ni Rosalío: “Naammuantayo iti gimong a dagiti Saksi ni Jehova mangasabada iti binalaybalay, ngem saantay nga ar-aramiden dayta.”

“Sige,” kinuna ni Rosalío, “mapantayo mangasaba inton Sabado.” Ket napanda! Nagkukuyog dagiti 22 a napan iti maysa laeng a balay, ket ni Rosalío ti nagsao! Idi dimteng ni Antonio para iti sumaganad a panagadal, kasta unay ti isem ni Rosalío a nangipakaammo: “Napankami amin nangasaba ita a lawas!” Nupay naragsakan ni Antonio iti regta dagiti iyad-adalanna, indagadagna kadagiti agkabannuag a pagassawaan nga urnosenda pay nga umuna ti biagda.

Iti Disiembre 1979, ni Rosalío ken maysa kadagiti ading ti pimmusayen nga asawana a ni Húber López ti immuna a nabautisaran iti dayto a grupo. Di nagbayag, simmaruno ti dadduma. Tallo a tawen laeng kalpasanna, naipasdek ti La Reforma Congregation. Adda 30 nga agibumbunannag—a naggapu amin iti maymaysa a pamilia! Idi agangay, nadutokan a panglakayen ni Húber, ti manongna a ni Ramón, ken ni Rosalío. Idi 1986, 54 a miembro ti kongregasion ti nagpayunir.—Kitaenyo ti kahon iti panid 99-102.

Kas resulta ti naregta a panangasaba dagiti miembro ti La Reforma Congregation, innem pay a kongregasion ti nabuangay kadagiti kabangibang a komunidad. Laglagipenyo met a dagiti kakabsat ket sipsiputan pay laeng dagiti autoridad, a di maragsakan iti kinaregtada. “Kanayon a riribukendakami dagiti autoridad,” kuna ni Húber López, “ngem didakam napasardeng a mangasaba.” Kinapudnona, rimmang-ay ti panangasaba kadagidi narikut a panawen. Apay? Agsipud ta adu a kakabsat ti naawanan iti trabaho ket nag-regular ken nag-auxiliary pioneer-da.

 Binendisionan ni Jehova ti panagreggetda. Idi 1982, adda 4,477 nga agibumbunannag iti naimbag a damag iti Nicaragua, ngem idi 1990—kalpasan ti walo a tawen a panangiparit ken panangidadanes—immadu dayta a bilang agingga iti 7,894. Dayta ket maysa a 76 a porsiento nga irarang-ay!

Naikkat ti Panangiparit

Idi Pebrero 1990, dagiti eleksion a sipsiputan ti intero a lubong ket nagresulta iti panagbalbaliw ti gobierno ti Nicaragua. Di nagbayag kalpasanna, naikkat ti panangiparit kadagiti Saksi ni Jehova, nagpatingga ti panagpasalista nga agsoldado, ken nawaswasen dagiti komite ti depensa. Nupay naannadda, saanen a mabuteng dagiti kakabsat iti panangsipsiput dagiti kaarrubada. Iti Setiembre dayta a tawen, ni Ian Hunter, nga agserserbi idi a kameng ti Branch Committee idiay Guatemala, ti nagbalin a baro a coordinator ti country committee iti Nicaragua.

Iti napalabas a walo a tawen, inaywanan ti country committee ti trabaho iti Nicaragua nga awan a pulos ti opisina ken alikamenda iti opisina. Kinapudnona, maragsakan ni Brother Hunter ta intugotna ti makiniliana nga inus-usarna idi iti sanga nga opisina ti Guatemala! Maysa a kabsat sadiay a ni Julio Bendaña ti siaayat a nangitukon kadagiti alikamen iti opisinana kadagiti kakabsat, nga adu ti trabaho nga aramidenda.

Maysa a balay iti ruar ti Managua ti nagserbi a sanga nga opisina. Ngem adu a kakabsat ti di makaammo iti normal a rutina ti Bethel, ta nairuamda nga agtrabaho iti nalimed iti nadumaduma a lugar ken iti nadumaduma nga oras. Ngem situtulokda a nagsanay ken nangaramid kadagiti nasken a panagbalbaliw. Kaaduan kadagitoy nga agtutubo a lallaki ti nagtultuloy a nagserbi a simamatalek ken Jehova iti nadumaduma a kita ti amin-tiempo a panagserbi.

Naibaon met dagiti kakabsat a naggapu iti sabali a pagilian a tumulong iti trabaho iti sanga nga opisina. Naibaon manen idiay Nicaragua idi arinunos ti 1990 dagiti misionero a da Kenneth ken  Sharan Brian a naidestino idi idiay Honduras. Idi Enero 1991, da Juan ken Rebecca Reyes, a naggraduar iti umuna a klase ti Gilead Extension School idiay Mexico, naggapuda idiay Costa Rica, a sinaruno ni Arnaldo Chávez, a naggraduar met iti umuna a klase idiay Mexico, ken ni María a baketna. Dua a tawen kalpasanna, simmangpet da Lothar ken Carmen Mihank a naggapu idiay Panama, a nagserbian ni Lothar a kameng ti Branch Committee. Naidestino ti kaaduan iti baro a sanga nga opisina, a sadiay timmulongda a nangorganisar manen iti panangasaba sigun iti umiso a pamay-an. Iti agdama, ti pamilia ti Bethel iti Nicaragua ket buklen ti 37 a miembro a nadumaduma ti nasionalidda.

Idi Pebrero 1991, nadutokan ti Branch Committee a mangsukat iti country committee, ken opisial a nalukatan ti sanga nga opisina ti Nicaragua idi Mayo 1, 1991. Naisaaden ti pamuon ti irarang-ay iti masanguanan, ket anian a nakaay-ayat nga irarang-ay dayta! Manipud 1990 agingga iti 1995, 4,026 a kabbaro nga adalan ti nabautisaran—maysa a 51 a porsiento nga irarang-ay. Gapu iti daytoy nga irarang-ay, kasapulan unay dagiti maitutop a paggigimongan. Nupay kasta, mabalin a malagipyo nga idi 1982, adda 35 a sanikua a kinompiskar dagiti managderraaw.

 Pannakaisubli Dagiti Sanikua

Idi damo a di nainkalintegan a naokupar dagiti Kingdom Hall, saan a basta timmulok dagiti kakabsat no di ket nagapelarda iti gobierno, nga inusarda ti Konstitusion ti Nicaragua kas depensada. Ngem, uray tinungpal dagiti kakabsat ti amin nga ipaannurot ti linteg, di naikankano ti kalikagumda. Idi 1985, nagsurat pay dagiti kakabsat iti agdama idi a presidente ti Nicaragua, a kalkalikagumanda ti legal a pannakabigbig ken pannakaisubli ti amin a sanikuada. Malaksid iti dayta, namin-adu nga indawatda ti pananginterbiu ti minister of interior. Ngem awan ti nagmaayan dagitoy.

Idi nagturay ti baro a gobierno idi Abril 1990, dagus nga insumite dagiti kakabsat ti sabali a petision iti baro a minister of interior, nga agkidkiddaw a legal a mairehistro dagiti Saksi ni Jehova. Nagrag-oda ken nagyamanda ken ni Jehova ta, uppat a bulan laeng kalpasanna, napatgan ti kalikagumda! Sipud idin, inikkan ti gobierno ti Nicaragua ti Watch Tower Bible and Tract Society iti  pammalubos a mangipatungpal iti internasional a ministeriona kas maysa a relihioso nga organisasion ken siwayawaya a mangibanag kadagiti aramidna ken saan a mapatawan iti buis gapu ta maysa daytoy nga organisasion a saan a panguartaan. Ngem saan a nalaka ti pannakapasubli dagiti Kingdom Hall, ta “naited” ti dadduma kadagitoy kadagiti mangsupsuportar iti dati a turay.

