Pilipinas

Dagiti niog, nalasbang a tropikal a mulmula, puraw a kadaratan iti aplaya, napipintas a baybay​—amin dagitoy ti mangbukel iti kaaduan a maawagan iti Pilipinas. Daytoy a grupo ti agarup 7,100 nga isla ti maaw-awagan a Perlas iti Daya. Ti mangnayon iti kinapintasna ket dagiti naragsak a tattao a mannakipagrikna unay ken kaay-ayoda ti agsala ken agkanta. No agpasiarkayo iti daytoy a pagilian a buklen dagiti isla, mabalin a diyonto malipatan ti naisangsangayan a kinamanagpadagus dagiti mannakigayyem ken nagsasayaat nga umili nga agnanaed ditoy.

Ngem para iti adu, ti Pilipinas ket lugar a mangipalagip iti nagpaiduma a ladawan​—ladawan dagiti didigra. Nalabit malagipyo ti panagbettak ti Mount Pinatubo, ken ti panagayus ti lahar a nanglapunos a naan-anay kadagiti ili; wenno nalabit malagipyo ti kakaruan iti lubong a didigra iti baybay iti panawen ti kappia, a nakatayan ti rinibu a tattao idi naidungpar ti barko a Doña Paz iti maysa a tangker ti krudo. Kinapudnona, ti Pilipinas ket inlista ti Center for Research on the Epidemiology of Disasters idiay Belgium kas ti kangrunaan a madiddidigra a pagilian iti lubong. Kadawyanen dagiti bagyo, layus, ginggined, ken panagbettak dagiti bulkan. Napanglaw met ti adu nga umili, isu a mailadawanyo ti maysa a napintas a pagilian nga addaan kadagiti pakarigatan.

Iti intero a Pilipinas, makumikom dagiti Saksi ni Jehova a mangiburburay iti kinapudno iti Biblia kadagiti 78,000,000 nga umili. Narigat daytoy a trabaho. Malaksid iti pangta dagiti  natural a didigra, narigat met a madanon dagiti tattao iti adu a babassit nga isla ken nasulinek a luglugar iti kabambantayan ken kabakiran. Nupay kasta, maidandanon ti kinapudno. Impakita ti ili ni Jehova ti naisangsangayan a kinaandur ken pannakibagayda nupay nadumaduma dagiti kasasaad a pakaipasanguanda. Kas resultana, binendisionan ida ni Jehova iti trabaho a panagaramid kadagiti adalan.

Iti sumagmamano a wagas, dagiti Saksi iti Pilipinas ket kaasping dagiti nagkauna nga Israelita a kayatda nga isubli ti pudno a panagdayaw idiay Jerusalem. Naparegtada iti imbaga ni Nehemias: “Ti rag-o ni Jehova isu ti salindegyo.” (Neh. 8:10) Nupay adu ti karit a naipasango kadakuada, siraragsak nga intultuloy dagiti Israelita ti trabaho a panangitandudo iti panagdayaw ken Jehova. Kas kadagiti Israelita idi tiempo ni Nehemias, maisursuro ti Sao ti Dios kadagiti Saksi ni Jehova iti intero a Pilipinas. Pagbalbalinenda met a salindegda ti rag-o ni Jehova.

Damo a Panagsilnag ti Kinapudno

Naisalsalumina ti Pilipinas agsipud ta daytoy laeng ti pagilian iti Asia nga ad-adu dagiti Romano Katoliko. Dati nga addaan dagiti Filipino iti namulagatan a relihion, ngem iti nasurok a 300 a tawen a panangituray ti España, ti Katolisismo ti impasagepsepna kadagiti umili. Nupay ti dadduma pay a relihion ket naisuro kadagiti umili kabayatan ti kagudua a siglo a panangituray ti Estados Unidos, Katoliko latta ti relihion ti kaaduan nga umili. Agarup 80 a porsiento kadagiti umili ti mangibagbaga a Katolikoda.

Idi 1912, ni Charles T. Russell, nga agdinamag nga Estudiante ti Biblia​—kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova—​ket dimmagas idiay Manila iti panagdaliasatna nga agpalawag iti intero a lubong. Idi Enero 14, impalawagna idiay Manila Grand Opera House ti tema a “Sadino ti Ayan Dagiti Natay?” Adda literatura a naibunong kadagiti timmabuno.

Ad-adu pay a kinapudno ti Biblia ti naimula idi kattapog ti dekada 1920, idi immay ni Brother William Tinney a taga  Canada kas ti simmaganad a pannakabagi dagiti Estudiante ti Biblia. Inorganisarna ti klase iti panagadal iti Biblia. Gapu iti sakit, kapilitan a nagsubli idiay Canada, ngem intultuloy dagiti interesado a Filipino ti klase iti panagadal iti Biblia. Nakatulong ti literatura a naipatulod iti koreo tapno agtalinaed a sibibiag ti kinapudno iti puso dagiti tattao. Kastoy ti kasasaad agingga idi rugrugi ti dekada 1930. Idi 1933, naibrodkas iti estasion ti radio a KZRM ti mensahe ti kinapudno iti Pilipinas.

Iti daydi met la a tawen, nagrubbuat ni Joseph dos Santos manipud Hawaii tapno mangasaba iti intero a lubong. Dimmagas nga umuna iti Pilipinas, ngem saanen a pulos a nakaadayo. Naipabaklay ken ni Brother dos Santos ti panangidaulo iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian ken panangipasdek iti sanga nga opisina. Nangrugi ti sanga idi Hunio 1, 1934. Nakumikom ni Brother dos Santos agraman ti dadduma pay nga umili a mayat nga agserbi ken Jehova, iti panangasaba ken panagiwaras iti literatura. Nupay adda ibubusor, idi 1938 addan 121 nga agibumbunannag iti pagilian, ket 47 kadakuada ti agserserbi kas payunir.

Nupay Ingles ti isursuro idi dagiti Americano, naamiris dagiti kakabsat a ti kasayaatan ket maisuro ti Biblia kadagiti umili iti  bukodda a lenguahe. Daytoy ket maysa a karit kadagiti kakabsat, agsipud ta dandani 90 a lenguahe ken dialekto ti maus-usar iti intero a Pilipinas. Nupay kasta, naikagumaan a maipatarus ti literatura iti sumagmamano kadagiti kangrunaan a lenguahe. Idi 1939, impadamag ti sanga nga opisina: “Agar-aramidkamin kadagiti Tagalog a plaka [dagiti palawag maipapan iti Biblia], ket babaen kadagitoy namnamaenmi nga usaren dagiti sound machine ken ponograpo tapno ad-adda pay a maidayaw ti Apo.” Impadamagda met nga ipatpatarusda ti libro a Riches iti Tagalog. Dua a tawen kalpasanna, naipatarusen dagiti bokleta iti uppat pay a kangrunaan a lenguahe iti Pilipinas, isu a maawatanen ti kaaduan nga umili ti mensahe ti Pagarian.

Mairaman ti maysa a maestro a ni Florentino Quintos kadagidiay immawat iti mensahe ti kinapudno kadagidi a tawen. Damo a naammuanna ti trabaho ti ili ni Jehova idi nakasaritana ti maysa a lalaki a nakatabuno a mismo iti palawag ni Brother Russell idiay Manila idi 1912. Idi 1936, nakagun-od ni Florentino iti 16 a natayengteng ti kolorda a libro a mangisalsalaysay iti Biblia manipud iti maysa a Saksi ni Jehova. Nupay kasta, okupado ni Florentino nga agisuro, isu nga iti sumagmamano a tiempo, naisalansan laeng dagiti bimullalayaw ti kolorda a libro ngem saan a nabasa. Pagammuan ta kellaat a nangrugi ti gubat, rimmaut dagiti Hapones, ket naisardeng ti adu a gagangay a trabaho. Addan tiempo ni Florentino nga agbasa, isu a binasana dagiti libro. Nagbiit a naungpotna a binasa dagiti libro a Riches, Enemies, ken Salvation. Nasinga ti panagbasana gapu ta kasapulan nga ilemmenganna dagiti Hapones, ngem naimulan dagiti bukel ti kinapudno iti pusona.

Napartak nga Irarang-ay Nupay Adda Gubat Sangalubongan

Nangyeg ti Gubat Sangalubongan II kadagiti baro a pakarigatan dagiti adipen ni Jehova iti intero nga arkipelago. Idi mangrugrugi ti gubat, adda 373 nga agibumbunannag iti Pilipinas. Ngem nupay manmanoda, impakitada ti naisangsangayan a  regta ken pannakibagay kadagiti panangikagumaanda a mangitandudo iti nasin-aw a panagdayaw.

Immakar ti dadduma a kakabsat a taga Manila kadagiti babbabassit nga ili iti ruar ti siudad ket intultuloyda ti nangasaba sadiay. Gapu iti gubat, saan a mabalin ti agangkat iti literatura a naibasar iti Biblia, ngem nakaipaima dagiti kakabsat iti literatura a naidulinda kadagiti pribado a pagtaengan sakbay ti gubat. Idi naibusen ti suplay, impabulodda dagiti libro kadagiti tattao.

Ti maysa a maestro a ni Salvador Liwag, a simmardeng a nagisuro tapno agbalin nga amin-tiempo a manangiwaragawag iti naimbag a damag, ket adda idiay Mindanao idi bimtak ti gubat. Isu ken ti dadduma pay a kakabsat ket nagbakuit kadagiti kabakiran ken kabambantayan. Intuloyda dagiti nateokratikuan nga aramidda sadiay. Nasken idi nga agannadda, tapno saan ida a pagtrabahuen dagiti Hapones kadagiti garisonda. Maigiddato iti dayta, dagiti gerrilia a kontra kadagiti Hapones masansan nga inatapda a dagiti kakabsat ket espia dagiti Hapones.

Nakaskasdaaw ta adda dagiti gundaway a naangay dagiti babassit nga asamblea idi tiempo dagiti Hapones. Naangay ti maysa nga asamblea sirkito idiay Manila ket adu ti timmabuno. Adda met ti naangay idiay Lingayen. Nasdaaw dagiti umili a nakakita kadagiti estranghero a dimteng babaen kadagiti trak; ngem awan ti nangsinga, isu a sibaballigi a naangay ti asamblea.

Binendisionan ni Jehova amin dagitoy nga aramid, ket immadu ti bilang dagiti Saksi. Ti 373 nga agdaydayaw ken Jehova idi nangrugi ti gubat ket nagbalin a nasurok a 2,000, uppat la a tawen kalpasanna.

Laglagipenyo a natudingan ni Brother dos Santos a mangidaulo iti pannakaorganisar ti pannakaikasaba ti Pagarian iti Pilipinas. Idi Enero 1942, isut’ naibalud iti kampo dagiti Hapones idiay Manila. Nupay kasta, nagtalinaed a naregta. “Inranudko ti naimbag a damag iti adu a tattao iti kampo,” kinunana. Narigat ti biag iti kampo, ket adu ti nabisinan agingga a natayda. Idi naibalud  ni Brother dos Santos, 61 a kilo ti timbangna, ngem idi nawayawayaan, agtimbang laengen iti 36 a kilo.

Winayawayaan dagiti Americano ti adu a balud idi 1945 ken intukonda nga isublida ni Brother dos Santos idiay Hawaii, ngem nagkedked. Apay? Ti rag-ona ket adda iti trabaho ti Pagarian, ket kayatna nga aramiden ti amin a kabaelanna tapno makitana a rumang-ay dayta iti Pilipinas. Kasta met a di pay simmangpet ti sumublat kenkuana. Kinuna ni Brother dos Santos: “Agingga a di sumangpet, agtalinaedak ditoy!” Maipapan ken ni Joseph dos Santos, kastoy ti kinuna ni Hilarion Amores: “Talaga a nagaget ken interesado iti naespirituan a kasapulan dagiti kakabsat.”

Dimteng Dagiti Misionero

Inaramid dagiti kakabsat a Filipino ti amin a kabaelanda sakbay ken kabayatan ti gubat, nupay saan a naisangsangayan ti  pannakasanayda. Ngem kalpasan la unay ti gubat, dimteng ti tulong. Simmangpet dagiti nagturpos iti Gilead a da Earl Stewart, Victor White, ken Lorenzo Alpiche idi Hunio 14, 1947. Adda met laengen ti sumukat ken ni Brother dos Santos. Idi 1949, nagsublin idiay Hawaii a kadua ni baketna ken dagiti annakna.

Nadutokan ni Brother Stewart kas adipen ti sanga nga opisina. Kaaduan kadagiti misionero a dimteng kadagidi a tawen ket naidestino iti tay-ak. No maipapan iti epekto ti kaadda dagiti misionero a nasanay iti Gilead, kastoy ti isalaysay ni Victor Amores a taga Pilipinas a naibaon idiay Gilead: “Dakkel ti naitulongda iti pannakaorganisar ti trabaho. Nakasursuro dagiti kakabsat manipud kadagitoy a nagturpos iti Gilead, isu nga adda irarang-ay. Sakbay ti 1975, dandani 77,000 dagiti agibumbunannag, nupay 2,600 laeng ti bilangmi idi 1946.” Kalpasan a dimteng ti tallo a kakabsat a lallaki, dimteng ti adu pay a misionero, a pakairamanan ti agassawa a Brown ken Willett, a nagserbi idiay Cebu, ken ti agassawa nga Anderson, a nagtrabaho idiay Davao. Dimteng met dagiti agassawa nga Steele, Smith, ken da Brother Hachtel ken Bruun. Dimteng ni Neal Callaway idi 1951. Idi agangay, inkallaysana ti maysa a Filipina a ni Nenita, ket nagserbida iti dandani amin a paset ti Pilipinas agingga ti ipapatayna idi 1985. Simmangpet da Denton Hopkinson ken Raymond Leach a naggapu idiay Britania idi 1954, ket nasuroken nga 48 a tawen nga agtultuloyda a tumultulong iti trabaho iti Pilipinas.

Saan laeng a dagiti ganggannaet a nagturpos iti Gilead ti nakatulong iti pannakaorganisar ken irarang-ay ti trabaho a panangikasaba iti Pagarian iti Pilipinas. Idi dekada 1950, naawis met idiay Gilead School dagiti Filipino a kakabsat a lallaki, ket dandani isuda amin ti nagsubli tapno agserbi iti mismo a pagilianda. Ti tallo nga immuna ket da Salvador Liwag, Adolfo Dionisio, ken Macario Baswel. Inusar ti nadakamat itay a ni Victor Amores ti pannakasanayna iti trabaho a panagdaliasat ken iti Bethel. Idi agangay, nagpamilia ngem nagsubli iti amin-tiempo a  serbisio. Nagserbi kas agdaldaliasat a manangaywan ken kalpasanna kas special pioneer idiay Probinsia ti Laguna, a kadua ni baketna a Lolita, agingga idi dandanin 80 ti tawenna.

Agtultuloy Agingga iti Dekada 1970

Bayat ti napartak nga irarang-ay ti trabaho, nagtultuloy nga immadu ti bilang dagiti agibumbunannag, ket nalab-awannan ti 77,000 idi 1975. Tinaginayon ti kaaduan nga adipen ni Jehova ti espiritualidadda ket nagtultuloyda a sisusungdo nga agserserbi iti Dios. Nupay kasta, adu ti nagsardeng nga agserbi ken Jehova idi saan a nagpatingga ti agdama a sistema ti bambanag idi 1975. Bimmassit ti bilang dagiti agibumbunannag iti kurang a 59,000 idi 1979. Kinuna ni Cornelio Cañete, nga agserserbi kas manangaywan iti sirkito idi ngalay ti 1970: “Nagbautisar ti dadduma gapu iti 1975 ket nagtalinaedda iti sumagmamano a tawen. Kalpasan ti 1975, pinanawandan ti kinapudno.”

Ngem pammaregta laeng ti kasapulan ti kaaduan tapno agtultuloy ti umiso a panangmatmatda iti Nakristianuan a panagserbi. Isu a nangorganisar ti sanga nga opisina kadagiti naisangsangayan a palawag. Nagbanaganna, saan laeng a naparegta dagiti aktibo no di ket natulongan met uray ti dadduma kadagiti di aktibo tapno agbalinda manen nga aktibo nga agdaydayaw ken Jehova. Naawatan dagiti kakabsat a saanda nga agserbi iti Dios gapu iti petsa, no di ket agserbida iti agnanayon. Nanipud iti dayta a temporario a panagbaba ti bilang, nagdakkel ti nginatuan ti bilang dagiti agibumbunannag ti Pagarian. Pudno a nabendisionan dagidiay saan a nangipalubos a malipatanda dagiti kinaimbag ni Jehova gapu iti pannakaupay!

 Panangrugi ti Panangasaba Kadagiti Nasulinek a Lugar​—Iti Kabambantayan

Ti rinibu nga isla a mangbukel iti Pilipinas ket adda iti nadumaduma a paset ti agarup 1,850 a kilometro a taaw manipud iti amianan agingga iti abagatan ken 1,100 a kilometro manipud daya agingga iti laud. Saan a mapagnanaedan ti dadduma nga isla, ket adu a lugar ti narangkis a kabambantayan. Maysa a karit ti panangdanon kadagiti tattao kadagita a nasulinek a lugar.

Maysa kadagita a lugar ti Kalinga-Apayao. Iti narangkis a kabambantayan ti Cordillera Central iti makin-amianan a Luzon, nasinasina dagiti tattao kadagiti tribu ken barrio, ket tunggal maysa ti addaan kadagiti bukodda a dialekto ken kostumbre. Nupay insardengdan ti ugalida nga agpugot idi maika-20 a siglo, gagangay ti panagbibinnusor dagiti barrio, nga agbanag iti panagaapa ken panagpipinnatay. Kinuna ni Geronimo Lastima: “Idi immuna a tawtawen, narigat ti mangibaon kadagiti lallaki nga special pioneer kadagita a teritoria. Kamaten dagiti umili ti kakabsat ta panggepda a patayen ida.”

Ti solusion ket mangibaon kadagiti kakabsat a babbai. Inlawlawag ni Geronimo: “Saanda a kamaten dagiti babbai. Sigun iti tradisionda, di maiparbeng a dangranda dagiti babbai.” Nalaing nga agisuro dagiti kakabsat a babbai iti kinapudno  kadagiti umili. Kalpasanna, nabautisaran ti dadduma nga umili ket nagbalinda a payunir. Naawatanda ti kultura dagiti mismo a kailianda isu nga ammodan no kasano a kasabaan ida a sieepektibo. Nagbanaganna, “dagiti mangnganup” addadan iti nadumaduma a paset dagitoy a kabambantayan, nga aganup kadagidiay mayat iti kinapudno. Idi dekada 1970, manmano laeng ti Saksi iti intero a Kalinga-Apayao; ngem ita addan dua a sirkito.

Umasping iti dayta, iti kabangibangna a kabambantayan a probinsia ti Ifugao, awan ti uray maysa a Saksi idi rugrugi ti dekada 1950. Tallo a regular pioneer ti naituding a mangasaba kadagiti tattao nga agnanaed iti sinigsiglo ti kabayagnan a natukadtukad a kataltalonan. Idi agangay, inawaten dagiti umili ti kinapudno. Ita, addan 18 a kongregasion nga addaan iti 315 nga agibumbunannag iti dayta a lugar.

 Iti adayo a makin-amianan a kabambantayan ti Abra, problema ti panangdanon kadagiti barrio nga awanan pay laeng kadagiti Saksi. Maysa a manangaywan iti sirkito a nasged ti tarigagayna a mangidanon iti naimbag a damag kadagiti kasulinekan a lugar ti nangawis iti 34 a dadduma pay a makikadua kenkuana a mangasaba iti lugar nga asideg ti Tineg. (Ara. 1:8) Yantangay awan pangpubliko a lugan, pito nga aldaw a nagnagna ti grupo iti kabambantayan tapno makadanonda kadagiti sangapulo a barrio nga addaan iti agarup 250 a pagtaengan.

Insalaysay ti manangaywan iti sirkito: “Talaga a narigat ti magna iti pantok ti kabambantayan bayat nga aw-awitenmi ti amin a suplaymi. Iti innem a rabii, uppat a rabii a naturogkami iti kannag iti kabambantayan wenno iti igid ti karayan.” Adun a tawen ti napalabas sipud idi nakasabaan ti sumagmamano a barrio. Iti maysa a lugar, adda lalaki a naam-ammoda a nagkuna: “Duapulo ket pito a tawenen ti napalabas idi kinasabaan dagiti Saksi ni Jehova ni tatangko. Imbagana kadakami a dagiti Saksi ni Jehova ti agik-ikut iti kinapudno.” Ti intero a grupo ket nakaipaima iti 60 a libro, 186 a magasin, 50 a broshur, ken 287 a tract ken indemostrada ti adu a panagadal iti Biblia.

Panangasaba iti Dadduma a Nasulinek a Lugar

Ti Palawan ket maysa a dakkel nga isla ti Pilipinas. Nupay atiddog ken akikid, daytoy ket 434 a kilometro. Yantangay adayo ti Palawan iti kumaribuso a kasasaad dagiti isla nga ad-adu ti populasionda, daytoy ket aduan iti bakir a pagnanaedan ti nadumaduma a tribu ken adu a naiputputong a purok, agraman ti purok dagiti nagkamang. Gapu ta sisasagana ti misionero a ni Raymond Leach a mangawat iti aniaman a pakaidestinuanna, naibaon sadiay kas manangaywan iti sirkito. Manmano ti Saksi sadiay ken nawatiwat ti daliasaten. Malagipna: “Naidestinoak sadiay idi 1955 agingga iti 1958, ket 14 laeng idi ti agibumbunannag iti intero a Palawan. Lima a lawas a binisitak ida.”

Sipud idin, nagadun ti rimmang-ayanna, nupay maysa latta a lugar nga aduan kadagiti rigat a sarangten. Ni Febe Lota a  nasurok itan nga 40 ti tawenna ket nangrugi nga special pioneer idiay Palawan idi 1984. Salaysayenna ti napasamak idi agserserbi idiay Dumaran: “Nakadanonkami iti impagarupmi a maudin a balay. Dimi impagarup nga adda pay gayam sabali!” Iti likudanna, adda balay iti tengnga ti kaniogan a pagnanaedan ti agassawa nga agay-aywan iti kaniogan. Malaksid iti dayta, interesadoda iti Biblia!

Kuna ni Febe: “No saan la a gapu iti panagserbik ken Jehova, diak koma nagsublin iti dayta a lugar.” Tapno makadanonda sadiay, agmalmalem a magna da Febe ken ti kaduana iti kaniogan, iti igid ti nadarat ken nabato nga aplaya. No agatab, ballasiwenda ti pagattumeng a danum. Gapu iti kaadayona, inkeddengda ti mapan iti maminsan laeng iti kada bulan ket agyanda sadiay iti sumagmamano nga aldaw. Masapul ngarud nga agbalonda iti taraon, liblibro, magasin, ken pagsukatanda. “Talaga nga agsakripisiokami nga agkainaran ken kagaten dagiti sumanengseng ken agkinnit nga insekto. Agkalkalimduosankami no sumangpetkami.” Ngem nagunggonaan ti panangikagumaanda idi nakitada a napartak ti irarang-ay ti agassawa iti panagadalda iti Biblia.

Napilitan ti agassawa a pumanaw iti trabahoda iti kaniogan idi naammuan ti manedyer, a maysa a Baptist, a makipagad-adalda kadagiti Saksi. Naragsakan ken nasdaaw ni Febe idi nakitana manen ti asawa a babai. Saan la a nabautisaran no di ket, kas kinuna ni Febe, “katugawmi iti miting dagiti payunir a naangay iti maysa a kombension distrito.” Anian a rag-o ti maysa a tao no makitana ti nagsayaat a bunga dagiti nagbannoganna!

Iti maysa a dakkel nga isla ti Mindanao iti makin-abagatan a Pilipinas, adu a lugar ti narigat a madanon. Nagserbi idin sadiay ni Nathan Ceballos a kadua ni baketna, kas agdaldaliasat a manangaywan. Bayat dagiti lawas a dida agbisita kadagiti kongregasion, inkagumaanda ti mangasaba kadagiti naiputputong a teritoria. Nagawisda kadagiti kakabsat a makikadua kadakuada. Naminsan, nagusar ti grupo iti 19 a motorsiklo tapno  madanonda ti adu a barrio. Narigat ti dalan ken napitak, ken masapul a bumallasiw dagiti Saksi kadagiti karayan ken waig, a kaaduan kadagitoy ti awanan kadagiti rangtay. Nupay bassit ti makukuarta ti tattao sadiay, nagidonarda kadagiti nalamuyot, inaramid-ima a walis kas panangapresiarda iti literatura nga inyeg dagiti kakabsat. Panunotenyo laengen ti buya bayat nga agaw-awid dagiti kakabsat, a napno dagiti motorsikloda kadagiti walis! Kuna ni Nathan: “Nagawidkami amin a nabannog ken nadungrit ngem nakaragragsakkami, agsipud ta ammomi nga inaramidmi ti pagayatan ni Jehova.”

Panangusar iti Amin a Pamay-an a Mangikasaba iti Naimbag a Damag

Kadagiti nabiit pay a tawen, pinaregta ti organisasion ni Jehova dagiti mangaskasaba iti Pagarian nga aprobetsarenda ti tunggal gundaway tapno mangasabada. Maitutop daytoy kadagiti lugar nga aduan iti tattao. Dagiti daddadakkel a siudad a kas iti Davao, Cebu, ken Metro Manila, ket kaasping unay ti dadduma a siudad iti intero a lubong, nga aduan kadagiti negosio, opisina, kondominium, ken subdibision. Ania ti naaramid tapno madanon dagiti tattao kadagitoy a lugar?

Ti Makati ket paset ti maysa a sirkito, nga agingga itay nabiit, ket pagserserbian ni Marlon Navarro. Ni Marlon ket maysa nga agkabannuag a nagturpos iti Ministerial Training School. Inkagumaanna nga inorganisar ti panangasaba iti sentro ti negosio iti Makati, maysa a lugar a naituding iti tallo a kongregasion. Dagiti kakabsat, a kaaduan kadakuada ti payunir, ti napili ken nasanay a mangwanas a sieepektibo iti daytoy a lugar. Maikonkondukta dagiti panagadal ti Biblia kadagiti shopping mall ken parke iti daytoy a paset ti siudad ket dadduma kadagitoy nga iyad-adalan iti Biblia ti tumabtabunon kadagiti gimong.

