South Africa

NO MAGNAKA iti natao a kalsada iti siudad ti South Africa, mapaliiwmo ti nagduduma a kolor ti kudil dagiti tattao manipud iti natayengteng ti ngisitna agingga iti kasta unay ti pudawna. Mangngegmo ti ungor dagiti lugan ken panagsasarita dagiti tattao iti nagduduma a pagsasao. Dagiti nangangato a patakder a pagopisinaan ti manglinong kenka manipud iti makasinit a pudot ti init bayat a magnaka iti dalan nga ayan dagiti pagtagilakuan iti prutas, nagpipintas a dekorasion, ken luplupot. No kayatmo, mabalinmo ti agpapukis iti igid ti kalsada.

Iti tengnga ti nagduduma a populasion nga agdagup iti nasurok nga 44 a milion, narigat nga ilasin no siasino dagiti katutubo iti South Africa. Agarup 75 porsiento iti dagup a populasion ti buklen dagiti katutubo a nangisit a pakairamanan ti Zulu, Xhosa, Sotho, Pedi, ken Tswana, kasta met ti sumagmamano pay a babassit a grupo. Dagiti puraw ket buklen a nangnangruna dagiti Ingles ken Afrikaans ti pagsasaona. Ramanen daytoy dagiti kaputotan dagiti Olandes a nagindeg sadiay idi ngalay ti maika-17 a siglo sa sinaruno dagiti Pranses a Huguenot. Idi rugrugi ti maika-19 a siglo, nagsangpet ken nagindeg sadiay dagiti Ingles.

Adu met dagiti Indian nga agnanaed sadiay. Kaputotan ida dagiti trabahador kadagiti kaunasan idiay Natal (idiay KwaZulu-Natal itan). Gapu iti daytoy a panaglalaok dagiti puli ken kultura, maitutop a maawagan ti South Africa kas ti Bullalayaw a Nasion.

Iti napalabas, adda parikut iti panaglalangen dagiti puli. Nakondenar iti intero a lubong ti sistema nga apartheid a mamaglalasinlasin kadagiti puli. Kadagiti kallabes a tawen, naanamongan ti pannakawaswas dayta a sistema ket nangrugi ti gobierno a demokratiko ti pannakapilina.

Nawaya itan a makapaglalangen dagiti amin a puli​—makapandan iti aniaman a publiko a lugar, kas iti pagsinean wenno  restawran. Aniaman ti puli ti maysa a tao, mabalinnan ti agnaed iti sadinoman a lugar a kayatna basta adda kuartana.

Ngem idi bimmaaw ti gagarda, timmaud dagiti di maliklikan a saludsod. Kasano kaadu ti maaramidan ti baro a gobierno a mangbalbaliw iti kinaawan hustisia nga inyeg ti apartheid? Agingga kaano dayta? Kalpasan ti nasurok a sangapulo a tawen, nakaro latta dagiti parikut. Ti sumagmamano kadagiti dadakkel a parikut a pakaipaspasanguan ti gobierno ket ti kumarkaro a krimen, kinaawan panggedan ti 41 porsiento iti populasion, ken ti lima a milion a mapattapatta a dagup dagiti nakaptan iti HIV.  Adu ti nakaamiris nga awan ti gobierno ti tao a makasolbar kadagitoy a parikut isu a nagkamangda iti sabali a makaipaay iti solusion.

NAPINTAS A BUYA

Iti laksid dagiti parikut ti pagilian, kaay-ayo latta dagiti turista ti natural a kinapintas ti South Africa. Ti sumagmamano kadagiti pagpasiaran dagiti turista ramanenna dagiti nainar a napipintas nga aplaya, dagiti nangayed a kabambantayan, ken dagiti nadumaduma a desdes a pagnaan. Kadagiti siudad, makitam dagiti primera klase a pagtagilakuan ken restawran. Ti  kalkalainganna a temperatura ti mangnayon pay iti kinapintas ti South Africa.

Ti adu a kita dagiti atap nga animal ti kangrunaan a pagay-ayat dagiti turista. Pagpannakkel ti pagilian ti agarup 200 a kita ti mamalia, 800 a kita dagiti tumatayab, ken 20,000 a kita dagiti agsabsabong a mula. Adu ti agpaspasiar kadagiti pagaywanan kadagiti atap nga animal, kas iti nalatak a Kruger National Park. Iti gagangay a pagnanaedan dagiti atap nga animal, makitam dagiti lima a dadakkel nga animal iti Africa: dagiti elepante, rhino, leon, leopardo, ken atap a nuang.

Ti nakallalagip a kapadasan ket ti panagpasiar iti maysa kadagiti sumagmamano a kabakiran iti South Africa. Iti naulimek a kabakiran, maapresiarmo dagiti nagpaiduma a pakpako, lichen, ken sabsabong, kasta met dagiti naisangsangayan a kita ti tumatayab ken insekto. No tangadem ti nangayed a kayo a maawagan iti yellowwood, agamangaka ta daytoy a nakataytayag a kayo ket naggapu iti nagbassit a bukel. Dadduma kadagitoy a kayo madanonna ti katayag a 50 metro ken mabalin nga agbiag iti sangaribu a tawen.

Nupay kasta, maysa a siglon nga adda sabali a kita ti bukel a naimula ken masuksukay iti daytoy a pagilian. Isu dayta ti naimbag a damag maipapan iti Pagarian ti Dios a naimula iti puso dagiti tattao. Dagiti tattao a nangipangag ket indilig ti salmista kadagiti dadakkel a kayo idi insuratna: “Ti met laeng nalinteg rumangpayanto kas iti panagrangpaya ti maysa a kayo a palma; kas iti idadakkel ti maysa a sedro iti Libano, isu dumakkelto.” (Sal. 92:12) Napapautto ti biag dagita a nalinteg a tattao ngem kadagiti kalakayanen a yellowwood gapu ta inkari ni Jehova a maaddaandanto iti agnanayon a biag.​—Juan 3:16.