Nagapelar dagiti kakabsat iti kabarbaro a nabuangay a National Committee for the Revision of Confiscated Properties. Kiniddawda ti pannakaisubli ti amin a sanikua ti Sosiedad. Narikut ken makapaupay idi daytoy, ta nagadu ti kakasta a panagapelar a naggapu iti dadduma nga organisasion ken indibidual. Kalpasan ti makatawen a naganetget a panangikagumaan, maysa kadagiti sanikua ti naisubli idi Enero 1991. Binisita met dagiti kakabsat dagidiay agnanaed kadagiti Kingdom Hall tapno makapagnunumoda. Ngem kuna ti kaaduan kadagitoy a tattao a legal a “nagun-odda” ti sanikua manipud iti rebolusion.

Naisubli ti sanikua ti sanga nga opisina di nagbayag iti dayta met la a tawen, ngem masapul nga adda magatang a pagtaengan para iti pamilia nga agnanaed iti sanikua ti sanga nga opisina. Kadagiti simmaganad a tawen, in-inut a napasubli dagiti kakabsat ti 30 kadagiti 35 a sanikua ket nakaalada iti sertipiko ti danios manipud iti gobierno a mangikarkari a mabayadan iti naikeddeng a tiempo dagidiay saanen a mapasubli.

Panangsaranget Kadagiti Natural a Didigra

Malaksid kadagiti ginggined a nadakamat nga immun-una iti daytoy a report, adu met dagiti nadadael ken natay iti Nicaragua gapu iti panagbettak dagiti bulkan ken dagiti bagyo. Sipud idi 1914, namin-12 a daras a bimtak ti Cerro Negro a kaaktibuan a bulkan iti pagilian. Nagaburan iti dapo ti nalawa a namulaan a lugar. Maipapan iti kasasaad, kastoy ti panangdeskribir ni Elfriede Urban, maysa a misionero nga agserserbi idi idiay León idi bimtak ti bulkan idi 1968 ken 1971: “Dua a lawas a nagtudo iti nangisit a darat ken dapo iti siudad. Masapul a mapala ti darat ken dapo iti atep di la ket ta marba. Madanagan dagiti tattao ta kasta  ti pannakagabur ti dati a León adun a siglo ti napalabas. Naitayab ti napino a dara iti amin a lugar. Adda darat kadagiti sapatos, kawes, kama, taraon, ken uray iti panid dagiti libromi! Ngem iti baet amin dagitoy, intultuloy dagiti kakabsat ti tumabuno kadagiti gimong ken makipaset iti ministerio.”

Idi Oktubre 1998, ti Bagyo a Mitch, nga inawagan ti dadduma nga eksperto a “ti bagyo a kaaduan ti pinapatay a nangdalapus iti Makinlaud a Hemispero iti napalabas a dua a siglo,” linayusna ti intero a Sentral America. “Pinapatay ni Mitch ti 3,000 agingga iti 4,000 a tattao idiay Nicaragua ken adu ti dinadaelna a sanikua,” kuna ti Encarta Encyclopedia. “Naporma ti maysa a dan-aw gapu iti napigsa a tudo iti wangawangan ti bulkan Casitas, a nakaigapuan ti panagreggaay ti daga a 80 a kilometro kuadrado ti nasaknapanna, a nanggabur iti sumagmamano a purok.” Napattapatta itay nabiit a nasurok a 2,000 dagiti natay.

Kas iti dadduma a naapektaran a pagilian, dagiti Saksi ni Jehova idiay Nicaragua inyussuatda ti nasaknap a panangtulong. Iti dadduma a siudad, nagboluntario dagiti Saksi a nangbuangay kadagiti grupo a nakabisikleta a napan kadagiti lugar a di malasat ti lugan tapno ammuenda ti kasasaad dagiti kakabsat ken mangitulod iti taraon ken dadduma nga abasto. Masansan nga isuda ti umuna a sumangpet a mangipaay iti tulong, a pakaragsakan unay dagiti kakabsat a naawanan iti pagtaengan. Dagiti Saksi idiay Costa Rica ken Panama dagus a nangipatulodda iti 72 a tonelada a taraon ken kawes. Idi naipaayen dagiti naganat a kasapulan ti kakabsat, sumagmamano a bulan pay a timmulong dagiti trabahador tapno matarimaan dagiti Kingdom Hall ken maibangon dagiti kabbaro a pagtaengan para kadagiti kakabsat.

Ti “Sabali” a Nicaragua

Idi 1987 nangbuangay ti gobierno iti dua nga agwaywayas a rehion a mangbukel iti makindaya a paset ti Nicaragua. Dati a maawagan daytoy iti Zelaya, ket maawagan itan a North Atlantic Autonomous Region (RAAN iti Español) ken South Atlantic Autonomous Region (RAAS). Nupay agarup 45 a porsiento iti  daga ti Nicaragua ti saklawen dagitoy a rehion, 10 a porsiento laeng iti populasion ti agnanaed kadagitoy.

Ti RAAN ken RAAS ket addaan kadagiti pagminasan ti balitok ken pirak, ken saknapanda ti makindaya a darisdis ti sentral a kabambantayan nga agturong kadagiti libtong ken aluguog iti Mosquito Coast. Iti baetda, adda nadumaduma a buya ti tropikal a napuskol a kabakiran, dagiti kapatagan ti saleng ken palma, ken sumagmamano a karayan ken waig nga agsikkosikko nga agayus iti Caribe. Iti adu a tawen, timmaud dagiti purok, ili, ken babassit a siudad a pagnanaedan dagiti mestiso, agraman dagiti Miskito ken dadduma pay a katutubo.

Para iti kaaduan kadagiti Miskito, Sumo, Rama, ken Creole nga agnanaed iti daytoy a rehion, kasla naidumduma a lubong ti kabesera a siudad ti Managua. Kinapudnona, awan pay la ti nasemento a kalsada a mamagsilpo iti daya ken laud. Nupay Español ti pagsasao iti rehion ti Atlantico, adu a tattao ti agsasao iti Miskito, Creole, wenno dadduma pay a katutubo a pagsasao. Protestante ti relihion ti kaaduan, kangrunaanna Moravian, no idilig kadagidiay agnanaed iti rehion ti Pacifico a Katoliko ti kaaduan. Isu nga iti dandani amin a kasasaad—iti lugar, pagsasao, pakasaritaan, kultura, ken relihion—naiduma unay ti daya iti laud. Isu a kasano nga awaten daytoy “sabali” a Nicaragua ti naimbag a damag?

Agsaknap ti Naimbag a Damag Kadagiti Ad-adayo a Lugar

Sinawar dagiti Saksi a misionero ti makindaya a deppaar idi rugrugi ti 1946 ket nakaipaimada kadagiti literatura. Idi dekada 1950, bimmisita da Sydney Porter ken ni baketna a Phyllis kadagiti babassit a siudad iti kosta ti Bluefields ken Puerto Cabezas, ti Corn Islands, ken dagiti pagminasan nga ili ti Rosita, Bonanza, ken Siuna. “Iti naminsan nga ipapanmi iti pagminasan,” kuna ni Sydney, “nakaipaima ti tunggal maysa kadakami iti nasurok a 1,000 a magasin ken 100 a libro. Pagay-ayat ti amin ti agbasa.” Di nagbayag, nabuangay dagiti naiputputong a grupo iti adu  kadagitoy nga ili, ket sipud idi dekada 1970, in-inut a nagbalin a kongregasion dagitoy a grupo.

Nupay kasta, adda dagiti lugar iti RAAN ken RAAS a di nakaskasabaan iti adu a tawen. Ti pannakaiputong ken kaawan ti kalsada, ken dagiti napigsa a tudo iti tropiko iti nasurok a walo a bulan iti makatawen pinagbalinda a narigat ti panangasaba. Ngem napagballigian dagitoy, kas impakita ti adu a naregta ken awanan buteng a payunir. Gapu iti determinasion ken kinagagetda, adda itan iti pito a kongregasion ken siam a grupo, a buklen ti agarup 400 nga agibumbunannag iti Pagarian, iti RAAN ken RAAS.

