Latvia

TI Freedom Monument nga 42 metro ti kangatona ket masarakan iti Brīvības Street (wenno, Freedom Street) idiay sentro ti Riga a kabesera ti Latvia. Naipakita dayta idi 1935 kas simbolo ti wayawaya iti politika. Ngem adda nasaysayaat a kita ti wayawaya a maituktukon kadagiti umili ti Latvia sipud pay idi dekada 1920​—ti wayawaya nga aggubuay iti pannakaammo iti kinapudno iti Biblia. Mainaig iti daytoy a naespirituan a wayawaya, kuna ti maysa a report: “Dagiti ordinario a tattao, . . . lalaki man wenno babai, inawatda ti mensahe buyogen ti lulua ti rag-o.” Pinullo a tawen nga inkagkagumaan dagiti kabusor a lapdan dayta a napateg a mensahe, ket medio nagballigida. Ngem kas ipakita daytoy a salaysay, awan ti puersa ditoy daga a makalapped iti Mannakabalin-amin wenno iti Anakna, a ti turayda sakupenna dagiti amin a pagarian iti lubong.​—Apoc. 11:15.

Manipud idi tiempo ti Teutonic Knights, a nangipasdek iti Riga idi 1201, agingga iti panawen ti Komunismo iti Soviet, ti Latvia ket sinerrek ken inturayan ti adun a napolitikaan a turay a pakairamanan ti Alemania, Poland, Russia, ken Sweden. Idi 1918 ti damo a pannakagun-od ti Latvia iti wayawayana. Ngem idi 1940, nagbalin dayta a republika ti Soviet. Idi 1991, nagun-odna manen ti panagwaywayasna kas ti Republika ti Latvia.

Nupay kasta, ti napolitikaan a panagwaywayas dina kaipapanan ti pudpudno a wayawaya. Ni laeng Jehova ti makaited iti naan-anay a wayawaya iti sangatauan. Ti wayawaya nga inkarina ket nakasaysayaat nga aspeto ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios. (Luc. 4:18; Heb. 2:15) Kasano a nakadanon idiay Latvia dayta a naimbag a damag? Nangrugi dayta iti kararag ti marinero a ni Ans Insberg.

 Insurat ni Ans: “Iti maysa a namituen a rabii bayat ti kaaddak iti taaw, imparukpokko ti pusok iti Apo ken kiniddawko nga iturongnak kadagiti tattao nga agdaydayaw kenkuana buyogen ti espiritu ken kinapudno. (Juan 4:24) Nakitak ti kinamanaginsisingpet dagiti mannakimisa iti pagiliak a Latvia isu a saanko a kayat ti makitimpuyog kadakuada. Idi 1914 idiay Cleveland, Ohio, E.U.A, nabuyak ti ‘Photo-Drama of Creation,’ maysa a drama a naibatay iti Biblia nga impabuya ti International Bible Students, kas awag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Nasungbatan ti kararagko ta nabirokak ti kinapudno! Nabautisaranak idi Enero 9, 1916 sa inrugik ti nangasaba. Tunggal agkasapulanak iti kuarta, agtrabahoak iti apagbiit kas marinero.”

Di nagbayag kalpasan ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, insaknap ni Ans ti mensahe ti Pagarian idiay Latvia. Binayadanna dagiti periodiko ti Latvia tapno ipablaakda dagiti pakaammo  a mangiwaragawag iti Pagarian ti Dios. Ni Krastin̗š a retirado a mannursuro naammuanna ti kinapudno manipud kadagidiay a pakaammo ket nalabit isu ti kaunaan nga Estudiante ti Biblia idiay Latvia a nangidedikar iti biagna ken ni Jehova. Idi 1922, ni Ans ket maysan a kameng iti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova iti Brooklyn, New York. Sadiay a regular a sarsarungkaranna ti sangladan​—nga imbilangna kas ‘makaay-ayo a pulpito’—​tapno iranudna ti kinapudno iti Biblia kadagiti dadduma pay a marinero. Naturposna ti biagna ditoy daga idi Nobiembre 30, 1962.

Idi 1925, naipasdek ti Northern European Office idiay Copenhagen, Denmark. Daytoy ti nangimaton iti trabaho ti tallo nga Estado ti Baltic​—ti Estonia, Latvia, ken Lithuania—​kasta met ti Denmark, Finland, Norway, ken Sweden. Idi Hulio 1926, ni Rees Taylor a naggapu idiay Britania ket nadutokan a mangimaton iti trabaho idiay Latvia. Nangipasdek iti opisina idiay Riga ken nangorganisar iti bassit a kombension. Kadagiti 20 a timmabuno, 14 ti nakiraman iti damo a kampania a panangasaba iti pagilian. Kalpasanna, dagiti kakabsat dimmawatda iti permiso kadagiti polis tapno angayenda dagiti gimong iti publiko, ket 975 ti dimngeg kadagiti naibatay iti Biblia a palawag idiay Riga, Liepaja, ken Jelgava. Naipaay dagiti palawag iti pagsasao nga Aleman, ti maikadua a lenguahe ti adu a taga-Latvia. Adu met ti nagkiddaw iti pannakaangay dagiti kanayonan pay a gimong.

“WAYAWAYA AGPAAY KADAGITI TATTAO”

Idi Setiembre 1927, agarup 650 a delegado manipud Estonia, Latvia, ken Scandinavia ti nagtataripnong idiay Copenhagen tapno denggenda ti palawag ni Joseph F. Rutherford manipud iti sangalubongan a hedkuarter. “Wayawaya Agpaay Kadagiti Tattao” ti temana. Iti simmaganad a tawen, naipatarus iti pagsasao a Latviano ti bokleta a kasta met laeng ti paulona, ket dagiti colporteur, wenno payunir, indauloda ti pannakaiwaras dayta.

Karaman kadagidiay a nagkauna a payunir ti di kumurang a sangapulo a kakabsat a lallaki a naggapu idiay Alemania a napan idiay Latvia tapno tumulongda iti trabaho. Maysa kadakuada ti 22 ti tawenna a ni Johannes Berger. Insuratna: “Ti  panangipaay kadagiti palawag publiko ti damo nga inaramid dagiti payunir idi simmangpetda iti nakaidestinuanda a siudad. Kas resultana, nakaipaaykami kadagiti palawag iti dandani amin a siudad ti Latvia. Iti siudad ti Sloka, nangabangkami iti pagsinean a pagpalawagak iti tunggal Lunes bayat ti panawen ti lam-ek. Nakasakay kadagiti babassit a kabalio dagiti tattao nga immay dimngeg ta naggapuda kadagiti adayo a lugar.” No lagipek dagidi a panawen, innayonna: “Nakaad-adu dagiti pribilehiok iti panagserbi iti laksid ti nababa nga adalko.”

Idi 1928, agarup 40 nga agibumbunannag iti Pagarian ti nakiraman iti trabaho a panangasaba. Bautisado ti 15 kadakuada. Idi 1929, daydi tawen a nayakar ti opisina idiay Šarlotes Street, Riga, siam pay ti nabautisaran ken nasurok a 90,000 a libro ken bokleta ti naipaima iti tay-ak.

Sakbayna, idi 1927, nabautisaran ti agtutubo a lalaki nga agnagan iti Ferdinand Fruck ken ti nanangna a ni Emilie. Kalpasan ti uppat a tawen, naam-ammo ni Ferdinand ti agbalinto a kaduana a payunir bayat a mangaskasaba iti maysa a panaderia idiay Liepaja, ti nakayanakanna nga ili. Nagdardaras ti panadero a napan iti kaabayna a barberia a kukua ni manongna. “Heinrich!  Umayka, darasem!” kinunana. “Adda lalaki idiay panaderiak a di nakappapati ti ibagbagana.” Ti barbero a ni Heinrich Zech pinatina ti kinapudno iti Biblia ket di nagbayag, nabautisaran. Kimmuyog ken ni Ferdinand, ken nagbisikletada a napan kadagiti adu nga ili tapno iwaragawagda ti mensahe ti Pagarian.

TIMMAUD TI IBUBUSOR

Nakapungtot ti klero iti kinaregta dagiti kakabsat nupay manmanoda. Kinapudnona, adda nalatak a padi idiay Riga a nangipangta nga ilaksidna ti siasinoman a timmabuno kadagiti gimong dagiti Estudiante ti Biblia. Idiay Liepaja, dagiti klero ket nagiwaras kadagiti pampleta a mangak-akusar kadagiti kakabsat a saanda kano a mamati ken ni Jesu-Kristo ken binilinda dagiti tattao a saanda a mangal-ala kadagiti literaturatayo. Inusarda pay ti nalatak a periodiko ti relihion a mangpadakes kadagiti Estudiante ti Biblia.

Idi 1929, ti gobierno ket nagpaimpluensia iti simbaan ken pinapanawna dagiti Aleman a colporteur idiay Latvia. Idi 1931, naipariten ti kaaduan a katulongan iti panagadal iti Biblia. Simmardeng kadi dagiti kakabsat gapu kadagitoy nga ibubusor? “Ti ibubusor ti Diablo,” insurat ti opisina idiay Latvia, “ginutugotnakami nga agbalin nga ad-adda a matalek. Mangyeg iti napaypayso a rag-o ti pannakiraman iti trabaho ditoy . . . , ken determinadokami nga agtultuloy.”

Idi 1931, adda kakabsat a lallaki manipud Britania a nangipangag iti awis kadagiti payunir nga umakarda kadagiti pagilian iti Baltic. Sumagmamano kadagitoy a kakabsat ti timmulong a nangidanon iti naespirituan a taraon idiay Latvia manipud iti kabangibang nga Estonia ken Lithuania. Naidestino idiay Lithuania ni Edwin Ridgewell nga agtawen idi iti 18. Malagip ni Kabsat Ridgewell nga agtawen itan iti nasurok a 90: “Siak ken ti dua a kaduak a da Andrew Jack ken John Sempey immawatkami iti naisangsangayan nga annongen​—ti mangitulod kadagiti literatura idiay Latvia. No mapankami idiay Riga, aglugankami iti tren nga agbiahe iti rabii sa idulinmi dagiti pakete nga ayan dagiti literatura iti sirok dagiti tugaw a pakaikabilan dagiti ap-ap bayat ti aldaw. Sakbay a dumsaagkami, iyimpakemi dagiti pakete agraman ti sumagmamano a lupot kadagiti bag  a mabalin a padakkelen ken pabassiten. Agrambakkami kada malpas ti tunggal makapanerbios a panagitulodmi kadagiti literatura. Ni Percy Dunham, a mangimatmaton iti trabaho, awisennakami a mangrabii iti maysa a restawran idiay Riga.”

Ni Ferdinand Fruck masansan a sabtenna dagiti kakabsat idiay beddeng ti Lithuania tapno alaenna dagiti literatura. Indulinna dagita iti maikadua a kadsaaran ti kamarinna sa ginaburanna iti garami. Ngem naduktalan dagiti agtuturay dayta nga aramidna, ket dagiti polis regular a sinukimatda ti kamarinna tapno agbirokda kadagiti maiparit a publikasion. Kabayatan ti maysa a panagsukimatda, masadut ti opisial nga umuli iti maikadua a kadsaaran isu nga imbaonna lattan ni Ferdinand! Tapno saan a makaunget ti opisial, nagsubli ni Ferdinand nga awit-awitna ti sumagmamano a daanen a Pagwanawanan ket intedna dagita kenkuana. Pimmanaw ti opisial gapu ta napneken.