Agpadpada a payunir da Cory Santos ken ti barona a ni Jeffrey. Masansan a mangasabada iti lansangan iti agsapa, no  dadduma iti alas sais. Iti kasta nga oras ti aldaw, masabatda dagiti tattao nga agawid nga aggapu iti pangrabii a trabahoda iti paktoria. Nakairugida payen iti panagadal iti Biblia bayat ti panangasabada iti lansangan. Dadduma a nakasabaan iti kastoy a pamay-an ket rimmang-ay agingga a nabautisaranda.

Kadagiti ruar met ti siudad, alisto dagiti agibumbunannag a mangaprobetsar iti gundaway a mangasaba iti dadduma pay a tattao. Ni Norma Balmaceda a nakapagserbin kas special pioneer iti nasurok a 28 a tawen ket nakisarita iti maysa a babai nga agur-uray iti paglugananna. Sinaludsod ni Norma iti babai: “Papanam?”

Simmungbat ti babai: “Idiay Probinsia ti Quirino.”

“Taga Quirino-ka kadi?”

“Saan, ngem desidido ni lakayko nga umakar sadiay agsipud ta nakarigrigat ti biag ditoy Ifugao.”

Dayta ti nangipaay ken ni Norma iti gundaway tapno mairanudna ti naimbag a damag maipapan iti gobierno ti Pagarian, a mangrisutto kadagiti parikut ti tao. Kalpasanna, nagsinadan. Adu a tawen ti napalabas, iti maysa nga asamblea sirkito, adda babai nga immasideg ken ni Norma ket inyam-ammona ti bagina nga isu daydiay babai a kinasabaan idi ni Norma. Nabautisaranen, ket siraragsak a makipagad-adal metten iti Biblia ti dua a babbalasangna ken ni lakayna.

Iti sanga nga opisina iti Quezon City, nasiglat dagiti kakabsat a mangusar iti amin a gundaway tapno mangasaba. Ni Felix Salango, kas pagarigan, ket agdindinamag a naregta a mangasaba kadagiti tattao. Masansan nga ag-auxiliary pioneer bayat nga agserserbi iti Bethel. Bayat ti tawen 2000, idi madama a maibangbangon ti kanayonan a pasdek a pagtaengan, nakiam-ammo ni Felix kadagiti trabahador a natangdanan nga agibangon iti estruktura ti pasdek. Inasitganna ti mangay-aywan nga inheniero ket nagpakada a makisarita kadagiti trabahador. Kuna ni Felix: “Kalpasan ti pangngaldawda, napanak iti pagibangbangonan  a nangummongan ti inheniero iti nasurok a 100 a trabahador. Inlawlawagko ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova ken imbagak a kasapulanda ti pannakaammo tapno makalasatda iti dakkel a rigat. Nangitugotak iti sangakarton a broshur ken sangakarton a libro a Pannakaammo. Inlawlawagko a no interesado dagiti trabahador nga agadal iti Sao ti Dios, mabalinda ti mangala iti maysa kadagiti publikasion.” Inlawlawag met ni Felix no kasano a masupsuportaran ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong ket inkabilna dagiti publikasion ken ti maysa a sobre iti asideg ti maysa a puon ti niog. Adu kadagiti trabahador ti nangala iti libro wenno broshur, ket adu kadakuada ti nagikabil iti donasion iti sobre.

Dadduma ti interesado nga agadal, agraman ti mangay-aywan nga inheniero. Kada Lunes, Mierkoles, ken Biernes bayat ti panagdeskansoda kalpasan ti pangngaldaw, inyurnos ni Felix nga iyadalanna iti broshur nga Ania ti Kalikaguman ti Dios Kadakayo? Imbaga ti inheniero ken ni Felix: “Ti masursurok ditoy ket ilawlawagko ken ni baketko ken kadagiti gagayyemko.” Mayat met nga agadal ti dua pay nga inheniero a nagtrabaho sadiay agraman ti guardia ken dua a sekretaria. Wen, ti panangasaba iti amin a gundaway ket mangyeg iti bendision ni Jehova.

Dimteng Dagiti Tumulong a Misionero

Bayat ti adu a tawen, 69 a nasanay a ganggannaet a misionero ti immayen iti Pilipinas tapno tumulong iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian. Inaramidda daytoy iti nadumaduma a pamay-an. Da Denton Hopkinson ken Raymond Leach, a nadakamat itay, ket naidestino iti tay-ak kas misionero idi damo ken kalpasanna, kas agdaldaliasat a manangaywan. Idi agangay, naitudingda nga agserbi iti sanga nga opisina.

Adu a nagturpos iti Gilead ti dimteng idi dekada 1970 tapno tumulong iti kaipaspasdek a baro a pagimprentaan. Karaman kadakuada da Robert Pevy ken ti asawana a ni Patricia, a dati a nagserbi idiay England ken Ireland. Nakatulong ni Robert  a nangipasdek iti writing desk iti sanga nga opisina iti Pilipinas. Naladingitan ti amin iti ipapanawda idi 1981 tapno agserbida idiay sangalubongan a hedkuarter sadi Brooklyn, New York, E.U.A.

Simmangpet da Dean ken Karen Jacek a naggapu idiay Estados Unidos idi 1980, ket kalpasan ti nabiit laeng a panagadalda iti lenguahe a Tagalog idiay Laguna, naitudingda nga agtrabaho iti sanga nga opisina. Kalpasan ti kanayonan a pannakasanay idi 1983, tinulonganda dagiti kakabsat​—iti Pilipinas ken kadagiti asideg nga isla a nasion​—tapno masursuroda ti agusar iti sistema ti computer nga inaramid a mismo dagiti Saksi ni Jehova. Dakkel ti naitulong dayta a nangsuportar iti pannakaipablaak ti literatura iti Biblia iti adu a pagsasao iti Pilipinas.

Simmangpet da Hubertus (Bert) ken Jeanine Hoefnagels a taga Netherlands idi 1988. Dandani idin a mangrugi ti dakkel a proyekto a panagibangon. Yantangay adda idin ti kapadasan dagiti agassawa iti panagibangon iti sanga nga opisina ket ammo ni Bert ti agmaneho iti heavy-equipment, natudinganda a tumulong iti proyekto. Ni Bert ti nagmaneho ket sinanayna met ti dadduma. Kunana: “Sipud pay idi damo, sansanayekon dagiti kakabsat nga agmaneho kadagiti trak, backhoe, bulldozer, loader, ken crane. Kamaudiananna, addan grupo nga agarup 20 agingga iti 25 a tattao nga agmanmaneho kadagiti heavy equipment.”

Kalpasanna, kinadua ida ti uppat pay a nagturpos iti Gilead​—da Peter ken Beate Vehlen a taga Alemania ken da Gary ken Teresa Jeane Melton a taga Estados Unidos. Adda met kapadasanen ti agassawa a Vehlen iti panagibangon iti sanga nga opisina, ket lima a tawenen ti kapadasan ti agassawa a Melton a nagserbi idiay Bethel iti Estados Unidos. Adda naitulongda amin iti trabaho a panagibangon iti sanga nga opisina.

Kadagiti immuna a tawen, idi 1963, naserraanen ti kaudian a pagtaengan dagiti misionero, agsipud ta ti trabaho iti tay-ak  ket mabalinen nga aywanan dagiti kualipikado a Filipino a payunir. Nupay kasta, idi 1991, inyurnos ti Bagi a Manarawidwid ti mangibaon iti innem a misionero iti tay-ak. Nupay adun ti kapadasanda iti trabaho iti sanga nga opisina, adda met kapadasanen dagitoy a misionero a nasayaat nga usaren iti tay-ak. Kas pagarigan, nangrugi nga special pioneer ni Jeanine Hoefnagels idi agtawen iti 18. Ita, mabalinnan nga usaren ti kapadasanna ken ti naganaygay a personalidadna a mangparegta kadagiti kakabsat ken kabbaro. Kastoy ti imbaga ti asawana a ni Bert maipapan iti dadduma pay a pakabenepisiaran. Kinunana: “Ti kaadda dagiti misionero iti tay-ak ditoy ti tumultulong kadagiti tattao tapno maawatanda nga intero a lubong ti saklawen ti trabahotayo.” Kabayatanna, dadduma a misionero ti agtultuloy a mangay-aywan kadagiti administratibo ken dadduma pay a trabaho iti sanga nga opisina.

Saan laeng a nangpasangbay ti Pilipinas kadagiti misionero no di ket nagibaon met.

Naibaon Dagiti Misionero

Bayat a sumangsangpet idi dagiti misionero, rinugian met ti Pilipinas ti nagibaon kadagiti Filipino a payunir iti dadduma a pagilian tapno makiramanda iti trabaho a panagmisionero sadiay.  Nupay dagiti payunir iti Pilipinas ket saan a nasanay iti organisasion a kas ti pannakasanay dagiti nagturpos iti Gilead, adu dagiti ekselente a payunir a Filipino. Nanipud idi Gubat Sangalubongan II, naparpartak nga amang ti irarang-ay ti trabaho a panagaramid kadagiti adalan iti Pilipinas ngem kadagiti kabangibang a pagilian. Isu a nanipud idi 1964, naawis dagiti kualipikado a Filipino a payunir nga agbalin a misionero iti intero nga Asia ken kadagiti isla iti Pacifico. Dadduma a naibaon ket agassawa, ngem kaaduanna ket agwaywayas a payunir nga addaan sangapulo a tawen a kapadasanda wenno ad-adu pay iti amin-tiempo a ministerio. Idi ngalay ti tawen 2002, 149 ti naibaonen iti 19 a nadumaduma a pagilian. Pitopulo ket uppat kadagitoy ti adda pay laeng kadagiti destinoda. Bayat nga ur-urayen dagiti manamnama a misionero ti pannakaipagna dagiti papelesda, agtrabahoda iti sanga nga opisina ket masanayda ken agurnongda iti kapadasan a makatulong kadakuada kadagiti destinoda. Ania ti naitulong dagitoy a misionero iti trabaho a panangasaba bayat ti panaglabas dagiti tawen, ken ania dagiti karit ken rag-o a napasaranda?

Ni Rose Cagungao (Engler itan) ken ni Clara dela Cruz (Elauria itan) dagiti immuna a naibaon. Naidestinoda idiay Thailand. Agarup makatawen kalpasanna, nakikadua kadakuada iti destinoda ni Angelita Gavino. Siempre, kas iti dadduma pay a misionero, maysa a dakkel a karit ti panagsursuro iti lenguahe. Kastoy ti estoriaen ni Angelita maipapan iti panagsursurona iti Thai: “Iti immuna a sumagmamano a lawas, naupayak gapu ta amin a naisurat iti libro ket kasda la ‘igges’ iti panagkitak, ket kadagiti gimong dandani saanmi a makasao ti siasinoman gapu ta saanmi a maawatan ti pagsasao.” Ngem nasursuroda ti lenguahe, isu nga itultuloyda nga us-usaren ti nasursuroda a lenguahe a tumulong kadagiti tattao.

Kalpasan dagidiay immuna a naibaon, kanayonen nga adda dagiti situtulok a payunir nga agpaibaon iti nadumaduma a pagilian. Nakiddaw a mapan da Porferio ken Evangeline Jumuad  idiay Korea idi 1972. Nasursuroda a naimbag ti lenguahe, ket kalpasan ti dua ket kagudua a tawen iti tay-ak ti kinamisionero, naawis ti agassawa a Jumuad nga agbalin a manangaywan iti sirkito.

Idi 1970, ni Salvacion Regala (Aye itan) ti maysa kadagiti siam a kakabsat a Filipina a simmangpet idiay Hong Kong tapno rugianda ti trabaho a kinamisionera. Ti panagsursuro iti lenguahe a Cantonese ti damo a karit kenkuana. Ti lenguahe a Cantonese ket addaan iti siam a tono. No sukatam ti tono, agbaliwen ti kaipapanan ti sao. Malagip ni Salvacion ti panangikagumaanna a mangsursuro kadagita a tono, ket naminsan, imbagana iti iyad-adalanna iti Biblia nga immakarda iti pagdagusanda “gapu iti maysa nga al-alia” idinto ta ti kayatna a sawen ket “gapu ta nangina ti abang.” Kamaudiananna, nasursurona ti lenguahe. Nakatulongen ni Salvacion iti nasurok a 20 a tattao a nangammo iti mensahe ti Biblia maipapan iti kinapudno. Ita, adu ti maam-ammonan a taga Indonesia nga agtartrabaho kas katulong iti balay idiay Hong Kong, isu nga agregregget nga agsursuro iti Indonesian.

Naiduma unay dagiti kasasaad a sinaranget ti determinado ken mannakigayyem a kabsat a ni Rodolfo Asong idi naidestino idiay Papua New Guinea idi 1979. Sigagaget nga inadalna ti lenguahe ket nasursurona a naimbag ta kalpasan ti apagbiit laeng a kaaddana iti pagilian, naibaonen kas agdaldaliasat a manangaywan. Nupay kasta, ti panagbisita kadagiti kongregasion idiay Papua New Guinea ket naiduma unay iti Pilipinas. Kunana: “Nasursurok ti aggaud iti bassit a bilog, a naaramid iti kayo bayat a sitatakderak a kas kadagiti taga Papua.”

No maipapan kadagiti asamblea, isalaysay ni Rodolfo: “Gapu iti kinaadayo ken kurang ti nalaka a pagluganan, nangyurnoskami iti adu a babassit nga asamblea. Daydiay naaramid iti barrio ti Larimea ti kabassitan pay laeng a natabunuak. Sangapulo laeng ti dagup dagiti timmabuno.” Naminsan, isut’ nadutokan a manangaywan iti kombension a naaramid iti barrio ti Agi.  Kunana: “Nadutokanak met nga agserbi kas tserman ti kombension, mangaywan kadagiti departamento ti Sound ken Food Service, agbalin a direktor ti drama, ken agakem kas Ari David.” Talaga a sipapasnek iti dayta a nakaidestinuanna ket idi agangay, tinagiragsakna ti agserbi kas misionero idiay Solomon Islands.

 Idi 1982, naibaon ti mannakibagay a kabsat a taga Luzon a ni Arturo Villasin idiay Solomon Islands. Nagserbi sadiay kas manangaywan iti sirkito ket naduktalanna a naiduma unay dagiti kasasaad ngem iti Pilipinas. Adu nga isla ti madanon laeng babaen ti bassit nga eroplano. Insalaysayna: “Naminsan, na-kras ti eroplanomi, ngem nakalasatkami amin. Iti sabali manen a tiempo, dandani naidungparkami iti sikigan ti maysa a bantay gapu ta dandani di makita dayta.” No maipapan iti panagbisitana iti dadduma pay a kongregasion, kinunana: “Nagnakami a simrek iti kabakiran, immulikami kadagiti napitak ken napasdok a turod tapno mabisita dagiti kongregasion a masarakan iti ummong dagiti agnanaed iti kabakiran, nga agdaydayaw kadagiti inapoda.” Kellaat a natay ni Arturo gapu kadagiti komplikasion ti salun-atna idi 2001, ngem isut’ mabayag a malaglagipto kas maysa a matalek a misionero.

Nakaad-adu ti kapadasan dagiti Filipino a kakabsat a naibaon a misionero iti Asia ken iti Pacifico a kas kadagitoy. Nupay adu dagiti karit, dakkel ti naitulong dagitoy situtulok ken managsakripisio nga ad-adipen ni Jehova iti trabaho a panangasaba kadagitoy a pagilian.

Agbalin a Salindegda ni Jehova Gapu iti Rag-oda a Tumulong Kadagiti Tattao

Adda rag-o gapu iti bendision ni Jehova. (Prov. 10:22) Kuna ni Adelieda Caletena, a naibaon idiay Taiwan idi 1974: “Pudno a naragsak ken agyamanak unay ken Jehova ta bembendisionanna ti trabahomi ditoy ket inikkannak ti gundaway a makipaset iti dayta.”

Kastoy ti kinuna da Paul ken Marina Tabunigao, nga agserserbi itan idiay Marshall Islands: “Nakatulongkamin iti 72 a tattao nga agserbi ken Jehova. Maragsakankami ta adu kadakuada ti agserserbi itan kas panglakayen, ministerial nga adipen, special pioneer, regular pioneer, ken aktibo nga agibumbunannag iti kongregasion.”

 Ni Lydia Pamplona, nga agserserbi idiay Papua New Guinea nanipud pay idi 1980 ket nakatulongen iti 84 a tattao a nagdedikar ken nagpabautisar. Nabiit pay nga impadamagna a mangyad-adal iti Biblia iti 16 a tattao, a kaaduan kadagitoy ti tumabtabunon kadagiti gimong. Awan duadua a dagiti personal a komentona ti pakagupgopan ti rikna ti adu a misionero: “Agyamanak ken Jehova gapu iti ministerio nga intalekna kaniak. Sapay koma ta itultuloyna a bendisionan ti ministeriomi, nga agpaay a pakaidayawanna.”

Apresiaren dagiti sanga nga opisina a nakaibaonanda ti kaadda dagiti misionero a Filipino iti teritoriada. Insurat ti sanga nga opisina iti Thailand: “Nagsayaat ti ar-aramiden dagiti misionero a taga Pilipinas. Mapagulidananda iti kinamatalek iti adun a tawen a kaaddada ditoy Thailand. Agtalinaedda iti trabahoda nupay lumaklakay ken bumakbaketdan. Ay-ayatenda ti Thailand ken dagiti umili a Thai; ibilangda daytoy a pagtaenganda. Agyamankami unay iti panangibaonyo kadagitoy nasasayaat a misionero.”

Makatulong ti Kingdom Ministry School a Mangkabal Kadagiti Panglakayen

Agarup kagiddan ti tiempo a maibabaon dagiti payunir tapno agserbi iti sabsabali a pagilian, inyurnos ti organisasion ni Jehova ti pannakasanay ti umad-adu a kualipikado a kakabsat a lallaki a mangibakbaklay kadagiti rebbengen iti kongregasion iti lugarda. Ti Kingdom Ministry School ti maysa kadagiti kangrunaan a pamuspusan tapno maibanag daytoy a pannakasanay.

Nangrugi dagiti immuna a klase idi 1961 kas makabulan a panagadal. Ni Jack Redford, a maysa idi nga instruktor iti Gilead ken kamaudiananna ket nagserbi kas misionero idiay Vietnam, ti natudingan a mangisuro iti daytoy a panagadal iti Pilipinas. Ti kaunaan a klase ket naaramid iti sanga nga opisina ken naikondukta iti Ingles.

 Nupay nasayaat ti Ingles para iti dadduma, kanayon a maikkan iti konsiderasion ti dadduma a lenguahe ken dialekto ti kaaduan iti Pilipinas. Ad-adu ti maawatan dagiti panglakayen no ti kurso ket maisuro kadakuada iti bukodda a lenguahe. Isu nga sipud idi ngalay ti 1960, ti kurso ket naaramid iti nadumaduma a lenguahe. Malagip ni Cornelio Cañete a natudingan idi a mangisuro iti dayta iti intero nga Isla ti Visayas ken Mindanao. Makaisem idi imbagana: “Insurok ti kurso iti tallo a lenguahe: Cebuano, Hiligaynon, ken Samar-Leyte.”

Iti panaglabas dagiti tawen, nabalbaliwan ti kurso, agraman ti eskediul. Itay nabiit, naangay dayta iti ngudo ti lawas​—maysa ket kagudua nga aldaw para kadagiti panglakayen ken maysa nga aldaw para kadagiti ministerial nga adipen. Ngem narigat latta ti panangisuro iti eskuelaan iti agarup walo a lenguahe. Dagiti panglakayen a makaammo kadagitoy a lenguahe ket maibaonda manipud iti sanga nga opisina ket mangisuroda iti eskuelaan a mangsanay kadagiti agdaldaliasat a manangaywan. Dagitoy met ti mangisuro kadagiti aktual nga eskuelan para kadagiti panglakayen ken ministerial nga adipen iti kongregasion. Iti kaudian a naaramid, nabenepisiaran dagiti 13,000 a panglakayen ken 8,000 a ministerial nga adipen iti kastoy a pannakasanay.

 Tulong Kadagiti Payunir

Idi agangay, immawat met dagiti payunir iti kanayonan a pannakasanay. Naaramid dagiti immuna a klase ti Pioneer Service School idi 1978. Nailista nga ageskuela ti amin nga agserserbi a payunir idi a tiempo, agraman dagiti special pioneer. Nanipud idin, malaksid idi 1979 ken 1981, tinawenen a maangay dagiti klase.

Nabenepisiaran unay dagiti payunir manipud iti eskuelaan, ngem adda dagiti karit a nasken a sarangtenda tapno makapageskuelada. Insakripisio ti dadduma ti makukuartada tapno makaatenderda. Kapilitan nga inibturan ti dadduma dagiti rigat iti panagbiahe.

Masapul idi a sarangten dagidiay nageskuela iti siudad ti Santiago ti di ninamnama a kasasaad. Kastoy ti insalaysay ti manangaywan idi iti sirkito a ni Rodolfo de Vera: “Idi Oktubre 19, 1989, dimteng a di naipakpakauna ti nakapigpigsa a bagyo idiay Santiago, Isabela. Ti kapegges ti angin ket 205 a kilometro kada oras. Idi rinugianmi ti klase iti dayta nga agsapa idiay Kingdom Hall, agar-arbis laeng ken saan unay a napigsa ti angin, isu nga intuloymi ti panagadal dagiti payunir. Nupay kasta, pimmigsa ti angin, ket aggunggonen ti pasdek. Di nagbayag, naitayab ti atep.  Kayatmi ti pumanaw, ngem nakitami a napegpeggad iti ruar gapu iti adu nga agtaytayab a banag.” Nupay marmarban ti pasdek, nakalasatda amin a dida naan-ano. Ipagapuda ti pannakaisalakanda saan laeng a ken Jehova no di ket uray met iti singasing ti magasin nga Agriingkayo! a panaglemmeng iti sirok ti lamisaan iti sidong dagita a kasasaad. Kinuna ni Brother de Vera: “Naglemmengkami kadagiti sirok ti lamisaan. Idi nakalabasen ti bagyo, nagaburankamin kadagiti natinnag a sanga ken galba, ngem di naan-ano ti amin a nagtalinaed iti pasdek a naglemmeng iti sirok dagiti lamisaan.”

Kada tawen, maaramid dagiti klase iti pito a lenguahe. Agingga idi 2002 a tawen serbisio, naangayen ti 2,787 a klase ket 46,650 ti dagup dagiti payunir a nakairingpas iti kurso. Anian a nagsayaat a probision daytoy a makatulong kadagiti payunir tapno mapasayaatda ti abilidadda ken naan-anay nga agtalekda ken Jehova bayat nga itultuloyda ti ‘agsilnag kas silsilaw iti lubong’!​—Fil. 2:15.

Dagiti Immuna a Panangikagumaan a Mangusar iti Offset a Panagimprenta

Mabalin a narigrigat nga amang ti trabaho iti tay-ak ken kadagiti kongregasion no awan dagiti magun-odan a nagsayaat a literatura a naibasar iti Biblia. Iti adu a tawen, mayim-imprenta idiay Brooklyn ti literatura para iti Pilipinas. Ngem idi kattapog ti dekada 1970, adda paktoria a naibangon iti mismo a lote ti sanga nga opisina idiay Quezon City. Naipasdek ti pagimprentaan a maawagan iti letterpress, a kaasping ti adda idiay Brooklyn. Gapu itoy, kabaelanen ti sanga nga opisina nga iyimprenta ti amin a magasin.

Iti las-ud dayta a dekada, bimmatad nga iti industria ti panagimprenta, ti letterpress printing a pakausaran ti napudot a buli, ket masukatanen iti offset a panagimprenta. Impamatmat ti direksion a naggapu iti sanga nga opisina iti sangalubongan a hedkuarter nga in-inut met a maaramid daytoy a panagbalbaliw.

 Idi 1980, gimmatang ti sanga nga opisina iti komersial a pagimprentaan a phototypesetting. Nakagatang met ti sanga nga opisina iti South Africa iti kasta a makina ket inranudda ti kapadasanda iti Pilipinas. Daytoy a panagimprenta nga agusar iti sistema a typesetting babaen ti computer ket nausar a kadua ti bassit a pagimprentaan a maawagan iti sheetfed offset press a nagatang iti dayta met laeng a tiempo.

In-inut a nasursuro dagiti kakabsat nga usaren ti offset a panagimprenta. Ni David Namoca, a nalaing nga agusar iti Linotype para iti letterpress printing, nasursurona ti agusar iti makina a phototypesetting. Nasursuro ti dadduma a kakabsat ti agaramid kadagiti offset printing plate ken agimprenta babaen iti kagatgatang a pagimprentaan. Isu nga idi arinunos ti 1980, us-usarenen ti sanga nga opisina ti offset a pamay-an ti panagimprenta tapno maimaldit ti dadduma a ruar Ti Ministeriotayo iti Pagarian ken dagiti magasin kadagiti lenguahe a basbassit laeng a kopia ti kasapulanda.

Ti asideg idin a panagbalbaliw ti offset a panagimprenta ti nangirugi met iti pannakausar dagiti computer a tumulong kadagiti kakabsat nga agipatpatarus ken agisagsagana kadagiti mayimprenta. In-inut a limmaing ken nagkompiansa dagiti kakabsat. Idi agangay, napasayaatda nga agpadpada ti kalidad ken kaadu dagiti mayimprenta babaen ti panangusarda kadagitoy a pamay-an. Kinapudnona, idi 1982 magagaran unay dagiti kakabsat a rumang-ay isu nga inyimprentada ti Kingdom News Num. 31, maysa a publikasion a nakausaran ti adu a kolor, babaen ti panangusarda iti offset a pagimprentaan a mangusar iti maymaysa a kolor. Mamin-innem a naisubo ti papel iti pagimprentaan​—mamimpat para iti uppat a kolor ken namindua para iti dua a kolor. Dakkel a trabaho dayta, ken saan unay a nasayaat ti kalidadna; ngem naragsakan ti amin a nakakita iti adu ti kolorna a Kingdom News a nayimprenta iti bukodtayo a makina.

Nakatulong dayta nga urnos a mangirugi kadagiti bambanag, ngem kasano ngata a maibanag ti naan-anay a panangusar  iti phototypesetting ken offset a panagimprenta babaen ti computer? Adda plano ti organisasion ni Jehova ket asideg idin a mabenepisiaran ti sanga nga opisina ti Pilipinas.