Tapno maipakita dagiti parikut a sinaranget dagiti Saksi kadagitoy a rehion, alaentay a pagarigan ti maysa a kabsat a lalaki nga agtawen iti 22. Mamitlo iti makalawas a magna iti kabambantayan iti dandani walo nga oras tapno makigimong iti kaasitgan a kongregasion iti pagminasan ti Rosita. Agserserbi sadiay kas ministerial nga adipen ken regular pioneer. Isu laeng ti Saksi iti pamiliana, ket kaaduanna agmaymaysa a mangasaba iti kabambantayan. Masansan a dua nga oras a pagnaen ti kaadayo dagiti babbalay. No marabiian iti maysa a balay, maturog sadiay ket ituloyna ti mangasaba iti sumaganad nga aldaw, ta saan a praktikal ti agawid iti rabii. Nabiit pay a natay ni tatangna, ket kas inauna, daytoy nga agtutubo a kabsat a lalaki ti nabati a mangaywan iti pamiliana. Ngem makapagpayunir pay latta. Kinapudnona, nagbalinen a di bautisado nga agibumbunannag ti maysa kadagiti kakabsat a lallaki ket kaduanan iti ministerio.

Sipud idi 1994, nangorganisar ti sanga nga opisina iti tinawen a panangasaba iti daytoy nalawa a rehion. Natudingan a temporario nga special pioneer ti dadduma a naregta a regular pioneer a mangasaba kadagiti nasulinek nga ili ken purok iti RAAN ken RAAS iti uppat a bulan bayat ti kalgaw. Dagitoy natured a pioneer anduranda ti nakaro a pudot, nasang-at a kabambantayan, dagiti uleg, atap nga animal, narugit a danum, ken ti peggad a makaptan iti makaakar a sakit. Panggepda ti mangipaay iti  naan-anay a pammaneknek, mangikondukta kadagiti panagadal iti Biblia kadagiti interesado, ken mangangay kadagiti Nakristianuan a gimong, agraman ti Memorial. Ti resulta dagitoy ket makatulong met iti sanga nga opisina a mangikeddeng no sadino ti pakaibaonan dagiti special pioneer. Iti panaglabas dagiti tawen, adu ti nabuangay a kongregasion ken grupo kadagiti ili ti Waspam ken San Carlos, iti sibay ti Karayan Coco iti adayo nga amianan a daya gapu iti daytoy a programa.

Nupay adu dagiti nagnaed nga agsasao iti Español a mestiso iti RAAN ken RAAS, dagiti katutubo a Miskito ti kadakkelan pay laeng a grupo kadagitoy a rehion. Adda dagiti naibatay iti Biblia a publikasion a magun-odan iti Miskito, ken adu a payunir ti nakasursuro iti dayta a lenguahe. Kas resulta, adu kadagitoy a managpadagus, managayat iti Biblia a tattao ti immawat iti mensahe ti Pagarian.

Kas pagarigan, iti asideg ti Karayan Likus iti RAAN, masarakan ti Kwiwitingni, maysa a Miskito a purok nga addaan iti 46 a balay, ket 6 kadagitoy ti awan ti aggigian bayat ti panangasaba dagiti payunir idi 2001. Iti dayta a tawen, nangikondukta dagiti special pioneer iti 40 a panagadal iti Biblia iti purok—maysa iti kada pagtaengan! Kalpasan laeng ti makabulan, tallo kadagiti iyad-adalanda ti nangyebkas iti tarigagayda nga agpabautisar. Maysa  kadagitoy ti katulongan idi ti pastor iti Moravian Church. Kayat ti adu a pagassawaan ti agbalin nga agibumbunannag, ngem saanda a nagkasar. Gapuna, siaayat nga inlawlawag dagiti payunir kadakuada ti pagalagadan ti Biblia maipapan iti panagasawa ken bautismo. Anian a ragsak dagiti payunir idi immasideg kadakuada dagitoy dua a pagassawaan sakbay la unay ti panagawidda ket itagtag-ayda dagiti sertipiko ti panagkasarda!

Manipud idi nayussuat dayta nabunga a kampania, dagiti agibumbunannag idiay Waspam ti kanayonen a mapan idiay Kwiwitingni a 19 a kilometro ti kaadayona tapno tumulong kadagiti kabbaro nga interesado nga agtultuloy a rumang-ay iti naespirituan ken masanayda iti ministerio.

Dagiti temporario nga special pioneer a mangaskasaba iti sumagmamano a purok a Miskito iti sibay ti Karayan Coco nakasabetda iti dakkel a grupo dagiti Americano a tumultulong kadagiti tattao. Dagiti payunir nakaipaimada kadagitoy iti adu a magasin a nayimprenta iti Ingles. Iti barrio ti Francia Sirpi, iti asideg ti Karayan Wawa, agibangbangon dagiti miembro ti relihion a Baptist iti bassit nga eskuelaan. Kinuna ti lider ti grupo dagiti agibangbangon iti maysa kadagiti payunir: “Apresiarek ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Immaykayo ditoy nga agisuro iti Biblia. Kayatko nga iparegta met koma ti relihionka dayta a trabaho.”

Kasapulan Dagiti Eksperiensiado a Kakabsat a Lallaki

Idi panawen a malaplapdan ti trabaho, agarup 60 a porsiento kadagiti Saksi iti Nicaragua ti tumabtabuno kadagiti gimong a kas kadakkel ti maysa a bassit a pamilia. Manmano laeng dagiti publikasion nga usarenda iti ministerio. Kasla laeng panagadal ti kongregasion dagiti asamblea, ket napaababa ti programa. Adu a nataengan a kakabsat a lallaki nga ulo met ti pamilia ti mangsandi kadagiti agdaldaliasat a manangaywan ngem saan nga iti amin a tiempo. Kasta met, adu a pamilia a nabayagen a Saksi ti immakar iti sabali a lugar kadagidi nariribuk a tawen. Gapuna, idi legal a nairehistro manen ti trabaho dagiti Saksi, adda naganat a pannakasapul kadagiti eksperiensiado a panglakayen ken payunir.

 Kinapudnona, tinarigagayan dagiti panglakayen a mismo a sursuruen dagiti organisasional a pamay-an, ket masapul met a maiwardas dagiti agibumbunannag no kasano ti agitukon kadagiti literatura iti tay-ak. Tapno maipaay dagitoy a kasapulan, dinutokan ti Bagi a Manarawidwid dagiti naggraduar kadagiti Ministerial Training School idiay El Salvador, Mexico, ken Puerto Rico a mapan idiay Nicaragua. Maysa kadagitoy a kakabsat, ni Pedro Henríquez, a naggraduar iti umuna a klase ti Ministerial Training School idiay El Salvador. Rinugianna ti nagserbi iti sirkito idiay Nicaragua idi 1993. Sangapulo ket maysa nga eksperiensiado a manangaywan iti sirkito a naggapu iti Mexico ti ‘immay’ met iti daytoy moderno-aldaw a Macedonia tapno tumulong.—Ara. 16:9.

Iti napalabas a siam a tawen, dimteng met idiay Nicaragua ti 58 a naggraduar iti Gilead, a naituding kadagiti innem a pagtaengan dagiti misionero iti intero a pagilian. Nakatulong dagitoy a nataengan a kakabsat iti nasalun-at a naespirituan a kasasaad dagiti kongregasion, ken natulonganda ti adu nga agtutubo a mangmatmat iti amin-tiempo a serbisio kas nagsayaat a kalat.

Dagidiay dimteng idiay Nicaragua idi dekada 1960 ken 1970 tapno agserbi iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan inawaganda dayta a paraiso dagiti mangaskasaba. Kasta pay laeng ti  kasasaad ita. Kinuna ti maysa a kabsat iti Service Department ti sanga nga opisina: “Ti Nicaragua ket maysa pay laeng a pagilian a sadiay ikeddeng dagiti agibumbunannag ken payunir no mano a panagadal iti Biblia ti ikonduktada, ta nagadu dagiti interesado.” Dayta ti gapuna nga adu ti nagregget a tumulong iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan ken nangikonsiderar kadagiti bambanag ti nagdamag maipapan iti panagserbi idiay Nicaragua. Kinapudnona, idi Abril 2002, 289 a payunir a naggapu iti 19 a pagilian ti immakaren sadiay tapno tumulong. Anian a panagyaman dagiti Saksi kadagitoy amin a managani!—Mat. 9:37, 38.