IRARANG-AY ITI LAKSID TI IBUBUSOR

Ti taga-Scotland a ni Percy Dunham, a nadakamat itay, ti nadutokan a mangimaton iti trabaho idiay Latvia idi 1931. Adda napateg a kapadasan ni Percy manipud idi nagbalin nga Estudiante ti Biblia sakbay ti 1914. Idi ngudo ti 1931, insurat ti opisina ti Latvia: “Dagiti napanglaw iti material ngem nabaknang no iti pammati iti Dios intungpalda ti trabaho iti sidong dagiti narigat a kasasaad. . . . Umad-adu dagiti interesado iti mensahetayo. . . . Linawas nga adda dagiti umay iti opisina tapno agkiddawda kadagiti libro ken kayatda a maammuan no kaano a magun-odan dagiti dadduma pay a libro.” Mainaig iti nakapatpateg a teokratiko a panagrang-ay, innayon ti report: “Iti nabiit pay a panagmimitingmi ditoy Riga, inanamonganmi ti pannakaipasa ti resolusion, a siraragsak nga inawatmi ti baro a nagan [Saksi ni Jehova], nga inted ti Apo kadagiti adipenna.”

Idi 1932, ti opisina ket nayakar idiay Cēsu Street, Riga. Iti dayta met la a tawen, ni Margaret (Madge) Brown, maysa a payunir a taga-Scotland nga agserserbi idiay Ireland ken nabautisaran idi 1923, ket immakar idiay Latvia ken nagbalin nga asawa ni Percy Dunham. Kabayatanna, kimmaro ti ibubusor iti trabaho. Insurat ni Madge: “Idi Pebrero 9, 1933, adda periodiko idiay  Riga a nangakusar kadakami kas Komunista. Kabigatanna, adda nagtuktok iti ridawmi. Idi linuktak, giddato a simrek dagiti polis, pinaturongandak iti paltog sa imbugtakda, ‘Ingatom dagita imam!’ Pito nga oras a nagsukimatda kadagiti maiparit a libro. Iti pangngaldaw, ininumda ti indiayak a tsa.

“Naidulin idiay attic dagiti kangrunaan nga abasto a literatura dagiti kakabsat. Sakbayna, adda sumagmamano a tulbek a nabirokan ti opisial kadagiti bulsa ni lakayko. ‘Tulbek ti ania dagitoy?’ insaludsodna. ‘Tulbek ti attic,’ kuna ni Percy. Nupay kasta, saan nga immuli sadiay dagiti polis. Kinapudnona, sakbay a pimmanawda, ti opisial insublina dagiti tulbek ken ni Percy! Nupay sinukimatda dagiti sumagmamano a literatura, kinunada nga awan ti nakitada a rason tapno kompiskarenda dagita.

“Kaskasdi, kinompiskarda dagita, agraman dagiti surat, sumagmamano a kuarta, mimeograph, ken ti makinilia. Rinubbuot pay dagiti polis ti innem a pagtaengan dagiti pamilia a Saksi idiay Latvia ngem awan ti nakitada nga ebidensia ti dakes nga aramid isu nga awan ti pangakusaranda kadakuada.”

Iti dayta a tiempo, awan pay ti 50 nga agibumbunannag iti Pagarian iti intero a pagilian. Kaskasdi, tapno maaddaanda iti kalintegan, nagaplikar dagiti kakabsat para iti pannakairehistro ti trabahoda. Darepdepenyo no kasano ti ragsakda idi opisial a nairehistro ti International Bible Students Association idi Marso 14, 1933! Nupay saanda a naikkan iti permiso a mangipatulod kadagiti literatura iti Biblia, ginundawayan dagiti kakabsat ti kalinteganda a mangyimprenta kadagiti sumagmamano a bokleta iti lugarda. Ni Aleksandrs Grīns, a mararaem a mannurat ken mangidadaulo nga editor ti periodiko a Rīts, ti nangipatarus iti pagsasao a Latviano.

SAAN A NAGPAUT TI PANNAKAIREHISTRO

Naipaulog ti linteg militar gapu iti kudeta idi Mayo 1934. Dagiti bumusbusor iti kinapudno ginundawayanda ti saan a natalged a kasasaad iti politika tapno akusaranda ti ili ti Dios kas Komunista. Idi Hunio 30, ti minister of interior inserrana ti opisina ti International Bible Students Association sa kinompiskarna ti  nasurok nga 40,000 a libro ken bokleta agraman ti bassit a kantidad ti kuarta. Dagiti padi ti nadutokan a manglikidar iti dayta! Saan a naaprobaran dagiti aplikasion para iti pannakairehistro manen ti trabahotayo.

Idi 1939, bimtak ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, ket idi Hunio 1940, ti buyot ti Russia sinerrekna ti Latvia. Idi Agosto, nagbalin ti Latvia a maika-15 a republika ti USSR ken naawagan kas Latvian Soviet Socialist Republic. Idi Oktubre 27, dagiti agassawa a Dunham masapul a panawandan ti Latvia ken dagiti patpatgenda a kakabsat. Naibaonda idiay sanga nga opisina ti Australia, a sadiay a naturpos ni Percy ti biagna ditoy daga idi 1951 ken ni Madge, idi 1998.

Ti pannakaiserra ti opisina, ti pannakaideporta dagiti kakabsat a mangidadaulo, dagiti rigat nga inyeg ti gubat, ken ti naranggas a panagturay dagiti Komunista iti pinullo a tawen ket nakalkaldaang ti epektona iti trabaho. Kinapudnona, idi laeng rugrugi ti dekada 1990 a naikkat dagiti dadakkel a lapped iti nalidem a napalabas.

LIWLIWAEN NI JEHOVA DAGITI NASUNGDO KENKUANA

Bayat ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, ti bassit a grupo dagiti Saksi idiay Latvia ket awan ti komunikasionda iti hedkuarter. Kaskasdi, nagtalinaed a nabiag ti namnamada “babaen ti liwliwa manipud iti Kasuratan.” (Roma 15:4) Kalpasan ti gubat, idi ngudo ti dekada 1940, ti sanga nga opisina ti Alemania ket nakaipatulod met laengen iti surat kadagiti sumagmamano a kakabsat idiay Jelgava, Kuldīga, Riga, ken Ventspils.

Ni Ernests Grundmanis, a 20 a tawenen nga adda iti kinapudno ken agnanaed idiay Kuldīga, a maysa nga ili a 160 kilometro ti kaadayona iti laud ti Riga, ket nakaawat iti sumagmamano a surat manipud idiay Alemania a pudno a naglaon iti naintiempuan a naespirituan a taraon. “Iti amin a banag,” kuna ti maysa a surat, “agtalekka ken Jehova a Dios, ti naimbag nga Amatayo. Tulongan ken pabilgennaka iti umiso a tiempo.” Kalpasanna, ti surat inadawna ti 2 Cronicas 16:9: “No maipapan ken Jehova, mapan nga agsublisubli dagiti matana iti intero a daga tapno ipakitana ti pigsana maigapu kadagidiay a ti pusoda  naan-anay kenkuana.” Anian a naintiempuan ken makaparegta dagiti kasta a surat!

Ginundawayan dagiti kakabsat ti tunggal oportunidad a mangasaba iti di pormal. Kas pagarigan, ni Marta Baldone, a mangngilut idiay health center ti Ventspils, kinasabaanna dagiti klientena. Maysa kadakuada ni Alexandra Preklonskaya (Rezevskis itan). Malagip ni Alexandra: “Insuro kaniak ni Marta a ti nagan ti Dios ket Jehova. Nasursurok nga ipateg unay dayta a nagan.”

Ti Tatang ni Alexandra, a ni Peter, a nayanak idi 1880, naammuanna met ti kinapudno iti Biblia. Insurat ni Alexandra: “Nakiraman ni Tatang iti partido Komunista sakbay ti rebolusion idi 1917 ken nagnaed idiay St. Petersburg [a naawagan iti Petrograd idi 1914 agingga idi 1924 ken Leningrad idi 1924 agingga idi 1991]. Nupay kasta, saan a kas iti ninamnama ni Tatang ti nagbanagan ti rebolusion, isu nga insublina ti kard a pakakitaan nga isu ket miembro ti partido ken napilitan a pumanaw iti siudad. Immay ditoy Latvia ken ditoy nga inyam-ammok kenkuana ni Marta. Napudno ken nasingpet ni Tatang isu a sidadaan nga inawatna ti kinapudno. Nagsubli idiay Russia idi 1951, ngem iti daytoy a gundaway, kas maysa a balud gapu iti pammatina. Isu ket natay idiay Siberia idi 1953.”

PANNAKAIDEPORTA IDIAY SIBERIA

Idiay Latvia, kas kadagiti dadduma pay a pagilian a sakup ti Soviet, ti baro a gobierno inruginan nga itungpal ti kalatna a mangbalbaliw kadagiti amin a kaugalian iti kultura ken politika sigun iti pagalagadan ti Soviet. Kinontrol, wenno pinagtitipon pay dagiti Komunista dagiti pribado a talon ken impasidongda dagita iti turay ti Estado. Gapu iti daytoy a kampania, adda nagsasaruno a pannakaideporta. Napasamak idi 1949 ti kakaruan a pannakaideporta ta agarup 100,000 a taga-Latvia ti naidestiero idiay makin-amianan a Russia, agraman idiay Siberia. Kalpasan ti dua a tawen, dagiti Saksi ni Jehova ti nagbalin a puntiria dagiti Komunista, a rinibu ti indeportada manipud kadagiti sakupda a lugar. Karaman kadakuada ti di kumurang a 20 kadagiti mapattapatta a 30 nga agibumbunannag nga adda pay laeng idiay Latvia.

 Uray no saan pay a bautisado, maysa ni Valija Lange a taga-Ventspils kadagidiay inaresto ti KGB (Soviet State Security Committee) bayat ti irurubbuotda idi Setiembre 1950. Maysa a rabii bayat ti panagpalutpot idiay Riga, naisaludsod kenkuana: “Apay nga agar-aramidka iti maibusor iti Estado idinto ta umilika iti Soviet Union?” Sikakalma ken siraraem a simmungbat ni Valija, “Ti laeng motibok ket pagserbiak ni Jehova a Dios, adalek dagiti pannursurona, ken iranudko dagita kadagiti sabsabali.”

Karaman ti nagan ni Valija kadagiti 19 a Saksi a nailista iti dokumento a napetsaan iti Oktubre 31, 1950. Amin a nailista ket nasentensiaan iti sangapulo a tawen a panagtrabaho iti nadagsen idiay Siberia ken nakompiskar dagiti sanikuada. Adda dagiti napalubosan nga agawid ngem nasentensiaanda manen. Kas pagarigan, gapu ta naduktalan dagiti agtuturay nga umaw-awat ni Paulīne Serova kadagiti literatura iti Biblia babaen ti koreo, isu ket naideporta manen idiay Siberia iti sabali pay nga uppat a tawen.

Kadagiti kampo a pagtrabahuan, intultuloy dagiti kakabsat ti nangasaba ken nangaramid kadagiti adalan. Maysa ni Jānis Garšk̗is kadagiti naiyadalan. Isu ket nabautisaran idi 1956 ken agnanaed itan idiay Ventspils. Kinunana: “Agyamanak ta impalubos ti Dios a maipanak iti kampo a pagtrabahuan, ta no saan, diak koma a naammuan ti kinapudno.” Anian a nagsayaat a kababalin dayta!