Impaay ti Organisasion ni Jehova ti MEPS

Inautorisaran ti Bagi a Manarawidwid ti pannakaaramid ti sistema a phototypesetting babaen ti computer a makaipaay kadagiti naisangsangayan a kasapulan iti pannakaipablaak ti naimbag a damag iti pinulpullo a lenguahe. Napataud ti Multilanguage Electronic Phototypesetting System (MEPS) idiay Brooklyn. Nupay ti komersial a makina a nausar iti apagbiit iti sanga nga opisina ti nangirugi iti pannakausar ti computer ken offset a panagimprenta iti limitado a pamay-an, makatulong ti MEPS iti sanga nga opisina ti Pilipinas tapno rumang-ay iti daytoy a benneg, agraman ti dadduma pay a sanga nga opisina iti intero a lubong.

Adda dua a pagassawaan a taga Pilipinas a naawis a mapan idiay Wallkill, New York. Nasanay dagiti kakabsat a mangmantener iti MEPS computer ken ti panangusar kadagiti programa ti MEPS iti pannakaisagana dagiti mayimprenta. Napan idiay Brooklyn ti sabali pay nga agassawa a da Florizel Nuico ken ni baketna. Sadiay a nasursuro ni Brother Nuico ti mangpaandar iti M.A.N. nga offset a pagimprentaan. Daytoy laeng ti kasapulan ti sanga nga opisina iti Pilipinas tapno naan-anayen nga agusar iti computer iti pannakaisagana dagiti mayimprenta ken iti offset a panagimprenta.

 Idi 1983, simmangpet ti offset a pagimprentaan a M.A.N. iti Pilipinas. Naibangon dayta babaen ti tulong ni Lionel Dingle manipud iti sanga nga opisina ti Australia. Rinugianen ni Brother Nuico a sanayen dagiti Filipino a kakabsat kadagiti nasursurona idiay Brooklyn. Idi arinunos ti 1983, nayimprentan dagiti umuna a magasin iti daytoy a pagimprentaan. Nupay kasta, di pay naan-anay ti panagandar ti sistema, isu a dadduma a magasin ket nayimprenta babaen ti panangusarda iti napudot a metal ket ti dadduma babaen ti offset a panagimprenta.

Di nagbayag, nalpasen ti sistema. Simmangpet ti umuna a MEPS a computer idi arinunos ti 1983, ket rinugianen ti dua a kakabsat a nasanay idiay Wallkill nga isuro ti dadduma a kakabsat no kasanoda a paandaren ken manteneren ti makina a MEPS. Di nagbayag, agim-imprentadan. Adu a Bethelite ti nasanay a naan-anay no kasanoda nga usaren daytoy a sistema iti panagipatarus, panagiserrek iti impormasion, komposision, ken phototypesetting, agraman ti panangtarimaan kadagiti computer. Iti Pilipinas, komplikado ti panagsanay gapu ta adu a lenguahe ti maus-usar. Ti Pagwanawanan laengen ket mayimprenta iti pito a lenguahe, malaksid iti Ingles. Maibagay unay ti MEPS iti trabaho.

Bimmatad a simmayaat ti kalidad dagiti publikasion a mayim-imprenta. Maipapan kadagiti agim-imprenta, kastoy ti kinuna ni Cesar Castellano, nga agtartrabaho iti paktoria: “Mannalon ti kaaduan kadagiti kakabsattayo. Awan ammo ti dadduma maipapan iti aniaman a makina. Nakaskasdaaw a makita no kasano a tigtignayen ni Jehova dagiti kakabsat babaen ti espirituna nga agaramid iti adu a banag, agraman ti panagimprenta.” Nakasursuro dagiti kakabsat, ket naawat dagiti agibumbunannag iti tay-ak dagiti publikasion a talaga a pumimpintas. Ngem adda pay napatpateg a pagsayaatan​—ti naespirituan—​a naitulong dagitoy nga irarang-ay ti teknolohia kadagiti pamay-an ti panagimprenta.

 Aggigiddan a Naespirituan a Taraon

Idi mayim-imprenta dagiti magasin para iti Pilipinas idiay Brooklyn, innem a bulan wenno nasursurok pay sakbay a mabasa kadagiti lenguahe ti Pilipinas dagiti nayimprenta nga Ingles a magasin. Nupay maipatarus iti Pilipinas dagiti magasin, mabayag ti agkarasubli a pannakaipatulod dagiti manuskrito ken kopia a naipatarus (proofs) ken kamaudiananna ti pannakaipatulod dagiti nayimprenta a magasin. Idi mayim-imprentan dagiti magasin iti Pilipinas idi dekada 1970, bassiten ti mabusbos a tiempo, ngem ti linaon dagiti magasin ket kaskasdi nga innem a bulan a naudi ngem iti Ingles. Adu a Filipino a kakabsat ti mangpampanunot idi, ‘Saan kadi a nagsayaat koma no maigiddan ti bukodtayo a lenguahe iti Ingles a magasin?’ Adu a tawen nga arapaapda laeng dayta.

Nupay kasta, gapu iti pannakaimbento ti MEPS ken ti nabalbaliwan a pamay-an ti panagimprenta, natungpalen ti arapaap laeng idi. Nabigbig ti Bagi a Manarawidwid nga adda nabileg a mamagkaykaysa nga epekto ti aggigiddan a panangadal iti isu met la a material iti intero nga ili ni Jehova. Naibanag daytoy a kalat, ket idi Enero 1986, magun-odanen Ti Pagwanawanan a kagiddan ti Ingles iti uppat a lenguahe ti Pilipinas: Cebuano, Hiligaynon, Iloko, ken Tagalog. Di nagbayag, simmaruno metten ti dadduma pay a lenguahe. Ket anian a sorpresa kadagiti kombension idi 1988 ta naawat dagiti kakabsat ti libro nga Apocalipsis​—Ti Grande a Tampokna Asidegen! iti tallo a lenguahe ti Pilipinas a kagiddan ti Ingles! Naragsakan dagiti kakabsat​—saan laeng a gapu iti napimpintas nga itukon a literatura no di ket mabenepisiaranda iti isu met laeng a programa ti naespirituan a panagpakan a kagiddan iti kaaduan kadagiti kakabsatda iti intero a lubong.

Dagitoy nga irarang-ay kadagiti nayimprenta a publikasiontayo ket dimteng iti tiempo a nariribuk ti kasasaad iti dadduma a paset ti pagilian. Dagiti publikasion ti nangipaganetget iti amin a nasken a kanayon a pagbalinenda a salindeg ni Jehova.

 Enkuentro Dagiti Militar ken Rebelde

Nagbalin nga aktibo dagiti rebelde iti adu a lugar iti pagilian kabayatan ti dekada 1980. Dadduma ket nainaig iti grupo dagiti Komunista. Gagangayen ti enkuentro dagiti tropa ti gobierno ken puersa dagiti subersibo. Masansan a sinubok dagitoy a rinnupak ti panagtalek dagiti kakabsat ken Jehova.

Iti maysa a lugar nga addaan iti kongregasion a buklen ti 62 nga agibumbunannag, nariing dagiti kakabsat iti maysa nga agsapa idi natakuatanda nga agsagsagana dagiti rebelde ken militar a makigubat. Ti pagtaengan dagiti kakabsat ket adda a mismo iti tengnga. Maysa a panglakayen ti napan kadagiti puersa dagiti rebelde, ket napan met ti maysa pay a kabsat kadagiti tropa ti gobierno. Kiniddawda a dida aglalaban sadiay ta adu a sibilian ti mairaman. Ngem di naikankano dagiti kiddawda. Gapu  ta dida makapanaw, naguummong dagiti kakabsat idiay Kingdom Hall. Indauluan ida ti maysa a panglakayen a nagkararag iti medio atiddog ken napigsa tapno mangngeg dagiti tropa ti gobierno nga adda iti ruar. Idi nagmulagat dagiti kakabsat, pimmanawen ti dua a dasig a napan iti sabali a lugar; saanda a nagrurupak. Kombinsido dagitoy a kakabsat nga insalakan ida ni Jehova.

Nasuroken a 16 a tawen nga agdaldaliasat a manangaywan ni Dionisio Carpentero, a kadua ni baketna. Malagipna pay laeng ti napasamak kabayatan ti immuna a tawen a panagbisitana kas manangaywan iti sirkito iti probinsia ti Negros Oriental, iti abagatan a sentro ti Pilipinas. Insalaysayna: “Binisitami ti Linantuyan Congregation. Naragsakankami ta idi Mierkoles, 40 nga agibumbunannag ti kimmuyog kadakami a nangasaba. Ngem dimi ammo a sipsiputan gayam dagiti rebelde ti amin a tignaymi. Asideg iti Kingdom Hall ti paglemlemmenganda. Uppat kadakuada ti napan iti dagusmi iti alas 4:00 ti malem tapno agdamagda iti maipapan kadakami. Inlawlawag ti maysa a panglakayen sadiay a maysaak a manangaywan iti sirkito ket bisbisitaek ti kongregasionda iti kada innem a bulan.”

Nabatad a saan a namati dagiti lallaki iti inlawlawagna. Imbes ketdi, nagsuspetsada a maysa a soldado ni Dionisio, isu a kayatda nga iruar ti panglakayen ni Dionisio tapno patayenda. Simmungbat ti panglakayen nga isu pay nga umuna ti patayenda, ngem pimmanawda.

Intuloy ni Dionisio: “Nagpatnag a nagtaul dagiti aso, a nangipamatmat iti kaadda dagiti rebelde. Namimpat a nagkararagkami iti daydi a rabii, ket kiniddawmi ken Jehova nga iwanwannakami. Pagammuan ta nupay kalgaw idi, nagtudo iti nagpigsa. Pimmanaw dagiti lallaki a nagtambang a mangpatay koma kadakami.”

Kalpasan ti gimong iti Domingo, impakaammo ni Dionisio kadagiti panglakayen a mapandan ken ni baketna iti sumaganad a kongregasion. Nupay kasta, tapno makapanda sadiay, masapul  a lumabasda iti paglemlemmengan dagiti rebelde. “Maysa a lalaki ti tumantan-aw idi iti tawa,” kuna ni Dionisio. “Imbagami pay ketdi kenkuana a pumanawkamin. Nupay kasta, idi alas 8:00 ti rabii, napan dagiti rebelde idiay Kingdom Hall ket damdamagendakami. Imbaga ti panglakayen kadakuada a pimmanawkamin ket limmabaskami pay ketdi iti paglemlemmenganda. Nakaskasdaaw ta didakam nakita. Daytoy a kapadasan ti nangisuro kadakami nga agtalek ken Jehova ken agbalinkami a natured a mangsaranget kadagiti pakarigatan.” Siraragsak nga itultuloy ni Dionisio ti panagserbina a kadua ni baketna.

No maminsan, narigat ti mangasaba gapu kadagiti kasta a rinnupak. Mabalin a mairamanka iti rinnupak no mairana nga addaka kadagita a lugar iti dayta nga oras. Ngem no dadduma, adda grupo wenno sabali a mangipakaammo kadagiti kakabsat maipapan iti umadani a panagrurupak. No kastat’ mapasamak,  mangpili dagiti kakabsat iti nataltalna a pangasabaanda agingga a malpas ti panagrurupak. Nupay kasta, agtultuloy ti panangikasaba iti Pagarian, ket nakasursuro dagiti kakabsat nga agpannuray ken Jehova.

Dagiti Suot iti Neutralidad

Kinuna ni Jesus maipapan kadagiti pasurotna: “Saanda a paset ti lubong, a kas kaniak a saan a paset ti lubong.” (Juan 17:14) Kas kadagiti dadduma a nasion, dagiti Saksi ni Jehova iti Pilipinas ket saan a makipaspaset iti politika ken kadagiti namilitaran a panagrurupak. Dida ‘mangitag-ay iti kampilan’; no di ket, binaybay-andan dagiti igamda ket sursurotenda dagiti dalan ti talna kas iti insuro ni Jehova. (Mat. 26:52; Isa. 2:4) Nalatak daytoy neutral a takderda iti intero a Pilipinas, ket bigbigen dagiti tattao iti amin a dasig a saan a peggad kadakuada dagiti Saksi ni Jehova. Nupay kasta, addada tiempo a kasapulan a sibabatad nga ipakita dagiti adipen ni Jehova no asino ti dasdasiganda. Daytoy ti nagserbi a proteksionda.

Adun ti kapadasan ni Wilfredo Arellano iti panagserbina iti nadumaduma a teritoria kas agdaldaliasat a manangaywan. Dadduma ket natalna ken medio nariribuk ti dadduma. Idi 1988, binisitana ti maysa a kongregasion iti abagatan a sentro ti Pilipinas. Dagiti kakabsat sadiay ket pilpiliten dagiti subersibo a makikadua kadakuada nga umalsa iti gobierno. Sititibker a nagkedked dagiti kakabsat.

Insalaysay ni Wilfredo ti napasamak: “Bayat ti ibibisitak, aktibo dagiti tropa ti gobierno iti teritoria ti kongregasion. Kayatda nga organisaren dagiti umili nga agbalin a maysa nga armado a grupo a manglaban kadagiti subersibo. Iti miting nga inangay ti pannakabagi ti gobierno, naikkan dagiti kakabsat iti gundaway a mangilawlawag no apay a dida makikadua kadagiti subersibo wenno iti armado a grupo ti gobierno. Nupay binusor ti dadduma nga umili ti takdermi, rinespetonakami ti pannakangiwat ti gobierno.”

 Insalaysay ni Wilfredo ti simmaganad a napasamak: “Idi nagsubli ti maysa a kabsat iti talonna kalpasan ti miting, nasabatna ti maysa a grupo dagiti armado unay a lallaki ken dua a lallaki a baludda a nabarabadan dagiti matada. Napagsaludsodan no timmabuno iti miting ti gobierno, ket simmungbat a sipupudno. Kayat a maammuan dagiti armado a lallaki no nakikadua iti armado a grupo ti gobierno, ngem imbagana a saan, ket inlawlawagna ti neutral a takderna. Isu a pinalubosandan nga agawid. Sumagmamano la a minuto ti napalabas, nangngegna ti dua a kanalbuong ket naamirisna a napaltoganen dagiti lallaki a nabarabadan dagiti matada.”

Idi dekada 1970, ken idi kattapog ti dekada 1980, impaalagad ti linteg iti Pilipinas a maipapilit ti panagbutos ti amin nga umili. Naibalud dagiti saan a nagtungpal. Masapul ngarud nga ipakita ti ili ni Jehova ti kinasungdoda iti Dios. Kas kadagiti Kristiano a kakabsatda iti intero a lubong, tagtaginayonen dagiti adipen ni Jehova iti Pilipinas ti neutral a takderda iti politika, ket agtalinaedda a “saan a paset ti lubong.”​—Juan 17:16.

Idi nasukatan ti gobierno idi 1986, narebisar ti konstitusion ti pagilian, ket naikkat ti linteg a mangipapilit iti panagbutos isu a saanen a marigatan dagiti kakabsat. Nupay kasta, adda pay dadduma a pakasuotan a sinaranget ti adu, nangnangruna dagiti ages-eskuela.

‘Saandanto a Sursuruenen ti Gubat’

Dimmakkel ni Irene Garcia iti probinsia ti Pampanga, iti sentral Luzon. Sinarangetna ti parikut a sarsarangten pay laeng ti adu nga agtutubo. Iti haiskul, makalikagumanda nga agsanay nga agsoldado. Ngem personal nga inkeddeng dagiti estudiante a Saksi ni Jehova a dida makipaset iti programa a mangisursuro iti pannakigubat. Idi damo, nagkararag ni Irene ken Jehova para iti tulongna. Kalpasanna, gapu iti pananglaglagipna iti tallo a matalek a Hebreo nga agtutubo idi panawen ni mammadto a Daniel, isu a mismo ti napan iti komandante a mangsansanay iti  panagsoldado ket kiniddawna a saan koma a makipaset iti panagsanay. (Dan., kap. 3) Nupay dina naawatan a naimbag ti takder ni Irene, inapresiar ti komandante ti inlawlawagna. Nupay kasta, namakdaar a nababanto ti gradona gapu iti dina pannakipaset. Simmungbat ni Irene: “Saan a bale. Saysayaatek laengen ti dadduma pay nga asignaturak.” Naikkan iti sabali nga aramidenna imbes nga agsanay nga agsoldado. Kinunana: “Gapu iti dayta, dadduma nga annak dagiti Saksi ket saanen a nagproblema iti dida pannakipaset iti panagsanay, ket kaskasdi a nagturposak a maysa latta kadagiti sangapulo a nangato ti gradoda.”

Saan nga amin a komandante a mangsansanay iti panagsoldado ti nangipalubos iti di panagsanay nga agsoldado. Pinagbalin ti dadduma a komandante a narigat ti panagturpos dagiti estudiante. Nupay kasta, ti panangsalimetmet kadagiti prinsipio ni Jehova ti nangisuro iti napateg a leksion kadagiti rinibu nga agtutubo: Ti natibker nga idadasig iti Pagarian ni Jehova ken ti panangsalimetmet iti neutralidad kadagiti gannuat ti lubong ket mangyeg iti proteksion ken pammendision ni Jehova.​—Prov. 29:25.

Umad-adu ti Bilang Dagiti Kombension

Ita, sukimatentayo dagiti naespirituan a panagtataripnong ti ili ni Jehova. Kanayon a naragsak nga okasion dagitoy. Yantangay manmano dagiti Saksi iti pagilian sakbay ti Gubat Sangalubongan II, awan ti dadakkel a panagtataripnong agingga idi kalpasan ti gubat. Nupay kasta, adda dagiti panangikagumaan a mangparegta kadagiti kakabsat iti kastoy a wagas. Kinapudnona, impadamag ti 1941 Yearbook ti maysa a kombension a naangay idiay Manila idi Marso 1940.

No lagipenyo, imbalud dagiti Hapones ni Joseph dos Santos. Winayawayaan idi agangay dagiti Americano a soldado idi kattapog ti 1945. Isut’ interesado unay iti naespirituan a pagimbagan dagiti kakabsat, nga adu kadakuada ti kabbaro iti organisasion. Adda dagiti nayurnos a tumulong kadakuada tapno  masursuroda ti mangisuro a sieepektibo kadagiti Nainkasuratan a kinapudno iti dadduma a tattao babaen ti panangyadal iti Biblia. Ti nasional nga asamblea a naangay idiay Lingayen, Pangasinan, idi arinunos ti 1945 ti maysa a pamay-an ti panangaramid iti daytoy. Agarup 4,000 ti timmabuno, a mangipamatmat nga adu ti interesado idi a tiempo. Anian a nagragsak nga okasion daydi, yantangay nagpatinggan ti gubat!

Nanipud idi, kanayonen nga adu dagiti tumabtabuno kadagiti kombension bayat nga immadu dagiti agibumbunannag. Agarup 17 a tawen kalpasanna, dayta nga 4,000 ket nagbalinen a 39,652. Kalpasanna, saanen a maymaysa ti nakaangayan dagiti kombension no di ket pito. Kalpasan ti 15 pay a tawen (1977), linab-awanen dagiti timmabuno kadagiti kombension distrito ti bilang a 100,000. Adda idin 20 a kombension a maang-angay iti intero a pagilian. Walo a tawen kalpasanna, immadu ti tumabtabuno iti nasurok a 200,000, ket idi 1997, ti bilang dagiti timmabuno kadagiti kombension ket nasuroken a 300,000. Para iti tawen 2002, adda naiplano nga 63 a kombension distrito, ti kaaduan pay laeng a bilang. Narigat ken nangina no dadduma ti agbiahe a mapan kadagiti isla. Nasingsinged dagiti kakabsat no ad-adu ti pagkombensionan. Saanda a marigatan a tumabuno no as-asidegda kadagiti kakabsat ti pagkombensionan. Kas resultana, ad-adu ti mabenepisiaran kadagitoy a naespirituan a piesta.

Bembendisionan ni Jehova Dagiti Panangikagumaan a Tumabuno

Saan idi a nalaka ti makiasamblea ken makikombension. Idi 1947, iti makin-amianan a paset ti pagilian, agbalsa dagiti kakabsat iti Karayan Abra tapno makatabunoda iti asamblea sirkito  idiay Vigan, nga adda iti kosta. Iti sabangan, lasangenda dagiti balsa sada ilako dagiti kayo tapno adda igatangda iti tiket iti bus a mangyawid kadakuada iti kabambantayan kalpasan ti asamblea. Nagitugotda kadagiti sinako a bagas, rineppet a pagsungrod, ikamen, inkuyogda ti adu nga annakda, ken kanayonda a nakaisem bayat ti asamblea. No adda bagas, pagsungrod, kadaanan a dalikan, ken ikamen, naipaay aminen dagiti namaterialan a kasapulanda.

Idi 1983, maysa a grupo a naggapu iti Caburan Congregation iti abagatan a Pilipinas iti probinsia ti Davao del Sur ti nagna iti tallo nga aldaw a bimmallasiw iti kabambantayan tapno makadanonda iti terminal ti de motor a barangay. Nagdaliasatda babaen ti de motor a barangay iti maysa pay nga aldaw tapno makadanonda iti pagkombensionan. Nariknada a nabenepisiaranda uray no nagbannog ken naggastoda gapu iti rag-oda a nakipulapol kadagiti dadduma iti kombension a “Panagkaykaysa iti Pagarian” a Kombension Distrito.

Idi 1989, maysa a pamilia nga addaan iti dua nga annak, nga agtawen iti dua ken uppat, ti nagna iti 70 a kilometro manipud iti ili ti El Nido idiay Palawan tapno tumabunoda iti asamblea sirkito. Dua nga aldaw a nagnada iti kabakiran a sadiay manmano laeng dagiti malasin a desdes. Bayat ti pannagnada, masapul nga ikkatenda dagiti alimatek iti bagida. Ti dakdakes pay, nagmalmalem a nagtudo iti dua nga aldaw. Adu a waig ken karayan ti masapul a ballasiwenda, ngem awan dagiti rangtay. Nupay adda dagitoy a lapped, sitatalged a nakasangpet ti pamilia. Anian ti ragsakda a nakilangen kadagiti kakabsat sadiay!

Iti dadduma a lugar, bassit ti makukuarta isu a marigatan dagiti pamilia a maaddaan iti umdas a kuartada a makikombension. Kasta ti parikut ni Ramon Rodriguez idi 1984. Isu ken ti pamiliana ket agnanaed iti isla ti Polillo, iti makindaya a kosta ti Luzon. Mangngalap ni Ramon. Makalawas laengen sakbay ti kombension, ngem ti pamiliana a buklen ti pito ket addaan laeng iti umdas a kuarta para iti maysa a tumabuno. Inkararagda  daytoy ken Jehova, ket kalpasanna, kadua ni Ramon ti 12 ti tawenna a baritona a nagkalap. Nagpataawda ket inwayatda dagiti iketda ngem awan ti nakalapanda. Kalpasan ti sumagmamano nga oras, impilit ti baritona nga umasidegda iti balayda sada padasen manen. Pinadasda pay iti naminsan. Kuna ni Ramon: “Dimi ninamnama, ngem idi guyodenmi ti iket, napno dayta iti ikan, nga uray la a napno ti bilog.” Nasurok a 500 a kilo nga ikan ti nakalapda! Babaen ti panangilakoda iti ikan, addan umdas a kuartada tapno ti intero a pamilia Rodriguez ket makatabuno iti kombension.

Iti simmaganad a rabii, dadduma a kakabsat a kayatda met ti makikombension ti nangiwayat iti iketda iti isu met la a lugar ket nakaalada iti 100 a kilo nga ikan. Kuna pay ni Ramon: “Nasdaaw dagiti mangngalap a di Saksi a napan nagkalap ken nangiwayat iti iketda iti isu met la a tiempo ta awan man la ti uray maysa nga ikan a nakalapda. Kinunada: ‘Binendisionan ida ti Diosda agsipud ta mapanda makikombension.’” Kanayon a makitkita dagiti pamilia a Filipino a Saksi a ti panangyun-una kadagiti naespirituan a banag iti biag ken ti panagtignay a maitunos iti kararag ti maysa a tao ket mangyeg iti rag-o ken bendision ni Jehova.

Dagiti Naisangsangayan a Kombension

Siraragsak a malaglagip ti ili ni Jehova iti intero a lubong dagiti napalabas a kombension. Kasta met laeng dagiti kakabsat iti Pilipinas. Nupay maapresiar ti amin a programa iti kombension, dadduma ti addaan iti naisangsangayan a kaipapanan ket malaglagip unay ken maipatpateg dagitoy. No dadduma, internasional a panagtataripnong dagitoy wenno, nalabit, dagiti kombension nga agbakasion dagiti misionero iti pagilianda ket iranudda dagiti kapadasanda kadagiti dimmar-ay.

Kas naibaga itayen, adu a kakabsat a Filipino ti agserserbi kas misionero iti dadduma a nasion iti Asia ken kadagiti isla iti baybay. Iti sumagmamano nga okasion, agkontribusion dagiti  Saksi iti intero a lubong iti pondo a makatulong kadagiti misionero tapno agawid ken makikombension iti pagilianda. Nabenepisiaran met dagiti Filipino a misionero iti daytoy naayat a probision. Idi 1983, 1988, 1993, ken 1998, adu ti natulongan nga agawid iti Pilipinas tapno tagiragsakenda dagiti kombension a kadua dagiti pamilia ken gagayyemda. Ipakita dagiti report idi 1988 a 54 a misionero nga agserserbi iti 12 a pagilian ti nagawid a timmabuno kadagiti kombension iti Pilipinas. Iti dayta a tiempo, dagitoy a 54 ket nakapagserbidan iti promedio a 24 a tawen iti amin-tiempo a serbisio. Naan-anay a tinagiragsak ti tunggal maysa dagiti ebkas ken kapadasan nga insalaysayda iti programa.

Dadduma ti makalagip kadagiti kombension gapu kadagiti pasamak a mainaig iti dayta ken ti determinasion dagiti kakabsat nga agtultuloy nupay adda dagiti pakarigatan. Kas pagarigan, sakbay la unay ti “Nadiosan a Talna” a Kombension Distrito idi 1986 idiay Surigao, sadi Mindanao, nabagyo ti siudad iti angin a 150 a kilometro iti kada oras. Nakaro ti pannakadadael ti atep ti istadium. Awan ti koriente iti intero a siudad ket naisubli  laeng kalpasan ti kombension. Masapul met a masakdo ti danum iti lugar nga 6 a kilometro ti kaadayona. Saan a dayta ti nangpasardeng iti panagtataripnong dagiti Saksi. Inurnong dagiti kakabsat ti aniaman a nabati a mabalin nga usaren iti entablado ket imbangonda iti gymnasium iti abay a mismo ti istadium. Nangabangda iti generator a mangpasilaw iti sumagmamano a bombilia, mangpaandar iti sound system, ken maysa a refrigerator para iti kapeteria. Nupay 5,000 ti manamnama idi a tumabuno, 9,932 ti kangatuan a bilang dagiti nangtagiragsak iti kombension! Dagitoy ket pudno a Kristiano saan laeng nga iti nasayaat a paniempo.