IYAADU TI SUMAGMAMANO A BIN-I

Bayat ti maika-19 a siglo, saan a natalged ti pagilian gapu iti gubat ken riribuk iti politika. Nagdakkel ti epekto ti pannakadiskobre dagiti diamante ken balitok iti naud-udi a paset dayta a siglo. Iti libro a The Mind of South Africa, inlawlawag ni Allister Sparks: “Ti natalinaay nga away nagbiit a nagbalin a lugar ti industria,  a ginuyugoyna dagiti tagabario a mapan iti siudad ket agbalbaliw ti biagda.”

Idi 1902, naidanon idiay South Africa dagiti damo a bin-i ti kinapudno iti Biblia babaen ti gargaret ti maysa a klero a naggapu idiay Holland. Maysa kadagiti bagahena ti naglaon iti sumagmamano a publikasion dagiti Estudiante ti Biblia, kas pannakaawag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Dagitoy a publikasion ket nabasa da Frans Ebersohn ken ni Stoffel Fourie, a taga-Klerksdorp. Nabigbigda a pudno ti nabasada isu nga insarsaritada dayta kadagiti sabsabali. Nasurok a 80 a kakabagian ti pamilia a Fourie manipud iti lima a kaputotan ken sumagmamano  a kaputotan ti pamilia nga Ebersohn ti nagbalin a dedikado nga adipen ni Jehova. Maysa kadagiti appoko ti pamilia a Fourie ti madama nga agserserbi iti Bethel idiay South Africa.

Idi 1910, ni William W. Johnston a naggapu idiay Glasgow, Scotland, ket naibaon idiay South Africa tapno mangipasdek iti sanga nga opisina dagiti Estudiante ti Biblia. Nalabit a nasurok laeng a 30 ti tawen ni Kabsat Johnston iti daydi a tiempo ngem napasnek ken mapagtalkan. Impasdekna ti sanga nga opisina iti bassit a siled iti maysa a patakder idiay Durban. Dayta nga opisina ti nakaitalkan ti nalawa a teritoria, dandani ti intero nga Africa iti abagatan ti ekuador.

Kadagidi a tawtawen, nangnangruna a nagramut ti naimbag a damag kadagiti komunidad dagiti puraw. Iti dayta a tiempo, magun-odan laeng dagiti literatura dagiti Estudiante ti Biblia iti pagsasao nga Olandes ken Ingles. Sa la naipatarus ti sumagmamano a publikasion kadagiti pagsasao dagiti umili  kalpasan ti adu a tawen. Idi agangay, rimmang-ay ti trabaho iti uppat a komunidad​—puraw, nangisit, mulato (colored), * ken Indian.

Sipud idi 1911, adda rimmang-ayan iti komunidad dagiti nangisit iti pagilian. Nagsubli ni Johannes Tshange iti nakayanakanna nga ili ti Ndwedwe, nga asideg idiay Durban. Adda pannakaammona maipapan iti kinapudno ti Biblia, ket inranudna dayta kadagiti sabsabali. Nangikondukta kadagiti regular a panangyadal iti Biblia iti bassit a grupo, nga inusarna ti Studies in the Scriptures iti Ingles. Daytoy a grupo ti nagbalin a damo a kongregasion dagiti nangisit idiay South Africa.

Dagiti klero iti dayta a lugar nadlawda daytoy a grupo. Pinalutpot ida dagiti miembro ti Wesleyan Methodist Church tapno makita no an-annurotenda dagiti pannursuro ti simbaan. Insungbat daytoy a grupo a ti isursuroda ket naibatay iti Biblia. Kalpasan ti nabayag a panagsasarita, dagiti miembro daytoy a grupo ket nailaksid iti simbaan. Nakiuman ni Kabsat Johnston iti daytoy a grupo ken regular a sinarsarungkaranna ida tapno tumulong ken mangikondukta kadagiti gimong. Nupay manmano dagiti Estudiante ti Biblia, adu ti maar-aramidanda iti trabaho a panangasaba. Sigun iti report idi 1912, agdagup iti 61,808 a polieto ti naiwarasda. Maysa pay, idi ngudo ti 1913, adda 11 a periodiko idiay South Africa a mangipabpablaak iti uppat a pagsasao kadagiti sermon ni C. T. Russell, a nalatak nga Estudiante ti Biblia.

 TEOKRATIKO A PANAGRANG-AY KABAYATAN DAGITI TAWTAWEN TI GUBAT

Kas iti ili ti Dios iti intero a lubong, naisangsangayan ti tawen 1914 iti bassit a grupo dagiti adipen ni Jehova idiay South Africa. Adu idi ti nangnamnama nga awatendan ti nailangitan a gunggonada. Iti tinawen a report nga impatulod ni Kabsat Johnston iti hedkuarter iti Brooklyn, New York, insuratna: “Iti reportko idi napan a tawen, inyebkasko ti namnama nga inton sumaganad, iti hedkuarter idiay langit ti pangitedakton iti report. Saan a pimmudno dayta a namnama.” Nupay kasta, innayonna: “Daytoy pay laeng ti kaokupaduan a tawen iti pakasaritaan ti trabaho a panagani iti Africa.” Nabigbig ti kaaduan nga adu pay laeng a trabaho ti masapul nga iringpas, ket pagrag-oanda ti makiraman iti dayta. Iti report iti tawen 1915, naiparangarang ti dakkel nga irarang-ay ta nakaiwarasda iti 3,141 a kopia ti Studies in the Scriptures, dandani mamindua ti kaaduna no idilig iti napalabas a tawen.

Ni Japie Theron, a maysa a nalaing nga abogado, nasarakanna ti kinapudno iti dayta a tiempo. Nabasana ti maysa nga artikulo iti periodiko idiay Durban a nangsalaysay kadagiti literatura nga impablaak dagiti Estudiante ti Biblia pinullo a tawen sakbayna. Dinakamat ti artikulo iti periodiko a dagiti pasamak sipud idi 1914 ket naipakpakauna kadagiti tomo ti libro nga Studies in the Scriptures, a nangilawlawag kadagiti padto iti Biblia. Insurat ni Japie: “Masapul a maaddaanak kadagitoy a libro, ket kalpasan ti awan mamaayna a panagbirokko kadagiti amin a pagtagilakuan iti libro, naaddaanak met laeng iti kopia babaen ti panagsuratko iti adres ti sanga nga opisina idiay Durban. Pudno a nalawlawaganak! Anian a makaparagsak ti panangtarus kadagiti ‘nalimed a bambanag’ a nailanad iti Biblia!” Nabautisaran ni Japie idi agangay, ken sireregta nga inranudna ti kinapudno iti Biblia kadagiti sabsabali agingga iti ipapatayna gapu iti sakit idi 1921.