Ni Tekla Onckule, a katutubo iti Latvia, ket naakusaran a mangrirriribuk iti politika isu a naideporta idiay Siberia. Naammuanna ti kinapudno manipud kadagiti naidestiero a Saksi idiay naiputputong a siudad ti Omsk. “Pulos a diakto malipatan ti pannakabautisarko,” kuna ni Tekla. “Adalemen ti rabii idi naitanebak iti nakalamlamiis a karayan. Kumkumterak iti lammin ngem nakaragragsakak.” Idi 1954, nakiasawa ni Tekla ken ni Aleksei Tkach, a nabautisaran idi 1948 idiay Moldavia (Moldova  itan) sa naideportada idiay Siberia idi agangay. Idi 1969, nagsubli idiay Latvia dagitoy nga agassawa agraman ti sumagmamano pay a Saksi. Nakalkaldaang ta kaaduan kadagiti dadduma a taga-Latvia a naideporta ket natay kadagiti kampo a pagtrabahuan.

PANAGSUBLI ITI PAGTAENGAN, PANANGLIBAS ITI KGB

Adda sumagmamano a Saksi a saan a natiliw. “Saanak a naideporta gapu ta kanayon nga umakarak iti sabali a lugar, nagtrabahoak kadagiti nagduduma a talon, ken nalibasak ti KGB. Kabayatanna, intultuloyko ti nangasaba kadagiti amin a nasarakak. Dimngeg dagiti tattao ket sumagmamano kadakuada ti nangabrasa iti kinapudno,” insurat ni Alexandra Rezevskis. Nakapingpinget dagiti ahente ti KGB a mangbirok kadagiti  sumagmamano a Saksi nga adda pay laeng idiay Latvia, nga inakusaranda ida kas bumusbusor iti Soviet. Nagiwaras pay ti gobierno iti broshur a siuulbod a nangkondenar kadagiti Saksi kas espia dagiti Americano. Gapu ta sipsiputan ida dagiti tiktik ti Komunista, masapul a mangasaba dagiti kakabsat buyogen ti panagannad ken sililimed a naggigimongda kadagiti nagduduma a lugar.

Kalpasan ti panagkallaysa da Kārlis Rezevskis ken Alexandra, immakarda iti bassit a balay a kukua dagiti nagannak ni Kārlis. Gapu ta naiputputong dayta iti kabakiran nga asideg iti ili ti Tukums, nga 68 kilometro ti kaadayona manipud idiay  Riga, nagsayaat dayta a pakaangayan dagiti gimong bayat ti panawen ti lam-ek. Malagip ni Dita Grasberga nga Andrišaka ti dati nga apelyidona: “Ubingak pay idi timmabunokami a sangapamiliaan kadagiti gimong idiay balay dagiti agassawa a Rezevskis. Makaparagsak a kapadasan para kaniak ti panagbiahe a mapan idiay Tukums babaen ti bus sa magmagnakami iti niebe nga agturong iti kabakiran. Inton makadanonkami iti bassit a balay, masansan a masay-upmi ti makapabisin nga ayamuom ti naimas a sopas a maipappapudot iti paglutuan.”

Idiay kabakiran ti pangiduldulinan ni Kārlis kadagiti literatura. Naminsan, inkalina ti dua a bag a napno kadagiti libro ken siaannad a nangikabil iti pagilasinan iti dayta a lugar. Ngem iti karabiyanna, nadadael ti pagilasinan gapu iti napigsa a bagyo. Inkagumaan ni Kārlis a biroken dagiti bag ngem saanna a nabirokan. Agingga ita, nakakali pay laeng dagiti bag idiay kakaykayuan.

Bayat ti kalgaw, naggigimong dagiti kakabsat idiay kabakiran, iti igid ti dan-aw, wenno iti aplaya. Kas kadagiti dadduma a pagilian iti Soviet, ginundawayanda dagiti kasar ken pumpon tapno makaipaayda kadagiti Nainkasuratan a palawag. Bayat dagiti dekada ti 1960 ken 1970, dagiti kakabsat a taga-Estonia, a pakairamanan da Viljard Kaarna, Silver Silliksaar, ken Lembit Toom, regular a sinarsarungkaranda ti Latvia tapno mangipaayda kadagiti palawag, mangitulod kadagiti literatura, ken mangala kadagiti report dagiti mapattapatta a 25 a bautisado nga agibumbunannag sadiay. Dagiti kakabsat sadiay nangnangruna a pagragsakanda nga inawat Ti Pagwanawanan iti pagsasao a Ruso, nga impatarus da Pauls ken Valija Bergmanis iti pagsasao a Latviano, nga insuratda dayta iti kuaderno a kas iti us-usaren dagiti estudiante.

“MAYSA LAENG A PAGWANAWANAN TI US-USARENMI IDI”

Bayat dagiti dekada ti 1970 ken 1980, dagiti kakabsat a taga-Estonia nangalada iti microfilm (film a naglaon kadagiti babassit a ladawan) Ti Pagwanawanan idiay Russia sa impuslitda dayta idiay Latvia. Gapu ta nalatak idi a paglinglingayan ti potograpia, nabaelan dagiti kakabsat ti mangyimprenta kadagiti microfilm  iti pagtaenganda, nangaramidda kadagiti kopia sa inwarasda dagita. Masansan a maiserrek iti pagilian dagiti dadduma pay a publikasion iti kasta met la a wagas. Idiay Lithuania ken Ukraine ti nangnangruna a naggapuan dagita.

“Maysa laeng a Pagwanawanan ti us-usarenmi idi,” malagip ni Vida Sakalauskiene, nga agarup sangapulo idi ti tawenna. “Adda panawen nga immawat ti tunggal grupo kadagiti retrato ti magasin a nayimprenta babaen kadagiti negative sa pinagsisinnublatan dayta dagiti pamilia tapno makopia ken mabasa ti amin. Awan ti mabalin a mangidulin iti magasin iti nasurok a 24 nga oras. Iti gimong, ti konduktor ti mangiggem iti magasin, ket sungbatanmi dagiti saludsod iti panagadal maibatay iti matandaananmi wenno iti kinopiami.” Daytoy a naespirituan a probision ti nakatulong ken ni Vida a nangsalimetmet iti kinapudno bayat ti panageskuelana. Nakatulong pay daytoy iti kabsatna a lalaki a ni Romualdas nga agtalinaed a natarnaw bayat ti pannakaibaludna gapu iti panagtalinaedna a neutral kas Kristiano.

AMIN A KITA TI TATTAO AWATENDA TI KINAPUDNO

Ni Vera Petrova ket aktibo a kameng ti partido Komunista iti unos ti 27 a tawen. Kinunana: “Maysa kadagiti annongek ti makimisa tapno makitak no mano ti miembro ti partido Komunista nga adda sadiay sa ireportko dayta iti sekretario ti lokal a partido. Kabayatanna, maysa kadagiti dua a manangko ti nangabrasa iti kinapudno ken kinasabaannak. Natukay ti interesko isu a nagkiddawak iti Biblia iti maysa a padi ti Russian Orthodox.

“‘Apay a kasapulam ti Biblia?’ kunana.

“‘Kayatko a maammuan no ti isursuroyo ket maitunos met laeng iti dayta,’ insungbatko. Saannak nga inikkan isu nga immasidegak iti sabali tapno agkiddawak iti Biblia ket binasak dayta. Di nagbayag, natakuatak a saan a naibatay iti Biblia dagiti sursuro ti simbaan. Nagtultuloy ti panagrang-ayko iti naespirituan ken nagikkatak iti partido Komunista. Nabautisaranak idi 1985.”

Sakbay ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, ni Teofīlija Kalvīte, a maysa a nars, ket nakiasawa iti mayor idiay Daugavpils.  Nakalkaldaang ta idi rugrugi ti gubat, naideklara a mapukpukaw ti mayor. Adu a rigat ti napasaran a mismo ni Teofīlija ken adu ti nakitana nga agsagsagaba ken napapatay. Kalpasan ti gubat, isu ket nagbalin a presidente ti Latvian Red Cross ken di kumurang a 20 ti naawatna a pammadayaw manipud iti gobierno bayat ti 61 a tawen a panagserbina iti tay-ak ti medisina. Idi agarup 65 ti tawenen ni Teofīlija, naam-ammona ti Saksi nga agnagan iti Paulīne Serova, a nangilawlawag kenkuana manipud iti Biblia no apay nga ipalpalubos ti Dios nga agraira ti kinadakes. Inabrasana ti kinapudno ket di nagbayag, tinagiragsak ni Teofīlija ti natantan-ok a pribilehio a panangtulong kadagiti tattao nga agbalin a nasalun-at iti naespirituan. Nagmatalek ni Teofīlija agingga iti ipapatayna idi 1982.

“DIKSIONARIO LA GAYAM”

Idi 1981, tallo a tawen a naibalud ti 18 ti tawenna a ni Yurii Kaptola gapu iti panagtalinaedna a neutral kas Kristiano. Kinuna ni Yurii: “Binusbosko ti maudi a dua a tawen ti sentensiak idiay Siberia, a sadiay a nagnaedkami kadagiti tolda ken nagtrabaho kadagiti kabakiran, uray no -30°C ti temperatura! * Kanayon nga inaywanannak ni Jehova iti naespirituan. Kas pagarigan, naminsan, pinatulodannak ni Nanang iti kopia ti Griego a Kasuratan nga inkabilna iti pagbalonan. Nakita ti guardia dayta a libro idi sinukimatna ti pagbalonan.

“‘Ania daytoy?’ insaludsodna.

 “Sakbay pay a makapanunotak iti sungbat, adda inspektor iti asideg a nagkuna, ‘Diksionario la gayam,’ sa intedna kaniak ti libro.

“Nawayawayaanak idi 1984. Imbes nga agnaedak iti nakayanakak a pagilian a Ukraine, immakarak idiay Riga. Agarup dua a tawen a nakitimpuyogak iti bassit a grupo dagiti Saksi sadiay. Ngem gapu ta ti Latvia ket paset latta ti Soviet Union, naayabanak manen nga agserbi iti militar. Ania ti resultana? Idi Agosto 26, 1986, nasentensiaanak manen iti uppat a tawen a nadagsen a panagtrabaho iti Latvia. Idi naturposko ti sentensiak idiay Riga, napanak iti kampo nga asideg iti siudad ti Valmiera. Idi nabista manen ti kasok para iti pannakawayawayak idi rugrugi ti 1990, kinuna ti ukom: ‘Saan a legal ti desision idi a maibaludka iti uppat a tawen, Yurii. Saan a nainkalintegan ti panangsentensiada kenka.’ Giddato a nawayawayaanak!”

Idi 1991, ni Yurii ket nagbalin a kameng ti kakaisuna a kongregasion idiay Latvia ken nagserbi kas maysa kadagiti dua a panglakayen sadiay. “Talaga a ti talon ket purawen maipaay iti panagani,” insuratna.

Idi kasangsangpet ni Yurii idiay Latvia, nakasaritana ti maysa a babai nga agdaldalus iti aglawlaw ti tanem. Malagipna: “Idi sinaludsodko kenkuana no apay a kasla nakaab-ababa ti biag, immasideg kaniak, ket nagsaritakami. Kalpasan ti sumagmamano a minuto, adda naspak a dakkel a sanga ken nagtinnag iti pagdaldalusanna. Natupakan koma no nagtalinaed sadiay. Intedna kaniak ti adresna, ket nakisaritaak iti maysa a kabsat a babai a sumarungkar kenkuana. Idi 1987, nabautisaran daytoy a babai, ti anakna a lalaki, ken ti manugangna a babai.”