Dagiti internasional a kombension ti nangnangruna a nakallalagip. Inyurnos ti Bagi a Manarawidwid a maangay dagiti internasional a kombension idiay Manila idi 1991 ken 1993. Nangibati dagiti delegado iti nagsayaat a pakasarsaritaan iti siudad. Anian a nagsayaat a panagpipinnaregta daytoy kadagiti kakabsat a Filipino, a kaaduan kadakuada ti di makabael nga agbiahe ken agpasiar iti dadduma a pagilian! (Roma 1:12) Maay-ayatan unay dagiti ganggannaet a delegado iti napasnek ken nainggayyeman a kinamanagpadagus nga impakita dagiti kakabsat a Filipino kadakuada. Insurat ti agassawa a taga Estados Unidos: “Agyamankami unay iti makabang-ar a panangabrasayo. Nainggayyeman unay ti panangawatyo kadakami nga uray la a siaayat nga inarakupdakami!”

Idi 1993, dagiti istadium iti tallo a lugar iti Manila ti nausar, ket iti sadinoman a nagpalawagan ti kameng ti Bagi a Manarawidwid, naikonekta ti tallo a lugar babaen ti telepono. Anian ti ragsak dagiti delegado idi nairuar ti Baro a Lubong a Patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan iti Tagalog! Kinuna ti maysa nga agtutubo a sister: “Maragsakanak unay. Il-iliwek idi nga addanto koma ti tiempo a maaddaantayo iti Baro a Lubong a Patarus iti Tagalog. Anian a sorpresa idi naawatko dayta!”

Idi 1998, nabaliktad ti kasasaad. Iti damo unay a gundaway nanipud idi 1958, naawis ti Pilipinas a mangibaon kadagiti  delegado iti sabali a pagilian. Isu a 107 a Filipino ti napan iti Makinlaud a Kosta iti Estados Unidos tapno makikombensionda sadiay. Iti Setiembre, 35 pay ti naaddaan iti pribilehio a tumabuno iti internasional a kombension idiay Korea. Pudno a napateg ti naaramidan dagita a kombension iti pannakaisuro ken panagkaykaysa ti ili ni Jehova ken iti panangtulong iti amin a pagbalinenda ni Jehova a salindegda.

Ita, iturongtayo ti atensiontayo iti trabaho iti tay-ak. Kasano a naibanag daytoy iti pagilian a nagadu ti lenguahena?

Panangiburay iti Naimbag a Damag iti Adu a Lenguahe

Kas nadakamaten, kaaduanna, nalaklaka a makasursuro dagiti tattao iti kinapudno no mausar ti bukodda a lenguahe. Narigat daytoy iti Pilipinas agsipud ta adu ti lenguahe a maus-usar. Nupay kasta, inkagumaan dagiti Saksi ni Jehova nga ipaay ti kasapulan dagiti tattao babaen ti panangasabada kadakuada iti bukodda a lenguahe ken panangisaganada iti literatura a naibasar iti Biblia iti nadumaduma a lenguahe.

Kaaduanna, makasabaan ti maysa a grupo babaen kadagidiay makapagsao iti dayta a lenguahe. Iti dadduma a kasasaad,  a manmano a Saksi ti makaammo iti lenguahe, pinadas dagiti naregta nga agibumbunannag ken payunir nga adalen dayta. Iti kastoy a pamay-an, tinuladda ni apostol Pablo, a nagbalin nga ‘amin a bambanag iti amin a kita ti tattao.’​—1 Cor. 9:22.

Nupay ti Pilipinas ti maikapat kadagiti pagilian iti lubong a kaaduan iti populasionna nga agus-usar iti Ingles kas opisial a lenguahena, saan nga Ingles ti pagsasao ti kaaduan nga umilina. Saan nga amin ket nalaing nga agbasa iti Ingles, isu a masapul dagiti publikasion iti nadumaduma a lenguahe ti Pilipinas. Adun a tawen nga ipatpatarus dagiti Saksi ni Jehova ti adu a publikasion a naibasar iti Biblia iti di kumurang a 17 kadagitoy a lenguahe. Dadduma ti addaan laeng iti maysa wenno dua a broshur​—kas iti Tausug, maysa a lenguahe dagiti Muslim iti abagatan, wenno ti Ibanag, a pagsasao ti bassit nga etniko a grupo iti asideg ti makin-amianan unay a paset ti pagilian. Kaaduanna, maawatan ken ammo dagiti tattao ti maysa kadagiti pito a kangrunaan a lenguahe. Maipatpatarus Ti Pagwanawanan ken mayim-imprenta dagitoy. Isu a maiparang dagiti naespirituan a programa kadagitoy a lenguahe kadagiti Kingdom Hall wenno kadagiti asamblea ken kombension.

Kadagiti nabiit pay a tawen, imparegta ti gobierno ti pannakausar ti lenguahe a Pilipino, nga isu met la dayta ti Tagalog. Kadagiti kaputotan a naipasngay iti daytoy a tiempo, nakadkadlaw dagiti epektona. Immadu ti agsasao ken agbasbasa iti Pilipino, idinto ta awan ti nagbalbaliwan wenno bimmassitan ti pannakausar ti dadduma a lenguahe. Madlaw daytoy iti kaadu ti bilang ti mayimprenta a Ti Pagwanawanan iti lenguahe a Tagalog. Idi 1980, ti intero a sirkulasion ti Tagalog nga edision iti kada ruar ket 29,667. Idi tawen 2000, nagbalin a mamimpat daytoy a bilang, ta nakagteng iti 125,100 iti kada ruar. Iti dayta met la a tiempo, bassit laeng ti nagbaliwan ti Ingles ket kalkalainganna ti inaduan ti dadduma a lenguahe ti Pilipinas.

 Suportaran ti Pamilia ti Bethel ti Trabaho iti Tay-ak

Adda 380 nga amin-tiempo a ministro nga agserserbi iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova iti Quezon City, a paset ti nagtitipon a siudad a maawagan iti Metro Manila. Adda 69 a miembro nga agipatpatarus ken proofreader kadagiti publikasion iti nadumaduma a lenguahe. Nabiit pay a nakompleto ti dadduma kadakuada ti pannakaipatarus ti kompleto a Hebreo a Kasuratan ti New World Translation iti tallo a lenguahe: Cebuano, Iloko, ken Tagalog. Sipud pay idi nairuar ti Kristiano a Griego a Kasuratan iti daytoy a Biblia idi 1993, segseggaanen dagiti kakabsat ti kompleto a Baro a Lubong a Patarus. Anian a ragsakda idi naawatda ti Tagalog nga edision kas maysa kadagiti nairuar a publikasion iti kombension distrito idi ngudo ti 2000! Di nagbayag, simmaruno ti Cebuano ken Iloko nga edision. Ginasut a ribu a tattao iti tay-ak ti mabenepisiaran itan iti daytoy nalawag, umiso, ken agtutunos a pannakaipatarus ti Nasantuan a Kasuratan.

Nadumaduma ti kapadasan, pannakasanay, ken edukasion dagiti miembro ti pamilia ti Bethel iti Pilipinas ket 28 ti nadumaduma a lenguahe ken dialektoda. Isu nga adu kadakuada ti kualipikado nga agipatarus kadagiti publikasion a naibasar iti  Biblia. Nupay kasta, ti panagipatarus ket maysa laeng a paset iti trabaho a maar-aramid iti Bethel.

Agduduma ti trabaho dagiti boluntario iti Bethel a mangsuportar iti nakapatpateg a trabaho a panangasaba iti tay-ak. Dadduma a kakabsat ti agimprenta kadagiti magasin ken dadduma pay a literatura. Ti dadduma pay a boluntario ket agitulod met iti literatura iti nadumaduma a lugar iti Luzon. Adu ti tumultulong kadagiti trabaho iti Pagtaengan a Bethel a mismo, kas iti panagluto, panagdalus, panangmantener kadagiti alikamen, ken dadduma pay. Adda met dagiti natudingan iti Service Department, a sadiay umawat ken agipatulodda kadagiti surat iti adu a lenguahe tapno matulongan dagiti kongregasion, agdaldaliasat a manangaywan, ken amin-tiempo nga ad-adipen iti tay-ak. Agasenyo ti kaadu ti surat a maaw-awat manipud iti agarup 3,500 a kongregasion iti intero nga arkipelago!

Sipud idi damo a pannakaipasdek ti sanga nga opisina idi 1934 agingga iti ngalay ti dekada 1970, iwanwanwan ti adipen, wenno manangaywan iti sanga nga opisina, dagiti aktibidad. Idi nagawiden ni Joseph dos Santos idiay Hawaii, ni Earl Stewart, maysa a misionero a taga Canada, ti naituding  iti dayta a rebbengen iti agarup 13 a tawen. Dua pay a kakabsat ti nagserbi iti kasta a rebbengen iti apagbiit laeng a tiempo kalpasanna. Idi 1966, ni Denton Hopkinson, a simmangpet idi 1954, ti natudingan a manangaywan iti sanga nga opisina. Nagserbi a naimbag kas manangaywan iti agarup sangapulo a tawen agingga a nakita ti organisasion ni Jehova a nasken a maipaannurot ti baro nga urnos ti panangiwanwan kadagiti sanga nga opisina iti intero a lubong.

Maitunos iti pannakaimaton dagiti sanga nga opisina iti intero a lubong, idi Pebrero 1976, saanen a maymaysa a tao ti mangiwanwan iti sanga nga opisina no di ket maysa a Branch Committee. Daytoy a grupo dagiti kualipikado a lallaki nga agtartrabaho iti sidong ti panangimaton ti Bagi a Manarawidwid ti mangar-aramid kadagiti desision a mangap-apektar iti trabaho iti tay-ak ken iti sanga nga opisina. Lima ti dati a miembro ti Branch Committee iti Pilipinas. Kalpasanna, yantangay kaaduan kadagiti immuna a miembro ti komite ket ganggannaet a misionero, napanunotda a nasaysayaat no manayonan ti bilang dagiti Filipino a kakabsat. Isu nga adda idi tiempo a nagbalin a pito ti bilang dagiti miembro ti komite.

Nagminar a dagus ti pagimbagan daytoy nga urnos ti Branch Committee. Kuna ni Denton Hopkinson, nga agserserbi ita kas coordinator ti Branch Committee: “No lagipentayo ti napalabas, makitatayo no kasano a nainsiriban ken naintiempuan daydiay nga urnos. Gapu iti kaadu ti trabaho ken kadakkel ti organisasion, amin dagitoy a banag ket saan a kabaelan a tamingen ti maymaysa a tao. Ita, ad-addan a padapada ti pannakaiwaras ti rebbengen.”

Kastoy ti kuna ti Proverbio 15:22: “Iti kinaadu dagiti manangbalakad adda maitungpal.” Ti panagkonsulta iti sabsabali ket agbanag iti panagririnnanud iti kinasirib. Iyap-aplikar ti Branch Committee iti Pilipinas dayta a prinsipio. Nanipud idi natudingan ni Brother Hopkinson kas manangaywan iti sanga nga opisina, immadun iti naminsangapulon dagiti miembro ti  Bethel, ken kasta met ti trabaho. Ita, addan lima a nabayagen nga adipen ni Jehova a mangbukel iti Branch Committee. Iti promedio, tunggal maysa kadakuada ket nakabusbosen iti nasurok a 50 a tawen iti amin-tiempo a serbisio. Talaga a makatulong ti agtitipon a kapadasanda bayat ti sigaganetget nga irarang-ay ti trabaho iti amin nga isla iti sidong ti panangiwanwan ni Jehova. Ti Branch Committee ken amin a miembro iti pamilia ti Bethel ibilangda a naindaklan a pribilehio ti mangsuportar iti daytoy a trabaho.

Panangidanon iti Kinapudno Kadagiti “Amin a Kita ti Tattao”

Ti panangitungpal iti trabaho a panangasaba ket pudno a maitunos iti pagayatan iti Dios nga ‘amin a kita ti tattao ket maisalakan ken dumteng iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.’ (1 Tim. 2:4) Ania a “kita” ti tattao ti natulongan dagiti naregta a mangaskasaba iti intero a Pilipinas?

Ni Marlon ket maysa a kita ti tao a kanayon a maisarsarak. Isut’ pagaammo iti purokna kas maysa a lalaki nga aduan iti bisio: agsigarilio, agbartek, agdroga, ken kabarkada dagiti dakes.  Idi immay dagiti Saksi, naginteres ti ina ni Marlon iti mensahe ti Pagarian. Magna dagiti payunir kadagiti natapuk ken napitak a kalsada tapno iyadalanda ni nanangna. Idi damo, awan ti interes ni Marlon a makipagadal no di ket pasaray lumabaslabas laeng. Nupay kasta, impakita dagiti kakabsat a nangyadal ken inangna a maseknanda kenkuana. Idi agangay, saanna laeng a rinugian ti nakipagadal no di ket pinapukisna payen ti buokna a pagassiket tapno makigimong iti umuna a gundaway idiay Kingdom Hall. Napartak ti irarang-ayna, ket nasdaaw pay ketdi dagiti nakakita iti dakkel a nagbaliwan ti estilo ti panagbiagna. Agserserbi itan ni Marlon kas amin-tiempo a ministro, a mangiburburay iti kinapudno iti sabsabali. Ania ti nangtignay kenkuana nga umawat iti kinapudno? Impamatmatna a ti kinaregget dagiti payunir a nangyadal ken ni inangna ti nangkombinsir kenkuana nga ik-ikutanda ti kinapudno.

Mabalin a ti dadduma ket kasla saan nga agduyos nga umawat iti kinapudno. Nupay kasta, dagiti manangiwaragawag iti naimbag a damag dida ipato nga umun-una dagiti tattao no di ket ikkanda ida iti gundaway a dumngeg. Iti bassit nga isla ti Marinduque, adda special pioneer a nangasaba iti maysa a balay. Idi nalpasna a kinasabaan, dinamagna no adda pay sabali nga agnanaed sadiay. Imbaga ti bumalay nga adda pay agnanaed iti ngato ngem innayonna: “Bay-amon, dikan umuli; nauyong dayta ken managpungpungtot.” Nupay kasta, narikna ti payunir a masapul a maikkan iti gundaway ti lalaki a makangngeg iti mensahe iti Pagarian. Idi inasitganna ti ridaw, nakita ti payunir a kasla agur-uray ti lalaki kenkuana. Siiisem ti payunir a nangitukon iti libre a panagadal iti Biblia iti pagtaengan. Nasdaaw ti payunir ta ti lalaki nga agnagan iti Carlos ket kasla naragsakan iti tukon. Nairugi ti panagadal iti Biblia kenkuana ken iti asawana.

Iti maikadua nga isasarungkar ti payunir, impudno ni Carlos nga adda nakaro a parikutda nga agassawa ket pinanggepda payen ti agpakamatay. Idi damo a simmarungkar ti payunir iti  umuna a kadsaaran, indekket ni Carlos ti lapayagna iti datar tapno dumngeg, ket nangngegna ti panangupay ti bumalay iti payunir tapno din umuli. Idi nangngegna dayta, inkararagna a di koma ikankano ti payunir ti balakad ket umuli koma latta ta mabalin a daytoyen ti sungbat ti kiddawda nga agtalna koman ti panunotda. Pudno a nangyeg iti natalna a panunot ti panagadalda iti Biblia. Naggiddanda a nabautisaran, ket ita, maysan a regular pioneer ti asawa ni Carlos.

Ti maysa pay a lalaki nga agnagan iti Victor ket nasursuruan kadagiti pannursuro dagiti Budista ken Katoliko. Pampanunotenna idi no apay a nagadu ti relihion iti lubong. Rinugianna a mismo ti nagsapul iti kinapudno. Idi nasukimatnan ti Islam, Hinduismo, Shintoismo, Confucianismo, teoria ti ebolusion, ken dadduma pay a pilosopia, awan kadagitoy ti makapnek kenkuana. Iti panagsapulna iti kinapudno, naammuanna a ti laeng Biblia ti aglaon kadagiti umiso a padto. Isu nga impamaysana a sinukimat ti Biblia. Babaen ti panangsukimatna kadagiti Kasuratan, isu ken ti nobiana a ni Maribel, ti nangikeddeng a di umiso a pannursuro ti Trinidad, umap-apuy nga impierno, ken ti purgatorio. Ngem kasla adda pay kurang.

Iti sumagmamano a tiempo kalpasan a nagkasarda ken Maribel, nakisarita ni Victor iti maysa a Saksi ket naammuanna a nasken nga usaren ti nagan ti Dios. Idi nakitana daytoy iti Bibliana, dagus a rinugian ni Victor nga usaren ti nagan ni Jehova kadagiti kararagna. Di nagbayag, tumabtabunon kadagiti gimong idiay Kingdom Hall ket napartak ti irarang-ayna iti naespirituan. Naggiddanda ken ni Maribel a nabautisaran idi Mayo 1989, ket ita, agserserbin ni Victor kas agdaldaliasat a manangaywan, a mangpabpabileg kadagiti kongregasion.

Nakatulongen dagiti payunir kadagiti tattao iti amin a kasasaad. Maysa nga special pioneer iti makin-abagatan a paset ti Luzon ni Primitiva Lacasandile. Iti maysa a barrio, rinugianna nga inyadalan iti Biblia ti agassawa nga addaan iti dua nga annak. Napanglawda. Naminsan, idi simmangpet ni Primitiva a  mangyadal iti Biblia, nakigtot a nakakita a ti inauna nga anak ket naibitin iti sako iti balayda, nga agsangsangit. Kuna ni Primitiva: “Agas-asa iti kutsilio ti ina ket dandanin patayenna ti ubing. Linapdak ket dinamagko no apay nga aramidenna ti kasta. Inlawlawagna a mariribukan iti narigat a pinansial a kasasaadda.” Nangipaay ni Primitiva iti balakad manipud Biblia maipapan iti parikutda, a nagresulta iti pannakaispal iti biag ti ubing. Intultuloyda ti nagadal iti Biblia ket rinugianda ti timmabuno kadagiti gimong, nupay rumbeng a magnada iti walo a kilometro tapno makadanonda iti paggigimongan. Rimmang-ay ti agassawa ket nabautisaranda, ket ita, maysan a panglakayen iti kongregasion ti asawa a lalaki. Kuna ni Primitiva: “Ti dandani napapatay nga ubing ket maysa itan a regular pioneer. Pudno a makaispal iti biag ita ken iti masakbayan ti trabaho nga inted ni Jehova kadagiti adipenna.”

Panagserbi iti Lugar nga Adda Dakdakkel a Panagkasapulan

Adu pay ti lugar a manmano laeng dagiti manangiwaragawag iti Pagarian. Nagboluntario dagiti payunir ken agibumbunannag a mapan kadagitoy a lugar. Agserserbi idi da Pascual ken Maria Tatoy kas regular pioneer. Nagboluntarioda a kumuyog ken ni Angelito Balboa, maysa idi nga special pioneer, tapno tumulongda a mangasaba idiay Isla ti Coron, a makinlaud a paset ti Pilipinas. Tapno masuportaranda ti bagida, nagkalap ni Pascual a kadua ti maysa pay a kabsat ket nagaramid ni Maria iti kankanen nga ilakona.

Idi bimmisita ti manangaywan iti sirkito, dinakamatna ti panagkasapulan idiay Culion, a sabali pay nga isla. Ti lugar ket addaan iti purok dagiti agkukutel, ken uppat laeng ti agibumbunannag sadiay. Inawisna ti agassawa a Tatoy a mapan sadiay. Immannugot da Pascual ken Maria, ket binendisionan ni Jehova dagiti panagreggetda. Nagbalin itan a dua a kongregasion ti uppat la idi nga agibumbunannag idiay Culion.

 Idi ngalay ti dekada 1970, adu a taga Vietnam ti nagbakuit babaen ti panagluganda kadagiti paraw. Adu kadakuada ti nakadanon iti Pilipinas. Iti agarup 20 a tawen, agdadarison ti tattao iti kampo dagiti nagbakuit. Adda maysa a dakkel a kampo idiay Isla ti Palawan. Dadduma a Filipino a kakabsat ti nagboluntario a mangiranud iti kinapudno kadagitoy a tattao. Immay timmulong ti maysa a kabsat a lalaki a taga Estados Unidos a makaammo iti Vietnamese. Inawat ti dadduma nga adda iti kampo ti kinapudno. Immakar iti sabali a lugar ti dadduma a pamiliar kadakuadan ti nagan a Jehova ken kadagiti Saksi.

Agserserbi dagiti special pioneer iti adu kadagiti nasulinek a lugar iti Pilipinas. Masansan nga ikuyogda ti dadduma nga agibumbunannag ken payunir a kaduada a mangasaba kadagiti nasulinek a lugar. Saritaen ni Norma Balmaceda ti panangasabada iti kabambantayan iti  probinsia ti Ifugao. Kastoy ti kunana: “Kadawyanen a mapankami idiay iti Lunes, a tugotmi dagiti bagmi a pangasaba a napno iti literatura, kawes, ken taraonmi, nga umdas agingga iti agsapa ti Sabado. Agawidkami iti malem tapno makigimong iti kongregasionmi.”

Iyurnos ti dadduma a kongregasion dagiti panagdaliasat tapno mangasaba, nangruna no nasayaat ti paniempo. Mabalin a sumagmamano nga aldaw wenno makalawas a mapanda kadagiti teritoria iti away. Ni Nicanor Evangelista, nga agserserbi itan idiay Bethel, malagipna ti tiempo idi agserserbi pay laeng iti tay-ak ken mangaskasaba kadagita a teritoria. Kunana: “Kadagiti away, ugali dagiti Filipino a no interesadoda, kunada: ‘Mabalinyo ti umyan ditoy balaymi. Mabalinyo ti agluto.’ No dadduma, dagiti interesado ket iyadalan dagiti payunir ti Biblia agingga a rabii unayen agsipud ta umyanda sadiay.”

Maammuan Dagiti Aeta ti Kinapudno

Gapu iti panangikagumaan dagiti adipen ni Jehova a mangasaba iti amin a kita ti tattao, sarsarungkaranda dagiti Aeta, wenno Negrito, kas sabali nga awag kadakuada. Maibilang dagiti Aeta kas dagiti orihinal nga umili iti Pilipinas. Bassit laeng ti bilangda, ket saan a kanayon a nalaka a masarakan ida. Ngamin, adu kadakuada ti agkaraakar kadagiti kabakiran iti kabambantayan, tapno aganup wenno agbirokda kadagiti balang a prutas ken nateng. Adda sumagmamano a pagaspinganda kadagiti Pygmy iti Africa, ta awan pay lima a pie ti katayagda, nangisit ti kudilda, ken kingki ti buokda. Dadduma ti agnanaed ken agtartrabahon iti ili, ket dadduma ti nakaibangonen kadagiti permanente a pagtaenganda iti asideg iti ili. Adu ti agnanaed idi iti kabambantayan iti aglawlaw ti Mount Pinatubo, ngem kapilitan a pimmanawda idi nakaro ti panagbettak ti bulkan.

Ti sabali pay a grupo dagiti Negrito ket agnanaed iti Isla ti Panay, iti makintengnga a Pilipinas. Ni Lodibico Eno ken ti pamiliana  ket Aeta nga agnanaed iti dayta a lugar. Adu ti namalbaliwan ni Lodibico idi inyaplikarna dagiti prinsipio ti Biblia. Kastoy ti salaysayenna: “Adu idi ti bisiok: agmama, agsigarilio, agbartek, ken agsugalak. Nauyongak met. Saan a naragsak ti biag ti pamiliami. No diak insardeng dagidiay a bisio, mabalin a natayak koman. Ita, nadalusen ti bagik. Pimmudawen dagiti nalabaga idi a ngipenko. Agserserbiakon a panglakayen iti kongregasion. Amin dagitoy a bendision ket naawatko manipud ken Jehova a Dios.” Kas iti daytoy Aeta a pamilia, nasagrap uray dagiti tattao iti babassit a tribu ti wayawaya gapu iti panangsurotda iti dalan ni Jehova.​—Juan 8:32.

Panangwayawaya Kadagidiay Naibalud

Ti sabali pay a kita ti tattao a natulongan ket dagidiay naibalud. Sipud idi dekada 1950, ikagkagumaan dagiti Saksi ni Jehova a sarungkaran dagidiay naibalud. Adu kadakuada ti natulonganen nga umawat iti dalan ti kinapudno.

Idi agtutubo ni Sofronio Haincadto, naikalam-it iti iyaalsa maibusor iti gobierno. Naaresto ket nasentensiaan a maibalud iti innem a tawen. Idi adda iti New Bilibid Prison iti Luzon, nadlawna ti maysa a balud a saan a tumabtabuno kadagiti narelihiosuan a serbisio a naipalubos kadagiti balud. Naammuanna a ti lalaki ket nagbalinen a maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Dayta ti nangiturong iti dandani inaldaw a saritaan maipapan iti Biblia. Kuna ni Sofronio: “Nakombinsirak a ti ilablabanko idi ket talaga a dina mabalbaliwan ken mapagbalin a nasaysayaat ti kagimongan.” Naammuanna a ti laeng Pagarian ti Dios ti makaipaay kadagiti ar-arapaapenna a panagbalbaliw. Babaen ti tulong dagiti kakabsat iti asideg a kongregasion, ni Sofronio ket rimmang-ay iti naespirituan ket nabautisaran iti bubon a pagsaksakduanda iti pagsibug kadagiti mula.

Kalpasan a naikarona ti sentensiana, ni Sofronio nagbalin a regular pioneer ken idi agangay, nagbalin nga special pioneer. Bayat ti panagserbina iti amin-tiempo, natulonganna  ti agarup 15 a tattao nga umawat iti dalan ti kinapudno. Idi nangasawa, naaddaan iti innem nga annak. Tallo kadakuada ti mangtagtagiragsak itan iti amin-tiempo a serbisio ket maysa kadakuada ti agserserbi kas manangaywan iti sirkito. Idi 1995, dua kadagiti babbarona ti nageskuela iti Ministerial Training School. Talaga a ti kinapudno ti nangyeg iti pudpudno a wayawaya ken Sofronio, iti pamiliana, ken iti dadduma pay a natulonganna.