Nakaragragsak a Nasional a Panagtitipon

Sakbay ti panangiparit, naaramid idin ti kaudian a nasional a kombension idi 1978. Gapuna, panunotenyo laengen ti ragsak dagiti kakabsat idi naimbitaranda a tumabuno iti kombension distrito a naaramid idiay Managua idi Disiembre 1999! Naparegta dagiti miembro ti pamilia nga agurnong iti pagpasaheda ken dadduma pay a gastosen tapno makatabunoda amin. Tapno makaurnongda, nalaing a mangipamuspusan ti dadduma a Saksi. Kas pagarigan, tangay kadawyan ti karne ti baboy idiay Nicaragua, adu ti gimmatang ken nagtaraken iti baboy nga ilakoda. Kas resulta ti nainsiriban a panagplano ken determinasion, 28,356 a Saksi ken interesado a naggapu iti daya ken laud ti nakatabuno iti “Naimpadtuan a Sao ti Dios” a Kombension Distrito, a nangrugi idi Disiembre 24, iti nasional nga istadium a pagay-ayaman iti baseball iti Managua.

Anian a ragsak dagiti delegado idi naitaneb ti 784 iti Sabado iti dayta a kombension—ti kadakkelan a bilang dagiti nabautisaran iti pakasaritaan ti trabaho iti Nicaragua! Adda dagiti misionero nga immuna a nagserbi idi sadiay ket inranudda kadagiti timmabuno dagiti makaparegta a kapadasanda. Maysa pay, addaan ti kombension iti nabileg a mamagkaykaysa nga epekto babaen ti panangtignayna iti amin, aniaman ti pagsasao wenno tribuda, nga ad-adda pay nga agbalin a determinado a rumang-ay iti maymaysa  a “nadalus a pagsasao” ti naesprituan a kinapudno ‘tapno agserbi ken Jehova a situtunos.’—Sof. 3:9.

Panangirupir iti Kalintegantayo nga Umawat iti Awanan Dara a Pannakaagas

Adda tallo a Hospital Liaison Committee (HLC), idiay Nicaragua, a tumultulong iti trabaho ti Hospital Information Services iti sanga nga opisina. Malaksid iti panangtulong kadagiti pasiente a Saksi no adda tumaud a parikut maipapan iti panangyalison iti dara, ikagumaan dagitoy a komite a pakaammuan dagiti doktor ken estudiante iti adu a maisandi a pamuspusan nga awaten dagiti Saksi ni Jehova imbes a panangyalison iti dara.

Gapu iti dayta, nagpalawag ken nagpabuya dagiti miembro ti HLC kadagiti doktor ken estudiante iti medisina, ket nagsayaat ti  komento ti dadduma. Kinapudnona, umad-adu a siruhano ken anesthesiologist ti nangipamatmat iti pannakitinnulongda kadagiti Saksi ni Jehova babaen ti panangraemda iti naibatay iti Biblia a takderda maipapan iti panangyalison iti dara.

Determinado a Rumang-ay

Adu a pammaneknek iti teokratiko a pakasaritaan ti Nicaragua a saan a malapdan ti natural wenno ti inaramid ti tao a didigra ti irarang-ay ti naimbag a damag. Wen, talaga a pinagbalin ni Jehova ‘daydiay bassit’ a “sangaribu.” (Isa. 60:22) Ti umuna a report iti serbisio iti pagilian a naisumite idi 1943 ket trabaho ti tallo laeng nga agibumbunannag; 40 a tawen kalpasanna, addan iti kangatuan a bilang nga 4,477 nga agibumbunannag. Idi 1990, idi napalubosan nga agsubli dagiti misionero, ngimmato ti bilang agingga iti 7,894! Nagtultuloy ti panangbendision ni Jehova idi dekada 1990, a dandani nagdoble ti bilang dagiti manangiwaragawag iti Pagarian.

Gapu iti daytoy napartak nga irarang-ay, gagangay a kasapulan unay dagiti Kingdom Hall. Gapuna, nangyussuat ti sanga nga opisina  iti nasaknap a programa a panagibangon a pakairamanan ti panangipatakder iti agarup 120 a kanayonan a Kingdom Hall, malaksid ti baro a sanga nga opisina idiay Ticuantepe, a 11 a kilometro iti abagatan ti Managua. Manamnama a malpas ti sanga nga opisina inton Abril 2003.

Kadagiti kallabes a tawen rimmang-ay ti ekonomia ti Nicaragua, nangruna iti Managua, maysa a siudad a nakapasar iti napartak nga iyaadu dagiti pagtrabahuan, simmayaat nga edukasion, ken irarang-ay iti tay-ak ti pagpalpaliwaan. Kankanayon nga adda panagibangon iti siudad, ket adda dagiti moderno a restawran, gasolinaan, ken shopping center nga aduan kadagiti tagilako ken bambanag a makita iti kagimongan iti Laud.

Mangyeg kadagiti baro a karit kadagiti Kristiano ti kasta nga aglawlaw agraman ti adu a pakaawisan. Kastoy ti kinuna ti maysa a nabayagen a panglakayen: “Napartak ti panagbalbaliw. Kayariganna nangipasangoka iti sangaplato a kendi iti ubing a di pulos nakaramraman idi iti aniaman no di innapuy ken bukbukel sa ibagam kenkuana: ‘Agannadka!’ Wen, ammotayo no kasano ti agserbi ken Jehova iti panawen ti rigat, ngem nasikap ti kabusor ita. Narigrigat a sarangten daytoy a kasasaad.”

Nupay kasta, agtultuloy a nasayaat ti bunga ti kinasungdo, regta, ken tured nga impakita dagiti adipen ni Jehova iti adu a tawen a panangiparit. Adu nga annak a dimmakkel idi a tiempo ti agserserbi itan kas panglakayen, payunir, ken boluntario iti Bethel. Addan 17 a sirkito iti Nicaragua a buklen ti 295 a kongregasion, a pakairamanan ti 31 a naiputputong a grupo. Iti report idi Agosto 2002, adda baro a kangatuan a bilang a 16,676 nga agibumbunannag, ngem 66,751 ti timmabuno iti Memorial iti dayta a tawen!

Isu nga ikarkararagtayo nga ad-adu pay a tattao iti daytoy buklen ti nagduduma a tao a pagilian ti makaammo koma ken Jehova sakbay nga agpatingga ti ‘tawen ti naimbag a nakemna.’ (Isa. 61:2) Wen, sapay koma ta itultuloy ti nailangitan nga Amatayo a palawaen dagiti beddeng ti naespirituan a paraiso agingga a ti intero a daga ket “mapno iti pannakaammo ken Jehova a kas iti dandanum abbonganda ti mismo a baybay.”—Isa. 11:9.

 [Kahon iti panid 72]

Maipapan iti Nicaragua

Pagilian: Ti Nicaragua ti kadakkelan a pagilian iti Sentral America. Daytoy ket biningay dagiti sentral a kabambantayan iti dua a paset. Ti makinlaud a paset ket rehion dagiti tamnay a dan-aw. Di unay nadam-eg ti makindaya a rehion ket kaaduan iti daytoy ti napuskol a kabakiran ken tanap. Adda agarup 40 a bulkan iti Nicaragua; aktibo ti dadduma kadagitoy.

Umili: “Kaaduan ket mestiso nga Español ti pagsasaoda—tattao a kaputotan dagiti Americano nga Indian ken Europeo.” Adda laeng sumagmamano a Monimbó ken Subtiaba Indian nga agnanaed iti makinlaud a kosta, ket iti makindaya a rehion adda dagiti Miskito, Sumo, ken Rama Indian, agraman dagiti Creole ken Afro-Carib. Romano Katoliko ti kangrunaan a relihion.