Idi Abril 1914, naangay idiay Johannesburg ti damo nga Internasional a Kombension dagiti Estudiante ti Biblia idiay South Africa. Kadagiti 34 a timmabuno, 16 ti nabautisaran.

Idi 1916, naisangpet ti “Photo-Drama of Creation” ket positibo ti reaksion dagiti tattao iti intero a pagilian. Impadamag  ti periodiko a Cape Argus: “Ti balligi nga imbunga ti panangaramid kadagiti nagsayaat a serye ti pelikula a naibatay iti Biblia pinasingkedanna a makagunggona ti narigat a proyekto ti International Bible Students Association ken ti panangisangpetda iti dayta iti daytoy a pagilian.” Saan a dagus a nadlaw no ania ti epekto ti “Photo-Drama” iti tay-ak, ngem adu ti naguyugoy iti pannakaipabuya dayta ken naipaay ti nasaknap ken epektibo a panangsaksi iti ababa laeng a tiempo. Dinaliasat ni Kabsat Johnston ti agarup 8,000 a kilometro tapno maipabuyana dayta.

Kas kadagiti dadduma pay a lugar, temporario a kimmapuy ti trabaho a panangasaba idiay South Africa gapu iti ipapatay ni Kabsat Russell iti dayta met laeng a tawen. Adda dagidiay saan nga immanamong kadagiti panagbalbaliw a masapul a maaramid kalpasan ti ipapatayna, ket dagitoy ti nangpataud iti di pagkikinnaawatan kadagiti kongregasion a nakaikamenganda. Kas pagarigan, idiay Durban simmina ti kaaduan iti kongregasion ken nangangayda kadagiti bukodda a gimong. Inawaganda ti bagbagida kas “Associated Bible Students.” Sangapulo ket dua laeng ti nabati iti orihinal a kongregasion, a kaaduanna ket kakabsat a babbai. Gapu iti daytoy, naipasango iti narikut a situasion ni Henry Myrdal, maysa nga agtutubo a kababautisar laeng. Nakikappon ni tatangna kadagiti simmina idinto ta nagtalinaed ni nanangna iti napanawan a kongregasion. Kalpasan ti panangusig ken panangikararagna a naimbag iti dayta a banag, inkeddeng ni Henry ti agtalinaed iti kongregasion. Kas iti gagangay, saan a nagpaut ti simmina a grupo.

Idi 1917, nayakar idiay Cape Town ti sanga nga opisina idiay Durban. Nagtultuloy ti iyaadu ti bilang dagiti agibumbunannag. Iti dayta a tiempo, napattapatta nga addan ti 200 agingga iti 300 nga Estudiante ti Biblia a nagtaud kadagiti kaputotan dagiti taga-Europa agraman ti sumagmamano a rumangrang-ay a kongregasion dagiti nangisit nga umili.

 Idi 1917, kastoy ti impadamag ti sanga nga opisina idiay South Africa: “Nupay awan ti literatura a naipatarus kadagiti katutubo a pagsasao, nakaad-adu a kinapudno ti natarusan dagiti kakabsat. Maikunami nga, ‘Aramid daytoy ti Apo ken nakaskasdaaw iti imatangtayo.’” Dagiti kakabsat a taga-Nyasaland (Malawi itan) napanda nagtrabaho idiay South Africa ken adu a nangisit ti natulonganda nga agbalin nga adalan. Karaman kadakuada da James Napier ken McCoffie Nguluh.

DAGITI NATURED A NANGIDEPENSA ITI KINAPUDNO

Kadagidiay a tawtawen, ti bassit a grupo dagiti managebanghelio situtured nga indepensada ti kinapudno. Idiay Nylstroom, Northern Transvaal (Limpopo Province itan), adda dua nga ubbing a lallaki nga ages-eskuela a nakabasa iti bokleta a What Say the Scriptures About Hell? Naragsakanda a nakaammo iti kinapudno maipapan kadagiti natay. Ni Paul Smit, * a maysa kadakuada, kinunana: “Nariribuk ti Nylstroom, a kas man la dinalapus ti maysa a bagyo. Kasta ti kasasaad idi dakami a dua nga ubbing silalawag nga impakaammomi a palso dagiti doktrina ti simbaan. Iti ababa laeng a tiempo, daytoy a baro a relihion ti pagsasaritaanen dagiti amin a kita ti tattao. Siempre, inaramid dagiti klero ti nalatak nga akemda kas dagidiay mangibabain ken mangidadanes iti ili ti Dios. Adu a bulan, ken tawtawen pay ketdi, a ti linawas a sermonda ket naipamaysa iti kunkunada a ‘palso a relihion.’” Nupay kasta, idi 1924 addan bassit a grupo ti 13 nga aktibo nga agibumbunannag idiay Nylstroom.

Idi 1917, ni Piet de Jager ket mangal-ala iti kinapadi iti unibersidad idiay Stellenbosch. Basbasaen ken isarsarita ti padana nga estudiante ti maipapan kadagiti literatura nga impablaak dagiti Estudiante ti Biblia. Madanagan dagiti mangimatmaton iti simbaan gapu iti daytoy isu a kiniddawda ken ni Piet a kasaritana daytoy nga estudiante ken awisenna a tumabuno iti linawas a panagadal iti Biblia nga inorganisar ti Christian Students Association. Saan a napasamak ti ninamnama dagiti mangimatmaton  iti simbaan. Inakseptar a mismo ni Piet ti kinapudno. Pinanawanna ti unibersidad kalpasan ti awan mamaayna a pannakidebatena kadagiti propesorna maipapan iti kararua, impierno, ken dadduma pay a banag.