IPATPATEGDA DAGITI TATTAO, SAAN A DAGITI PAGNAM-AYAN

Adu pay nga agtutubo manipud iti nagduduma a paset ti Soviet Union ti immakar met idiay Latvia tapno tumulong iti trabaho. Narigat ti biagda ngem situtulokda nga agsakripisio. Kas pagarigan, ni Anna Batnya, nga agserserbi itan kas special pioneer, ket nakastrek iti trabaho iti paktoria a pagdaitan ken nagkasera iti maysa a hostel. “Nakarigrigat dagiti kasasaad,” insalaysayna. “Nangasabakami iti di pormal kadagiti tren, estasion ti tren, parke, sementerio, ken kadagiti asideg ti simbaan.

 “Kadagiti tren a kanayon a napno iti pasahero, mangasabakami a sagdudua iti tunggal karro. Maysa kadakami ti mangasaba bayat nga agsipsiput daydiay maikadua. Masansan a makiraman iti saritaanmi dagiti tattao nga adda iti asideg. Kas resultana, nabegbegkami iti adu a saludsod. No sumardeng ti tren, umakarkami iti sabali a karro no kasapulan. Dakkel a rag-o ti itden ti pannakakita a bembendisionan ni Jehova ti ministeriomi.”

Ni Angelina Tsvetkova damo a nangngegna ti kinapudno kalpasan a nagkararag idiay simbaanda. Insalaysayna: “Idi 1984, maysa a Saksi ni Jehova nga agnagan Aldona Dronuka ti immasideg kaniak ken insaludsodna no nabasakon ti Biblia. ‘Nabasakon ti sumagmamano a pasetna,’ kinunak. ‘Ngem diak matarusan ken adu ti saludsodko.’ Intedko kenkuana ti adresko ken intedna met kaniak ti adresna. Kanayon a pinagsaritaanmi ti maipapan iti Sao ti Dios. Kalpasan ti sumagmamano a bulan, pinatgak ti awis ni Aldona a tumabuno iti kasar idiay Lithuania. Agarup 300 ti adda sadiay. Iti padaya, medio nasdaawak ta dimngegkami iti sumagmamano a palawag a naibatay iti Biblia.

“Ditoy a naammuak a makipagad-adalak gayamen kadagiti Saksi ni Jehova ket ti kasar nagserbi met nga asamblea! Iti laksid dagitoy a naammuak, natukay ti pusok gapu iti ayat ken panagkaykaysa dagitoy a napakumbaba a tattao. Nabautisaranak idi 1985 sa nagpayunirak idi 1994. Ita, bautisadon ti lima kadagiti innem nga annakko, ken di bautisado nga agibumbunannag metten ti inaudi.”

 WAYAWAYA A TUMABUNO KADAGITI DADDADAKKEL A TARIPNONG

Idi ngalay ti dekada 1980, saan unayen a nainget ti kasasaad kadagiti adu a Komunista a pagilian isu a nawayan a makapagtataripnong dagiti Saksi ni Jehova. Idi 1989, agarup 50 a delegado manipud idiay Latvia ti timmabuno iti “Nadiosan a Debosion” a Kombension Distrito idiay Poland. “Ti pannakitimpuyogko kadagiti amin a kakabsat sadiay ket nagdakkel ti naitulongna iti panagrang-ayko iti naespirituan,” kuna ni Marija Andrišaka, nga agserserbi itan kas special pioneer.

 Idi 1990, nasurok a 50 a delegado manipud idiay Latvia ti timmabuno iti “Nadalus a Pagsasao” a Kombension idiay met laeng Poland. Maysa kadakuada ni Anna Mančinska, a nangikagumaan a tumabuno. Malagipna: “Bayat nga agturturongak iti estasion ti tren, natakuatak a nalipatak ti sumagmamano a dokumento a kasapulak tapno makaballasiwak iti pagbeddengan. Gapuna, nagluganak iti taksi a nagawid tapno alaek dagiti papeles ngem pimmanawen ti tren idi nakasubliak iti estasion. Nagdardarasak a napan iti sumaruno nga estasion ngem naladawak.  Nagluganak iti taksi agingga idiay Lithuania ket nakamakamko met laeng ti tren a 250 kilometro ti kaadayonan manipud idiay Riga. Nagngina ti plete iti taksi ngem adda nagsayaatanna!” Agserserbi itan ni Anna kas miembro ti pamilia ti Bethel idiay Latvia.

Idi 1991, nawaya met laengen dagiti kakabsat a mangangay kadagiti kombension kadagiti lugar a dati a republika ti Soviet. Sumagmamano a bus a napno kadagiti delegado manipud idiay Latvia ti nagbiahe nga agturong idiay Tallinn, Estonia, tapno tumabunoda iti “Managayat iti Nadiosan a Wayawaya” a Kombension. Anian a maitutop dayta a tema!

Ni Ruta Barakauska a taga-Vain̗ode ginuyugoyna ti saan a Saksi nga asawana a kumuyog kenkuana idiay Tallinn. “Awan ti planok a makikombension,” kuna ni Ādolfs. “Planok laeng ti mapan gumatang kadagiti piesa ti luganko. Ngem idi natabunuak ti immuna a sesion, naapresiarko unay dagiti palawag, ti kinamannakigayyem dagiti Saksi ni Jehova, ti nadayaw a panagsasaoda, ken ti ayat nga impakitada iti tunggal maysa isu a  tinabunuak ti intero a kombension. Apaman a nakaawidkami, nagadalak iti Biblia ken inkagumaak ti agtalinaed a kalmado. Idi 1992, maysaakon a bautisado a Saksi ni Jehova a kas ken ni baketko.”

Idi rugrugi ti dekada 1990, saan a mabalin ti mangabang kadagiti maitutop a pasilidad a pakaangayan dagiti kombension distrito idiay Latvia, isu a napan dagiti kakabsat idiay Estonia ken Lithuania. Ti 1998 a “Dalan ti Dios iti Biag” a Kombension ti damo a kombension a naangay idiay Latvia. Naangay dayta iti dakkel a pasdek a pagay-ayaman idiay Riga. Nabingay ti auditorium iti tallo a benneg sigun iti lenguahe: Latviano, Ruso, ken ti Latvian Sign Language. Kalpasan ti pangserra a kararag, nagpapalakpak ti amin, ken adu ti nakalua iti rag-o, nga agyamanda ken ni Jehova gapu iti daytoy a nakallalagip a pasamak.

PANAWEN TI NAPARTAK NGA IRARANG-AY

Kalpasan ti panawen dagiti Komunista, nagdakkel ti rimmang-ayan ti trabaho idiay Latvia. Ngem sakbay ti 1995, saan pay a naipatarus iti Latviano Ti Ministeriotayo iti Pagarian isu a saan unay a nalaing dagiti kakabsat a mangasaba iti tay-ak. Nupay kasta, naganetget dagiti Saksi. Inlawlawag ni Dace Šk̗ipsna no kasano a naammuanna ti kinapudno: “Idi 1991, iti maysa a kiosko iti igid ti kalsada, gimmatangak iti libro maipapan iti impierno ken iti biag kalpasan ti ipapatay. Diak pay la nakaad-adayo idi adda nangngegko a nangibaga, ‘Gimmatangka iti sabidong!’

“Nagsardengak gapu kadagidiay a sasao. Nakiam-ammo kaniak ti agassawa a Saksi ni Jehova sa nagsasaritakami maipapan iti Biblia. Kinapudnona, nakaad-adu ti napagsasaritaanmi: Hades, Gehenna, Krismas, krus, ken ti maudi nga al-aldaw! Aklonek nga adda dagiti punto a saanko unay a naawatan, ngem nagustuak dagiti nangngegko. Innalami ti numero ti telepono ti tunggal maysa, ket kadagiti simmaganad a lawas, sinungbatan dagiti agassawa a Saksi ti adu a saludsodko maipapan iti Biblia.”

 “MARAGSAKANAK TA SAANAK A NAUPAY”

Ni Jānis Folkmanis ket kampeon iti weight-lifting idiay USSR. Iti maudi a pannakisalipna idi Marso 1993, isu ti nagbalin a kampeon idiay Latvia. Insalaysay ni Jānis: “Idi 1992, inawisnak ti katrabahuak a ni Jānis Cielavs a tumabuno iti panagadalna iti Biblia. Dayta a kapadasan ti nangbalbaliw iti biagko. Tallo a bulan kalpasan ti panagbalinko a kampeon iti weight-lifting idiay Latvia, nagbalinak nga agibumbunannag iti Pagarian. Nabautisaranak idi Agosto 1993. Idi nangasabaak idiay gym, nakapungtot ti mangsansanay kaniak. Ngem maragsakanak ta saanak a naupay. Ilawlawag dagiti gagayyemko a da Eduards Eihenbaums ken Edgars Brancis no apay.”

 Eduards: “Intukon kaniak ni Jānis Folkmanis ti libre a panagadal iti Biblia. ‘No talaga a libre, irugita itan,’ kinunak, ket kasta ti inaramidmi! Kasla nainkalintegan ti naammuak, nangnangruna ti pannursuro maipapan iti panagungar, a nasaysayaat ngem iti doktrina nga imortalidad ti kararua. Nagadal met ni baketko, ket nabautisarankami idi 1995.”

Edgars: “Nagaget a mangasaba ni Jānis idiay gym. Pinagkedkedak ti namimpat a panangitukonna iti panagadal iti Biblia ngem inawatko dagiti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! ken ti libro a Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso a Daga. Kabayatanna, kanayon nga insalsaludsodko iti bagik, ‘Apay nga interesado iti Biblia ti kasta a tao a nalatak iti isport?’ Idi agangay, nakipagadalak gapu ta kayatko  a maammuan no apay. Ania ti resultana? Nabautisaranak idi 1995 ken agserserbiak itan kas special pioneer.”

Adda dagidiay masapul a mangparmek kadagiti dakes nga aramid tapno maay-ayoda ti Dios. Kas pagarigan, parikut ni Aivars Jackevičs ti nalabes a panaginumna iti arak. “Nalabes ti panagin-inumko kadagiti ngudo ti lawas,” kinunana. “Mangrugi dayta iti serbesa iti agsapa sa sarunuen ti sangabotelia a vodka. Maysa a rabii idi Enero 1992, addaak iti pagtaenganmi ken naabayonan ti takiagko. Malmaldaang ken pampanunotek idin ti agpakamatay. Iti aldaw sakbay dayta, natakawanak bayat a nabartekak. Adda nangngegko a nagtuktok iti ridaw. Isu dayta ti kaarrubak, a sumagmamanon a daras a nakisarita kaniak maipapan iti Biblia. Nagsaritakami ken immanamongak idi intukonna ti panagadal iti Biblia.