Lenguahe: Español ti opisial a lenguahe. Maus-usar met dagiti katutubo a lenguahe.

Pagsapulan: Agrikultura ti kangrunaan a mangsupsuportar iti ekonomia ti Nicaragua.

Taraon: Dagiti kangrunaan a taraon ket innapuy, mais, bukbukel, bukakaw, plantain a kapamilia ti saba, kamote-kayo, ken nadumaduma a prutas. Mairaman kadagiti mailako iti sabali a pagilian ti kape, asukar, saba, taraon nga aggapu iti baybay, ken karne ti baka.

Klima: Tropikal ti Nicaragua. Agduduma ti kapigsa ti tudo manipud 190 a sentimetro agingga iti 380 a sentimetro depende iti rehion. Agpromedio iti agarup 26 degrees Celsius ti temperatura iti asideg dagiti kosta, ngem nalamlamiis bassit kadagiti kabambantayan.

 [Kahon/Ladawan iti panid 99-102]

Panangsango Kadagiti Sekreta

Da Húber ken Telma López

Ababa a Pakasaritaanda: Ama ken ina ti tallo a nataenganen nga annak. Agserserbi ni Húber a panglakayen iti kongregasion iti lugarda.

Iti sidong ti gobierno a rebolusionario, masansan nga arestuen ken ikulong ti State Security dagiti panglakayen ken ministerial nga adipen iti maysa nga aldaw agingga iti sumagmamano a lawas tapno mapalutpot. Gapu iti naibatay iti Biblia a panangsalimetmetda iti neutralidad, napabasol dagiti Saksi ni Jehova a sugsugsoganda dagiti tattao nga umalsa iti gobierno, nupay saanda a pulos a pormal a naidarum. Kayat met a maammuan dagiti imbestigador ti nagnagan dagiti “instruktor” ken “pangulo.”

Maysa kadagiti adu a kakabsat a nakapadas iti kastoy ket ni Húber López, maysa itan a panglakayen ken addaan iti tallo a nataenganen nga annak. Naaresto ni Brother López idi Disiembre 1985 iti balayna idiay La Reforma, maysa a barrio nga agarup 40 a kilometro iti abagatan a daya ti Managua. Malagip ni baketna a Telma ti danagna iti daydi nga aldaw:

“Iti alas 4:00 ti malem, dua a jeep ti simmardeng iti sango ti balaymi. Maysa ti nagluganan dagiti polis  iti State Security, ket ti sabali ti nagluganan ti dadduma a soldado a nanglikmut iti balay. Idi imbagak kadagiti polis a saan pay a simmangpet ni lakayko, pinaruardak ken dagiti annakko, ket imbagada a sukisokenda ti balay. Nupay kasta, nagbati iti uneg ti inauna nga anakko a ni Elmer, a sangapulo idi ti tawenna. Binuyana ida bayat nga ik-ikkatenda amin a sekular ken nateokratikuan a libro iti estante. Insapit ni lakayko ti dadduma a rekord ti kongregasion kadagidiay a libro. Idi iluganda dagiti libro iti jeep, imkis ni Elmer: ‘Sir, alaenyo met aya dagiti librok iti eskuelaan?’ Makapungtot a simmungbat ti soldado: ‘Sige, alaem dagiti librom.’ Iti kasta, naala ti anakko dagiti librona ken dagiti rekord ti kongregasion.

“Idi madama a mangrabrabiikami, nagsubli dagiti soldado. Pinaturongandakami kadagiti paltog sa innalada ni lakayko bayat a buybuyaen dagiti annakko, ket agsangsangitda. Saan nga imbaga kadakami dagiti soldado no apay wenno sadino ti pangipananda kenkuana.”

Iti panangestoriana iti simmaganad a napasamak, kinuna ni Brother López: “Naikulongak iti pagbaludan ti Masaya ket naikaduaak iti amin a kita ti kriminal. Dagus nga impakaammok a maysaak a Saksi ni Jehova ket kinasabaak dagitoy a lallaki iti sumagmamano nga oras. Idi tumengngan ti rabii, adda nangbilin a rummuarak iti selda bayat a nakapaturong ti paltogna sa impannak iti jeep nga agur-uray iti kasipngetan. Imbilinda nga agdumogak, ngem idi sumrekak, nabigbigko ti uppat a nakadumog nga adda iti jeep. Dagitoy ket ministerial nga adipen ken panglakayen iti Masaya a naaresto iti dayta met laeng a rabii.

 “Namindua iti dayta a rabii a namutbutengda a patayendakami, umuna iti maysa a talon a pagmulmulaan iti kape ken kalpasanna iti maysa nga away, a sadiay pinaglineadakami iti sikigan ti maysa a pasdek. Kadagita a kanito kasla adda ur-urayenda nga ipudnomi, ngem awan kadakami ti nagipudno. Kamaudiananna, impandakami iti pagbaludan idiay Jinotepe ket inkulongdakami iti tallo nga aldaw iti nagduduma a selda.

“Sumagmamano laeng nga oras ti ipalubosda a pannaturogmi. Kanayon a nasipnget dagiti seldami, isu a dikam ammo no aldawen wenno rabii. Inulit-ulitdakami a pinalutpot maipapan iti panangaskasabami, dagiti gimong, ken ti nagnagan dagiti ‘pangulomi.’ Binutbutengnak pay ti maysa kadagiti mangpalpalutpot nga arestuenda kano ti dadakkelko ket pilitenda ida nga agpudno. Kinapudnona, nangngegko pay ti timek dagiti dadakkelko, ni baketko, ken ti dadduma a miembro ti pamiliak bayat ti kaaddak iti seldak. Ngem ti nangngegko ket maysa a nairekord a tape a pangallilaw laeng kaniak tapno mamatiak a mapalpalutpot dagiti miembro ti pamiliak iti pagbaludan.

“Iti Huebes, maikapat nga aldaw, imbagada a mawayawayaanakon. Ngem umuna pay a pirmaak ti maysa a deklarasion a saankon nga itultuloy ti mangasaba maipapan iti relihionko. Imbagada met kaniak a nagpirman dagiti kakaduak a Saksi—ngem siempre, saan nga agpayso dayta. ‘No dika agpirma,’ kinuna ti mangpalpalutpot kaniak, ‘isublidaka tapno malungsotka ditoy.’

“‘No kasta, pangngaasiyo ta saandak a wayawayaan; bay-andak lattan ditoy,’ kinunak.

“‘Apay a naibagam ti kasta?’

“‘Agsipud ta maysaak a Saksi ni Jehova, ket kayatna a sawen a mangasabaak.’

“Masdaawak ta winayawayaandakami a lima iti dayta met la nga aldaw. Wen, sinungbatan ni Jehova dagiti kararagmi ket pinabilegnakami tapno agtalinaed a natalna ti panunotmi ket dikam liniputan dagiti kakabsatmi. Ngem kalpasan dayta, kankanayonen a sipsiputandakami.”

 [Kahon/Ladawan iti panid 105, 106]

Napilit a Mapan iti Paggugubatan

Giovanni Gaitán

Nabautisaran: 1987

Ababa a Pakasaritaanna: Naaresto sumagmamano laeng a lawas sakbay a mabautisaran, napilit a makikadua iti BLI iti 28 a bulan. Nagserbi kas regular pioneer iti nasurok a walo a tawen.

Dadduma nga agtutubo a kabsat a lallaki ti napilit a makikadua iti Irregular Warfare Battalions (BLI iti Español) a nakigubat iti nasamek a kabakiran.