Idi agangay, adda nayurnos a debate iti nagbaetan da Piet ken ni Dwight Snyman, ti doktor iti teolohia a kameng ti Dutch Reformed Church, iti imatang dagiti agdengdengngeg a 1,500 nga estudiante. Dineskribir ni Kabsat Attie Smit no ania ti napasamak iti debate: “Binalusingsing ni Piet ti tunggal punto nga idatag daytoy a doktor iti teolohia ken pinaneknekanna manipud iti Biblia a saan a naibatay iti Biblia dagiti doktrina ti simbaan. Imbaga ti maysa kadagiti estudiante ti bukodna a panangmatmat, ‘No la koma diak mamati a kamali ni Piet de Jager, patiekon nga isu ti umiso gapu ta pinaneknekanna manipud iti Biblia ti amin a sinaona!’”

PANANGIMULA KADAGITI BIN-I ITI DADDUMA PAY A KOMUNIDAD

Iti isasarungkarna iti bassit nga ili ti Franschhoek, nga asideg ti Stellenbosch, nakiuman ni Kabsat Johnston iti sumagmamano a mulato nga umili sadiay. Sumagmamano a tawen sakbayna, ni Adam van Diemen, a mannursuro iti dayta a lugar, pinanawannan ti Dutch Reformed Church ken nangbuangay iti bassit a relihioso a grupo. Isu ket sinarungkaran ni Kabsat Johnston. Nangala ni Mr. van Diemen kadagiti literatura para kenkuana ken kadagiti gagayyemna.

Ni van Diemen ken ti dadduma kadagiti gagayyemna inawatda ti kinapudno ken sireregta nga inranudda ti pannakaammoda kadagiti sabsabali. Daytoy ti nangipaay iti nasayaat a pangrugian iti pannakaisaknap ti naimbag a damag ti Pagarian kadagiti mulato. Ni G. A. Daniels, nga agtawen idin iti 17,  naammuanna ti kinapudno iti daydi a tiempo ket binusbosna ti intero a biagna iti panagserbi ken ni Jehova.

Kadagiti naud-udi a tawtawen, ni David Taylor, maysa a mulato a kabsat, sireregta a nakiraman met iti panangiwaragawag iti kinapudno iti Biblia kadagiti padana a mulato. Inrugina ti nakipagadal iti Biblia kadagiti Estudiante ti Biblia idi agtawen iti 17. Idi 1950, isu ket nadutokan nga agserbi kas manangaywan iti sirkito ken naibaon a sumarungkar kadagiti kongregasion dagiti mulato ken naiputputong a grupo iti pagilian, nga agdagup idin iti 24. Agkasapulan daytoy iti adu a panagdaliasat babaen ti tren ken bus.

TEOKRATIKO A PANAGRANG-AY KADAGITI NARIGAT A PANAWEN

Idi 1918, natudingan ni Kabsat Johnston a mangimaton iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian idiay Australia, ket ni Henry Ancketill ti nadutokan nga agserbi kas manangaywan iti sanga idiay South Africa. Isu ket dati a miembro ti legislative assembly idiay Natal ngem nagretiron. Nupay lakayen, nagsayaat ti panangitungpalna iti annongenna iti simmaganad nga innem a tawen.

Iti laksid ti nariribuk a tawtawen ti gubat ken dagiti panagbalbaliw iti organisasion, nagtultuloy ti irarang-ay bayat nga adu ti sigagagar a mangipangpangag iti kinapudno iti Biblia. Idi 1921, ni Christiaan Venter, a superbisor ti grupo dagiti lallaki a mangmanmantener iti riles ti tren, adda nakitana a bassit a papel  a nayipit iti riles. Maysa dayta a polieto nga impablaak dagiti Estudiante ti Biblia. Binasana dayta sa napan iti ayan ti manugangna a lalaki a ni Abraham Celliers. Kinuna ni Christiaan, “Abraham, nabirokakon ti kinapudno!” Nanggun-od dagiti agkatugangan iti ad-adu pay a literatura a naibatay iti Biblia sa inadalda dagita a naimbag. Nagbalinda a dedikado a Saksi ken adu ti natulonganda a mangammo iti kinapudno. Nagbalin a Saksi ni Jehova ti nasurok a sangagasut kadagiti kaputotanda.

KANAYONAN A PANNAKAPALAWA

Idi 1924, adda pagimprentaan a naipatulod idiay Cape Town ken adda met simmangpet a dua a kakabsat a lallaki manipud idiay Britania tapno tumulong​—ni Thomas Walder, a nagbalin a manangaywan iti sanga, ken ni George Phillips, * a nangsuno kenkuana kas manangaywan iti sanga kalpasan ti sumagmamano a tawen. Agarup 40 a tawen a nagserbi ni Kabsat Phillips kas manangaywan iti sanga ken nagdakkel ti naitulongna iti pannakayadelantar ken pannakaipasdek ti trabaho mainaig iti Pagarian idiay South Africa.

Idi 1931, ad-adda a rimmang-ay ti trabaho a panagebanghelio idi nga adda resolusion maipapan iti panangawatda iti nagan a Saksi ni Jehova. Nairuar iti dayta a tiempo ti bokleta a The Kingdom, the Hope of the World (Ti Pagarian, ti Namnama ti Lubong), a nakailanadan ti resolusion. Naiwaras dayta iti intero a pagilian, ken inkagumaanda pay nga ipaima dayta kadagiti amin a klero, politiko, ken nalatak a negosiante iti teritoriada.

BARO A SANGA NGA OPISINA

Idi 1933, nayakar ti sanga nga opisina kadagiti maabangan a daddadakkel a patakder idiay Cape Town ket nagtalinaed dayta sadiay agingga idi 1952. Addan ti 21 a kameng ti pamilia ti Bethel iti dayta a tiempo. Nagdagus dagidiay a Bethelite kadagiti pagtaengan dagiti kakabsat sa inaldaw nga agbiaheda a mapan iti opisina ken pagimprentaan. Sakbay nga agtrabahoda iti tunggal agsapa, agtataripnongda iti siled a pagsukatan idiay pagimprentaan tapno pagsasaritaanda ti teksto iti dayta  nga aldaw. Kalpasanna, sangsangkamaysa nga ulitenda ti Kararag ti Apo.