Nabayagen a mangaskasaba dagiti special pioneer kadagiti balud iti pagbaludan idiay Iwahig, Palawan. Kinapudnona, napalubosanda pay ketdi nga agibangon iti bassit a Kingdom Hall iti uneg ti pagbaludan. Maysa a balud ti napaneknekan a nakabasol iti inggagara a pananguram, panagtakaw, ken pammapatay iti sumagmamano a tao ti nangrugi a nakipagadal. Idi natulongan a mangyaplikar iti nasursurona manipud iti libro a Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso a Daga, anian a panagbalbaliw ti panagbiagna!

Kalpasan ti nasurok a 23 a tawen a pannakaibalud, napakaammuan daytoy a lalaki nga asidegen a mawayawayaan. Impakaammona ti tarigagayna a makikadua manen iti pamiliana kalpasan ti kasta kaunday a panawen. Nupay kasta, mabain unay ti pamiliana ken mabutengda kenkuana isu a sinuratanda: “Pangngaasim ta dikan agaw-awid.” Dida ammo ti kasta unay a panangbalbaliw ti Sao ti Dios iti biagna. Anian a siddaawda idi nagawid daytoy natanang, mannakikappia a Kristiano iti ilina!

Adda iti Mandaluyong, Metro Manila, ti kadakkelan a pagbaludan ti babbai iti pagilian. Iti adu a tawen, manmano a makastrek dagiti Saksi ni Jehova iti daytoy a pasilidad. Nupay kasta, nagbaliw daytoy idi nayakar iti daytoy a pagbaludan ti maysa a babai a dati a makipagad-adalen iti Biblia. Imbaga dagiti autoridad kenkuana a makikadua laengen iti maysa kadagiti dadduma pay a narelihiosuan a grupo sadiay, ngem sipipinget a nagkedked, ket inlawlawagna a kayatna laeng ti agdayaw a kadua dagiti Saksi ni Jehova. Immanamong dagiti autoridad isu a  pinalubosanda dagiti Saksi a sumarungkar iti daytoy a pasilidad iti kada lawas. Sumagmamano a babbai sadiay ti nabautisaranen nanipud idi, ket maysa a kabangibang a kongregasion ti regular a mangikonkondukta iti Panagadal ti Pagwanawanan ken dadduma pay a gimong tapno mabenepisiaran dagiti interesado a balud a babbai.

Ti mensahe ti kinapudno ti nangipaay iti naisangsangayan a wayawaya iti dadduma kadagidiay a naibalud. Ipatpateg met ni Jehova dagitoy, ket maragsakan ti ilina a makipaset iti panangtulong kadagiti kasta a tattao.

Agtultuloy Dagiti Nabayagen nga Ad-adipen

Kuna ti maysa a proverbio ti Biblia: “Ti kinaubanan ket korona ti kinapintas no masarakan dayta iti dalan ti kinalinteg.” (Prov. 16:31) Wen, anian a nagsayaat ti pannakakita kadagidiay pinagbalinda a salindegda ti rag-o ni Jehova iti adun a tawen!

Sakbay ti Gubat Sangalubongan II, bassit laeng idi ti teokratiko nga organisasion iti Pilipinas. Manmano dagiti makalagip ti serbisioda kadagidi a tiempo. Isu a talaga a makaparegta a maam-ammo ni Leodegario Barlaan. Isut’ addan iti amin-tiempo a serbisio sipud pay idi 1938. Bayat ti gubat, isu ken ti  kakaduana ket pinarigat dagiti Hapones, ngem intultuloyda latta ti nangasaba. Kalpasan ti gubat, intultuloyna ti amin-tiempo a panagserbi a kadua ni baketna a Natividad. Idi agangay, naawisda nga agbalin nga agdaldaliasat a manangaywan. Kalpasanna, nagserbida kas infirm special pioneer idiay probinsia ti Pangasinan. Natay ni Natividad idi 2000, ngem agtultuloy ni Leodegario iti dayta a serbisiona. Maparparegta ti amin gapu iti determinasionna a mangaramid iti nakairuamannan a trabaho nga isu ti panangasaba.

Napartak a rimmang-ay ti panangasaba kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. Adu a nakaammo iti kinapudno idi ti agserserbi pay la agingga ita. Kas pagarigan, bayat ti gubat, binasa ni Pacifico Pantas dagiti naibasar iti Biblia a publikasion a kukua ti kaarrubana a Saksi. Kunana: “Rinugiak ti timmabuno kadagiti gimong. Simmaganad, nagaplayak nga agserbi kas general [regular itan] pioneer, ngem saanak pay idi a nabautisaran. Imbagada nga agbautisarak pay, isu a nagbautisarak.” Tawen 1946 idi. Nakadanon ni Pacifico iti sumagmamano a paset ti pagilian gapu iti panagpayunirna. Tinagiragsakna met ti dadduma pay a pribilehio. Kunana: “Naawisak iti maika-16 a klase ti Gilead ket nakatabunoak iti internasional nga asamblea idiay New York City idi 1950. Kalpasan ti panagturposko, nagserbiak a manangaywan iti sirkito kadagiti estado ti Minnesota ken North Dakota, E.U.A., ket kalpasanna, nagawidak iti Pilipinas tapno agserbi kas manangaywan iti distrito iti abagatan ti Karayan Pasig, manipud Manila agingga iti Mindanao.”

Kadagiti simmaganad a tawen, tinagiragsak ni Brother Pantas ti nadumaduma a trabaho idiay Bethel ken kas agdaldaliasat a manangaywan. Kalpasanna, idi 1963, nangasawa ni Pacifico. Naaddaanda iti annak, isu a masapul nga agsardengda tapno padakkelenda dagiti annakda. Kas maysa a pamilia, nagtultuloyda a nagserbi ken Jehova, ket dimmakkel ti amin a tallo nga annakda kas managdaydayaw ken Jehova. Agserserbi itan dagitoy a tallo kas panglakayen, ket nagturpos ti maysa iti Ministerial  Training School. Ti maysa ket agserserbi idiay Bethel. Uray lakayen, ni Brother Pantas ket nasayaat pay laeng a katulongan iti kongregasion.

Dagiti Presentable a Paggigimongan Agpaay iti Panagdayaw ken Jehova

Nabiit pay a naaddaan ti ili ni Jehova iti Pilipinas kadagiti Kingdom Hall kas lugar a pagdaydayawanda. Iti adu a tawen kaaduan ket aggigimong iti balay dagiti kakabsat. Siempre, uray idi umuna a siglo, inusar dagiti Kristiano a paggigimongan dagiti balay ti kakabsat. (Roma 16:5) Nupay kasta, bayat a rumangrang-ay dagiti kongregasion iti moderno a tiempo, tinarigagayanda ti maaddaan kadagiti lugar a komportable a makalaon ti ad-adu a tattao.

Kinuna ni David Ledbetter: “Nakarigrigat dayta para iti adu gapu ta bassit ti kuarta. Uray iti Metro Manila, a maysa a dakkel a siudad, maymaysa ti Kingdom Hall a naibangon iti lote a kukua ti kongregasion. Iti sadinoman nga ayan ti Kingdom Hall, kukua ti kongregasion ti pasdek ngem saanda a kukua ti lote.” Nakababbaba ngamin ti sueldo dagiti kakabsat isu a di kabaelan ti kongregasion ti gumatang iti lote.

Isu nga inan-anusan dagiti kakabsat ti aniaman a mabalinda nga usaren a paggigimongan. Situtulok nga impausarda ti adda kadakuada. Kas pagarigan, malagip ni Denton Hopkinson ni Santos Capistrano, maysa a kabsat iti Manila nga impausarna ti maikadua a kadsaaran ti balayna kas Kingdom Hall iti agarup 40 a tawen. Kuna ni Brother Hopkinson: “Idi natayen ti baket ni Brother Capistrano, nagnaed dagiti annakna iti baba. Ti Kingdom Hall adda iti ngato, ket isut’ addaan iti bassit laeng a kuarto, nga addaan kosina. Nalawlawa nga amang ti inokupar ti Kingdom Hall iti maikadua a kadsaaran. Mabalin a pagarupenyo a saan a kombiniente dayta para kenkuana, ngem maragsakan a mangipaay iti dayta. Kasta ti kababalin dagiti kakabsat.”

 Idi agangay, mabalinen ti agibangon kadagiti Kingdom Hall iti lote a kukua ti kongregasion. Ngimmato ti balor ti piso, ket idi dekada 1980, ngimmato bassit ti sueldo, isu a mabalinen ti bumulod iti kuarta. Kas resultana, sumagmamano a kongregasion ti nakabulod.

Kalpasanna, rinugian ti Bagi a Manarawidwid ti naayat nga urnos a nagresulta iti dakkel a panagbalbaliw. Adda nayanunsio a Kingdom Hall Fund idiay Estados Unidos ken Canada, ket di nagbayag kalpasanna, nagunggonaan ti Pilipinas iti kontribusion a nairanta a pagibangon kadagiti Kingdom Hall. Maitunos daytoy nga urnos iti prinsipio a “maaramid koma ti panamagpapada,” isu a mabalinen ti bumulod. (2 Cor. 8:14, 15) In-inut a nairugi dagiti bambanag, ngem idi nadamagda nga epektibo ti urnos iti dadduma pay a lugar, naparegta ti adu a kakabsat a padasenda met ti mangibangon kadagiti Kingdom Hall.

Nagdakkel a panagbalbaliw ti naaramid daytoy nga urnos! Kastoy ti ipadamag ti sanga nga opisina maipapan iti panagpabulod a maipaay iti pannakaibangon dagiti Kingdom Hall: “Adda nasurok a 1,200 a proyekto a maibangonto a Kingdom Hall. Talaga a dakkel ti maitulong dayta iti intero a pagilian.” Nupay ti dakkel a paset dagiti pondo ket naggapu iti dadduma a pagilian, kamaudiananna, masuportaranen dagiti Filipino a kakabsat ti bukodda a programa ti panagibangon. Maipapan iti daytoy, kuna ti sanga nga opisina: “Sumagmamano a tawen itan, amin a gastosen iti proyekto a panagibangon kadagiti Kingdom Hall ket aggapu iti maibaybayad kadagiti bulod ken kontribusion ti kakabsat iti Pilipinas. Daytoy ti mangipakita nga uray kadagiti lugar a narigat ti ekonomiada, adda pagimbaganna no mapagtitipon dagiti pondo.”

Adu itan a kongregasion ti addaan kadagiti Kingdom Hall. Adda agarup 3,500 a kongregasion iti pagilian, ket adda pay laeng dagiti makasapul iti bukodda a paggigimongan. Nupay kasta, agarup 500 kadagitoy ket babassit a kongregasion nga awan  pay 15 dagiti agibumbunannag ket dida kabaelan ti bumulod iti pondo a pagibangon iti Kingdom Hall. Isu a naiparegta ti panagtitipon dagiti kongregasion tapno ad-adda a praktikal ti mangibangon iti Kingdom Hall.

Dagiti Panagbalbaliw iti Panangmatmat Kadagiti Eskediul ti Gimong

Dadduma a kongregasion nga addaan wenno awanan iti bukodda a Kingdom Hall, ti adda kadagiti nasulinek a lugar. Kasapulan a magna dagiti kakabsat iti dua, uppat, wenno ad-adu pay nga oras kadagiti lasonglasong a dalan tapno makadanonda iti paggigimongan. Kas resultana, addada lugar a saan a praktikal ti makigimong iti mamin-adu a daras iti makalawas. Gapuna, adu kadagitoy a kongregasion ti namimpinsan nga aggigimong iti maysa nga aldaw malaksid ti Panagadal iti Libro ti Kongregasion. Nakasagana dagiti kakabsat a makipaset iti uppat a gimong. Agbalonda iti pangngaldaw. Iti kasta, maminsan laeng iti makalawas a magnada iti nawatiwat tapno makigimongda sada mangasaba iti lugarda iti sabali nga al-aldaw.

Bayat ti dekada 1980, daytoy nga ugali ket tinulad dagiti di unay nasulinek a kongregasion, uray kadagiti siudad. Nalabit ti rigat iti ekonomia ti nakapanunotan ti dadduma kadagiti pamuspusan tapno makaekonomiada. No manmano a makigimongda, manmano nga agbiaheda ken basbassit ti gastos. Dadduma a kakabsat ti naseknan unay iti kinanam-ay, a nalabit usarenda ti tiempo iti dadduma nga aldaw tapno ageskuela wenno manggedda.

Umad-adun a kongregasion ti nangrugi a nangangay iti uppat a gimong iti maysa nga aldaw, ket iti dadduma a kongregasion, inangayda pay ketdi ti lima a gimongda iti maymaysa nga aldaw! Nupay kasta, daytoy kaipapananna a dagiti kongregasion iti Pilipinas ket naidumdumada iti intero a lubong iti panangaramidda kadagiti banag nga ar-aramiden ti kaaduan iti ili  ni Jehova, nga aggigimongda iti tallo a nagduduma nga aldaw iti makalawas. Saanen a natimbeng ti panangmatmat dagiti kakabsat iti daytoy. Bayat ti ibibisita ti manangaywan ti sona idi 1991, naibaga daytoy kenkuana. Kalpasanna, nayuman daytoy iti Bagi a Manarawidwid. Kastoy ti kunada: “Saanmi a patien a nasayaat daytoy nga ugali, malaksid no adda dagiti napateg unay a banag wenno nakaro unay a kasasaad a rumbeng a maikonsiderar.” Naipakaammo daytoy kadagiti kakabsat, umuna kadagiti siudad ken kalpasanna kadagiti probinsia.

Naipatuldo a malaksid iti pannakaitunos iti naipasdeken nga urnos ti panaggigimong iti intero a lubong, ad-adda a mabenepisiaran dagiti kongregasion iti naespirituan no agsisina dagiti gimong imbes a maadal ti amin a material iti tallo ket kagudua agingga iti uppat nga oras. Marigatan idi dagiti ubbing ken interesado iti kasta nga eskediul. Nasaysayaat ti panagsagana dagiti panglakayen para iti maysa wenno dua a gimong ngem iti adu.

 Ania ti reaksion dagiti kongregasion iti daytoy a pammagbaga? Nagtulnog ti kaaduan, ket dagus a naaddaanda kadagiti gimong iti tengnga ti lawas. Ita, malaksid laeng ti sumagmamano a nakasulsulinek a kongregasion, tagtagiragsakenen ti kaaduan a kongregasion ti natimbeng a naespirituan a programa iti kada lawas.

Dagiti Assembly Hall

Iti adu a tawenen, agus-usar dagiti sirkito kadagiti eskuelaan, grandstand, gymnasium, pagtarayan, wenno dadduma pay a pangpubliko a pasilidad tapno pagasambleaan. Nupay di unay kombeniente, inapresiar dagiti kakabsat dagitoy a gundaway tapno siraragsak a makapaglalangenda.

Kas kadagiti Kingdom Hall, narigat ti manggun-od kadagiti Assembly Hall. Ti narigat nga ekonomia manen ti makagapu. Nupay kasta, magagaran ti adu a sirkito a maaddaan iti bukodda a paggigimongan. Kas resultana, adun a simple nga Assembly Hall ti naibangon. Masansan nga usaren laeng dagitoy ti maysa wenno dua a sirkito, saan a maysa a grupo dagiti sirkito a kas iti adu a pagilian. Kaaduanna, naidonar ti lote wenno nagatang iti kalkalainganna a presio, nangruna kadagiti probinsia.  Kalpasanna, pinagtitipon dagiti kakabsat ti kontribusionda ket nagibangonda iti simple a pasdek​—a gagangay nga awan didingna ngem naatepan tapno malinongan dagiti dumngeg, sementado a suelo, maysa nga entablado, ken sumagmamano a pagtugawan.

Iti Metro Manila, uray dayta ket saan a mabalin nangruna ta nangina unay ti lote ken kasta met ti panagibangon iti maitutop a pasdek iti siudad. Nagkontribusion dagiti kongregasion para iti  dayta, ngem nagbassit ti pondo ta makaanay laeng dayta nga igatang iti lote. Iti unos dagiti dekada 1970, 1980, ken kaaduan iti 1990, nagtultuloy a naangay dagiti asamblea kadagiti eskuelaan, grandstand, ken kadagiti umasping a lugar.

Kabayatanna, nagtultuloy nga immadu dagiti kongregasion ken sirkito iti Metro Manila, isu a kasapulan unayen ti Assembly Hall. Nangrugin ti panagsapul iti maitutop a lote. Naipatulod dagiti surat kadagiti kongregasion a mangipakpakaammo kadakuada a naisangsangayan a pribilehio ti pinansial a panangsuportada iti daytoy a proyekto. Idi 1992, agarup 6 nga ektaria a lote ti nabirokanda, iti asideg ti distrito ti Lagro iti makin-amianan a pungto ti Metro Manila.

Sinuportaran dagiti kongregasion ti Metro Manila ti proyekto babaen ti panagkontribusion ken panagboluntarioda nga agtrabaho. Simmangpet dagiti International servant a naggapu iti nadumaduma a pagilian tapno tumulongda iti trabaho. Kastoy ti isalaysay ti maysa kadakuada a ni Ross Pratt a taga New Zealand: “Idi Marso 1997, naawatmi ti iyaanamong ti Brooklyn a mangrugikamin. Dakkel a trabaho ti panagkali, ket 29,000 a metro kubiko a daga ti nayakar tapno maisagana ti lugar a pagibangonan. Adda idi 50 agingga iti 60 a permanente a trabahador. Nalpas ti Assembly Hall idi Nobiembre 1998.” Kalpasanna, naidedikar. Yantangay nadisenio ti pasdek a makalaon iti 12,000 a tattao, mabalin metten a maangay sadiay dagiti kombension distrito. Gapu ta awan ti diding dagiti sikigan daytoy nga Assembly Hall, ti tropikal a kinapariir ket matagiragsak dagiti dumdumngeg iti programa. Sangapulo ket innem a sirkito itan iti aglawlaw ti Metro Manila ti regular a mangtagtagiragsak kadagiti naespirituan a programa iti daytoy a pasdek.

Kanayonan a Lote ti Sanga nga Opisina

Bayat nga immadu ti bilang dagiti kongregasion ken sirkito, immadu ti trabaho iti sanga nga opisina. Idi 1980, adda agarup 60,000 nga agibumbunannag iti tay-ak. Sakbay a napalabas ti  maysa a dekada, nairamanen ti Pilipinas kadagiti pagilian nga addaan iti nasurok a 100,000 nga agibumbunannag. Iti dayta met la a tiempo, dimmakkel ti pamilia ti Bethel manipud 102 agingga iti 150. Nupay kasta, uray idi kattapog ti dekada 1980, umil-ileten ti sanga nga opisina. Masapulen ti ad-adu a pagdagusan.

Imbilin ti Bagi a Manarawidwid ti panagsapul iti nalawlawa a lote. Salaysayen ni Felix Fajardo ti napasamak: “Nagbalaybalaykami tapno maammuanmi no adda aniaman a lote a mailako iti asideg ti Bethel. Kuna dagiti makinkukua a Filipino ken Tsino a saanda nga ilako ti pasdek ken loteda. Impetteng ti maysa kadakuada: ‘Saan nga aglako dagiti Tsino. Gumatangkami. Pulos a saankami nga aglako.’” Isu nga iti dayta a tiempo, kasla awan ti magatang iti asideg ti sanga nga opisina.

Nagsapulkami iti sabali a lugar. No kasapulan, ti sanga nga opisina ket mayakar iti ruar ti siudad. Adda sumagmamano a lugar a nasarakan kadagiti asideg a probinsia. Nagustuan ti Bagi a Manarawidwid ti nalawa a lote nga asideg ti San Pedro, Laguna, nga intukon ti maysa a kabsat iti kalkalainganna a presio. Naanamongan a magatang daytoy. Naaramiden dagiti plano para kadagiti opisina, maysa a Pagtaengan a Bethel, ken paktoria iti dayta a lote. Nupay kasta, bayat ti panaglabas ti tiempo, kasla saan a pagayatan ni Jehova ti iyaakar. Awan ti telepono sadiay, naalas ti kalsada, ken adda parikut maipapan ti kinatalged iti dayta a lugar. Nalawag a daytoy a lote ket saan nga isu ti kasayaatan a paglugaran ti sanga nga opisina. Isu a nabangkag tapno makatulong a mangipaay iti kasapulan ti pamilia ti Bethel. Ngem saan a dayta ti nangrisut iti parikut a pannakasapul ti nalawlawa a lugar para iti sanga nga opisina.

Adda kellaat a panagbalbaliw dagiti kasasaad a kasla mangipamatmat iti panangiturong ni Jehova. Intuloy ni Felix: “Pagammuan ta kinuna ti kaasitgan a kaarrubami: ‘Ilaklakomi ti balay ken lotemi a 1,000 a metro kuadrado. Kayatmi nga ilako dayta kadakayo.’ Isu nga imbaga ti Bagi a Manarawidwid a gatangenmi  dayta. Pagarupmi no umdasen dayta, ngem idi insumitemi iti sangalubongan a hedkuarter dagiti planomi para kadagiti maibangon a pasdek, kinunada kadakami: ‘Nalabit makakitakayo pay iti nayonna. Kasapulanyo ti medio nalawlawa pay.’

“Kalpasan la unay dayta, immay ti agkabsat a doktor ken abogado sa kinunada: ‘Kayatmi nga ilako ti balay ken lotemi kadakayo.’ Daytat’ sabali pay a 1,000 a metro kuadrado. Simmaganad, maysa a babai nga addaan iti agarup maysa nga ektaria iti asideg ti mayat a mangilako iti dayta. Inlakona iti kalkalainganna a presio. Impagarupmi idi nga addan umdas a kalawa. Ngem kinuna ti hedkuarter: ‘Agbirokkayo pay.’”

Kalpasanna, dimteng ti di ninamnama a tulong. Nagsursor ti agkabsat nga abogado ken doktor a nangilako iti balay ken loteda kadagiti kaarrubada ket kinombinsirda ida nga ilakoda dagiti loteda. Nagsasarunoda a nangitukon kadagiti balay ken loteda iti sanga nga opisina. Idi nagatangen ti dandani amin nga asideg a balbalay ken lote, naipatulod manen ti sabali a singasing iti hedkuarter. Simmungbatda manen: “Kasapulanyo ti nalawlawa pay.” Pampanunoten idin dagiti kakabsat: ‘Sadino pay ngay ti pagsapulantayo? Sinaludsodanmi aminen nga adda iti asideg.’

Maigiddato idi a tiempo, adda nagtelepono maipapan iti lote ken pasdek ti negosiante a nagkuna idi a, “Saan nga aglako dagiti Tsino.” Ilakona itan dayta! Inlawlawag ni Felix: “Naammuanmi a dua ken ni Brother Leach nga awanen ti interesado iti dayta. Isu a nalaka laeng ti pananggatangmi. Kasla iturturong ni Jehova dagiti bambanag.” Sabali pay a maysa nga ektaria ti nainayon, ket kamaudiananna, kinuna ti hedkuarter: “Umdasen dayta a pangrugianyo nga agplano iti panagibangon.”

Bayat ti panaglabas ti tiempo ken panagbaliw dagiti kasasaad, nalawag a saanen a kasapulan ti bangkag idiay San Pedro. Kaaduan a taraon ti pamilia ti Bethel ti magatang a binulto iti  nalaklaka a presio ngem ti panagmula iti bangkag. Isu a naikeddeng a mailako ti bangkag. Idi 1991, daytat’ ginatangen ti sabali. Ti naglakuan ket nakatulong a nangsupusop iti panagipatakder kadagiti baro a pasdek ti sanga nga opisina.

Panagaramid Kadagiti Baro a Pasdek iti Sanga nga Opisina

Namitlo ti kalawa ti lote ti sanga nga opisina itan ngem iti dati a lotena a maysa nga ektaria a nagatang idi 1947. Babaen ti tulong ti Regional Engineering Office dagiti Saksi ni Jehova iti sanga nga opisina ti Japan, naaramid dagiti plano, ket nangrugi idi ngalay ti 1988 ti pannakaisagana ti lugar. Narakrak ti dadduma  a daan a pasdek a naaramid iti kayo. Ti baro a pasdek ket pakairamanan ti 11 ti kadsaaranna a pagtaengan ken maysa a dakkel a paktoria a dua ti kadsaaranna. Maibangon met ti maysa a Kingdom Hall.

Malaksid kadagiti nagturpos iti Gilead a natudingan a tumulong, dandani 300 a kakabsat manipud iti agarup lima a pagilian ti immay nagboluntario nga agpaut iti makatawen wenno at-atiddog pay a maawagan iti long term international servant ken dagiti agpaut laeng iti dua a lawas wenno agingga iti tallo a bulan a maawagan iti short-term international volunteer tapno tumulong iti proyekto. Nasdaaw dagiti kaarruba idi nakitada nga adda dagiti naggapu iti sabali a pagilian nga immay timmulong. Ad-adda pay a nasdaawda idi naammuanda a kaaduan kadagitoy ti immay a bukodda ti pasaheda! Nakarkaro pay a nadlaw ti internasional a panagkaykaysa gapu iti pannakilangen dagiti Filipino a kakabsat.

Kas met iti pannakagatang ti lote, nadlaw ti panangiwanwan ni Jehova bayat a nagtultuloy ti panagibangon. Kas pagarigan, maymaysa a kompania iti Pilipinas ti aglaklako iti kita ti atep a kasapulan kadagiti pasdek. Nupay kasta, ti pagatep a pedido ti sanga nga opisina ket maika-301 iti listaan ti kompania kadagiti agur-uray a kustomer! Nakitulag dagiti kakabsat a makisaritada iti bise presidente ti kompania, ket inlawlawagda ti boluntario a trabahotayo. Nagmimiting ti gunglo dagiti direktor ti kompania, inaprobaranda ti kiddaw dagiti kakabsat, ket immuna iti listaan dagiti lakuanda ti pedidoda. Idi naituloden dagiti material, nagwelga dagiti trabahador iti dayta a kompania.

Naiparangarang met ti nagsayaat a kababalin ti nagadu a kakabsat a nagibangon iti pasdek ti sanga nga opisina. Agarup 600 a boluntario iti kada lawas ti immay manipud kadagiti kabangibang a kongregasion tapno tumulong. Kinapudnona, agarup 30 a porsiento iti trabaho ti inaramid dagitoy a boluntario.

 Nataginayon ti nangato a kalidad ti panagibangon. Yantangay ti Pilipinas ket adda iti lugar a masansan a maginggined, sinigurado dagiti kakabsat a mangimatmaton iti proyekto a ti 11 ti kadsaaranna a pasdek ket maanduranna dagiti napigsa a pannakagunggon. Anian ti pannakaiduma dagitoy nangato ti kalidadna a pasdek no idilig kadagiti immuna a pasdek, a maysa kadagitoy ti naibangon idi pay laeng dekada 1920! Narakrak ti kadaanan tapno maibangon dagiti baro.