Maysa ni Giovanni Gaitán kadagitoy nga agtutubo a lallaki. Nupay maysa pay laeng idi a di bautisado nga agibumbunannag, 28 a bulan ti binusbos ni Giovanni iti sidong ti BLI. Inarestoda sumagmamano laengen koman a lawas sakbay a mabautisaran. Insalaysay ni Giovanni: “Nangrugiak a nasuot kalpasan ti umuna a gubat. Imbaonnak ti maysa nga opisial a manglaba iti namansaan iti dara nga uniporme ti natay a soldado. Nagkedkedak, ta kinunak a mabalin a daytoy ti pangrugian ti agsasaruno a pasamak nga agtungpal iti panangikompromisok iti Nakristianuan a neutralidadko. Nakapungtot ti opisial ket tinungpanak. Inruarna ti paltogna, inturongna iti ulok, sana kinalbit ti gatilio, ngem saan a pimmutok. Isu nga impang-orna iti rupak ken impangtana a no ulitek ti di agtungpal kenkuana, papatayennak.

“Iti simmaganad a 18 a bulan, pinarigatnak unay daytoy a tao. Namin-adu a pinarautanna dagiti imak iti agmalmalem, isu a diak makapangan. Iti kastoy a kasasaad, masansan a mapilitak a magna iti kabakiran nga umun-una ngem ti grupo, ket naigalut ti paltog ken dagiti granada iti likudko. Gapu iti dayta, siak ti umuna ken nalaka laeng a papatayen ti kabusor! Kinabilnak ken impangtana a patayennak, nangruna iti kangitingitan ti gubat bayat a matmatayen ti dadduma iti aglawlawko ket diak kayat a piduten dagiti paltogda. Kaskasdi, diak ginura dayta nga opisial, ken diak met nagbuteng, ta pinabilegnak ni Jehova.

“Maysa nga agsapa ti Marso 1985, adda sumagmamano a kakabsat a lallaki a kaduak nga insalogda iti kabambantayan iti maysa a lugar a mabalin a pangbisitaan ti pamiliami kadakami iti asideg ti Mulukukú, agarup 300 a kilometro iti amianan a daya ti Managua. Bayat a mangmangan ken agsasaritakami a sangapamilia, nadlawko daytoy nga opisial a nakatugaw nga agmaymaysa. Inikkak iti sangaplato a taraon. Idi nalpasen a nangan, inayabannak. Impagarupko no adda manen dakes nga aramidenna, ngem nasdaawak idi agpadispensar gapu iti dakes a panangtratona kaniak. Nagimtuod pay maipapan iti pammatik. Daytan ti naudi a pannakakitak kenkuana; natay di nagbayag gapu iti aksidente a nakairamanan ti lugan ti militar.”

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 116-118]

Malagip ti Dua a Miembro ti Country Committee

Bayat ti panawen ti pannakaiparit, iturturong ti sanga nga opisina ti Costa Rica ti trabaho idiay Nicaragua. Maysa a country committee ti nadutokan idiay Nicaragua a mangiwanwan kadagiti lokal a kakabsat. Malagip ti dua a kakabsat a nagserbi iti dayta a komite, da Alfonso Joya ken Agustín Sequeira, dagidiay a panawen ti pannakasubok.

Alfonso Joya: “Agserserbiak a panglakayen iti Managua idi naawisak nga agserbi iti country committee idi 1985. Siak idi ti mangimanmanehar iti kadakkelan a sanga ti maysa a nalatak a banko kas sekular a trabahok. Ti pannakaammok iti panagbanko ti nakatulong kaniak a mangipasigurado a mausar dagiti kakabsat ti kuarta ti organisasion ni Jehova iti kasayaatan a pamay-an kabayatan ti napartak a panagbaba ti gatad ti kuarta ti Nicaragua, a nangpakapuy iti ekonomia. Uray ti ordinario laeng a paris a sapatos, nga aggatad idi iti agarup 250 a cordoba, ket mailaklakon iti dua a milion a cordoba!

“Kabayatan daytoy a kinarikut ti ekonomia, napasaran met ti pagilian ti kinakurang ti gasolina isu a narigatan dagiti kakabsat nga agitulod iti literatura kadagiti adayo a kongregasion. Tinulongannakami ni Jehova ta naipamuspusak a tulongan dagiti kakabsat a mangala iti kasapulan a gasolina.

“Saan nga ammo ti pamiliak a maysaak a miembro ti country committee. Agtawenak idi iti 35 ket mabalin  a pagsoldaduendak. Pinadasdak a pagsoldaduen dagiti militar iti namimpat a nagduduma nga okasion, uray pay iti mismo a balayko iti naminsan. Diak malipatan dayta, ta adda ni baketko ken ti tallo nga annakko iti sibayko bayat a mingmingmingak ti kanyon ti riple. Nakaskasdaaw ta saanko a pulos a napukaw ti trabahok iti banko.”

Agustín Sequeira: “Agserserbiak kas special pioneer iti bassit nga ili ti Boaco idi naideporta dagiti misionero idi 1982. Kalpasanna, naaddaanak iti pribilehio a madutokan a miembro ti country committee. Saan nga ammo daytoy dagiti kakongregasionko. Agriingak iti alas 4:00 ti parbangon, aramidek dagiti trabahok iti opisina, ken kalpasanna, makikaduaak iti kongregasion a mangasaba.

“Agusarkami amin a miembro ti country committee kadagiti alias bayat nga aramidenmi dagiti responsabilidadmi, ket nagnunumuanmi a dikam ibaga dagiti detalye ti trabahomi iti maysa ken maysa. Salaknib daytoy no kas pagarigan ta maarestokami. Awan ti opisinami ngem agtrabahokami iti nagduduma a pagtaengan. Gapu ta nalaka a mapagsuspetsaan ti pormal a bag, pasaray isupotko ti papeles ket parabawak kadagiti sibuyas ken nakadawadaw dagiti bulongda. Pasaray dandanidak matiliwan, ngem diak pulos naaresto.

“Namin-adu a binisitadakami dagiti miembro ti Branch Committee idiay Costa Rica tapno paregtaen ken iwanwandakami. Ti diak malipatan ken makaparegta unay a pasamak ket ti pannakaidedikar ti sanga nga opisina ti Costa Rica idi Enero 1987, ta iti dayta nga okasion siak ken ti sabali pay a miembro ti country committee naragsakankami a nakimiting iti dua a miembro ti Bagi a Manarawidwid.”

Sakbay la unay a mayimprenta daytoy a report, natay ni Brother Sequeira. Agtawen iti 86 ken nasurok a 22 a tawennan iti amin-tiempo a serbisio. Miembro ti Branch Committee iti Nicaragua.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 122, 123]

Nasarakanmi ti Pudno a Wayawaya iti Pagbaludan

Sipud idi 1979 agingga iti 1989, adu ti naibalud idiay Cárcel Modelo a dati a soldado ken politiko a nainaig iti immuna a gobierno. Nakadanon ti mensahe ti Pagarian kadagitoy a pagbaludan, pinennekna ti puspuso ken isip dagiti nasingpet ti panagpuspusoda nga indibidual, ken tinulonganna ida a mangpatanor iti kas ken Kristo a personalidad. (Col. 3:5-10) Adtoy ti sumagmamano a komento dagiti dati a balud.

José de la Cruz López: “Idi naibaludak, makarurodak ken awanen ti namnamak, awanen ti masakbayak. Ngem addada naam-ammok a padak a balud a nagbalin a Saksi ni Jehova. Naallukoyak iti panangilawlawagda iti Biblia ken iti nagsayaat a kababalinda. Kamaudiananna, napnekakon iti naespirituan ken naaddaanak iti namnama. Nabigbigko a no situtulokak idi a mangisakripisio iti biagko para iti gobierno ti tao a di makaipaay iti napaypayso a namnama, rumbeng ngarud nga ad-adda pay koma a nasungdoak iti Daydiay nangipaay iti Anakna para kaniak! Kalpasan ti pannakawayawayak, naammuan met ni baketko ken dagiti babbalasangko ken tallo a sabsabali pay a miembro ti pamiliak ti kinapudno. Pudno unay a diak masubadan ni Jehova iti inaramidna kaniak.”

Agserserbi ni Brother López kas panglakayen idiay Managua.