Adda dagidiay adayo ti pagnanaedanna isu a saanda a makaawid para iti pangngaldaw. Naikkanda iti maysa a shilling ken sixpence (15 a sentimo iti South Africa) nga igatangda iti taraon. Katupag dayta ti sangaplato a nalebbek a patatas ken bassit a longganisa iti panganan iti estasion ti tren, wenno maysa a tinapay ken sumagmamano a prutas.

Idi 1935, ni Andrew Jack, a kualipikado a para-imprenta, ket naibaon idiay sanga nga opisina ti Cape Town tapno tumulong iti trabaho a panagimprenta. Isu ket taga-Scotland, narapis ti pammagina, ken naisem. Nagserbi idi iti amin-tiempo idiay  Lithuania, Latvia, ken Estonia, nga estado ti Baltic. Idi nakasangpet idiay South Africa, gimmatang ni Andrew iti kanayonan nga alikamen a pagimprenta a paandaren ti maysa laeng a tao. Di nagbayag, nakaparpartaken ti panagandar daytoy. Idi 1937, naipasdek ti Frontex, ti damo nga automatiko a pagimprentaan. Iti nasurok nga 40 a tawen, nakayimprentan iti minilion a polieto ken porma agraman dagiti magasin iti pagsasao nga Afrikaans.

Nagserbi ni Andrew iti Bethel idiay South Africa iti unos ti panagbiagna. Uray idi lakayen, nangipasdek iti nagsayaat nga ulidan para iti pamilia ti Bethel, ta regular a nakiramraman a naan-anay iti ministerio iti tay-ak. Kalpasan ti 58 a tawen a dedikado a panagserbi ni Andrew, a matalek a napulotan a kabsat, naturposna ti biagna ditoy daga idi 1984 iti edad a 89.

DAKKEL NGA IRARANG-AY BAYAT TI TAWTAWEN TI GUBAT

No idilig iti Europa, saan unay a naapektaran ti South Africa iti maikadua a sangalubongan a gubat, nupay adu a taga-South Africa ti nakiranget idiay Africa ken Italia. Naiwaragawag ti maipapan iti gubat tapno adu ti sumuporta ken maawisda a makigubat. Iti laksid ti nakaro a patriotismo nga agraraira iti daydi a tiempo, iti ngudo ti 1940 a tawen serbisio immabut iti 881 ti kangatuan a bilang dagiti agibumbunannag​—58.7 porsiento ti rimmang-ayanna no idilig iti 555 a kangatuan a bilang idi 1939!

Idi Enero 1939, damo a naipablaak ti Consolation (Agriingkayo! itan) iti pagsasao nga Afrikaans. Daytoy met ti umuna a magasin nga iyimprenta dagiti Saksi ni Jehova idiay South Africa. Manomano ti pannakaaramid ti plate para iti magasin isu a nabuntog daytoy. Di nagbayag, naikeddeng a maipablaak Ti Pagwanawanan iti Afrikaans. Saan nga ammo dagiti kakabsat a naintiempuan daydi a pangngeddeng para kadagiti masanguanan a pasamak idiay Europa. Adda naipasdek a Linotype ken makina a parakupin. Ti Hunio 1, 1940 ti damo a ruar Ti Pagwanawanan iti Afrikaans.

Kasakbayanna, umaw-awat dagiti kakabsat iti Pagwanawanan nga Olandes manipud idiay Netherlands para kadagiti agbasbasa nga Afrikaans, yantangay agpada dagitoy dua a lenguahe. Ngem idi Mayo 1940, bigla a naiserra ti sanga nga opisina gapu ta rinaut ni Hitler ti Netherlands. Nupay kasta,  mayim-imprentan idiay South Africa Ti Pagwanawanan iti Afrikaans, isu a saan a naikapis dagiti kakabsat iti aniaman a ruar dagiti magasin. Immabut iti 17,000 ti binulan a maiwarwarasda a magasin.

IRARANG-AY ITI LAKSID TI PANNAKASENSOR

Gapu iti panangpilit dagiti relihioso a lider ti Kakristianuan ken iti panagdanag ti gobierno maipapan iti neutral a takdertayo, dagiti kopia dagiti agsussuskribir iti Ti Pagwanawanan ken Consolation ket kinompiskar dagiti autoridad a parasensor idi 1940. Opisial a naiwaragawag ti pannakaiparit dagitoy a publikasion. Nakompiskar met dagiti naipatulod a magasin ken literatura manipud iti ballasiw taaw apaman a naisangpet dagita.

Kaskasdi, dagiti kakabsat naawatda latta iti umiso a tiempo ti naespirituan a taraonda. Kanayon nga adda pamuspusan tapno maipatulod ti Ingles a Ti Pagwanawanan iti sanga nga opisina, a sadiay a mayaramidan iti plate sa mayimprenta. Insurat ni George Phillips: “Kabayatan ti pannakaiparit ti trabaho, nakitami . . . ti adu a nakaskasdaaw a pammaneknek ti naayat a panangaywan ken pannalaknib ni Jehova iti ilina. Awan a pulos ti nakaikapisanmi a ruar Ti Pagwanawanan. Namin-adu a maysa laeng a kopia ti maysa a ruar ti makadanon kadakami. No dadduma, ited dayta ti nagsuskribir iti Ti Pagwanawanan nga agnanaed idiay Makin-amianan wenno Makin-abagatan a Rhodesia [Zambia ken Zimbabwe itan] wenno idiay Portuguese East Africa [Mozambique itan] wenno iti naiputputong nga away idiay South Africa wenno iti maysa a pasahero iti barko a dumaw-as iti apagbiit idiay Cape Town.”

Idi Agosto 1941, amin a surat nga ipatulod ti sanga nga opisina ket kinompiskar dagiti autoridad a parasensor a dida man la inlawlawag no apay. Iti ud-udi dayta a tawen, nangipaulog ti ministro ti internal affairs iti bilin a makompiskar amin a publikasion ti organisasion iti pagilian. Maysa nga aldaw iti 10:00 ti bigat, simmangpet ti Criminal Investigation Department (CID) idiay sanga nga opisina a nakaluganda iti trak tapno alaenda amin a literatura. Sinukimat ni Kabsat Phillips ti mandamiento ket nakitana a saan a siiinget a nasurot dagiti regulasion.  Saan a nailista ti paulo dagiti libro a makompiskar, idinto ta kasapulan koma dayta sigun iti Government Gazette.