Kamaudiananna, idi Abril 13, 1991, naangay ti programa ti dedikasion. Ni John Barr a kameng ti Bagi a Manarawidwid ti nangipaay iti palawag ti dedikasion a tinabunuan ti 1,718. Dagiti kakabsat a nakapagserbin ken Jehova iti nasurok nga 40 a tawen ti naawis iti programa ket tinagiragsakda dayta a kadua dagiti bisita a naggapu iti sangapulo a pagilian. Iti simmaganad nga aldaw, 78,501 ti nabenepisiaran iti makapabileg a naespirituan a programa a naikonekta babaen iti telepono iti innem a lugar iti intero a pagilian.

Agserbi Dagiti Filipino kas International Servant

Idi maibangbangon dagiti pasdek iti sanga nga opisina, dagiti international servant a naggapu iti nadumaduma a pagilian ti nangiranud kadagiti paglainganda kadagiti Filipino a kakabsat. Kastoy ti makuna ni Hubertus Hoefnagels, a nangsanay iti dadduma a kakabsat: “Naregta ti adu a Filipino a kakabsat, ken inyaplikarda dagiti nasursuroda.” Nagbanaganna, idi nalpasen ti proyekto ti Pilipinas, dadduma kadagitoy a nasanay a kakabsat ti nagserbi kas international servant tapno tumulongda iti pannakaibangon dagiti sanga nga opisina iti dadduma a pagilian, nangruna iti Abagatan a daya nga Asia.

Maysa kadakuada ni Joel Moral a taga probinsia ti Quezon. Idi damo, immay timmulong iti panagibangon iti sanga nga opisina iti Manila a panggepna ti agboluntario iti makalawas laeng. Nupay kasta, kasapulan ti tulongna, isu a nakiddaw nga agtalinaed. Nupay bassit ti ammona iti konstruksion, nagbiit  a nakasursuro iti panagtrabahona iti proyekto ti sanga nga opisina babaen ti panagpaisurona kadagiti international servant a naggapu kadagiti sabali a pagilian.

Uray pay sakbay a nalpas ti panagibangon iti Pilipinas, addan dagiti pakasapulan kadagiti tumulong a mangibangon iti baro a sanga nga opisina idiay Thailand. Kuna ni Joel: “Diak ninamnama, ngem naawisak a mapan idiay Thailand. Dakkel ti naitulong ti kapadasak iti konstruksion iti Pilipinas a nangisagana kaniak para iti panagtrabaho iti sabali a pagilian.” Nasurok a makatawenna a timmulong iti panagibangon idiay Thailand.

Nagam-ammo da Joshua ken Sara Espiritu idi agpadada nga agtartrabaho iti konstruksion ti sanga nga opisina iti Pilipinas. Di nagbayag, nagkasarda kalpasan ti pannakaidedikar ti sanga nga opisina ket kalatda ti agserbi kas international servant. Kalpasan ti sumagmamano a bulan, naawisda a tumulong iti panagibangon iti sabali a pagilian. Sipud idin, nakapagserbidan iti lima a pagilian: tallo iti Asia ken dua iti Africa. Kastoy ti kuna ni Joshua maipapan iti kapadasanna idi adda pay laeng iti Pilipinas: “Bayat nga agtartrabahokami a kadua dagiti kakabsat a naggapu iti nadumaduma a pagilian, adu a paglaingan ti nasursuromi. Addan pannakaammomi a mabalinmi nga iranud iti sabsabali.” Idi naibaonda iti nadumaduma a pagilian, imbagada kadagiti kakabsat sadiay: “Saan a kanayon nga addakami ditoy. Iti masanguanan, dakayonto ti mangitultuloy iti trabaho.” No maipapan iti kalatna a mapan iti nadumaduma a pagilian, ilawlawagna: “Saan laeng nga agtrabaho ti panggepmi a mapan sadiay, no di ket ikagumaanmi nga isuro dagiti kakabsat.”

Siempre, no mapanka iti nadumaduma a pagilian masapul a mannakibagayka. Sumagmamano a pagilian ti nakaibaonan ni Jerry Ayura, agraman ti Thailand, Western Samoa, ken Zimbabwe. Inlawlawagna: “Naamirisko nga us-usaren ni Jehova ti amin a kita ti tattao. Ay-ayatenmi ida agsipud ta ay-ayaten ida ni Jehova.” Anian a ragsak dagitoy a Filipino a kakabsat agsipud  ta makatulongda iti trabaho ni Jehova iti nadumaduma a pagilian!

Ti Riribuk Dina Mapasardeng ti Trabaho

No pagbalinen ti maysa a tao ti rag-o ni Jehova a salindegna ramanen dayta ti kanayon a panagbalinna a nasungdo kenkuana, uray kadagiti narikut a tiempo. Nagadu ti gundaway dagiti adipen ni Jehova iti Pilipinas a mangipakita iti kastoy.

Nupay no nagpatingga ti linteg ti militar wenno martial law idi Enero 17, 1981, nagtultuloy ti riribuk idi dekada 1980. Idi Pebrero 1986, nasukatan ti gobierno. Nupay kasta, medio natalna met ketdi ti panagbalbaliw ti turay, ket uray dagiti kongregasion nga adda iti lugar a nakaaramidan ti rebolusion a “People’s Power,” intultuloyda latta ti naggigimong ken nangasaba a di nasingsinga. Bayat a lumablabasda idi kadagiti bunggoy ti “People’s Power,” nadlaw dagiti agibumbunannag ti nagadu a papadi ken madre a makipulpulapol kadagiti tattao ket sugsugsoganda ida nga umalsa.

Dagus nga impatungpal ti baro a gobierno ti sumagmamano a panagbalbaliw. Nupay kasta, saan a nagpatingga ti riribuk. Iti immuna a tallo a tawen kalpasan ti panagtugaw ti baro a turay, namin-adu nga adda dagiti panangikagumaan a mangituang iti gobierno, a dadduma kadagitoy ti nadara. Naminsan, kabayatan ti panagibangon, nasdaaw dagiti ganggannaet ken Filipino nga agtartrabaho iti konstruksion a nangtannawag iti siudad ket nakitada dagiti immalsa a soldado a mangbombomba iti mismo a namilitaran a kampoda. Apagbiit met ketdi dagitoy nga enkuentro, ngem dagitoy ti nangipaganetget a masapul a maparegta ti dadduma a kongregasion nga aggigimongda  kadagiti Kingdom Hall nga adda kadagiti nataltalged a lugar.

Iti adu a tawen, nagtultuloy ti riribuk iti nagbaetan dagiti tropa ti gobierno ken dagiti bumusbusor a puersa iti sumagmamano a paset ti Mindanao. Bayat nga itultuloyda ti ministerioda, masapul nga agannad ken agtalek dagiti kakabsat sadiay ken ni Jehova. Ni Renato Dungog, a nagturpos iti Ministerial Training School ken manangaywan iti sirkito itan, ket agserserbi idi iti lugar a nagadu ti rinnupak iti intero a lugar. Naminsan, idi agur-uray ni Renato iti bilog, sinaludsodan ti maysa a soldado: “Papanam?”

Inlawlawag ni Renato: “Maysaak nga agdaldaliasat a ministro dagiti Saksi ni Jehova. Bisbisitaek dagiti kakabsat mamindua iti makatawen tapno pabilgen ida ken mangasaba a kaduada.”

Simmungbat ti soldado: “Sigurado a kumuykuyog ti Dios kenka, ta no saan mabalin a natayka koman.” Isu a nupay nariribuk, itultuloy dagiti kakabsat ti trabahoda, nga agtalekda ken Jehova, isu a mararaemda unay gapu iti dayta.

Panagsubli Kadagiti Korte Gapu iti Isyu Maipapan iti Panagsaludo iti Bandera

Nasuot ti kinasungdo dagiti agtutubo iti Dios. Idi Hunio 11, 1955, pinirmaan ni Presidente Ramon Magsaysay ti Republic Act No. 1265 ket nagbalin a linteg, a mangkalikagum iti amin nga ubbing iti publiko ken pribado nga eskuelaan nga agsaludoda iti bandera ti Pilipinas. Nagtulnog ti annak dagiti Saksi ni Jehova sigun iti konsiensiada, kas iti ar-aramiden dagiti agtutubo a Saksi iti intero a lubong. (Ex. 20:4, 5) Nupay raemenda ti bandera a simbolo ti nasion, di awaten ti konsiensiada ti agaramid iti ibilangda a narelihiosuan a panagdayaw iti aniaman a banag. Idi a ti annak ti pamilia Gerona ket napapanaw iti eskuelaan idiay Masbate gapu iti dida panagsaludo iti bandera, nayuli ti kaso iti Korte Suprema ti Pilipinas idi 1959. Nupay kasta, di rinaem ti korte ti narelihiosuan a takder dagiti Saksi ni  Jehova. Inkalinteganna a ti bandera “ket saan nga imahen” ken “awan ti aniaman a narelihiosuan a kaipapananna.” No kasta, ti korte ti nangipaulog kadagiti linteg a mangikeddeng no ania ti narelihiosuan wenno saan.

Siempre, di binalbaliwan daytoy dagiti narelihiosuan a patpatien dagiti Saksi. Sititibker nga intakderan ti kakabsat dagiti Nainkasuratan a prinsipio. Ti desision ti korte ket nagresulta iti sumagmamano a rigat, nupay saan met a nakaro a kas iti ninamnama.

Saanen a nagbalin nga isyu ti panagsaludo iti bandera agingga a nainayon ti desision iti Administrative Code idi 1987. Kalpasanna, idi 1990, adu nga annak dagiti Saksi ni Jehova idiay Cebu ti napapanaw iti eskuelaan. Maysa a superintendente iti eskuelaan ti estrikto a nangipatungpal iti linteg. Adu pay dagiti napapanaw.

Impadamag ti media ti pannakapapanaw dagiti estudiante. Kalpasanna, maysa a komite maipapan kadagiti kalintegan ti tao ti naginteres kadagitoy nga ubbing a napaidaman iti kalintegan a makapageskuela. Kasla naiduman ti kasasaad ngem idi 1959. Panawen kadin tapno ipalubos ni Jehova a mapagsasaritaan manen dayta a banag? Kastoy ti kinuna ni Ernesto Morales, a maysa idi a panglakayen idiay Cebu: “Dagiti editor, agipabpablaak iti periodiko, edukador, ken dadduma pay ti nangparegta kadakami nga iyulimi ti kaso iti korte.” Nayuman dayta iti Legal Department iti sanga nga opisina ken iti sangalubongan a hedkuarter. Naikeddeng a mayuli ti darum.

Nupay kasta, naabak ti kaso iti Regional Trial Court, agraman ti Court of Appeals. Dida kayat a busoren ti desision ti Korte Suprema idi 1959 maipapan ti kaso ti annak ti pamilia Gerona. Ti kakaisuna a pamuspusan tapno marisut dayta ket isubli ti kaso iti Korte Suprema. Mayatda ngata a mangbista manen iti kaso? Wen, ti sungbat ti Korte Suprema! Ni Felino Ganal, a maysa nga abogado a Saksi, ti nangidaulo iti pannakayuli  ti kaso iti kangatuan a korte. Iti sumagmamano laeng nga aldaw, nangipaulog ti Korte Suprema iti bilin a mangkalkalikagum nga amin dagiti napapanaw nga ubbing rumbeng a maawat manen kadagiti eskuelaan, bayat nga ur-urayenda ti desision.

Nayuli dagiti argumento ti agsumbangir a dasig. Kalpasan ti nainget a panangusig, binaliktad ti Korte Suprema ti desision idi 1959 ket intandudoda ti kalintegan ti annak dagiti Saksi ni Jehova a dida agsaludo iti bandera, agsapata maipapan iti kinasungdoda iti bandera, ken agkanta iti nailian a kanta. Inlawlawag ti korte ti nagpateg ken nagpaiduma a desision: “Ti ideya a ti maysa a tao ket mabalin a mapilit nga agsaludo iti bandera, . . . madusa . . . wenno mapapanaw iti eskuelaan, ket saan nga anamongan ti konsiensia ti agdama a kaputotan dagiti Filipino, a makaammon a patalgedan ti Bill of Rights ti kalintegan ti maysa a tao nga agsao ken mangalagad iti narelihiosuan a propesion ken panagdayawna.” Imbilin met ti korte a ti pannakapapanaw dagiti Saksi ni Jehova kadagiti eskuelaan ket “manglabsing iti kalinteganda . . . , sigun iti 1987 a Konstitusion, nga umawat iti libre nga edukasion.” Kinuna ti Manila Chronicle: “Inlinteg ti Korte Suprema ti 35 a tawenen a kinaawan hustisia kadagiti Saksi ni Jehova.”

Inyuli dagiti bumusor a partido ti pormal a singasing a mausig manen ti desision, ngem di pinatgan ti Korte Suprema idi Disiembre 29,1995. Isu a nagtalinaed ti desision. Anian a panagbiktoria ti ili ni Jehova!

 Agtultuloy ti Trabaho Nupay Adu ti Didigra

Kas naibaga iti pangrugian daytoy a report, masansan a madidigra ti Pilipinas. Repasuentayo ti dadduma kadagiti didigra a napasaran dagiti kakabsat.

Dagiti Ginggined: Yantangay nagsaad ti Pilipinas iti pagsabatan ti dua a kangrunaan a tectonic plates, masansan a maginggined ti pagilian. Kuna ti maysa nga autoridad nga adda di kumurang a lima a ginggined iti kada aldaw, ken adu pay ti panagdayyeg a di madlaw ti tao. Kaaduan kadagita ti di makasinga iti panagbiag, ngem pasaray adda napipigsa a ginggined ken adu ti dadaelenda.

Idi Hulio 16, 1990, iti alas 4:26 ti malem, adda nakaro a ginggined a nakapigpigsa ti pananggunggonna iti asideg ti Cabanatuan a maysa a siudad iti makintengnga a Luzon. Nakaro met ti pannakaginggined ti Probinsia ti Benguet. Adu nga eskuelaan ken hotel ti narba, a nakatayan ti adu a tattao.

Ni Julio Tabios, nga agserserbi idi sadiay a manangaywan ti distrito, ket agdaldaliasatda ken ni baketna a mapan iti maysa nga asamblea sirkito iti kabambantayan ti Benguet. Nakiluganda iti maysa a kabsat a mapan aglako kadagiti nateng idiay Baguio. Kalpasan ti panagsikkosikkoda iti kabambantayan, nakagtengda iti akikid a paset ti kalsada a sadiay urayenda a makalabas ti masabatda a lugan. Pagammuan ta nangrugin a margaay dagiti bato iti bantay. Ammoda idin a maysa a napigsa a ginggined dayta. Kuna ni Julio: “Nabaelan ti kabsat nga insanud ti luganna iti nalawlawa a lugar, ket kalpasanna nagtupak ti dakkel a bato iti naggapuanmi. Nagyamankami ta saankami a naan-ano. Sumagmamano a kanito kalpasanna, nagdayyeg manen, ket nabuyami ti pannakagunggon ti kaabaymi a dakkel a bato a kasla agsalsala.” Nargaay ti intero a sikigan ti bantay.

Nabangenanen ti kalsada iti nargaay a daga. Ti laeng pamay-an tapno makagtengda iti pagasambleaan wenno iti aniaman a lugar ket babaen iti pannagna iti kabambantayan. Idi  rumabiin, nakidagusda iti balay ti naasi a tao. Iti simmaganad nga aldaw, sinang-atda ti nangato a bantay tapno makagtengda iti destinasionda. Iti dalan, naam-ammoda ti adu a kakabsat a nagtitinnulong a mangsaranget iti epekto ti ginggined. Kamaudiananna, kalpasan ti pannagna kadagiti napeggad a desdes iti kabambantayan, nakagtengda iti Naguey, a pakaaramidan ti asamblea. Insalaysay ni Julio: “Uray la makalua dagiti kakabsat iti rag-o gapu ta didan namnamaen a makagtengkami! Nupay napalalo ti bannogmi, nabang-arankami idi nakitami dagiti naragsak a kakabsat a nangpasangbay kadakami.” Nupay nagginggined, adu ti nangikagumaan a makiasamblea, a mangipakita iti napalalo a panangipategda kadagiti naespirituan a bambanag.

Nalabit malagipyo a madama idi ti konstruksion dagiti baro a pasdek iti sanga nga opisina. Nupay di pay nalpas ti baro a pasdek, ti ginggined idi 1990 ti damo a nakasubokan daytoy a pasdek. Madanagan idi ti dadduma a Bethelite gapu iti panagpallayog ti pasdek, ngem nagpallayog laeng ti pasdek a maitunos iti pannakadiseniona ket saan a nadadael gapu iti napigsa a pannakadayyeg.

Dagiti Layus: Gapu iti naalnaab a klima ti tropiko, matutudo ti kaaduan a paset ti pagilian. Nalaka a malayus ti dadduma a lugar. No maipapan iti panagtrabaho iti kasta a teritoria, malagip ni Leonardo Gameng, nga 46 a tawenen iti amin-tiempo a serbisio: “Masapul a magnakami iti tallo a kilometro iti kapitakan a pagatumeng.” Nakapagserbin ni Juliana Angelo kas special pioneer kadagiti nalaka a malayus a teritoria iti probinsia ti Pampanga. “Tapno maidanon ti mensahe ti Pagarian kadagiti interesado,” kinunana, “aglugankami kadagiti babassit a bilog. Masapul a napigsa ti panagkita ti kabsat nga aggaud tapno malisianna dagiti kayo a pagaponan dagiti uleg, a mabalin nga agtinnag iti bilog.” Adu a tawen a nagserbi ni Corazon Gallardo, kas maysa nga special pioneer sipud pay idi 1960, kadagita a teritoria iti Pampanga. No maminsan awan ti maluganan a bilog,  ket malaglagipna a masapul a lumasat iti layus a dandani agingga iti abaga. Nupay adu dagiti pakarigatan, tinaginayonna ti nagsayaat a kababalin. Nasursurona ti makibagay ken agtalek ken ni Jehova, ta ammona a di baybay-an ti Dios dagiti nasungdo kenkuana.

Sipud pay idi linapunos ti lahar a nagayus manipud iti Mount Pinatubo ti adu a nababa a lugar, kimmaro dagiti layus idiay Pampanga gapu ta agayusen ti danum iti dadduma a lugar. Kuna ti maysa a manangaywan iti sirkito sadiay a ni Generoso Canlas, a gapu iti layus, masansan a nakabotada wenno sakasakada a mangasaba. Nupay kasta, agtultuloy latta dagiti kakabsat uray adu dagiti pakarigatan.

No nakaro ti layus ken malayus ti intero a komunidad, agtitinnulong dagiti Saksi ni Jehova ken tulonganda met dagiti saanda a kapammatian. Idi kastoy ti napasamak idiay Davao del Norte, iti abagatan a Pilipinas, inapresiar unay dagiti opisial ti ili ti tulong isu a nangipaayda iti resolusion a nangyebkas iti dayta.

Dagiti Bulkan: Adu ti bulkan ti Pilipinas, ngem ti maysa a nakaisentruan ti atension ti lubong ket ti Mount Pinatubo. Idi Hunio 1991, bimtak ti bulkan ket nangipugso iti napuskol nga ulep a kasla uong ti sukogna. Simmipnget ti aldaw a kasla rabii. Dadduma ti nangipagarup a mangrugin ti Armagedon. Nagtinnag ti dapo agingga iti Cambodia. Iti apagbiit, nangipugso ti Mount Pinatubo iti 6.65 a bilion a metro kubiko a pyroclastic. Ti nadagsen a dapo rinebbana dagiti atep ken uray pay ti intero a pasdek. Adu kadagiti banag a naipugso ti nagbalin a lahar, wenno naruay a darat ken graba a nayanud ken nangdadael kadagiti balbalay ken nanggabor iti dadduma. Dinadael ti dapo ken lahar dagiti Kingdom Hall ken balbalay dagiti kakabsat. Kuna ni Julius Aguilar, maysa a regular pioneer idi idiay Tarlac: “Nagaburan ti intero a balaymi iti dapo.” Napilitan ti pamilia nga umakar.

 Agserserbi idi ni Pedro Oandasan kas manangaywan iti sirkito iti dayta a lugar. Isalaysayna: “Saan a pulos a binaybay-an dagiti kakabsat ti panagdayaw ken panagserbida ken ni Jehova. Kanayon a nasurok a 100 a porsiento ti tumabtabuno. Maysa pay, saan a kimmapuy ti panagayat dagiti kakabsat iti panangasaba gapu iti lahar. Intultuloymi ti nangasaba kadagiti nagbakuit ken uray kadagiti nadadael a lugar.”

Dagita a didigra ti mangipaay iti gundaway a mangipakita iti Nakristianuan nga ayat. Bayat ken kalpasan ti panagbettak ti Mount Pinatubo, nagtitinnulong dagiti kakabsat a nagbakuit. Dagus a nangipatulod ti sanga nga opisina iti trak a nagawit iti bagas, ket idi naidiskargan, dayta ti nagluganan dagiti kakabsat a nagbakuit manipud kadagiti nadidigra a lugar. Idi naammuan dagiti kakabsat iti Manila a kasapulanda ti tulong, dagus a nagipatulodda kadagiti kuarta ken kawes. Idiay Betis, Probinsia ti Pampanga, nangorganisar dagiti agtutubo a kakabsat ti grupo a tumulong kadagiti biktima. Mairaman kadagidiay natulonganda ti maysa nga interesado a babai a bumusbusor ti asawana. Idi timmulong dagitoy nga agtutubo a kakabsat a nangibangon iti balay ti agassawa, naginteres unay ti lalaki ket maysa itan a Saksi!

Dagiti Bagyo: Kadagiti amin a di nasayaat a paniempo iti pagilian, kakaruan ti panangdadael dagiti bagyo. Iti promedio, agarup 20 a bagyo ti lumasat iti pagilian iti tinawen. Nadumaduma ti kapigsa dagita a bagyo, ngem mapakuyogan iti napipigsa nga angin ken tudo. Masansan a ti kinapigsa dagita ket umdasen a mangdadael kadagiti pasdek. Kasta met, dadaelen ti bagyo dagiti mula, isu a maapektaran ti panggedan dagiti mannalon.

Agkaradadael ti pagtaengan ken mulmula dagiti Saksi. Nakaskasdaaw ta gagangay a makapagibtur ket makapagtultuloyda latta. Iti dadduma a paset ti pagilian, kanayon ti bagyo isu a kasla gagangay daytan kadagiti tattao. Nagsayaat ta nasursuro dagiti kakabsat a sarangten ken tamingen nga agsasaganad dagiti  parikut iti biag. (Mat. 6:34) Siempre, no maammuan dagiti kakabsat iti asideg a lugar nga adda dagiti agkasapulan iti tulong, siboboluntario a mangipatulodda iti taraon ken kuarta a makatulong kadakuada. Sagpaminsan, kalpasan dagiti talaga a napipigsa a bagyo, pakaammuan dagiti manangaywan ti sirkito ti sanga nga opisina, ket maragsakanda a mangorganisar iti panangtulong.

Pannakaitulod Dagiti Literatura ti Biblia

Agsipud ta ti Pilipinas ket maysa a nasion a buklen ti adu nga isla, talaga a parikut ti panangipatulod kadagiti literatura a nasayaat ti kasasaadda ken iti umiso a tiempo kadagiti kongregasion. Iti adu a tawen, nausar ti koreo. Ngem masansan a saan a dumteng dagiti isyu Ti Pagwanawanan ken Ti Ministeriotayo iti Pagarian iti tiempo a panangadal kadagitoy kadagiti gimong.

Malagip ni Jehu Amolo, nga agtartrabaho iti Shipping Department ti sanga nga opisina, no ania ti nakaigapuan ti panagbalbaliw. Inlawlawagna: “Malaksid iti parikut a naladaw a pannakaitulod dagiti pagbasaan, idi 1997 ngimmina unay ti koreo.” Gapu ta maipatpatulod idi ti 360,000 a magasin iti kada dua a lawas, dakkel ti gasto.

Naisingasing iti Bagi a Manarawidwid a dagiti kakabsat iti sanga nga opisina ti mangitulod kadagiti literatura. Kalpasan ti naannad a panangadal, naaprobaran daytoy. Iti Luzon, direkta nga agitulod dagiti trak manipud iti sanga nga opisina. Nupay kasta, tangay adda ballasiwen a danum iti dadduma a lugar, us-usaren ti sanga nga opisina ti maysa a mapagtalkan nga ahensia nga agitulod kadagiti magasin ken literatura babaen iti barko agingga kadagiti napili a lugar iti intero a pagilian. Manipud kadagitoy a lugar, ilugan dagiti drayber babaen iti trak tapno maitulod kadagiti lugar a pakaitundaanda. No adayo ti naggapuan dagiti drayber, siraragsak a padagusen ida dagiti kakabsat tapno makainanada a naimbag sakbay nga ituloyda ti agbiahe.

 Malaksid iti pannakaekonomia iti gasto, maragsakan dagiti kakabsat a makaawat kadagiti kasapulanda a publikasion iti umiso a tiempo ken nasayaat pay ti kasasaad dagitoy. Ti sabali pay a gunggona ket mariknada a nasingsingedda iti organisasion ta kanayon a makitada dagiti kakabsat manipud iti sanga nga opisina. Adu ti maparegta uray makitada laeng a lumabas ti trak nga addaan iti karatula a Watch Tower.

Daytoy nga urnos ket nakaipaay met iti kanayonan a pammaneknek. Kas pagarigan, iti naminsan adda layus idiay Bicol, iti abagatan a Luzon, bayat nga agitultulodda kadagiti literatura. Simmardeng dagiti lugan gapu ta adalem ti danum iti kalsada. Naiparna a simmardeng ti trak ti literatura iti sanguanan ti balay ti maysa a kabsat. Idi nakita ti pamilia dayta, imbagada kadagiti drayber: “Dumagaskayo pay a mangan ket urayenyo agingga nga umes-es ti danum.”

Saan nga ammo dagiti di Saksi a drayber ti panganan wenno pagturoganda. Idi nakitada ti mapaspasamak, nagimtuodda kadagiti drayber ti Bethel: “Kapin-anoyo dagitoy a tattao?”

Simmungbat dagiti kakabsat: “Kapammatianmi ida.”