“Rimmang-ayak gapu ta saanak nga uminum iti arak kadagiti aldaw nga agadalkami. Idi naammuak ti pudno a kasasaad dagiti natay, ken naammuak a saanak a mauram iti umap-apuy nga impierno​—banag a kanayon a pagbutbutngak—​inrugik ti nagadal iti mamitlo iti kada lawas. Iti awan pay uppat a bulan, maysaakon a di bautisado nga agibumbunannag. Ngem pakdaarannatayo ti Biblia a daydiay ‘mangipagarup nga isu sitatakder agannad koma a saan a maikulbo.’ Anian a kinamaag ta maysa a rabii, nalabes ti panaginumko iti arak a kadua dagiti di nasayaat a gagayyem, ket naminsan manen a pinanunotko ti agpakamatay. Ngem naasi ken naanus ni Jehova ta adda dagiti naayat a kakabsat a lallaki a nangparegta kaniak. Talaga a nakaadalak iti dayta a kapadasan! Nabautisaranak idi 1992, ket maysaak itan a miembro ti pamilia ti Bethel iti Latvia.”​—1 Cor. 10:12; Sal. 130:3, 4.

Ni Māris Krūmin̗š, nga agserserbi met iti Bethel, ket masapul a mangaramid kadagiti dadakkel a panagbalbaliw iti biagna tapno makapagserbi ken ni Jehova. “Naupayak kalpasan ti panagserbik iti militar,” inlawlawag ni Māris. “Idi agangay, naikkatak iti unibersidad gapu ta limmanganak kadagiti klase. Gapu ta awanen ti serbi ti biagko, nakiramanak iti krimen, ket maysa a rabii, naarestoak kalpasan ti pannakaipasungalngalko iti gulo. Bayat a nakatugawak iti seldak, pinampanunotko dagiti nasalungasingko  a linteg ket nautobko nga adu kadagita ti talaga a naggubuay kadagiti linteg ti Dios. Iti damo a gundaway, nagkararagak iti Dios maipaay iti pammakawan ken inkarik nga isu ket birokek.

“Idi nawayawayaanak iti pagbaludan, simrekak kadagiti nagduduma a relihion ngem kanayon a naupayak. Gapuna, inrugik a basaen ti Biblia ken dagiti dadduma pay a narelihiosuan a libro. Idi 1990, bayat a nakaluganak iti tren, nakitak ti dati a kaeskuelaak ken naammuak nga isu ket maysa a Saksi ni Jehova. Iti dayta nga ababa a biahe, linuktan ni Jehova ti pusok bayat nga inlawlawag ti nabayagen a gayyemko no ania ti panggep ti Dios iti sangatauan ken no apay nga adda panagsagaba ditoy lubong. Inrugik ti nagadal iti Biblia ken nagbalinak nga agibumbunannag idi 1991. Nabautisaranak idi 1992. Kalpasan ti makatawen, nagbalinak a miembro ti pamilia ti Bethel iti Latvia, ket idi 1995, nagkasarkami ken ni Simona, maysa a payunir a taga-Finland.”

Ni Edgars Endzelis ket mangal-ala iti kinaabogado. “Idi rugrugi ti dekada 1990,” kuna ni Edgars, “agdindinamag nga adda mapasamak a panagbalbaliw iti politika. Agad-adalak idi iti  abogasia idiay Riga, ken adu nga estudiante ti agsasarita maipapan iti panggep ti biag. Binasak dagiti libro maipapan iti pilosopia ken dagiti relihion iti Daya. Nagadalak pay iti maysa a kita ti martial arts a maawagan iti aikido. Kalpasanna, naam-ammomi ken ni baketko dagiti Saksi ni Jehova.

“Iti damo a pannakigimongmi, sibabara nga inabrasadakami dagiti kakabsat a Latviano ken Ruso ti pagsasaona. Naapresiarmi unay dayta a napaypayso nga ayat. Agarup iti dayta met la a tiempo, nasdaawak idi kinuna ti mangisursuro iti martial arts a dagidiay laeng mangal-alagad iti Zen Buddhism ti agbalin nga eksperto iti aikido. Gapuna, insardengkon ti agadal iti aikido! Di nagbayag kalpasan dayta, pinapukisak ti atiddog a buokko, ket  idi Marso 1993, nabautisarankami ken ni Elita. Sipud idi, addaanakon iti pribilehio a mangipakat iti pannakaammok iti linteg tapno tumulongak a ‘mangidepensa ken legal a mangipasdek iti naimbag a damag’ iti Latvia.”​—Fil. 1:7.

NASUBOK TI NAKRISTIANUAN A PAMMATI

Idi 1993, adda uppat nga estudiante iti musika idiay Jelgava a nasubok ti pammatida gapu ta natudingan ti koroda nga agkanta iti piesta ti Independence Day. Nupay kabbaroda iti kinapudno, inkeddeng dagitoy a babbai a ti Dios ti ay-aywenda. Gapuna, nagsuratda iti direktor ti koro, a siraraem a kidkiddawenda a saanda a makiraman iti dayta a pasken gapu ta saan  nga ipalubos ti Nakristianuan a konsiensiada. Ania ti inaramid ti direktor? Sinuratanna dagiti nagannak dagiti babbai, a kinunana a no saan nga agkanta dagiti estudiante, maikkatda iti eskuelaan. Kas kadagiti tallo a Hebreo, nagtulnog dagidiay a babbai ken ni Jehova.​—Dan. 3:14, 15, 17; Ara. 5:29.

Ni Dace Puncule ti maysa kadagidiay a babbai. Kinunana: “Ti panagkararag iti Dios ken ti suporta dagiti kakabsat ti nakatulong kadakami nga agtalinaed a matalek. Naikkatkami iti eskuelaan ngem diak pulos pagbabawyan ti panagtalinaedko a natibker iti kinapudno. Kinapudnona, inaywanannak ni Jehova. Kalpasan laeng ti sumagmamano a bulan, nakabirokak iti trabaho iti maysa nga opisina dagiti abogado. Idi agangay, ti kapadasan a nagun-odko sadiay ket nakatulong iti panagserbik iti Bethel manipud idi 2001.”

 Nasubok met ti kinatarnaw dagiti dadduma gapu iti isyu maipapan iti dara. Idi Setiembre 6, 1996, ni Yelena Godlevskaya, maysa a babai nga agtawen iti 17, ket dinungpar ti lugan isu nga adu ti natukkol a tulang iti pading-padingna. Nataengan iti naespirituan ni Yelena ken naimpusuan nga inkeddengna a saan nga agpayalison iti dara. (Ara. 15:29) Kaaduan a doktor idiay Latvia ti saan idi a pamiliar kadagiti pamay-an iti panangagas a di agusar iti dara, isu a nagkedked dagiti doktor a mangopera kenkuana. Kalpasan ti agarup makalawas, bayat nga adalemen ti rabii, dua a doktor ti siuulpit a nangyalison iti dara ken ni Yelena iti laksid ti panagkedkedna. Natay ni Yelena iti dayta met la a rabii.

Saan pay idi a Saksi ni Marina a Nanang ni Yelena. Kinuna ni Marina: “Imbag la ketdin ta ti anakko ket addaan iti natibker a pammati ken ni Jehova ken kadagiti karina. Isu ket saan a nagkompromiso.” Bautisado itan ni Marina ket kaduana ti pamiliana a mangpadpadaan iti panangarakupda ken ni Yelena inton panagungar.​—Ara. 24:15.

DAGITI LALLAKI A NATAENGAN ITI NAESPIRITUAN PINENNEKDA TI NAPATEG A PANAGKASAPULAN

Gapu iti napartak nga iyaadu ti bilang dagiti agibumbunannag, adda panagkasapulan kadagiti lallaki a nataengan iti naespirituan tapno mangidaulo. Idi 1992, naikkan iti oportunidad nga agserbi kas misionero idiay Latvia ti tallo a kakabsat a lallaki a Latviano ti pagsasaona ngem dimmakkelda iti Estados Unidos. Isu dagitoy da Valdis Purin̗š ken ti asawana a ni Linda, ken ni Alfreds Elksnis ken ti asawana a ni Doris. Ti maikatlo ket ni Ivars Elksnis a kabsat ni Alfred. Simmangpetda a lima idiay Riga idi Hulio 1992. Ti uppat ti kuartona nga apartment-da ti nagbalin a pagtaengan dagiti misionero, pagipempenan kadagiti literatura, ken opisina a pagipatarusan.

Makatulong ti kinamanagpakatawa no agsursuroka iti sabali a lenguahe. “Bayat nga iyad-adalak ti dua nga agtutubo a babbai,” kuna ni Doris Elksnis, “inkarigatak nga inlawlawag no kasano a ni Satanas kinasaritana ni Eva babaen ti uleg. Ngem ti inusarko a sao iti Latviano ket daydiay umarngi iti  pannakayebkas ti sao para iti ‘uleg.’ Ania ti resultana? Ti gayam imbagak ket ti Diablo makisarsarita babaen ti baboy!”

Idi 1994, simmangpet da Peter ken Jean Luters a naggapu idiay Australia. Nabautisaran ni Peter idi 1954, nayanak idiay Latvia ngem dimmakkel idiay Australia. Nakalkaldaang ta natay ni Jean idi 1999. Adu ti nangipateg kenkuana gapu iti kinadungngo ken kinaasina. Inkeddeng ni Peter ti agtalinaed idiay Latvia ken agserserbi itan kas miembro ti Komite ti Sanga. “Idi simmangpetkami,” kuna ni Peter, “nakitami a nagaget a mangasaba dagiti kakabsat a taga-Latvia. Ngem awan pay ti espesipiko a teritoria a naituding kadagiti kongregasion, ken adda dagiti lugar idiay Riga a saan pay a nakasabaan. Maysa pay, manmano a kongregasion ti nangyeskediul kadagiti regular a palawag publiko. Ngem dagus a nataming dagitoy a banag.”

TIMMULONG DAGITI NAGTURPOS ITI GILEAD

Simmangpet idi rugrugi ti 1993 dagiti immuna a misionero a nasanay iti Gilead. Dagiti agassawa a taga-Sweden a da Anders ken Agneta Berglund ken ni Torgny ken Lena Fridlund ket naidestino idiay Jelgava, maysa a siudad nga addaan iti nasurok nga 60,000 a populasion ken 28 ti agibumbunannagna. “Apagsangpetmi,” kuna ni Anders, a maysa itan a miembro ti Komite ti Sanga, “kinaduami dagiti kakabsat a napan nangasaba, nga uray la saankamin a naginana! Adda dagiti aldaw a kinuyogmi ida a napan nangyadal nga agtartaraykami a mapan kadagiti sumaruno a mayadalan. Pito wenno walo nga oras a kasta ti inar-aramidmi nga uray la awanen ti panawenmi a nangan! Makaparegta ti kinapingetda. Adu kadagidiay nga estudiante ti agserserbi itan iti amin-tiempo.”

Malagip ni Torgny Fridlund: “Kalpasan ti tallo a bulan a panagsursuromi iti lenguahe dagiti taga-Latvia, patienmi a kabaelanmin ti mangasaba. Nangpilikami iti teritoria a saan pay a nakasabaan sipud idi Maikadua a Sangalubongan a Gubat ngem saan a positibo ti reaksion dagiti tattao. Gapu ngata ta saan nga umiso ti pamay-an nga inaramidmi? Kalpasan a pinagsasaritaanmi daytoy a banag, pinadasmi ti sabali a pamay-an​—ti panangibasa iti teksto iti tunggal ridaw—​ket nakairugikami kadagiti sumagmamano a panangyadal.”

 Adu pay a nagturpos iti Gilead ti nangrugi a simmangpet idi Abril 1995. Karaman kadakuada ni Basse ken Heidi Bergman a naggapu idiay Finland, ken agserserbi itan kas agdaldaliasat a manangaywan iti sirkito a Ruso ti pagsasaona. “Kiniddawko kadagiti lumugar a kakabsat a korehirendak no adda di umiso a maibagak iti ministerio,” kuna ni Basse. “Pagragsakanda nga inaramid dayta. Kinorehirdak saan laeng nga iti tay-ak no di ket uray kadagiti gimong! Ita, maragragsakanak no ibaga dagiti kakabsat, ‘Saanen a sabsabali kadatayo ni Basse.’”