Omar Antonio Espinoza: “Idi agtawenak iti 18, nasentensiaanak iti 30 a tawen a pannakaibalud ket naikarokon ti 10 a tawen idi mawayawayaanak. Nupay maladingitanak  iti pannakaibaludko, sadiay a naam-ammok ni Jehova ken ti pudno a wayawaya. Dati a dakes ti panagbiagko, ngem ita naan-anayen a nagbalbaliwak. Agyamanak ken Jehova ta napnekak iti naespirituan. Ti determinasionko ket kas ken Josue: ‘No maipapan kaniak ken iti sangakabbalayak, agserbikamto ken Jehova.’—Jos. 24:15.”

Agserserbi ni Brother Espinoza kas panglakayen iti siudad ti Rivas.

Anastasio Ramón Mendoza: “Sumagmamano pay laeng a bulan a naibaludak idi rinugiak a binasa ti Biblia. Kalpasanna, rinugiak nga inadal dayta a kadua ti padak a balud a maysa a Saksi ni Jehova. Di nagbayag, nakombinsirak a nabirokakon ti kinapudno. Ngem intantanko ti nagpabautisar gapu ta marurodak kadagiti nangibalud kaniak—maysa a kapanunotan nga ammok a di anamongan ni Jehova.

“Sipapasnek nga inkararagko a pakawanennak ken tulongannak a mangparmek iti dakes a kababalinko. Dinengngeg ni Jehova dagiti ararawko, ta siaanus nga insuronak a saan a manggura kadagiti tattao no di ket kagurak dagiti dakes a kababalin ken tigtignay. Nabautisaranak idi 1982. Sipud idi nawayawayaanak idi 1989, nayadalakon iti Biblia ti adu a dati a kameng ti militar ken dadduma pay a kapadak idi iti kasasaad. Dadduma kadagitoy ti naespirituan a kakabsatko itan.”

Agserserbi ni Brother Mendoza kas ministerial nga adipen iti Managua.

 [Kahon/Ladawan iti panid 141-145]

Nasungbatan Dagiti Kararag ti Maysa a Pastor

Teodosio Gurdián

Nabautisaran: 1986

Ababa a Pakasaritaanna: Agdama nga agserserbi ni Brother Gurdián kas panglakayen iti Wamblán Congregation.

Idi 1986, iti kangitingitan ti gubat kontra iti Sandinista, dua nga agibumbunannag iti bassit a kongregasion ti San Juan del Río Coco ti nagbiahe iti 100 a kilometro a nagpaamianan a mapan iti Wamblán, a maysa nga ili iti makintengnga a kabambantayan a masarakan iti natikag a katurturodan iti asideg ti beddeng ti Honduras. Pimmanaw ti bassit a grupo dagiti Saksi nga agnanaed iti Wamblán dua a tawen sakbayna gapu iti panagrurupak. Birbiroken ti dua a kabsat a lallaki ti tao nga agnagan Teodosio Gurdián. Inlawlawag ni Teodosio no apay.

“Maysaak idi a pastor ti relihion a Protestante idiay Wamblán. Ti relihionmi ket idadauluan ti National Association of Nicaraguan Pastors (ANPEN iti Español) maysa nga organisasion dagiti pastor a naggapu iti amin a relihion a Protestante iti Managua. Di nagbayag kalpasan a sinublat dagiti Sandinista ti turay, pinirmaan ti ANPEN ti tulagan a makipaset dagiti pastor ken dagiti pasurotda kadagiti Sandinista Defense Committee ken dadduma pay nga organisasion, agraman ti armada. Ngem riniribuknak daytoy, ta kinunak iti bagik, ‘Mabalin kadi a makiranget ti maysa a ministro ti Dios?’

 Kalpasanna, nakagun-odak iti libro a Ti Pudpudno a Talna ken Talged—Sadino ti Paggapuanna? manipud iti pamilia a Saksi nga agnanaed idi iti Wamblán. Binasak dayta agingga nga adalemen ti rabii. Rinugiak met a binasa a kanayon dagiti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! Talaga a nagsayaat a naespirituan a taraon daytoy. Kinapudnona, inusarko pay ti impormasion kadagiti sermonko. Idi naammuan daytoy dagiti opisialmi, inayabandak iti sentral nga opisina idiay Managua.

Gapu ta pagarupenda a naallilawak ta kurang ti pannakaammok kas maysa a pastor, intukon dagiti opisial a libre nga agadalak iti walo a bulan idiay Managua. Ngem talaga a naibatay iti Biblia dagiti naammuak kadagiti publikasion dagiti Saksi. Isu nga adu ti saludsodko kadagiti opisial ti simbaan, kas iti, ‘Apay a saantayo a mangasaba iti binalaybalay a kas kadagiti immuna a Kristiano? Apay a mangtedtayo iti apagkapullo no saan met a kinalikaguman dagiti apostol dayta?’ Diak mapnek iti sungbat dagiti saludsodko, ket di nagbayag, dagitoy a tattao inawagandakon a Saksi.

“Kalpasan daytoy a kapadasan, saanakon a nakitimpuyog iti dayta a relihion ket binirokko dagiti Saksi ni Jehova idiay Managua. Ngem idi 1984, ket nalimed nga aggigimong dagiti Saksi. Isu a kalpasan ti dua a lawas nga awan ti mamaayna a panagbirbirokko, nagawidak idiay Wamblán ket nagtalonak tapno maipaayko ti kasapulan ti pamiliak babaen ti panagmulak iti mais ken bukbukel iti bassit a daga.

“Adu a literatura ti naiwaras dagiti Saksi a nagnaed idiay Wamblán sakbay a pimmanawda. Isu a no masarakak  dagitoy a publikasion kadagiti bisbisitaek a pagtaengan, damagek: ‘Basbasaenyo aya daytoy a libro? Mabalin kadi a gatangek kadakayo?’ Kaaduanna, itedda dayta kaniak, isu nga idi agangay, nakaaramidak iti bassit a teokratiko a libraria.

“Nupay diak ipakpakaammo ti bagik kas maysa a Saksi, ibagbaga met dagiti tattao iti Wamblán a maysaak a Saksi. Gapuna, di nagbayag, sinaludsodandak dagiti ahente ti State Security maipapan kadagiti aktibidadko. Imbagada pay a mabalinko ti mangasaba kadagiti kabangibang a barrio, no la ket ta ibagak kadakuada dagiti nagan dagidiay dumasdasig kadagiti bumusbusor iti turay. ‘No aramidek ti kalikagumyo,’ kinunak, ‘iliblibakko ti Diosko, ket diak maaramid dayta. Kalikaguman ni Jehova ti naipamaysa a debosion.’

“Iti sabali a gundaway, kiniddaw ti maysa nga opisial ti armada ti panangpirmak iti maysa a dokumento a mangipakita iti panangsuportarko kadagiti Sandinista. Nagkedkedak. Pinaturongannak iti paltog ket binutbutengnak: ‘Dimo kadi ammo a mabalinmi a papatayen dagiti peste a di agserbi iti rebolusion?’ Ngem imbes a paltogannak, inikkannak iti tiempo nga agpanunot. Iti dayta a rabii, nagpakadaakon ken ni baketko. ‘No pirmaak dayta a papel, matayakto met laeng,’ kinunak kenkuana. ‘Ngem no matayak a di agpirma iti dayta, mabalin a lagipennak ni Jehova inton panagungar. Aywanam dagiti ubbing, ket agtalekka ken Jehova. Tulongannatayo.’ Kabigatanna, imbagak iti opisial: ‘Adtoyakon. Aramidem ti kayatmo, ngem diak agpirma.’ Nagtung-ed ket kinunana: ‘Kablaawanka. Ammok a kasta ti sungbatmo. Ammok no siasino dagiti Saksi ni Jehova.’ Kalpasanna, pinalubosannakon.

 “Kalpasan dayta, napampanayagen ti panangasabak. Napanak pay ketdi kadagiti kabangibang a barrio ket awisek dagiti interesado nga aggigimong. Agassawa a lakay ken baket dagiti immuna a naawisko; kalpasanna, simmaruno ti dadduma a pamilia. Di nagbayag, addan 30 a regular nga aggigimong. Inusarko dagiti daanen a ruar Ti Pagwanawanan ket impalawagko ti material ta maymaysa ti kopiami. Inyadalak pay ketdi iti Biblia ti dadduma a soldado. Maysa ti nagbalin a Saksi idi agangay.