Kiniddaw ni Kabsat Phillips kadagiti opisial ti CID nga agurayda bayat a makiuman iti maysa nga abogado sa dagus a nangisubmitir iti aplikasion iti korte suprema tapno agkiddaw iti bilin a mangipawil iti ministro ti internal affairs a mangkompiskar kadagiti literatura. Naballigi ti aplikasionna. Iti agmatuon, naited ti bilin a mangipawil iti pannakakompiskar dagiti literatura isu a nagawid dagiti polis nga ima-ima. Kalpasan ti lima nga aldaw, imbabawi ti ministro ti impaulogna a bilin ken binayadanna dagiti bayadantayo koma iti korte ken abogado.

Sumagmamano a tawen a nabista iti korte ti pannakaiparit dagiti literaturatayo. Dagiti kakabsat inlemmengda dagiti literatura kadagiti pagtaenganda. Nupay bassit laengen ti literatura nga usarenda iti tay-ak, nainsiriban ti panangusarda kadagita. Pinabulodanda kadagiti libro dagidiay mayat nga agpayadal iti Biblia. Adu ti immawat iti kinapudno iti daydi a tiempo.

Iti arinunos ti 1943, adda nadutokan a baro a ministro ti internal affairs. Naidatag ti aplikasion maipapan iti pannakaikkat ti pannakaiparit ti publikasiontayo, ket nagballigi dayta. Idi  rugrugi ti 1944, naipalubosen ti trabahotayo sa naisubli iti sanga nga opisina dagiti adu a literatura a kinompiskar idi dagiti autoridad.

Nagballigi ngata dagiti bumusbusor iti pudno a panagdaydayaw iti panangikagumaanda a mangpasardeng iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian? Ipasimudaag ti report iti 1945 a tawen serbisio a binendisionan ni Jehova ti dedikado a panagserbi ti matalek nga ilina, ken dayta pay laeng ti kangatuan a panagrang-ay iti trabaho. Agpromedio a 2,991 nga agibumbunannag ti nakaipaima iti 370,264 a literatura ken nakaikondukta iti 4,777 a panangyadal iti Biblia. Dakkel a panagrang-ay daytoy no idilig iti 881 a kangatuan a bilang dagiti agibumbunannag idi 1940.

DAGITI GUNGGONA ITI TEOKRATIKO A PANNAKASANAY

Ti Course in Theocratic Ministry (Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro itan) a nangrugi idi 1943 ket nangipaay iti pannakasanay  a nakatulong kadagiti adu a kakabsat a lallaki nga agbalin a kualipikado kas pumapalawag iti publiko. Adu met ti natulongan daytoy nga agbalin nga epektibo iti ministerio iti tay-ak. Idi 1945, adun ti nasanay a pumapalawag, ket nairugi ti kampania a Panagpalawag iti Publiko. Imbunannag dagiti kakabsat ti maipapan kadagiti palawag babaen ti panangusarda kadagiti polieto ken plakard.

Maysa nga agtutubo a payunir ni Piet Wentzel * iti daydi a tiempo. Kinunana maipapan kadagidi a tawtawen: “Ni Frans Muller ti payunir a kaduak a nayakar idiay Vereeniging. Sakbay nga inrugimi ti kampania a Panagpalawag iti Publiko idi Hulio 1945, insaganak ti dua kadagiti uppat a maipalawag. Mapanak iti igid ti karayan iti tunggal pangngaldaw, ket maysa nga oras nga ensayuek dagiti palawagko iti sango ti karayan ken dagiti kaykayo. Makabulan a kasta ti inar-aramidko sakbay a naaddaanak iti kompiansa nga agpalawag iti publiko.” Adda timmabuno a 37 nga interesado idi naiparang ti damo a palawag idiay Vereeniging. Daytoy ti nangipaay iti pundasion iti pannakabuangay ti maysa a kongregasion idi agangay.

Kalpasan ti adu a tawen a panagserbina kas agdaldaliasat a manangaywan, naawis ni Piet ken ti asawana a ni Lina nga agserbi iti Bethel. Kas miembro itan ti Komite ti Sanga, tagtaginayonen ni Piet ti kinaregtana iti ministerio ken napasnek pay laeng nga estudiante iti Biblia. Natay ni Lina idi Pebrero 12, 2004, kalpasan ti 59 a tawen nga amin-tiempo a panagserbina ken Jehova.

NAIPAAY TI NAAYAT A TULONG

Ti sabali pay a panagrang-ay iti sidong ti panangiwanwan ti hedkuarter iti Brooklyn ket ti pannakadutok dagiti lallaki a naawagan kas ad-adipen dagiti kakabsat. Daytoy ti awag idi kadagiti manangaywan iti sirkito. Awanan asawa, nasalun-at, ken nakired dagidiay nadutokan tapno kabaelanda ti okupado nga eskediul.

Idi damo, dua wenno tallo nga aldaw a mabisita dagiti dadakkel a kongregasion; ken maysa nga aldaw laeng kadagiti  babassit a grupo. No kasta adu a panagdaliasat ti inaramid dagitoy a nadutokan a kakabsat. Kaaduanna a pangpasahero a lugan ti pagluglugananda, ket masansan nga adalemen ti rabii no agur-urayda kadagiti tren ken bus. Sukimatenda a naimbag dagiti rekord ti kongregasion kabayatan ti panagbisitada. Ngem ti kangrunaan a panggepda ket ti panangkadua ken panangsanay kadagiti kakabsat iti ministerio.