Kinuna ti dadduma pay a drayber: “Kastakayo gayam a Saksi! Uray no saankayo pay nga agaammo, agtalekkayo iti maysa ken maysa.”

Iti Ruar ti Pilipinas

Ita, sukimatentayo iti apagbiit ti ruar ti pagilian ket usigentayo ti adu a Filipino nga agnanaed iti sabali a pagilian. Idi kangitingitan ti Emperio ti Britania, kunaen ti tattao a “saan a pulos a lumnek ti init” iti pagturayanna. Ita, dadduma ti agkuna: “Saan a pulos a lumnek ti init kadagiti Filipino.” Nupay bassit a nasion ti Pilipinas, naiwaras dagiti Filipino iti intero a globo. Gapu iti trabaho wenno iti dadduma pay a rason, ginasut a ribu a Filipino ti napan kadagiti sabali a pagilian. Kasano a nagbanag daytoy iti pannakaammoda iti kinapudno ti Biblia? Kadagidiay datin a Saksi, kasano a natulonganda ti sabsabali?

 Agtartrabaho ni Ricardo Malicsi kas konsultant iti eropuerto. Gapu iti trabahona, masapul nga agbiahe iti adu a pagilian. Usarenda nga agassawa daytoy a kasasaad a mangisaknap iti naimbag a damag kadagiti pagilian a bassit laeng ti agibumbunannag. Kinapudnona, iti dadduma kadagitoy a pagilian, maiparparit ti panangasaba. Idi addada kadagiti lugar a kas iti Bangladesh, Iran, Tanzania, ken Uganda, naragsakanda a timmulong iti sumagmamano a makaammo ken Jehova. No dadduma, nakatulongda pay a mangipasdek kadagiti kongregasion. Mairaman kadagiti pagilian a nagtrabahuan ken nangasabaanda ti Laos, Myanmar, ken Somalia. Inaramidda daytoy iti 28 a tawen, agingga a nagretiro ni Ricardo. Anian a ragsakda a nakatulong a nangisaknap iti naimbag a damag kadagiti adayo a lugar!

Saan a Saksi ti dadduma idi pimmanawda iti Pilipinas tapno agtrabaho iti sabali a lugar, ngem nasarakanda idiay ti kinapudno. Napan ni Rowena a maysa a Katoliko idiay Makintengnga a Daya tapno agtrabaho. Idi adda sadiay, rinugianna a binasa ti Biblia. Kalpasanna, nakapagtrabaho idiay Hong Kong, a sadiay rinibu a Filipino ti agtartrabaho a katulong iti pagtaengan. Kunana: “Rinabii nga agkararagak iti Dios a mangibaon kadagiti umiso a tattao a mangiwanwan kaniak iti Pagarian ti Dios.” Nasungbatan dayta a kararag idi naam-ammo ni Rowena ti dua a misionero, da John ken Carlina Porter, ket tinulonganda ni Rowena a nagadal iti Biblia. Nagsurat ni Rowena iti sanga nga opisina ti Pilipinas tapno estoriaenna ti kapadasanna ken agkiddaw nga adda koma sumarungkar iti asawana, nga adda iti Pilipinas, ken mangilawlawag iti mensahe ti Biblia kenkuana.

Dagiti Filipino nga imigrante ti mangbukel iti dadakkel a komunidad iti nadumaduma a pagilian. Idi kattapog ti dekada 1900, kurang dagiti trabahador iti maysa a plantasion idiay Hawaii. Adu a Filipino ti napan. Dadduma kadagiti immuna a nakaammo iti kinapudno idiay Hawaii ket dagiti Filipino nga  imigrante. Itatta, addan sangapulo nga Iloko a kongregasion ken maysa a Tagalog a kongregasion idiay Hawaii.

Rinibu a Filipino ti agnanaed idiay Estados Unidos. Adu kadagitoy ti Saksi. Ti immuna a kongregasion ti Filipino ket nabuangay idiay Stockton, California, idi 1976. Ipadamag ti sanga nga opisina ti Estados Unidos: “Nagsayaat ti panagrang-ay ti tay-ak a pagnanaedan dagiti Filipino, ket idi Setiembre 3, 1996, naipasdek ti umuna a Filipino a sirkito.” Agingga iti 2000 a tawen serbisio, adda 37 a kongregasion dagiti Filipino a buklen ti agarup 2,500 nga agibumbunannag nga agtartrabaho iti sidong ti panangiwanwan ti sanga nga opisina ti Estados Unidos. Adda met dagiti Tagalog a kongregasion wenno grupo idiay Alaska, Alemania, Australia, Austria, Canada, Guam, Italia, ken Saipan.

Nupay adda dagitoy a Filipino iti sabali a pagilian, masapul pay laeng ti tulong dagiti kakabsat iti Pilipinas tapno makaawatda iti naespirituan a taraon, tangay amin a panagipatarus kadagiti publikasion iti lenguahe ti Pilipinas ket maaramid iti sanga nga opisina iti Manila. Maysa pay, iti dadduma a lugar, a pakairamanan ti Guam, Hawaii, ken Estados Unidos, addaanda kadagiti programa ti kombension nga Iloko wenno Tagalog. Amin dagiti naipatarus a material para kadagitoy a kombension, agraman dagiti nai-tape a drama, ket aggapuda iti Pilipinas.

Panangasaba Kadagiti Grupo a Sabali ti Lenguaheda

Iti amin nga isla, kaaduanna a nakasabaanen dagiti tattao nga agsasao kadagiti lenguahe ti Pilipinas. Ngem kadagiti nabiit pay a tawen, naikagumaan ti panangdanon kadagidiay saan a nakasabaan a naan-anay.​—Roma 15:20, 21.

Iti adu a tawen, sumagmamano laeng dagiti Ingles a kongregasion iti Pilipinas. Nupay kaaduan a Filipino makaawatda ti Ingles, saan unay a nalaing nga agsao ti Ingles ti kaaduan. Kaskasdi, masapul a mausar ti Ingles kadagiti gimong iti dadduma a  lugar. Idi arinunos ti dekada 1960, nadlaw dagiti kakabsat daytoy a problema iti asideg ti Clark Air Base idiay Pampanga. Dagiti sister nga assawa dagiti Americano a militar a naidestino sadiay saanda a makasao iti lenguahe a Tagalog. Timmulong dagiti kakabsat tapno maorganisar dagiti gimong a mangusar iti Ingles, ket iti adu a tawen nagunggonaan dagidiay adda kadagitoy a lugar.

Rimsua met ti kasta a parikut iti Metro Manila. Nagnaed sadiay ti maysa a sister nga Americana idi arinunos ti dekada 1970 ken kattapog ti dekada 1980. Kuna ni Pacifico Pantas, maysa a panglakayen iti Tagalog a kongregasion a pakigimgimongan ti sister: “Maasianak kenkuana ta regular a tumabtabuno ngem bassit laeng ti maawatanna kadagiti gimong.” Di nagbayag, simmangpet ti dadduma nga Americano iti dayta a kongregasion. Naisingasing a maaramid ti miting publiko ken ti Panagadal iti Pagwanawanan iti Ingles. Nayurnos daytoy ket indauluan ni Brother Pantas. Idi agangay, ad-adu pay a gimong ti nainayon, ket naawis ti dadduma a tumulong. Da David ken Josie Ledbetter, nga agserserbi iti Bethel, inawatda ti awis. Nabunga ti panangasaba iti panaglabas dagiti tawen, ket dayta bassit a grupo immadu a nagbalin a dua nga Ingles a kongregasion.

Nagunggonaan ti adu a tattao iti kaadda dagiti Ingles a kongregasion. Maysa kadagitoy ni Monica a taga California. Rinugianna ti nakipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova idiay California. Nakaro ti ibubusor dagiti dadakkelna a napeklan a Katoliko. Inkeddengda nga ibaon ni Monica iti Pilipinas tapno Katoliko ti kapulapolna. Kinuyog ni nanangna iti Manila sa imbatina ni Monica iti lolana a Katoliko ngem dina imbati ti pasaportena. Uray makasarak ni Monica iti kongregasion, saanna a maitultuloy ti panagadalna, ta dina ammo ti Tagalog, yantangay dimmakkel idiay Estados Unidos. Nupay kasta, immawag ti sister a nangyadal kenkuana idiay California ken Josie Ledbetter tapno masigurado a mayam-ammo ni Monica. Kinuna ni Josie nga addan iti Ingles a kongregasion. Dayta a talaga  ti kasapulan ni Monica! Kuna ni Josie: “Kabayatan ti innem a bulan a ‘panagnaedna’ iti Pilipinas, nabautisaran ni Monica. Dua a lawas kalpasan a nabautisaran ni Monica, kinuna ni nanangna: ‘Adtoyen ti pasaportem. Agawidkan.’ Maysan a Saksi ni Monica.” Kasta unay ti panagyamanna gapu iti dayta nga Ingles a kongregasion!

Adda pay sabali a pagimbaganna. Nadanon dagiti kakabsat ti dadduma a lugar a di pay nakasabaan. Adda dagiti subdibision iti Metro Manila a pagnanaedan dagiti babaknang, ket adu kadagitoy ti agsasao iti Ingles. Gapuna, nakatulong ti Ingles a nanglukat kadagitoy a teritoria.

Adda met panangikagumaan a manglukat iti teritoria a Tsino. Idi ngalay ti dekada 1970, naipasdek ti maysa a grupo ti panagadal iti libro iti pagsasao a Tsino. Maar-aramid idi ti panagadal iti pagtagilakuan ti sapatos a kukua ni Cristina Go. Nupay kasta, nagbassit ti grupo ket masapul iti tulong.

Ni Elizabeth Leach, nga immay iti Pilipinas idi nakiasawa iti misionero a ni Raymond Leach, ket nagserbi idiay Hong Kong iti 16 a tawen. Ti kapadasan ni Elizabeth iti Cantonese ken ti panangtulong kadagiti Tsino a makaammo iti kinapudno ket nausar a naimbag. Maysa idi ni Esther Atanacio (Esther So itan) kadagiti dua nga special pioneer a naidestino iti dayta a teritoria. Malagip ni Esther: “Idi nangrugikami a nangasaba iti dayta a lugar, saan nga ammo dagiti tattao no siasino dagiti Saksi ni Jehova.” Nupay kasta, in-inut a naipakaammo iti komunidad a Tsino iti Manila ti nagan ni Jehova ken ti ilina.

Nupay ammo dagiti payunir ti Cantonese, masapul a sursuruenda ti sabali a dialekto gapu ta Fujian ti kangrunaan a dialekto nga us-usaren dagiti Tsino iti Manila. Nakitimpuyog iti dayta a grupo ni Ching Cheung Chua, maysa nga agtutubo a lalaki a kabbaro pay laeng iti kinapudno. Gapu ta ammona ti agsao iti Fujian, isu idi ti nausar nga agipatarus kadagiti gimong.

 In-inut a rimmang-ay ti grupo. Nabuangay ti bassit a kongregasion idi Agosto 1984. Adu pay laeng ti problema, ngem maragsakan dagidiay tumultulong a mangasaba iti daytoy a teritoria a saan unay idi a makaskasabaan.

“Dumngeg” Uray Dagidiay Di Makangngeg

Bayat ti panaglabas ti tiempo, agparang a pagayatan ni Jehova a maikkan ti atension ti sabali pay a lenguahe ken teritoria​—dagiti tuleng. Uray idi kattapog ti dekada 1990, awan pay ti urnos ti Pilipinas a tumulong kadagiti tuleng tapno maammuanda ni Jehova. Nupay manmanoda a naitimpuyog kadagiti kongregasion, adda dagiti naisangsangayan a tuleng. Kas pagarigan, ni Manuel Runio, a Saksi ti inana, ket tinulongan ti maysa a sister a mangammo iti kinapudno. Inyadalanna ni Manuel babaen ti sigagaget a panangisuratna iti papel. Nabautisaran ni Manuel idi 1976. Iti maysa nga isla ti Cebu, nasursuro dagiti singin a Lorna ken Luz ti mensahe ti Biblia, nupay agpadada a tuleng, babaen iti tulong ti bulsek nga ulitegda. Kasano a maisuro ti bulsek a payunir dagiti tuleng a tattao? Babaen iti tulong ti kasinsinna, nagusar kadagiti ilustrasion. Kasta met, isenias ti kasinsinna ti ibagbagana tapno maawatan dagiti singin, ta saanda met a nagadal iti sign language. Agpadada a nabautisaran idi 1985. Nupay kasta, manmano laeng dagita a panangikagumaan.

Adda sumagmamano a pasamak a nakaiturong iti pannakalukat daytoy a teritoria. Idi napan dagiti misionero a da Dean ken Karen Jacek idiay Brooklyn Bethel tapno agsanay idi ngalay ti 1993, dinamag dagiti kakabsat idiay Translation Services no kasano a matultulongan dagiti tuleng iti Pilipinas. Maysa nga agtutubo a sister iti Pilipinas ti nagadal iti sign language, a ti panggepna ket sursuruenna ti makisao iti tuleng a gayyemna a Saksi ti pamiliana. Kasta met, da Liza Presnillo ken dagiti kakaduana a payunir iti Navotas, Metro Manila, makasarsarakda kadagiti tuleng iti teritoriada ngem dida makasao dagitoy. Pinampanunot  dagiti payunir ti agadal iti sign language tapno maikasabada ti mensahe ti Pagarian kadagiti tuleng.

Naammuan ti sanga nga opisina a ni Ana Liza Acebedo, maysa a regular pioneer iti Manila, ket agtartrabaho iti eskuelaan dagiti tuleng ken maysa kadagiti sumagmamano a Saksi iti Pilipinas nga adu ti ammona iti sign language. Napagsaludsodan: “Kayatmo kadi ti agisuro iti sign language iti dadduma a Bethelite?”

Wen ti sungbatna! Masansan a pinampanunotna no kasano a makasabaan ti amin a tuleng. Narugian ti maysa a klase a pakairamanan dagiti Bethelite ken dadduma a lokal a regular pioneer. Nakapagpasalistan dagiti kakabsat idiay Navotas nga agadal iti sign language, ket intultuloyda dayta.

Napartak a rimmang-ay dagiti bambanag. Iti las-ud ti innem a bulan, maus-usaren ti sign language iti tallo a kongregasion iti Metro Manila. Bayat ti 1994, nayurnos ti damo a panagipatarus babaen ti senias kadagiti asamblea ken kombension. Maysa kadagiti umuna a kalat ket tulongan dagiti tuleng nga annak dagiti Saksi. Sumagmamano kadakuada ti nairaman kadagidiay immuna a nabautisaran. Kalpasan ti simamatalek a pannakigimgimong ni Manuel Runio iti adu a tawen nupay awan ti panagipatarus babaen ti senias, maragsakan gapu ta nagunggonaan kadagitoy baro nga urnos.

Di nagbayag, dadduma a lugar iti pagilian ti agkidkiddawen iti tulong. Naibaon idiay Olongapo ni Liza Presnillo a kinadua ti maysa a payunir tapno agtrabaho kas temporario nga special pioneer iti teritoria dagiti tuleng. Adu ti natulongan. Idi ngalay ti 2002, nabuangayen dagiti grupo ti sign language kadagiti 20 a munisipalidad iti ruar ti Manila. Maysa a napateg nga irarang-ay ti naragpat idi nabuangay ti Metro Manila Sign Language Congregation idi Abril 1999, ti kaunaan iti pagilian. Kuna ni Joel Acebes, maysa kadagiti Bethelite iti immuna a klase ti sign language ken panglakayen itan iti dayta  a kongregasion: “Maragsakankami ta us-usarennakami ni Jehova iti daytoy nakapatpateg a trabaho.” Wen, uray dagiti tuleng “dumdumngegda” iti mensahe ti Pagarian. Pudno a pagragsakan a makita ti irarang-ay iti daytoy dati a di makaskasabaan a teritoria.

Kasapulan ti Dakdakkel Pay a Pasilidad

Gapu iti pannakatrabaho dagiti baro a teritoria bayat ti dekada 1990 ken ti naan-anay a pannakatrabaho dagiti dati a teritoria, agtultuloy ti iyaadu dagiti agibumbunannag ken dagiti kabbaro a makitimtimpuyog kadagiti kongregasion. Ad-adu a magasin ti kasapulan, ken ad-adun a libro ken broshur ti maipatpatarus kadagiti lenguahe ti Pilipinas. Nagbanag daytoy iti iyaadu dagiti agtrabaho iti sanga nga opisina​—tapno agimprenta, agipatarus, ken ag-proofread ken mangaramid iti dadduma pay a napateg a serbisio para kadagiti kakabsat ken kongregasion. Di nagbayag kalpasan ti pannakaipatakder ti baro a pagtaengan idi 1991, napnon. Nadisenio dayta para iti 250 a tao. Idi 1999, immabuten iti 350 ti kameng ti pamilia ti Bethel.

Nalawa pay ti lote iti sanga nga opisina a mabalin a pagibangonan, isu nga inaprobaran ti Bagi a Manarawidwid ti pannakaibangon ti sabali pay a pagtaengan, a kapadpada ti naipatakder idi 1991. Nangrugi ti trabaho idi 1999, ket nalpas idi arinunos ti 2001. Ti pasdek dandani doble ti kapasidadna a mapagtaengan. Adda pay kanayonan a lugar a pagopisinaan, a kasapulan unay tapno masuportaran ti lumawlawa a trabaho iti tay-ak. Nainayon pay sadiay ti dadduma a pasilidad a kas iti nalawa a paglabaan, kuarto para iti Ministerial Training School, ken ti napimpintas a libraria. Temporario a nakitimpuyog dagiti nasanay a lokal a kakabsat ken international servant iti pamilia ti Bethel tapno mairingpas daytoy a trabaho. Kalpasan ti pannakaibangon ti baro a pasdek, nagtalinaed dagitoy a boluntario tapno tarimaanenda ti pasdek a naibangon idi 1991. Naruay a trabaho ti kasapulan kadagita a proyekto a panagibangon, ngem maymaysa ti kalat​—mangipaay kadagiti pasilidad  a mangsuportar iti pannakaisaknap ti makaited-biag a kinapudno ti Biblia.

Dakkel ti Maitulong ti Ministerial Training School

Idi naipasdek ti Ministerial Training School idiay Estados Unidos idi 1987, adu a kakabsat iti Pilipinas ti nangpampanunot, ‘Posible ngata a magunggonaantayo iti dayta a pannakasanay?’ Nasungbatan dayta idi 1993. Nayanunsio a mangrugi ti eskuelaan iti Pilipinas iti sumaganad a tawen. Mangipaay ti eskuelaan iti kanayonan a tulong kadagiti kualipikado a kakabsat nga addaanen iti kapadasan kas panglakayen wenno ministerial nga adipen. Ginasut a kakabsat a lallaki ti nagaplikar.

Dua nga agdaldaliasat a manangaywan ken maysa a misionero ti nasanay kas instruktor. Nangrugi ti immuna a klase idi Enero 1994. Dagidiay nagadal iti daytoy nasanayda nga agbalin nga ad-adda a kualipikado nga agserbi kadagiti kakabsat iti kongregasion. Nagsurat ti maysa a kongregasion maipapan iti maysa a naggraduar iti eskuelaan a naitimpuyog kadakuada: “No idilig sakbay a nageskuela, dakkel ti rimmang-ayan ti panangiparangna kadagiti pasetna iti gimong.”

 Adu nga estudiante ti nagsakripisio iti material tapno magunggonaanda iti daytoy a naespirituan a pannakasanay. Nagadal kas maysa a chemical engineer ni Ronald Moleño. Idi maawis nga ageskuela, apagisu nga adda trabaho nga intukon kenkuana ti maysa a kompania a dakkel ti sueldo, maikkan iti pagtaengan, seguro, ken dadduma pay a benepisio. Tiningiting ni Ronald ti dua nga oportunidad ket pinilina ti naespirituan. Naggraduar iti maika-18 a klase ket intultuloyna a tinagiragsak ti panagpayunirna. Nabiit pay a naawis ni Ronald nga agmisionero idiay Papua New Guinea.

Masapul nga agdesision ni Wilson Tepait kalpasan a nageskuela iti immuna a klase. Nagsayaat ti panggedanna kas maysa a maestro, ngem ita naawisen nga agbalin nga special pioneer iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan. Kunana: “Maragragsakanak nga agisuro, ngem ammok met a masapul nga ipangpangrunak dagiti intereses ti Pagarian.” Inawatna ti pribilehio nga agbalin nga special pioneer ket nakitana a binendisionan ni Jehova ti serbisiona iti dayta a tay-ak. Agserserbi itan ni Wilson kas manangaywan iti distrito iti makin-abagan a paset ti Pilipinas.

Kaaduan kadagiti estudiante ket Filipino. Nupay kasta, inyurnos ti Bagi a Manarawidwid ti panagadal dagiti estudiante manipud iti dadduma a pagilian ti Asia. Dagitoy ti pagilian a nakaibaonen kadagiti estudiante: Cambodia, Hong Kong, Indonesia, Malaysia, Nepal, Sri Lanka, ken Thailand. Dadduma kadagiti estudiante naggapuda kadagiti pagilian a maiparparit ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Ti pannakilangen ken panageskuelada ket makapabileg unay a kapadasan dagiti estudiante. Kuna ti instruktor a ni Anibal Zamora: “Dagiti estudiante a naggapu kadagiti pagilian a maparparitan isalaysayda no kasano ti panagtalekda ken Jehova iti amin a kasasaad. Daytoy ti nangpabileg kadagiti estudiante a Filipino.” Iti sabali a bangir, dagiti estudiante a naggapu iti sabali a pagilian masursuroda no  kasano a nakapagserbi dagiti nanumo a kakabsat a Filipino iti sidong dagiti narigat a kasasaad.

Kinuna ni Nidhu David, maysa nga estudiante a taga Sri Lanka: “Diakto pulos malipatan dagidiay a pakalaglagipan. Dua a bulan dayta a panangsanay ni Jehova a Dios. Talaga a nakaay-ayat ken nakaskasdaaw!”

Ti eskuelaan ket adda a mismo iti sanga nga opisina. Saan laeng a magunggonaan dagiti estudiante iti naisagana a kurikulum no di ket makitada pay a mismo no kasano a maorganisar ti trabaho iti Bethel. Ti pannakilangenda kadagiti naespirituan ti panagpampanunotda a kakabsat iti Bethel ket mangipaay kadagiti nagsayaat a pagwadan iti pammati. Kasta met, dagiti kakabsat a naggapu iti pagilian a bassit ti bilang dagiti agibumbunannag wenno maparparitan, makitada ti nalawlawa a saklawen ti organisasion.

Agingga ita, 922 ti naggraduaren kadagiti 35 a klase. Kadagiti Filipino a naggraduar, 75 ti agserserbi itan kas agdaldaliasat a manangaywan ket ad-adu pay ti agserserbi kas suno a manangaywan ti sirkito kadagiti 193 a sirkito iti intero a pagilian. Innem ti naidestino iti Bethel, ken sangapulo ti agserserbi kas misionero idiay Papua New Guinea ken Micronesia. Ginasut ti agserserbi kas regular pioneer kadagiti teritoria iti ilida wenno iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan. Iti walo laeng a tawen sipud idi nangrugi ti eskuelaan, nasuroken nga 65,000 ti nabautisaran iti pagilian. Adda nagsayaat nga espiritu ti kinapayunir ket, kaaduanna, nabatad a makita ti irarang-ay kadagiti kongregasion. Talaga a madlaw a dagitoy a kakabsat inyaplikarda ti nasursuroda iti eskuelaan, isu a nakatulong iti nasayaat nga irarang-ay.

Irarang-ay

Adu dagiti nakaskasdaaw a bambanag a nagapuanan iti intero a pagilian. Okupado dagiti naregta a kakabsat a naitimpuyog iti dandani 3,500 a kongregasion a mangiwarwaragawag iti  naimbag a damag maipapan iti kasayaatan a kita ti gobierno, ti Pagarian ti Dios.

Makaparegta dagiti nabiit pay a report. Iti napalabas a pito a bulan ti 2002 a tawen serbisio, binulan nga adda baro a kangatuan a bilang dagiti agibumbunannag. Idi Agosto, 142,124 ti nangikasaba iti mensahe ti Pagarian. Naipakaammo ti nagan ken panggep ni Jehova kadagiti tattao iti adu nga isla. Ar-aramiden dagiti adipen ni Jehova sadiay ti kaasping ti naipadto iti Isaias 24:15: ‘Idaydayawda ti nagan ni Jehova kadagiti isla ti baybay.’

Mairaman ti rinibu a regular pioneer kadagitoy naregta a manangaskasaba. Idi 1950, adda laeng 307 a payunir, ngem idi arinunos ti Abril 2002, addan 21,793. No mainayon ditoy ti 386 nga special pioneer ken 15,458 nga auxiliary pioneer iti dayta a bulan, agdagupen iti 37,637, wenno 27 a porsiento ti amin nga agibumbunannag. Adu pay ti nangipakita a kayatda ti makitimpuyog kadagiti amin-tiempo nga ad-adipen ti Dios. Bayat ti 2002 a tawen serbisio, 5,638 nga aplikasion dagiti regular pioneer ti naaprobaran.

Amin daytoy ket mangipapaay iti nagsayaat a bunga. Rinibu ti mangipangpangag. Ti timmabuno iti Memorial idi Marso 2002 ket 430,010. Dandani 100,000 a panagadal iti Biblia ti maikonkondukta iti kada bulan. Bayat ti 2002 a tawen serbisio, 6,892 a baro nga adalan ti nabautisaran. Idi 1948, maysa laeng ti Saksi iti kada 5,359 a tao iti pagilian. Itatta, adda maysa nga agibumbunannag iti kada 549. Bayat nga adda pay gundaway nga ipalubos ni Jehova, mainanama a rinibu pay ti makitimpuyog kadagiti mangidaydayaw ken Jehova kadagitoy nga isla iti baybay.

Determinadoda nga Agtultuloy

Idi bimmisita ni C. T. Russell idi 1912, sumagmamano laeng a bukel ti kinapudno ti naimula iti daga ti Pilipinas. In-inut ngem sigurado, nagtubo dagitoy a bukel ket dimmakkel. Nangpataudda iti nasayaat a bunga yantangay adda sumagmamano a dimmasig iti kinapudno ‘iti nasayaat ken iti nariribuk a panawen.’  (2 Tim. 4:2) Nangruna idi Gubat Sangalubongan II, pimmartak ti irarang-ay agingga ita gapu ta pinullo a ribu itan ti aktibo nga agdaydayaw ken Jehova. Siraragsak nga idaydayawda ti nagan ti Dios a kadua ti agarup innem a milion a mangbukel iti sangalubongan a kongregasion ti ili ni Jehova.