Nagserbi kas misionero idiay Latvia da Carsten ken Jannie Ejstrup a naggapu idiay Denmark agingga iti ipapatay ni Jannie gapu iti cancer idi agtawen laeng iti nasurok a 30. “Ti kasayaatan a pamay-an a maidaydayawko ni Jehova,” kuna ni Carsten, “ket ti simamatalek a panangitultuloyko iti annongek kas misionero.” Anian a mapagwadan dagita a kakabsat!

SIMMANGPET DAGITI NAGTURPOS ITI MINISTERIAL TRAINING SCHOOL

Nangrugi idi 1994, addan ti nasurok a 20 a nagturpos iti Ministerial Training School a naibaon idiay Latvia. Naggapu dagitoy idiay Alemania, Britania, ken Poland. Da Michael Udsen ken Jess Kjaer Nielsen a taga-Denmark ti damo a simmangpet. Naidestinoda iti industrialisado a siudad ti Daugavpils, ti maikadua a kadakkelan a siudad ti Latvia.

Kuna ni Jess: “Iti nalamiis a malem ti Enero, nagbiahekami nga agturong iti Daugavpils nga agarup 240 kilometro ti kaadayona iti abagatan a daya ti Riga. Kinapudnona, madama ti panagtinnag ti niebe idiay Riga idi limmugankami iti daanen a van a napno kadagiti literatura. Ti kabsat nga agmanmaneho ket saanna nga ammo ti agsao iti Ingles, ken saanmi met nga ammo ti agsao iti Latviano wenno Ruso. Tunggal agarup 50 kilometro, agsardeng tapno tarimaanenna ti makina, ngem sigurado a saanna a tartarimaanen ti heater (pagpaimeng) ta kas met la iti ruar ti kalamiis iti uneg! Nupay kasta, naibturanmi ti natagtag a biahe, ken adalemen ti rabii idi nakadanonkami iti Daugavpils. Sangapulo ket innem idi ti agibumbunannag iti daytoy a siudad. Iti ngudo ti simmaganad a tawen, agarup doble ti bilangen dagiti agibumbunannag.”

 PANAGIPATARUS ITI LATVIANO

Sakbay ti 1992, dagiti literatura a maus-usar idiay Latvia ket kangrunaanna a magun-odan iti Ruso, a matarusan ti kaaduan a taga-Latvia. Nupay kasta, Latviano ti kaykayat ti adu. “Makaparagsak,” kuna ti report, ta “iti sumagmamano a gasut a kabbaro nga agibumbunannag, adda dadduma kadakuada a nalaing nga agipatarus, ket nabatad a ti nasantuan nga espiritu ti Dios iwanwanwanna ti trabaho dagitoy a boluntario nga agkabannuag a kakabsat.”

Gapu iti napinget a panagtrabaho dagiti managipatarus, Ti Pagwanawanan ket binulanen a magun-odan iti Latviano sipud idi Enero 1995 ken maminduan iti makabulan idi Enero 1996. Dagiti dadduma pay a publikasion a magun-odan itan iti Latviano ramanenna ti sumagmamano a libro, broshur, ken ti magasin nga Agriingkayo!

Idi rugrugi ti 1993, naileten dagiti siled iti pagtaengan dagiti misionero idiay Riga isu a ti grupo dagiti managipatarus immakarda iti maysa nga apartment idiay Brīvības Street. Kalpasanna, idi Agosto 1994, immakarda kadagiti kabbaro a natarimaan nga opisina idiay 40 Miera Street. Kasano a nagun-od dagiti kakabsat dayta a baro a sanikua?

NAPARABUR A SAGUT

Ni George Hakmanis ken ti asawana a ni Sigrid nagtalawda idiay Latvia kabayatan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Naammuanda ti kinapudno idiay London, England, ken nabautisaranda idi 1951. Iti simmaganad a tawen, immakarda iti Estados Unidos, ket idi 1992, nagsublida idiay Latvia iti uneg ti lima a tawen.

Idi simmina ti Latvia manipud iti Soviet Union idi 1991, mabalinen a pasublien dagiti tattao ti sanikuada nga innala ti Estado. Ni Sigrid ken ti Saksi met laeng a manangna ket nasurok a 50 a tawen nga induldulinda dagiti dokumento ti pamiliada isu a naalada ti sanikuada idiay 40 Miera Street. Kalpasanna, situtulok nga indonarda dayta iti organisasion ni Jehova. Gapuna, nangbangon dagiti kakabsat iti lima ti kadsaaranna a patakder kas opisina dagiti managipatarus ken pagyanan ti 20.

 Ni Milton G. Henschel a miembro ti Bagi a Manarawidwid ti nangipaay iti palawag ti dedikasion idi Agosto 20, 1994. Bayat ti kaaddana sadiay, binalakadanna dagiti kakabsat a gatangenda ti lote nga addaan iti innem ti kadsaaranna a patakder idiay 42 Miera Street a kaabayda. Ti makinkukua, nga agnanaed iti Estados Unidos ket immanamong a mangilako iti dayta. Naan-anay met a natarimaan ti patakder, ken 35 ti bilangen ti pamilia ti Bethel. Manipud idi, adda pay dagiti kanayonan a  pannakapalawa tapno adda umdas nga opisina ken kuarto agpaay kadagiti 55 a Bethelite.

LEGAL A PANNAKABIGBIG

Narigat latta nga irehistro ti trabaho idiay Latvia. Idi 1996, dagiti opisial inusarda ti negatibo a komento ti media maipapan ken ni Yelena Godlevskaya kas pangibatayan ti panagkedkedda a mangirehistro iti trabahotayo. Imparipirip pay ti maysa a miembro ti parliamento nga adda posibilidadna a maparitan ti trabahotayo! Kaskasdi, intultuloy dagiti kakabsat ti nakisarita kadagiti opisial ken inlawlawagda ti trabahotayo. Kamaudiananna, idi Oktubre 12, 1998, ti direktor iti National Human Rights Office inyanunsiona ti legal a pannakairehistro ti dua a kongregasion​—ti Riga Center ken ti Riga Torn̗akalns—​ngem maobserbaran iti makatawen. Makabulan kalpasanna, nairehistro met ti kongregasion idiay Jelgava.

Ikalikagum ti linteg idiay Latvia a tinawen a mairehistro dagiti baro a kongregasion. Tapno agbalin a permanente ti pannakairehistroda, masapul a di kumurang a sangapulo a kongregasion ti mairehistro iti uneg ti sangapulo a tawen. Kabayatanna, nawaya a makapaggigimong dagiti kongregasion nga agur-uray iti pannakairehistroda.

PANANGBIROK KADAGITI LUGAR A PAGGIGIMONGAN

Gapu iti napartak nga irarang-ay idi dekada 1990, kasapulanen dagiti nalawlawa a paggigimongan. Idi 1997, adda maitutop a sanikua a naitukon babaen ti subasta idiay Daugavpils, ket dagiti laeng kakabsat ti mayat a manggatang iti dayta. Nairugi ti pannakatarimaanna idi Disiembre 1998. Kalpasan ti walo a bulan, magagaranen ti nasurok a 140 nga agibumbunannag iti dayta a siudad nga agtataripnong iti bukodda a Kingdom Hall.

Idi 1997, naibangon idiay Jūrmala ti immuna a baro a Kingdom Hall. Adda maysa a mayad-adalan iti Biblia iti dayta a lugar a nasdaaw iti kualidad ti trabaho isu a kiniddawna kadagiti Saksi nga ibangonanda iti balay! Siempre, nagkedked dagiti kakabsat, nga inlawlawagda a narelihiosuan saan ket a nakomersialan ti panggep ti trabahotayo. Kabayatanna, dagiti kakabsat iti lugar a Torn̗akalns iti Riga ginatangda iti nababa a presio ti maysa a  nauram a pagsinean. Idi Agosto 1998, ti nauram nga estruktura ket nagbalin a napintas ken nagkadua a Kingdom Hall!

TULONG MANIPUD IDIAY FINLAND

Dakkel ti naitulong dagiti kakabsat idiay Finland iti pannakayadelantar ti trabaho idiay Latvia. Immatonanda pay ti trabaho sadiay sipud idi 1992 agingga idi 2004. Idiay Finland a mayim-imprenta dagiti amin a magasin para iti Latvia ken adun a tawen a mangipatpatulodda kadagiti makabael a kakabsat a mangiwanwan iti trabaho. Karaman kadakuada ni Juha Huttunen ken ti asawana a ni Taina, a simmangpet idiay Latvia idi 1995. Agserserbi itan ni Juha kas miembro ti Komite ti Sanga. No pagtiponen ti amin-tiempo a panagserbi da Ruben ken Ulla Lindh, nasurok a 80 a tawenen ti nabusbosda ken dakkel met ti naitulongda iti trabaho. Uppat a tawen a nagserbi ni Kabsat Lindh kas miembro ti Country Committee idiay Latvia sakbay a nagsubli idiay Finland.

Malaksid iti dayta, adda nasurok a 150 a kakabsat manipud Finland a timmulong kadagiti nagduduma a proyekto a panagibangon. Gapu kadagiti kasta a naayat nga aramid agraman ti nabaknang a pamendision ni Jehova iti ministerio dagiti agibumbunannag, payunir, ken misionero idiay Latvia, naipasdek ti sanga nga opisina iti dayta a pagilian idi Setiembre 1, 2004.

DAGITI ESPESIAL A KAMPANIA A PANANGASABA

Adu nga agibumbunannag idiay Latvia ti agnanaed kadagiti siudad ken dadakkel nga ili wenno kadagiti kabangibangna. Idi rugrugi ti 2001, adda surat a naawat dagiti kongregasion a mangaw-awis kadagiti agibumbunannag nga usarenda ti dadduma nga aldaw ti bakasionda a makiraman iti espesial a kampania a panangasaba kadagiti naiputputong a lugar. Dagiti nagboluntario a 93 nga agibumbunannag nabingaybingayda iti siam a grupo sa naibaonda iti sumagmamano nga ili ken purok iti away.

Ni Vjačeslavs Zaicevs, a kameng ti pamilia ti Bethel, ket nagbakasion tapno makiraman iti kampania. “Nagsayaat a gundaway dayta tapno maam-ammok a naimbag dagiti dadduma a kakabsat,” kinunana. “Kalpasan ti panangasaba, nangankami a sangsangkamaysa, nagririnnanudkami kadagiti kapadasan, ken implanomi ti aramidenmi iti sumaganad nga aldaw. Kalpasanna,  nagay-ayamkami iti soccer sa nagdidiguskami iti danaw. Panirpatan dayta iti Paraiso.”

Nasurok nga 4,200 nga oras ti nabusbos dagiti kakabsat iti ministerio​—nasurok nga 41 nga oras ti promedio a nabusbos ti tunggal agibumbunannag—​nakaipaimada iti nasurok a 9,800 a literatura, naaddaanda iti 1,625 a panagsarungkar, ken nakaikonduktada iti 227 a panangyadal iti Biblia. Manipud idi, tinawen a mayur-urnosen dagiti kasta a kampania.