Idi 1943, nadutokan ni Gert Nel kas adipen dagiti kakabsat. Naammuanna ti kinapudno idi 1934 bayat a mangisursuro iti eskuelaan idiay Northern Transvaal. Adu ti natulonganna nga agibumbunannag, ken adu pay laeng ti makalaglagip iti matalek a panagserbina. Natayag, narapis, ken istrikto ti langlangana ngem naganetget a mangikalintegan iti kinapudno. Isu ket pagaammo gapu iti napigsa a memoriana ken ti kinamanagayatna kadagiti tattao. Mangasaba manipud iti 7:00 ti bigat agingga iti 7:00 wenno 8:00 ti rabii a di man la pulos aginana. Kadagiti panagdaliasatna kas manangaywan iti sirkito, aglugan kadagiti  tren iti aniaman nga oras iti aldaw wenno rabii; mangbusbos iti sumagmamano nga aldaw iti kongregasion, depende iti kadakkelna; santo umakar iti sabali a kongregasion. Kasta ti linawas nga ar-aramidenna. Isu ket naayaban nga agserbi iti Bethel idi 1946 kas managipatarus iti Afrikaans, ken intultuloyna ti matalek a panagserbina sadiay agingga iti ipapatayna idi 1991. Isu ti kaudian a natay kadagiti napulotan a kakabsat a nagserbi iti Bethel idiay South Africa. Iti nagbaetan ti 1982 ken 1985, dagiti dadduma pay a napulotan a kakabsat​—da George Phillips, Andrew Jack, ken Gerald Garrard—​naturposda metten ti biagda ditoy daga.

SIPAPARABUR NGA INUSARDA TI PIGSA KEN SANIKUADA

Ap-apresiaren dagiti adipen ni Jehova ti serbisio dagiti agdaldaliasat a manangaywan ken dagiti assawada, a sipaparabur a mangus-usar iti pigsa ken sanikuada bayat a pabpabilgenda ti espiritualidad dagiti kongregasion. Kas pagarigan, nadutokan ni Luke Dladla nga agserbi kas manangaywan iti sirkito idi 1965, ket ita maysan a regular pioneer. Kinunana: “Walopulo ket maysa ti tawenkon idi 2006 ket 68 metten ni baketko, ngem kabaelanmi pay laeng ti sumang-at ken sumalog kadagiti bambantay ken bumallasiw kadagiti karayan tapno maisaknap ti naimbag a damag iti teritoriami. Nasurok a 50 a tawenen ti nabusbosmi iti tay-ak.”

Idi 1954, nadutokan ni Andrew Masondo nga agserbi kas manangaywan iti sirkito. Kinunana: “Naibaonak idiay Botswana idi 1965, ket kasla annongen dayta ti misionero. Nakaro idi ti bisin iti dayta a pagilian gapu ta tallo a tawenen a saan a nagtudo. Napadasanmi ken ni  baketko a Georgina ti maturog a di nangrabii ken rummuar a di namigat. Kaaduanna a mangaldawkami laeng.

“Idi nagsubliak iti South Africa, nadutokanak nga agserbi kas manangaywan iti distrito ket ni Ernest Pandachuk ti nangsanay kaniak. Kastoy ti imbagana kaniak idi nagsinakami, ‘Pulos a saan koma a nangato ti puruam kadagiti kakabsat, no di ket agbalinka a kas iti dawa a nakadumog no natangkenanen, a mangipakita a nabagas ti bungana.’”

DAMO NGA ASAMBLEA SIRKITO

Idi Abril 1947, naangay idiay Durban ti damo nga asamblea sirkito idiay South Africa. Ni Milton Bartlett, a nagturpos iti maikalima a klase ti Gilead ken immuna a misionero a simmangpet idiay South Africa, dineskribirna ti kapaliiwanna kadagiti kakabsat a timmabuno iti daytoy nga asamblea: “Makaparagsak a makita ti kababalin dagiti nangisit a kakabsat. Nakadaldalimanek, natalna, nadalus ti langada, nakapaspasnek ken sigagagarda a mangammo iti ad-adu pay maipapan iti kinapudno ken magagaranda unay a makiraman iti panagserbi iti tay-ak.”

Nagtultuloy a rimmayray ti interes dagiti nangisit nga umili isu nga ad-adu pay a tulong ti naipaay. Ti damo a ruar Ti Pagwanawanan iti pagsasao a Zulu ket napetsaan iti Enero 1, 1949. Nayimprenta dayta iti bassit a mimeograpo a manomano ti pannakapaandarna iti sanga nga opisina idiay Cape Town. No idilig kadagiti magasin ita, saan dayta a de kolor ken makaay-ayo ti langana, ngem napateg a naespirituan a taraon ti linaonna. Idi 1950, dagiti klase agpaay kadagiti agsursuro nga agbasa ken agsurat ket naipasdek iti innem a lenguahe. Dagitoy ti nakatulong kadagiti ginasut a kakabsat a magagaran a mangbasa a mismo iti Sao ti Dios.

Immadu ti panagkasapulan kadagiti maitutop a paggigimongan gapu ta rimmang-ay ti trabaho a panagebanghelio. Idi 1948, adda maysa a payunir a naidestino idiay Strand, nga asideg ti Cape Town, a naikkan iti pribilehio a mangorganisar iti pannakaibangon ti damo a Kingdom Hall idiay South Africa. Adda kabsat a babai iti dayta a lugar a nangpondo iti dayta a proyekto. Kinuna ni George Phillips, “No mabalin la koma nga ikkak iti pilid ti baro a Kingdom Hall tapno mairikusko iti intero a pagilian,  iti kasta maparegta dagiti kakabsat a mangbangon iti ad-adu pay a Kingdom Hall.” Sumagmamano a tawen pay ti napalabas sakbay a naipasdek iti intero a pagilian ti organisado a panagibangon iti Kingdom Hall.

MAKAPAREGTA A REAKSION ITI KOMUNIDAD DAGITI INDIAN

Iti nagbaetan dagiti tawen 1860 ken 1911, adda dagiti trabahador a naggapu idiay India a naibaon nga agtrabaho kadagiti kaunasan idiay Natal. Adu ti nagtalinaed sadiay idi nalpasen ti kontratada, ket adu nga Indian​—nga agdagup itan iti nasurok a maysa a milion—​ti nagnaed iti pagilian. Idi rugrugi ti dekada 1950, ti panaginteres iti kinapudno iti Biblia ket timmanor kadagiti komunidad dagiti Indian.