“Idi 1985, imbaga ti limmabas a soldado nga adda kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Jinotega nga agarup 110 a kilometro iti abagatan ti Wamblán. Kiniddawko iti maysa nga iyad-adalak iti Biblia a taga Wamblán a kuyogennak a mapan sadiay. Idi nagdamagkami iti tiendaan ti Jinotega, nabirokanmi ti pagtaengan ti maysa a pamilia a Saksi. Ti asawa a babai ti nangilukat iti ruangan. Idi imbagami a Saksikami ni Jehova, dinamagna no timmabunokami iti Memorial. ‘Ania ti Memorial?’ dinamagmi. Inayabanna ni lakayna. Idi nakombinsir a napudnokami, pinastreknakami. Nakalkaldaang ta naaramid ti Memorial iti napalabas a rabii, ngem nakidaguskami iti pagtaenganda iti tallo nga aldaw ket nakiadalkami iti kaunaan a gundaway iti Panagadal iti Libro ti Kongregasion.

“Idi nakaawidkamin idiay Wamblán, intultuloyko ti nangasaba ken nagikondukta kadagiti gimong. Kalpasanna, maysa nga aldaw sakbay ti Memorial idi 1986, simmangpet ti dua a kabsat a lallaki a nadakamat iti pangrugian. Dagus nga impadamag ti bassit a grupomi nga agad-adal iti Biblia kadagiti amin nga interesado a bumario, ket 85 ti timmabuno iti kaunaan a Memorial nga inangaymi.

“Nabautisaranak idi Oktubre dayta a tawen, agraman dagiti umuna nga inyadalak iti Biblia—dagiti agassawa a lakay ken baket a nadakamat itay, nga agtawen idin iti nasurok a 80. Itatta, addan 74 nga agibumbunannag ken 3 a regular pioneer iti Wamblán Congregation. Addaanak iti pribilehio nga agserbi kas maysa kadagiti panglakayen. Idi 2001, inangaymi ti Memorial iti tallo a dadduma pay a barrio malaksid iti Wamblán, ket 452 ti dagup dagiti timmabuno.”

 [Tsart/Graph iti panid 80, 81]

NICARAGUA—LISTAAN DAGITI NAPATEG A PASAMAK

1925

1934: Ti bimmisita a payunir a sister nagipaima kadagiti literatura iti pagilian.

1937: Nangrugi ti panagturay ni Somoza.

1945: Dimteng dagiti umuna a naggraduar iti Gilead.

1946: Binisita da N. H. Knorr ken F. W. Franz ti Managua. Naipasdek ti sanga nga opisina.

1950

1952: Gapu iti panangsungsong ti klero a Katoliko, naiparit amin nga aktibidad.

1953: Inikkat ti Korte Suprema ti Hustisia ti pannakaiparit.

 1972: Dinadael ti ginggined ti Managua.

1974: Nakompleto ti baro a sanga nga opisina ken pagtaengan dagiti misionero.

1975

1979: Intuang dagiti Sandinista ti turay ni Somoza. Adda 50,000 a natay iti rebolusion.

1981: Nasuspender ti legal a pannakabigbig dagiti Saksi ni Jehova.

1990: Nagun-odan manen dagiti Saksi ni Jehova ti legal a pannakabigbig.

1994: Nadutokan ti sangagasut a temporario nga special pioneer. Simmaruno dagiti kakasta met laeng a kampania.

1998: Dinalapus ti Bagyo a Mitch ti Sentral America ket 4,000 ti natay iti Nicaragua.

2000

2002: Adda 16,676 nga aktibo nga agibumbunannag iti Nicaragua.

[Graph]

(Kitaenyo ti publikasion)

Dagup Dagiti Agibumbunannag

Dagup Dagiti Payunir

20,000

15,000

10,000

5,000

1950 1975 2000

 [Dagiti Mapa iti panid 73]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

HONDURAS

NICARAGUA

Matagalpa

León

MANAGUA

Masaya

Jinotepe

Granada

Dan-aw Nicaragua

Ometepe Island

Isthmus iti Rivas

Karayan San Juan

Bluefields

COSTA RICA

 [Ladawan iti panid 66]

[Ladawan iti panid 70]

Ngato: Da Francis (kannigid) ken William Wallace ken ni Jane nga adingda

[Ladawan iti panid 70]

Baba (makinlikud nga intar, ngato nga agpababa): Wilbert Geiselman, Harold Duncan, ken Francis Wallace; (makinsango nga intar, ngato nga agpababa): Blanche Casey, Eugene Call, Ann Geiselman, Jane Wallace, ken Evelyn Duncan

[Dagiti Ladawan iti panid 71]

Ngato: Da Adelina ken Arnoldo Castro

Kannawan: Da Dora ken Evaristo Sánchez

[Ladawan iti panid 76]

Ni Doris Niehoff

[Ladawan iti panid 76]

Da Sydney ken Phyllis Porter

[Ladawan iti panid 79]

Ni Agustín Sequeira ti umuna nga agibumbunannag iti Matagalpa

[Ladawan iti panid 82]

Ni María Elsa

[Ladawan iti panid 82]

Da Gilberto Solís ken María Cecilia, a baketna

[Dagiti Ladawan iti panid 87]

Dinadael ti ginggined ti Managua idi 1972

[Ladawan iti panid 90]

Da Andrew ken Miriam Reed

[Ladawan iti panid 90]

Da Ruby ken Kevin Block

[Ladawan iti panid 92]

Nausar ti maysa a lote para iti “Kinasungdo iti Pagarian” a Kombension Distrito

[Dagiti Ladawan iti panid 95]

Dagiti napapanaw a misionero idiay Nicaragua idi 1982

[Ladawan iti panid 109]

Dagiti kakabsat nga agim-imprenta idi kadagiti literatura bayat a maparparitan, agraman dagiti makina a pag-mimeograph a The Rooster, The Hen, ken The Chicken

[Ladawan iti panid 110]

Situtured idi ni Elda Sanchez nga agisagana kadagiti stencil

[Ladawan iti panid 115]

Dagitoy a sister ti agisagsagana idi iti taraon ken agbantay bayat nga agim-imprenta dagiti kakabsat a lallaki

[Ladawan iti panid 126]

Makinsango nga intar: Dadduma a kakabsat a nakaammo iti kinapudno iti pagbaludan, manipud kannigid nga agpakannawan: J. López, A. Mendoza, ken O. Espinoza; makinlikud nga intar: Carlos Ayala ken Julio Núñez, dagiti panglakayen a bimmista iti pagbaludan tapno tulonganda dagiti kakabsat iti naespirituan a pamay-an

[Ladawan iti panid 133]

Idi naikkat ti panangiparit kadagiti Saksi ni Jehova, nagserbi a sanga nga opisina daytoy a balay

[Dagiti Ladawan iti panid 134]

Kalpasan ti Bagyo a Mitch, nagbisikleta ti dadduma a boluntario a nangitulod iti taraon ken abasto. Dadduma ti nagibangon manen kadagiti Kingdom Hall ken pagtaengan

[Ladawan iti panid 139]

Ti Banacruz, maysa a komunidad iti RAAN a pakaikaskasabaan ti naimbag a damag nupay adu ti rigat

[Ladawan iti panid 147]

Ti “Naimpadtuan a Sao ti Dios” a Kombension Distrito idi 1999, ti umuna a kombension nasional a naaramid idi 1978, ket tinabunuan ti 28,356

[Ladawan iti panid 147]

Nakita dagiti delegado ti pannakaitaneb ti 784—ti kadakkelan a bautismo iti pakasaritaan ti Nicaragua

[Ladawan iti panid 148]

Ti Branch Committee idi kattapog ti 2002, manipud kannigid nga agpakannawan: Ian Hunter, Agustín Sequeira, Luis Antonio González, ken Lothar Mihank