ADU TI MAKABIRBIROK ITI DALAN NGA AGTURONG ITI PUDPUDNO A WAYAWAYA

Nangrugi ti salaysay ken ni Ans Insberg, maysa a taga-Latvia a nangiparukpok iti pusona iti Dios bayat ti namituen a rabii a kaaddana iti baybay. Kayat a biroken ni Ans dagiti tattao nga agdaydayaw iti Dios “buyogen ti espiritu ken kinapudno.” (Juan 4:24) Impangag ni Jehova dayta a napasnek a kiddaw. Manipud idi, addan ti nasurok a 2,400 a dadduma pay a nasingpet ti panagpuspusoda a tattao idiay Latvia a nakaammo iti kinapudno maipapan iti Dios, ken dandani kasta met laeng ti kaadu dagiti mayad-adalan ita iti Biblia. Wen, adu pay laeng ti trabaho a nasken nga iringpas!​—Mat. 9:37, 38.

Dagiti Saksi ni Jehova idiay Latvia sigagagarda a tumulong kadagiti amin nga agtarigagay iti pudpudno a wayawaya, a saanda nga iturong dagiti tattao iti daydiay isimsimbolo ti Freedom Monument idiay Brīvības Street, no di ket iturongda ida iti Pagarian ti Dios. Iti din agbayag, dagidiay mangur-uray iti dayta a Pagarian ken dagidiay agdaydayaw ken ni Jehova “buyogen ti espiritu ken kinapudno” mawayawayaandanton iti tunggal kita ti ut-ot ken panagsagaba. Wen, tagiragsakendanto ti naan-anay a wayawaya​—ti “nadayag a wayawaya ti annak ti Dios.”​—Roma 8:21.

[Footnote]

[Blurb iti panid 190]

“Pulos a diakto malipatan ti pannakabautisarko. Adalemen ti rabii idi naitanebak iti nakalamlamiis a karayan. Kumkumterak iti lammin ngem nakaragragsakak.”

[Blurb iti panid 203]

“Adda nangngegko a nangibaga, ‘Gimmatangka iti sabidong!’”

 [Kahon/Dagiti Mapa iti panid 184, 185]

MAIPAPAN ITI—Latvia

Pagilian

Ti Latvia ket agarup 450 kilometro ti kaakabana manipud iti daya nga agpalaud ken 210 kilometro ti kaatiddogna manipud iti amianan nga agpaabagatan. Kabakiran ti agarup 45 porsiento iti pagilian. Dagiti animal ramanenna dagiti ugsa, poka, alingo, lobo, beaver, elk, lynx, ken otter. Dagiti adu a kita ti tumatayab ramanenna dagiti nangisit a tikbaboy, kannaway, nightingale, ken woodpecker.

Umili

Nasurok a kakatlo iti 2.3 milion nga umili ti agnanaed idiay Riga, a kabesera. Dagiti kangrunaan a relihion ket Luterano, Romano Katoliko, ken Russian Orthodox. Ngem adu a taga-Latvia ti mangibilbilang iti bagida a saan a relihioso.

Lenguahe

Dagiti kangrunaan a lenguahe ket Latviano, nga us-usaren ti agarup 60 porsiento iti umili, ken Ruso, nga us-usaren ti nasurok a 30 porsiento. Adu ti makapagsao iti nasurok a maysa a lenguahe.

Pagbiagan

Dandani 60 porsiento iti populasion ti agtartrabaho kadagiti industria a mangituktukon iti serbisio, bayat a ti nabatbati nga 40 porsiento ket agtartrabaho kadagiti paktoria ken agrikultura.

Taraon

Dagiti produkto ti agrikultura ramanenna dagiti patatas, sebada, sugar beet, ken dadduma pay a nadumaduma a natnateng ken bukbukel. Dagiti dinguen ramanenna dagiti baka, kalding, baboy, ken karnero. Nalatak ti panagtaraken kadagiti manok.

Klima

Naagneb ken naulep ti tangatang. Medio nalamiis ti kalgaw ken saan met a sobra ti lamiisna no panawen ti lam-ek.

 [Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

ESTONIA

RUSSIA

LATVIA

Valmiera

RIGA

Jūrmala

Sloka

Tukums

Ventspils

Kuldīga

Liepaja

Vain̗ode

Jelgava

Daugavpils

LITHUANIA

BALTIC SEA

Gulf of Riga

[Ladawan]

Riga

 [Kahon/Mapa iti panid 186]

Ti Uppat a Rehion ti Latvia

Nabingaybingay ti Latvia iti uppat a rehion, iti man lugar ken kultura, a nagduduma met ti kasasaad ken kinangayedna. Ti Vidzeme, nga adda iti beddeng ti Gulf of Riga, ti kadakkelan a rehion. Ditoy a masarakan dagiti historikal a kastilio ti Sigulda ken Cēsis, kasta met ti Riga a kabesera ti Latvia. Iti daya ket masarakan ti Latgale, a katantanapan ken napnuan kadagiti asul a dan-aw ken ti Daugavpils, a maikadua a kadakkelan a siudad iti pagilian. Ti Zemgale, a maawagan kas ti pagtataudan ti taraon iti Latvia ket masarakan met iti abagatan ti Western Daugava River, nga agay-ayus manipud Belarus nga agturong iti Latvia agingga iti Gulf of Riga. Ipagpannakkel daytoy a rehion ti dua a nangayed a palasio a baroque ti estilona, a dinisenio ti Italiano nga arkitekto a ni Rastrelli, nga isu met laeng ti nangdisenio iti Winter Palace idiay St. Petersburg, Russia. Ti maikapat a rehion ket ti Kurzeme. Addaan daytoy kadagiti talon, kabakiran, ken baybay. Ditoy met a masarakan ti Baltic Coast, dagiti siudad ti Ventspils ken Liepaja, ken ti adu a purok dagiti mangngalap.

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

1 VIDZEME

2 LATGALE

3 ZEMGALE

4 KURZEME

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 192, 193]

Ti Panangasaba iti Padi Binalbaliwanna ti Biagmi a Dua

ANNA BATNYA

NAYANAK 1958

NABAUTISARAN 1977

ABABA A PAKASARITAANNA Dimmakkel iti Kristiano a sangakabbalayan idiay Ukraine, nasurok a 30 ti natulongannan a nagpabautisar ken agserserbi ita kas special pioneer.

IMMAKARAK iti Latvia idi 1986 gapu ta nadamagko nga agkasapulanda kadagiti agibumbunannag. Nalimed ti panangasabami isu nga indulinko ti Bibliak iti supot a pagikargaan kadagiti groseria. Dagiti tattao nga adda iti parke ken kadagiti dadduma pay a publiko a lugar ti inasitganmi. Impamaysami ti saritaan iti namnama nga itden ti Pagarian ken usarenmi laeng ti Bibliami no positibo ti reaksion ti kasarsaritami. Manmano nga awisendakami dagiti tattao kadagiti pagtaenganda gapu ta maamakda kadagiti kabagian ken kaarrubada isu a gagangay nga iyadalanmi dagiti interesado iti sadinoman a pakasarakanmi kadakuada.

Nakirang dagiti literatura. Kinapudnona, sumagmamanon a tawen a ti kongregasionmi ket addaan iti maymaysa a kopia ti libro a katulongan iti panangyadal iti Biblia. Napauluan dayta iti Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana, iti pagsasao a Ruso. Usarenmi dagiti material a nasursuromi iti daytoy a libro no mapankami mangasaba, ngem saanmi nga impaima dayta!

Bayat a mangaskasabakami ken ti kaduak iti asideg ti simbaan, naam-ammomi ni Pyotr Batnya a maysa a padi. Tapno mairugimi ti saritaan, sinaludsodmi no sadino ti pakagatanganmi iti Biblia. “Interesadoak met iti Biblia,” kinunana. Naaddaankami ngarud iti makaparagsak a saritaan. Iti sumaganad nga aldaw, nagkikitami kada Pyotr iti asideg a parke. Impakitami kenkuana ti linaon ti libro a Kinapudno, ken dinamagmi no ania ti kayatna a pagsasaritaanmi. Pinilina ti “Dagiti Popular nga Ugali a Di Makaay-ayo iti Dios.” Nabunga ti saritaanmi ken nagbanag iti regular a panagadal iti Biblia, nga inkondukta ti maysa a kabsat a lalaki.

Gapu ta addaanen ni Pyotr iti umiso a pannakaammo maipapan iti Biblia, nagsalsaludsod kadagiti padana a padi ket natakuatanna a saanda a mailawlawag uray dagiti laeng koma pamunganayan a sursuro iti Biblia! Di nagbayag kalpasanna, nagikkat ni Pyotr iti simbaan ken indedikarna ti biagna ken ni Jehova.

Idi 1991, nagkasar sa nagpayunirkami ken ni Pyotr. Ngem nakalkaldaang ta natay kalpasan ti sumagmamano a tawen gapu iti aksidente. Kasano a nadaerak dayta? Dakkel ti naaramidan ti panagbalinko nga okupado iti ministerio, a tinulongak dagiti sabsabali a mangam-ammo iti “Dios ti amin a liwliwa.” (2 Cor. 1:3, 4) Kinapudnona, idi 1997, naikkanak iti pribilehio a madutokan kas special pioneer.

[Ladawan]

Ni Pyotr

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 200, 201]

Il-iliwek ti Nalinteg a Gobierno

INDRA REITUPE

NAYANAK 1966

NABAUTISARAN 1989

ABABA A PAKASARITAANNA Dati a Komunista, nagpayunir idi 1990 ken nasurok a 30 ti natulongannan a nagpabautisar.

BAYAT a dumakdakkelak, diak mamati iti Dios wenno iti Biblia. Nupay kasta, kanayon nga inkagumaak a suroten no ania ti umiso ket pulos a diak matarusan no apay a kanayon a mapaay dagiti tattao a mangipasdek iti nasayaat ken nalinteg a gobierno.

Idi damo a nakasaritak dagiti Saksi ni Jehova, nasdaawak iti inlawlawagda manipud iti Biblia. Nainkalintegan ti imbagada! Natukay ti pusok idi naammuak ti maipapan iti Pagarian ti Dios ken iti kinahustisia nga intandudo ni Jesus. Nabautisaranak iti dan-aw idi 1989 ket nagserbiak kas regular pioneer kalpasan ti innem a bulan. Iti dayta a tiempo, maysa laeng ti anakmi ken ni lakayko. Idi agangay, nangipasngayak iti singin. Saksi ni Jehova met ni lakayko nga Ivan, ket babaen ti naayat a suportana, nakapagtultuloyak nga agserbi iti amin-tiempo.

Idi babassit pay dagiti annakmi, masansan a mangasabaak iti di pormal kadagiti lansangan ken parke. Kinapudnona, nakatulong dagiti singin gapu ta nagusiuso dagiti tattao maipapan kadakuada isu nga ad-adda a komportable ken sidadaanda a makisarita kaniak.

Bayat a mangaskasabaak iti maysa a parke idiay Riga, naam-ammok ti babai nga agnagan iti Anna. Nakatugaw ken ur-urayenna ti panangrugi ti konsierto ta nakagatangen iti tiket. Nupay kasta, magagaran unay a mangammo iti ad-adu pay maipapan iti namnama nga itden ti Biblia agpaay iti sangatauan isu a saanen a napan iti konsierto. Binasami a dua ti kasuratan ken nagtulagkami nga agkitakaminto manen iti parke. Kalpasan ti innem a bulan, nagpabautisar ni Anna (kannawan) ken maysa itan a kameng ti grupo dagiti agipatpatarus iti sanga nga opisina. Wen, malapunos ti pusok iti rag-o no lagipek ti panangbendision ni Jehova iti ministe- riok.