Kas impakitan daytoy a salaysay, saan a kanayon a nalaka daytoy a trabaho. Nupay napintas daytoy a pagilian, ti panangdanon kadagiti agindeg iti adu kadagitoy nga isla sinubokna ti kired dagiti manangiwaragawag ti Pagarian. Dadduma ti situtured a nangsaranget kadagiti bagyo iti baybay tapno madanon dagiti naiputputong a lugar iti pagilian. Adu ti lumasat kadagiti nasamek a kabambantayan tapno birokenda dagiti marakarnero a tattao. Nupay nagadu ti didigra kadagiti isla ti Pilipinas​—ginggined, layus, bagyo, ken dagiti bulkan—​daytoy dina pinasardeng ti trabaho dagiti nasungdo a Saksi ni Jehova.

Umaspingda kadagidi Israelita nga adda iti naisubli a daga tapno isublida ti pudno a panagdayaw. Masapul a sarangtenda ti adu nga ibubusor ken problema, ngem ti rag-o ni Jehova ti sarikedkedda. Uray met ita, dagiti Saksi ni Jehova nabatad nga impakitada ti kinatibker ken panagtalekda iti Dios. Ammoda a ni Jehova ti tumultulong kadakuada, ket mamatida iti kunaen ti Salmo 121:7: “Ni met laeng Jehova saluadannakanto iti isuamin a didigra. Saluadannanto ta kararuam.” Babaen iti tulong ni Jehova, inanamaenda a matulongan ti ad-adu pay sakbay nga agngudo daytoy a sistema. Kalpasanna, segseggaanda ti mangisuronto kadagiti minilion a mapagungar iti intero a globo, agraman dagitoy 7,100 nga isla. Iti kasta, agraniagto ti naparaisuan a kinapintas daytoy a pagilian, a pakaidayawan ti Namarsua.

Kabayatanna, determinado a rumang-ay dagiti Saksi ni Jehova bayat a naan-anay nga agtalekda a bendisionan ni Jehova ti trabahoda. Ikagumaanda nga itunos ti biagda kadagiti sasao ti propeta ti Dios: “Itdenda koma ken Jehova ti dayag, ket kadagiti isla isaritada koma ti mismo a dayawna.”​—Isa. 42:12.

[Blurb iti panid 232]

“Sigurado a kumuykuyog ti Dios kenka, ta no saan natayka koman”

 [Kahon iti panid 153]

Naimula Dagiti Immuna a Bukel ti Kinapudno

Ni Charles T. Russell ken ti grupona ket bimmisita iti Pilipinas idi 1912. Nupay isuda dagiti kaunaan nga opisial a pannakabagi ti hedkuarter idiay Brooklyn a bimmisita, ipakita dagiti rekord a dua pay nga Estudiante ti Biblia ti adda idin iti Pilipinas ket tultulongandan ti dadduma pay a tattao a makaammo iti kinapudno iti Biblia. Kastoy ti insurat ni Louise Bell, a taga Estados Unidos:

“Napankami nga agassawa idiay Pilipinas idi 1908 ket nagisurokami. Dakdakami ti Americano iti ili ti Sibalom. Nagpedidokami idiay Brooklyn iti ginasut a kilo a tract maipapan iti Biblia. Naipatulod dagitoy manipud New York agingga idiay San Francisco, sa naiballasiw iti Pacifico agingga idiay Manila, ket manipud sadiay nailugan kadagiti barangay a napan idiay Sibalom.

“Inwarasmi dagidiay a tract ken nakisaritakami kadagiti umili no adda tiempo ken gundawaymi. Saanmi nga inrekord dagiti oras ken naipaimami. Nupay Katoliko dagiti tattao, adu ti siraragsak a dimngeg kadakami. Mannursurokami a nasanay iti medisina, ngem kangrunaanna, mensaherokami iti naimbag a damag.

“Nagnagna wenno nagkabaliokami a limmasat kadagiti lasonglasong a dalan. No dadduma, naturogkami kadagiti kawayan a datar ken nangankami iti ikan ken innapuy iti malukong nga agpaay iti amin.

“Idi bimmisita ni Pastor Russell idiay Manila idi 1912, nagtelegramakami kenkuana.”

Tinabunuan ni Sister Bell ti palawag ni Brother Russell idiay Manila Grand Opera House a natemaan iti “Sadino ti Ayan Dagiti Natay?”

 [Kahon iti panid 156]

Maipapan iti Pilipinas

Pagilian: Agarup 7,100 nga isla ti nangsaknap iti intero a pagilian nga agarup 300,000 a kilometro kuadrado. Ti intero nga isla ket agarup 1,850 a kilometro manipud amianan agingga iti abagatan ken agarup 1,125 a kilometro manipud daya agingga iti laud. Agduduma ti kadadakkelda​—dakdakkel la bassit ngem iti Portugal ti kadakkelan idinto ta nagbassit ti kabassitan isu a malapunos no agatab.

Umili: Kaaduan kadakuada ket kaputotan dagiti Malay, nupay dadduma ket kaputotan dagiti Tsino, Español, wenno Americano.

Lenguahe: Kadagiti adu a lenguahe ti Pilipinas, ti lenguahe a Bicol, Cebuano, Hiligaynon, Iloko, Pangasinan, Samar-Leyte, ken Tagalog ti kaaduan a maus-usar. Ingles ken Pilipino dagiti maibilang nga opisial a lenguahe. Ti Pilipino ket nagtaud a nangnangruna iti Tagalog.

Pagsapulan: Adu ti nagduduma a pagsapulan kadagiti siudad, ngem kadagiti probinsia, adu ti agtaltalon wenno mangngalap. Dagiti mula a pagtaraon, agraman ti pagay, unas, saba, niog, ken pinia, ti masansan a maimula.

Taraon: Innapuy ti gagangay a maidasar iti tunggal pannangan. Gagangay met ti ikan ken dadduma a taraon nga aggapu iti baybay, agraman dagiti nateng ken prutas nga agtubtubo kadagiti tropiko.

Klima: Tropikal ti klima ti pagilian, ket kalkalainganna ti panagpapada ti temperatura iti intero nga isla. Masansan nga agtudo iti intero a pagilian.

 [Kahon/Ladawan iti panid 161, 162]

Pananginterbiu ken ni Hilarion Amores

Naipasngay: 1920

Nabautisaran: 1943

Ababa a pakasaritaanna: Naammuanna ti kinapudno idi panawen dagiti Hapon idi Gubat Sangalubongan II. Manmano pay la idi dagiti Saksi iti pagilian.

Nabautisaranak kabayatan ti gubat idi mabalin pay laeng nga agbalaybalay dagiti kakabsat. Ngem masapul a naannadkami agsipud ta agatap dagiti tattao maipapan iti ar-aramidenmi. Kamaudiananna, masapul a mapankami iti probinsia, ngem nagsublikami iti Manila idi 1945.

Iti dayta a tiempo, naaddaanak iti pribilehio nga ipatarus Ti Pagwanawanan iti Tagalog. Masapul nga agtrabahoak idi agingga iti alas dos ti parbangon. Maimimeograpo idi ti naipatarus a material ken maipatulod kadagiti grupo dagiti Saksi. Kasapulan ti panagsakripisio, ngem kasta unay ti ragsakmi agsipud ta maaywanan dagiti kakabsat iti naespirituan.

Iti adu a tawen a kaaddak iti kinapudno, nakitak a manangngaasi ni Jehova. Talaga nga ay-aywananna ti ilina, agpadpada iti naespirituan ken namaterialan. Malagipko ti tulong a naipatulod idi iti Pilipinas kalpasan ti gubat. Nagadu la ketdin ti nakaawat iti pantalon, sapatos, ken kawes! Adu a payunir a naparaburan kadagita ti nangapresiar unay isu nga ad-adda pay nga inkagumaanda ti nagserbi iti amin a tiempo. Talaga nga inaywanan ni Jehova ti ilina, ta impaayna ti aniaman a kasapulanda.

 [Kahon/Ladawan iti panid 173, 174]

Patpatgen a Misionero

Neal Callaway

Naipasngay: 1926

Nabautisaran: 1941

Ababa a Pakasaritaanna: Naipasngay iti maysa a pamilia a Saksi ken rinugianna ti amin-tiempo a ministeriona idi nagturpos iti haiskul. Naawis iti maika-12 a klase ti Gilead School; naidestino iti Pilipinas, a nagserbianna kas agdaldaliasat a manangaywan.

Naregta a misionero ni Neal Callaway ken patpatgen unay dagiti kakabsat. Napasnek maipapan iti trabaho iti Pagarian, naragsak, ken mannakigayyem. Isut’ nagserbi iti amin a paset ti pagilian. Kastoy ti estoriaenna maipapan iti pannakaitudingna iti trabahona a panagdaliasat.

“No dadduma, dua nga oras a magmagnakami kadagiti katurturodan agingga a makadanonkami iti teritoria. Agkankantakami kadagiti kanta ti Pagarian kabayatan ti pannagnami. Yantangay kaduak ti 15 agingga 20 iti grupo, nga amin ket agsasaruno a magmagna kadagiti desdes ken agkankanta, talaga a maragsakanak ta inawatko ti destinok iti sabali a pagilian.

“Ti panangidanonko iti Sao ti Dios kadagiti babassit a pagtaengan iti away, ti pannakakitak kadagitoy napakumbaba a tattao nga agtugaw iti datar a dumngeg iti tunggal ibagak, sa makitak ida inton agangay idiay Kingdom Hall iti sumaganad a panagbisitak​—ti mangpagaget kaniak a mangipakaammo ti Pagarian ti Dios iti dadduma pay a tattao.”

Inkallaysa ni Neal ni Nenita, a maysa a sister a taga Mindoro, ket simamatalek a nagkaduada a nagserbi agingga idi ipapatayna idi 1985. Maay-ayatan pay latta dagiti kakabsat a Filipino a mangestoria iti maipapan kenkuana. Kinuna ti maysa: “Ni Brother Callaway ket nasingpet ken nalaka a makibagay kadagiti kakabsat. Ammona ti makibagay iti aniaman a kasasaad.” a

[Footnote]

 [Kahon/Ladawan iti panid 177]

Pananginterbiu ken ni Inelda Salvador

Naipasngay: 1931

Nabautisaran: 1949

Ababa a Pakasaritaanna: Naibaon a misionera idiay Thailand idi Marso 1967.

Agkakanat ti riknak idi naammuak a maibaonak a misionera iti Thailand. Naragsakak, medio madanagan, ken adu ti pampanunotek a saludsod.

Simmangpetak ditoy idi Marso 30, 1967. Para kaniak, karkarna ti lenguahe. Lenguahe dayta a naibasar iti nababa, nangato, nabangag, agpangato, ken nasinggit a tono. Narigat a sursuruen ti lenguahe, ngem siaayat a tinulongandak dagiti lokal ken ganggannaet a kakabsat.

Nanipud idi 1967 agingga iti 1987, naidestinoak iti Sukhumwit. Kalpasanna, nakiddaw nga umakarak iti maysa a baro a kongregasion. Kasla marigatanak ta mapanawak dagiti kakabsat a nakaduak a nagtrabaho iti 20 a tawen. Kasta ti riknak idi immakarak idiay Thon Buri. Sabagay, depende dayta iti kababalinmo. Kalpasan ti 12 a tawen idiay Thon Buri, nagsubliak iti Sukhumwit idi 1999. Kinuna ti dadduma a misionero a kasla nagawidak iti pagtaengak. Ngem para kaniak, agbalin a pagtaengak ti aniaman a kongregasion a pakaidestinuak.

[Kahon/Ladawan iti panid 178]

Pananglagip iti Panagsursuro iti Lenguahe

Da Benito ken Elizabeth Gundayao

Ababa a Pakasaritaanda: Agserserbi idi da Benito ken ti asawana a ni Elizabeth iti maysa a sirkito iti Pilipinas. Idi 1980, naibaonda a misionero idiay Hong Kong. Nakatulongda iti 53 a tattao sadiay a makaammo iti kinapudno.

Nagrigat ti agsursuro iti Cantonese para kadagidiay kas kadakami nga awan a pulos ti ammona idi iti lenguahe a Tsino. Talaga a kasapulan ti kinapasnek ken panagregget agraman ti kinapakumbaba.

Naminsan, padpadasek nga ibaga ti, “Mapanak idiay tiendaan.” Iti Cantonese, ti gayam naibagak ket, “Mapanak idiay lugit ti manok.” Iti pangasabaan siraragsak nga imbaga ni baketko, “Ah, isut’ am-ammok,” idi tinukoyna ti maysa a sister nga am-ammo ti bumalay. Ngem ti kayat a sawen gayam ti imbaga ni baketko ket, “Ah, isut’ kanek.” Anian ti pannakakigtot ti bumalay! Saanmi pulos a malipatan dagiti kapadasanmi iti panangasabami kadagiti Tsino.

 [Kahon/Ladawan iti panid 181, 182]

Pananginterbiu ken ni Lydia Pamplona

Naipasngay: 1944

Nabautisaran: 1954

Ababa a Pakasaritaanna: Kalpasan a napadasannan ti agserbi kas special pioneer iti Pilipinas, naawis nga agserbi idiay Papua New Guinea idi 1980. Nakatulong iti nasurok a 84 a tattao a makaammo iti kinapudno.

Naragsakanak a nangawat iti destinok agsipud ta nabayagen a kayatko ti agserbi iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan. Maamakak met idi agsipud ta daytoy ti umuna a gundaway a panawak ti pamiliak. Diak unay ammo ti kasasaad ti Papua New Guinea, ket ti bassit a nadamagko ti nangpadanag kaniak. Pinaregtanak ni Nanang, idi imbagana: “Aywanannatayo ni Jehova a Dios iti sadinoman a pangar-aramidantayo iti pagayatanna.” Nagsuratak nga awatek ti pakaidestinuak.

Idi simmangpetak, nakaas-asi dagiti kakabsat, ken mannakigayyem dagiti umili. Nakaipaimaak iti adu a libro ken magasin iti kada bulan, ad-adu nga amang ngem ti maipapaimak idi idiay Pilipinas. Ngem naiduma unay ti lenguahe ken kostumbre. Kinunak iti un-unegko: ‘Bueno, agserbiak laeng ditoy iti sumagmamano a tawen, ket kalpasanna agawid ken agpayunirak manen a kadua ni Nanang.’

Ngem idi nasursurok ti dua kadagiti kangrunaan a lenguahe ken nairuamakon ti dadduma a kostumbreda, nasaysayaaten ti pannakaammok kadagiti tattao. Iti unos ti nasurok a 20 a tawen a kaaddak ditoy, naaddaanak iti pribilehio a mangisuro iti kinapudno iti adu a tattao, ken dadduma ti naisurok nga agbasa ken agsurat tapno makapagadalda a naimbag ken maipapusoda ti kinapudno. Gapu amin kadagitoy ken iti dadduma pay a bendision, mariknak a ti Papua New Guinea itan ti pagtaengak. No pagayatan ni Jehova, maragsakanak a pausar iti serbisiona agingga nga ibagana a nalpasen ti trabaho wenno agingga nga agpatingga ti al-aldawko ditoy.

 [Kahon/Ladawan iti panid 191, 192]

Pananginterbiu ken ni Filemon Damaso

Naipasngay: 1932

Nabautisaran: 1951

Ababa a Pakasaritaanna: Rinugianna ti amin-tiempo a ministerio idi 1953. Idi agangay, nangasawa ken nagbalin a manangaywan iti sirkito. Idi napadakkeldan ti annakda, intuloyda ken ni baketna ti amin-tiempo a panagserbi kas special pioneer. Naidestinoda iti nadumaduma a paset iti Isla ti Visayas ken Mindanao agingga ita.

Narigat ti agserbi iti amin a tiempo idi dekada 1960 gapu iti nakaro a rigat. Bassit ti taraon gapu iti panangdadael dagiti utot kadagiti mais ken pagay. Dikami makakasaba idin iti ili agsipud ta nagagaran dagiti kawes ken sapatosmi.

Isu a napankami kadagiti kataltalonan, kabambantayan, ken adayo a barrio​—a gagangay a di nakasapatos. Dandani diak naaddaan iti paset iti asamblea sirkito agsipud ta awan ti maitutop a kawesko. Nupay kasta, siaasi a pinabulodannak ti manangaywan iti distritomi a ni Brother Bernardino iti kamisadentrona, isu a nakapagpalawagak. Siempre, ad-adu pay a tattao ti napangpanglaw idi ngem dakami. Gapu iti determinasionmi nga agtultuloy, binendisionannakami ni Jehova.

Idi 1982, nasuotkami gapu iti neutralidad. Ditoy Mindanao, adu ti umal-alsa iti gobierno. Agsipud ta dagiti makunkuna nga opisial dagiti rebelde ket iyad-adalak iti Biblia, imbilangdak dagiti soldado ti gobierno a “mannursuro” dagiti komunista. Nupay kasta, maysa nga opisial ti gobierno ti nangilawlawag a saan a napolitikaan ti isursuromi ken naan-anay nga aggapu iti Biblia.

Maigiddato iti dayta, saan met a nasayaat ti panangmatmat dagiti rebelde kaniak, ta no mangasabaak, ti kapitan ti barrio ken ti komander ti kampo ti militar ti umuna a kasabaak. Ngem didakami dinangran agsipud ta inkanawanakami ti maysa nga iyad-adalak nga opisial dagiti rebelde.

Iti adu a dekada, tinulongannakami ni Jehova a makalasat kadagiti rigat ken pakasuotan. Agyamankami ken Jehova gapu

 [Kahon/Ladawan iti panid 217, 218]

Pananginterbiu ken ni Pacifico Pantas

Naipasngay: 1926

Nabautisaran: 1946

Ababa a Pakasaritaanna: Nagturpos iti maika-16 a klase ti Gilead idi 1951. Agserserbi a panglakayen idiay Quezon City.

Bayat ti maikadua a gubat sangalubongan, addada kaarrubami a Saksi ni Jehova iti probinsia ti Laguna. Inawisdak nga agbasa iti aniaman a libro iti librariada. Napipintas dagiti libro: Creation, Vindication, Reconciliation, Religion, Enemies, Children, ken dadduma pay. Idi pinuoran dagiti Hapones ti ilimi, naisinakami kadagiti Saksi, ngem nasarakak manen ida idiay Manila kalpasan ti nasurok a makatawen. Rinugiak ti timmabuno kadagiti gimong, ket kalpasan a nabautisaranak, nakikaduaak iti maysa a grupo dagiti payunir. Naidestinokami iti intero a probinsia ti Tayabas, a napanaganan idi agangay iti Quezon. Nangasabakami iti nadumaduma nga ili, ket naturogkami kadagiti bus nga awanan iti pasahero, balbalay dagiti interesado, ken dadduma pay a lugar.

Idi nakadanonkami idiay Mauban, ti ili ket rinaut ti maysa a grupo dagiti gerrilia. Nakaturogkami idi iti maikadua a kadsaaran ti munisipio. Nariingkami gapu iti karibuso. Kasla naipiskot dagiti polis iti sirokmi.  Nangngegmi ti panangitinnagda kadagiti paltogda iti suelo.

Dagus nga immuli dagiti gerrilia. Maysa kadakuada ti nanglente kadakami ket kinunana: “Siasinokayo?” Nagintuturogkami. Nagsaludsod manen: “Espiakayo kadi ti polisia ti Pilipinas?”

“Saan, apo,” insungbatmi.

Kinunana: “Ngem naka-khaki-kayo.”

Inlawlawagmi a donasion dagiti kawesmi idinto ta dagiti sapatosmi ket impatulod dagiti kakabsatmi idiay America kas suplay a pangsaranay.

Kinuna ti komandante: “Sige, alaek dagiti sapatos.” Isu a pinasotko ti sapatosko. Kayatna met dagiti pantalonko. Di nagbayag, dakami amin ket nakakalsonsilio laengen. Naimbag laengen ta adda lupotmi a naidulin iti asideg. Kinapudnona, naragsakankami ta innalada dagiti khaki a pantalonmi. Ta no saan, mabalin a pagarupen ti intero nga ili nga espiakami dagiti gerrilia!

Gimmatangkami kadagiti bakia, nagsublikami idiay Manila, ket kalpasanna napankami iti Isla ti Visayas tapno ituloymi ti mangasaba.

Simrek iti amin-tiempo a ministerio ni Brother Pantas ken nagserbi kas adipen kadagiti kakabsat (maawagan itan a manangaywan iti sirkito) sakbay a nageskuela iti Gilead School. Idi nagsubli iti Pilipinas, nagserbi kas manangaywan iti distrito ken nagserbi met iti sanga nga opisina sakbay a nagpamilia.

 [Tsart/Graph iti panid 168, 169]

TI PILIPINAS​—LISTAAN DAGITI NAPATEG A PASAMAK

1908: Rinugian ti dua nga Estudiante ti Biblia manipud Estados Unidos ti nangasaba iti ili ti Sibalom.

1910

1912: Nagpalawag ni Charles T. Russell idiay Manila Grand Opera House.

1934: Naipasdek ti sanga nga opisina. Naipablaak ti bokleta nga Escape to the Kingdom iti Tagalog.

1940

1947: Simmangpet dagiti immuna a nagturpos iti Gilead.

1961: Nangrugi dagiti klase ti Kingdom Ministry School.

1964: Damo a naawis dagiti Filipino a payunir nga agserbi kas misionero kadagiti kaarruba a pagilian.

1970

1978: Nangrugi dagiti klase ti Pioneer Service School.

1991: Nalpas dagiti baro a pasdek ti sanga nga opisina ken naidedikar. Bimtak ti Mount Pinatubo.

1993: Nairuar ti Baro a Lubong a Patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan iti Tagalog.

2000

2000: Nairuar ti kompleto a Baro a Lubong a Patarus iti Tagalog.

2002: 142,124 nga agibumbunannag ti aktibo iti Pilipinas.

[Graph]

(Kitaem ti publikasion)

Dagup Dagiti Agibumbunannag

Dagup Dagiti Payunir

 150,000

100,000

50,000

1940 1970 2000

 [Tsart iti panid 199]

(Kitaem ti publikasion)

Tsart ti Iyaadu Dagiti Tumabtabuno iti Kombension (1948-99)

350,000

300,000

250,000

200,000

150,000

100,000

50,000

0

1948 1954 1960 1966 1972 1978 1984 1990 1996 1999

 [Dagiti Mapa iti panid 157]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

PILIPINAS

LUZON

Vigan

Baguio

Lingayen

Cabanatuan

Mt. Pinatubo

Olongapo

Quezon City

MANILA

MINDORO

DAGITI ISLA TI VISAYAS

Masbate

CEBU

MINDANAO

Surigao

Davao

PALAWAN

El Nido

 [Ladawan iti panid 150]

[Ladawan iti panid 154]

Da Charles T. Russell ken William Hall idi bimmisitada iti Pilipinas idi 1912

[Ladawan iti panid 159]

Ni Joseph dos Santos, a makita ditoy a kadua ti asawana a ni Rosario, idi 1948, ket nagtalinaed a naregta nga agibumbunannag iti Pagarian nupay tallo a tawen a naibalud idi Gubat Sangalubongan II

[Ladawan iti panid 163]

Dagiti immuna a kakabsat a naibaon iti Gilead School a naggapu iti Pilipinas: Adolfo Dionisio, Salvador Liwag, ken Macario Baswel

[Ladawan iti panid 164]

Pannagna iti kabambantayan tapno mangasaba

[Ladawan iti panid 183]

Rinibu a payunir ti nabenepisiaran iti Pioneer Service School

[Ladawan iti panid 186]

Nangrugi ti phototypesetting babaen ti computer idi 1980

[Ladawan iti panid 189]

Maiburburay ti naimbag a damag iti adu a lenguahe iti Pilipinas

[Ladawan iti panid 199]

Ti “Nadiosan a Panangisuro” nga Internasional a Kombension idi 1993

[Ladawan iti panid 199]

Panagbautisar kabayatan ti “Naragsak a Managdaydayaw” a Kombension Distrito idi 1995

[Ladawan iti panid 200]

Dagiti Filipino a misionero a nagawid tapno makikombension

[Ladawan iti panid 202]

Nairuar ti “Baro a Lubong a Patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan” iti Tagalog kadagiti kombension idi 1993

[Ladawan iti panid 204]

Panagipatarus iti Biblia babaen ti tulong dagiti computer

[Ladawan iti panid 205]

Inawat ti naragsak a payunir ti kompleto a “Baro a Lubong a Patarus” iti pagsasaona

[Ladawan iti panid 207]

Ti Branch Committee, manipud kannigid nga agpakannawan (nakatugaw) Denton Hopkinson, Felix Salango; (nakatakder) Felix Fajardo, David Ledbetter, ken Raymond Leach

[Ladawan iti panid 211]

Adu a nagbakuit a taga Vietnam ti nakaammo iti kinapudno bayat ti kaaddada iti Pilipinas

[Ladawan iti panid 215]

Nakabusbosen da Leodegario ken Natividad Barlaan iti nasurok nga 60 a tawen iti amin-tiempo a serbisio

[Ladawan iti panid 222, 223]

Dagiti Kingdom Hall a naibangon kadagiti kallabes a tawen

[Dagiti Ladawan iti panid 224]

Ti Assembly Hall ti Metro Manila (ngato) ken dadduma pay nga Assembly Hall iti ruar ti Manila

[Ladawan iti panid 228]

Kannigid: Agpalpalawag ni John Barr iti programa ti pannakaidedikar ti sanga nga opisina idi 1991

[Ladawan iti panid 228]

Baba: Dagiti nairingpas a pasdek ti sanga nga opisina idi 1991

[Ladawan iti panid 235]

Binigbig dagiti periodiko ti panagbiktoria dagiti Saksi ni Jehova

 [Dagiti Ladawan iti panid 236]

Adu ti parikut a patauden dagiti ginggined, bulkan, ken layus, ngem dagiti naregta nga agibumbunannag agtultuloyda a mangasaba

 [Ladawan iti panid 246]

Nagadal dagiti naregta a payunir iti sign language tapno matulonganda dagiti tuleng a mangtagiragsak kadagiti naespirituan a programa

[Ladawan iti panid 246]

Dagiti estudiante a kadua dagiti instruktor iti kaunaan a klase ti Pioneer Service School iti sign language iti pagilian, idi kattapog ti 2002

[Ladawan iti panid 251]

Ti maika-27 a klase ti Ministerial Training School iti Pilipinas