[Ladawan]

Dakami a sangapamiliaan

[Kahon/Ladawan iti panid 204, 205]

Kasla Nabasada ti Panunotko

ANDREY GEVLYA

NAYANAK 1963

NABAUTISARAN 1990

ABABA A PAKASARITAANNA Kaduana ti asawana a ni Yelena nga agserserbi kas payunir, kasuno a manangaywan iti sirkito, ken manangaywan iti siudad.

ITI maysa a tren idiay Riga idi Enero 1990, adda dua a babbai a nagsaludsod kaniak no nabasakon ti Biblia. Maysa kadakuada ni Indra Reitupe. Kasla nabasada ti panunotko ta nabayagen a kayatko a basaen ti Biblia ngem awan ti bukodko a kopia. Intedko kadakuada ti adres ken numero ti teleponok. (Kitaem ti kahon iti panid 200-201.) Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, nasangpetandak a sigagagar nga agur-uray iti isasarungkarda iti balayko. Inapresiarko ti nasigo a panangusarda iti Biblia a nangsungbat kadagiti saludsodko. Di nagbayag kalpasan dayta, inyadalannak ni Pyotr Batnya, maysa nga amin-tiempo a ministro a dati a padi.—Kitaem ti kahon iti panid 192-3.

Damo a timmabunoak iti gimong kalpasan ti uppat a bulan. Bayat ti kalgaw, maminsan iti kada bulan nga aggigimongkami iti kabakiran manipud iti 10:00 ti bigat agingga iti 6:00 ti malem. Dagiti kakabsat a lallaki ilawlawagda dagiti napili a paset ti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro ken dagiti eskediul iti Gimong ti Serbisio. Gagangay nga adda mabautisaran isu nga angayenmi ti palawag ti bautismo sakbay ti intermision iti aldaw.

Nalapunosak iti rag-o gapu iti pannakaammo a nabiit pay a nabirokak ken iti nainkabsatan nga ayat a nariknak kadagiti gimong. Kayatkon ti agpabautisar iti kabiitan a panawen. Dimteng dayta a gundaway idi ngudo ti Agosto iti dayta met la a tawen, idi naitanebak iti dan-aw.

Idi rugrugi ti dekada 1990, sumagmamano a tattao ti inyadalak iti Biblia idiay studio a pagtartrabahuak ket dadduma kadakuada ti nagbalin a kakabsatko iti naespirituan. Idi 1992, nagdakkel a rag-o ti inyeg kaniak ni Jehova ta nagpabautisar met ti patpatgek nga asawa a ni Yelena.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 208, 209]

Nagawidak Kalpasan ti 50 a Tawen

ĀRIJA B. LEIVERS

NAYANAK 1926

NABAUTISARAN 1958

ABABA A PAKASARITAANNA Katutubo ti Latvia, nagnaed iti sumagmamano a pagilian sakbay a nagsubli idiay Latvia tapno agserbi iti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan.

KABAYATAN ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, inkeddeng ni Tatang a pumanawkamin a sangapamiliaan iti Latvia. Nakiasawaak idi agangay ket nagnaedkami idiay Venezuela. Sadiay a naam-ammok iti umuna a gundaway dagiti Saksi ni Jehova ket immanamongak nga iyadalannak iti Biblia ti maysa a kabsat a misionera. Aleman ti inusarmi a lenguahe iti panagadalmi. Idi inrugikon ti tumabuno kadagiti gimong, nagsursuroak iti Espaniol, ti kangrunaan a pagsasao idiay Venezuela.

Immakar ti pamiliami idiay Estados Unidos idi 1958, ket nabautisaranak kalpasan ti dua a bulan. Kalpasan ti ipapatay ni lakayko, kaduak ti anakko a babai nga immakar idiay Espania, a sadiay ti nagpayunirak. Diktador iti daydi a tiempo ni Heneral Franco, ket dagiti napakumbaba, managbuteng iti Dios a tattao mawawdan iti kinapudno. Kabayatan ti 16 a tawen a panagyanko idiay Espania, naaddaanak iti pribilehio a timmulong iti agarup 30 a tattao a nagpabautisar.

Idi nagpatingga ti Komunismo iti Soviet idi 1991, simmarungkarak iti Latvia ket nakitak a dakkel ti panagkasapulanda kadagiti manangiwaragawag iti Pagarian. Idi 1994, natungpal ti arapaapko nga agsubli ken agpayunir iti nakayanakak a pagilian​—eksakto a 50 a tawen ti napalabasen sipud idi pimmanawak.

Naluomen dagiti anien iti tay-ak ti Latvia. Kas pagarigan, adda nakasabaak a lalaki a nagkiddaw iti maysa kadagiti librotayo. Kinunana nga interesado ti anakna a babai kadagiti naespirituan a bambanag isu a kayatna nga ited kenkuana ti libro. Innalak ti adresna ken inyadalak iti Biblia. Di pay limmabas ti maysa a tawen, isu ket nagpabautisar. Agyamanak ken ni Jehova ta inikkannak iti pribilehio ken bileg nga agpayunir iti nakayanakak a pagilian kalpasan ti naunday a panawen a kaawanko.

[Ladawan]

Idi agtawenak iti 20

 [Tsart/Graph iti panid 216, 217]

DAGITI PASAMAK ITI PANAGLABAS DAGITI TAWEN—​Latvia

1916 Nabautisaran ti marinero a ni Ans Insberg. Kalpasan ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, inlanadna kadagiti pagiwarnak idiay Latvia dagiti pakaammo a mangiwarwaragawag iti Pagarian ti Dios.

1920

1926 Naipasdek ti opisina idiay Riga.

1928 Nairuar ti bokleta a Wayawaya Agpaay Kadagiti Tattao, ti immuna a publikasion iti pagsasao a Latviano. Simmangpet dagiti colporteur a naggapu idiay Alemania.

1931 Nagbalin a manedyer iti opisina ni Percy Dunham.

1933 Nairehistro ti International Bible Students Association (IBSA).

1934 Ti gobierno inserrana ti opisina ti IBSA.

 Awan ti naawat a report idi 1939 agingga idi 1992.

1940

1940 Ti Latvia ket nagbalin a paset ti Soviet Union; masapul a pumanawen ti pamilia a Dunham.

1951 Dagiti Saksi naideportada idiay Siberia.

1960

1980

1991 Nagun-od manen ti Latvia ti napolitikaan nga independensia.

1993 Simmangpet dagiti immuna a misionero a nasanay iti Gilead.

1995 Binulanen a maipabpablaak Ti Pagwanawanan iti pagsasao a Latviano.

1996 Naipasdek ti Country Committee idiay Riga.

1997 Naibangon ti damo a baro a Kingdom Hall idiay Jūrmala.

1998 Legal a nairehistro ti dua a kongregasion idiay Riga.

2000

2001 Naorganisar ti immuna nga espesial a kampania a panangasaba.

2004 Naipasdek ti sanga nga opisina idiay Latvia idi Setiembre 1.

2006 Nairingpas dagiti pannakapalawa ti sanga; nasurok a 2,400 ti aktibo nga agibumbunannag idiay Latvia.

[Graph]

(Kitaem ti publikasion)

Dagup Dagiti Agibumbunannag

Dagup Dagiti Payunir

2,000

1,000

1920 1940 1960 1980 2000

 [Ladawan iti panid 176]

[Ladawan iti panid 178]

Daytoy a patakder ti ayan ti damo nga opisina dagiti Estudiante ti Biblia idiay Riga, 1926

[Ladawan iti panid 178]

Nangyeg iti makaparagsak a mensahe idiay Latvia ti “Wayawaya Agpaay Kadagiti Tattao,” 1928

[Ladawan iti panid 178]

Ni Rees Taylor

[Ladawan iti panid 180]

Ni Ferdinand Fruck a nabautisaran idi 1927

[Ladawan iti panid 180]

Ni Heinrich Zech ken ti asawana a ni Elsa iti sango ti barberiada idiay Liepaja

 [Ladawan iti panid 183]

Da Edwin Ridgewell (kannigid) ken Andrew Jack sililimed a nangitulodda kadagiti literatura idiay Latvia

[Ladawan iti panid 183]

Da Percy ken Madge Dunham

[Ladawan iti panid 183]

Dagiti agop-opisina ken dadduma pay a Saksi, dekada 1930

[Ladawan iti panid 191]

Listaan ti KGB a nakaisuratan ti nagan dagiti Saksi a naaresto idi 1950. Adu ti naidestiero idiay Siberia

[Ladawan iti panid 191]

Siberia, rugrugi ti dekada 1950

 [Ladawan iti panid 194]

Kadagiti daddadakkel a taripnong a kas iti daytoy a pamumpon, dimngeg dagiti kakabsat kadagiti naespirituan a palawag

[Ladawan iti panid 194]

Da Pauls ken Valija Bergmanis impatarusda “Ti Pagwanawanan” iti Latviano, nga insuratda dayta iti kuaderno a kas iti us-usaren dagiti estudiante

[Ladawan iti panid 194]

Babaen ti “microfilm” (aktual a kadakkelna), dagiti kakabsat inyimprenta, kinopia, ken inwarasda “Ti Pagwanawanan”

[Dagiti Ladawan iti panid 197]

Ni Paulīne Serova inranudna ti kinapudno ken ni Teofīlija Kalvīte, a maysa a nars

[Ladawan iti panid 199]

Ni Yurii Kaptola, 1981

[Ladawan iti panid 199]

Ita, iti sango ti pagbaludan a nakaipupokanna

[Ladawan iti panid 202]

Adda benneg para iti sign-language iti 1998 a “Dalan ti Dios iti Biag” a Kombension, ti immuna a kombension a naangay idiay Latvia

[Dagiti Ladawan iti panid 207]

Tallo a bulan kalpasan a nagkampeon ni Jānis Folkmanis iti weight-lifting idiay Latvia, isu ket nagbalin nga agibumbunannag iti Pagarian

[Dagiti Ladawan iti panid 207]

Damo a nagkararag iti Dios ni Māris Krūmin̗š bayat ti kaaddana iti pagbaludan

[Ladawan iti panid 210]

Ni Dace Puncule ket naikkat iti eskuelaan gapu iti panagkedkedna nga agkanta kadagiti nasionalistiko a kanta

[Ladawan iti panid 210]

Natay ni Yelena Godlevskaya kalpasan nga inyalisonanda iti dara iti laksid ti panagkedkedna

[Ladawan iti panid 210]

Dagiti agdaldaliasat a manangaywan agraman dagiti assawada pinaregtada dagiti kongregasion

 [Ladawan iti panid 215]

Ti pamilia ti Bethel idiay Latvia

[Dagiti Ladawan iti panid 215]

Komite ti Sanga, 2006

Ni Peter Luters

Ni Anders Berglund

Ni Hannu Kankaanpää

Ni Juha Huttunen

[Ladawan iti panid 215]

Ti tallo a patakder iti sanga nga opisina idiay Miera Street, Riga

[Dagiti Ladawan iti panid 218]

Nawaya itan a mangasaba ti ili ni Jehova idiay Latvia

[Dagiti Ladawan iti panid 218]

Nagbalin a nagkadua a Kingdom Hall (baba) ti nauram a pagsinean (kannigid)