Nayanak ni Velloo Naicker idi 1915, ti maikapat kadagiti siam nga annak ti maysa a pamilia. Agtartrabaho dagiti dadakkelna iti kaunasan ken napeklanda a Hindu. Natukay ti interes ni Velloo gapu kadagiti asignatura idiay eskuelaan maipapan iti Biblia, isu nga idi isu ket agtutubon, adda nangted kenkuana iti Biblia. Inaldaw a binasana dayta agingga a nairingpasna kalpasan ti uppat a tawen. Insuratna: “Naapresiarko ti Mateo 5:6. Idi nabasak daytoy, nabigbigko a maragsakan ti Dios no ti maysa a tao ket mabisin iti kinapudno ken no ania ti umiso.”

Idi agangay, ni Velloo ket nasarakan ti maysa a Saksi sa nayadalan iti Biblia. Maysa ni Velloo kadagiti immuna nga Indian a nabautisaran idiay South Africa idi 1954. Kasta unay ti  pannakabusor dagiti Saksi ni Jehova iti komunidad dagiti Hindu idiay Actonville, Gauteng, a pagnanaedan idi ni Velloo. Adda pay ketdi prominente nga indibidual a nangipangta iti biagna. Napukaw ni Velloo ti trabahona kas manedyer ti negosio a dry-cleaning gapu iti natibker a takderna iti kinapudno iti Biblia. Nupay kasta, intultuloyna ti nagserbi a simamatalek ken Jehova agingga iti ipapatayna idi 1981. Nagbunga ti nasayaat nga ulidanna gapu ta iti uppat a kaputotan ti pamiliada, nasuroken a 190 a kameng ti pamiliada (agraman dagiti naikamang kadakuada) ti agserserbi itan ken Jehova.

Agtawen idi iti 14 ni Gopal Coopsammy idi damo a nangngegna ti kinapudno manipud ken ulitegna a Velloo. “Sumagmamano kadakami nga agtutubo ti kinasarsarita idi ni ulitegko a Velloo maipapan iti Biblia, nupay saanak a nagadal iti Biblia,” malagipna. “Kas maysa a Hindu, saanak a pamiliar iti Biblia. Ngem kasla nainkalintegan ti sumagmamano kadagiti nabasak. Naminsan, nakitak ni uliteg ko a Velloo a mapan tumabuno iti Panagadal iti Libro ti Kongregasion. Sinaludsodko no mabalin a  kumuyogak kenkuana. Immanamong ket sipud idin, timmabunoakon kadagiti gimong. Kayatko nga umadu ti pannakaammok maipapan iti Biblia isu a napanak iti libraria publiko ket nakasarakak sadiay kadagiti sumagmamano a publikasion dagiti Saksi ni Jehova. Kasta unay ti ibubusor ti pamiliak, ngem kanayon a silalagipak kadagiti sasao iti Salmo 27:10: ‘No kas pagarigan ti bukodko nga ama ken ti bukodko nga ina pinanawandak, ni met laeng Jehova pidutennakto.’ Nabautisaranak idi 1955, idi agtawenak iti 15.”

Ni Gopal ket agserserbi itan kas mamangulo a manangaywan iti kongregasion a nakaikamenganna, a kaduana ti asawana a ni Susila. Agarup 150 a tattao ti natulongandan nga agbalin a dedikado nga adipen ni Jehova. Idi napagsaludsodan no kasanoda nga inaramid dayta, inlawlawagna: “Adu dagiti kabagianmi a kalugaranmi, ket nakasabaak amin ida. Adu kadakuada ti nagtignay. Bukodko met ti negosiok isu a nawayaak a mangusar iti tiempok iti ministerio. Nagpayunirak iti uppat a tawen. Nagtrabahoak a sipipinget iti ministerio ken sipapasnek a sinarungkarak dagiti interesado.”

AGBUNGA TI AYAT KEN ANUS

Idi 1956, nagturpos iti Gilead ni Doreen Kilgour, ket idi met 1957 ni Isabella Elleray. Duapulo ket uppat a tawen a nagserbida iti komunidad dagiti Indian idiay Chatsworth, a kabangibang ti Durban.

Dineskribir ni Doreen ti trabaho iti teritoria: “Masapul nga aganuskami. Adda dagidiay saan pay a pulos a nakangngeg iti maipapan kada Adan ken Eva. Managpadagus dagiti tattao. Para kadagiti Hindu, saan a nasayaat a pagtakderendaka lattan iti ridaw. Masansan a kunada, ‘Uminumka iti tsa sakanto pumanaw,’ kayatna a sawen nga uminumkami pay iti tsa sakbay a mapankami iti sumaruno a balay. Di agbayag, arigna pagattengngeden ti nainummi a tsa. Para kadakami, maysa a milagro no adda Indian a mangtallikud kadagiti nariinganda a relihioso a patpatien ket agbalinda a managdaydayaw ken Jehova.”

Insalaysay ni Isabella ti kapadasanna: “Bayat ti pannakiramanko iti ministerio iti tay-ak, adda nakasaritak a lalaki  nga immawat kadagiti magasin. Dimngeg met ti baketna a ni Darishnie, a kagapgapuna laeng iti simbaan. Ubba-ubbana ti anakda. Nagsayaat ti saritaanmi isu nga inyurnosko ti sumarungkarto manen kadakuada. Ngem pulos a saankon a nadanon ni Darishnie iti pagtaenganda. Idi agangay, imbagana kaniak a kinuna ti pastorda a masapul a pumanaw no sumarungkarak tapno panunotek kano nga isu ket saan nga interesado. Sinarungkarak ti pamiliak idiay Inglatera. Kabayatan ti kaaddak sadiay, malaglagipko ni Darishnie. Sinarungkarak idi nakasubliak idiay South Africa. Kayatna a maammuan no sadino ti napanak. Kinunana: ‘Impagarupko no namatika a saanak nga interesado. Maragsakanak a makakita manen kenka.’ Inrugimi ti nagadal nupay saan a nakiraman ni lakayna. Napasnek nga estudiante ni Darishnie ken nabautisaran idi agangay.

“Isursuro ti relihionna a ti naasawaan a babai ket agkuentas iti duyaw a linas a nabitinan iti arkos a balitok. Tali ti awag iti dayta. Ikkatenna laeng dayta inton matay ni lakayna. Idi tarigagayanen ni Darishnie ti makiraman iti trabaho a panangasaba, natarusanna a masapul nga ikkatenna ti tali. Sinaludsodna kaniak no ania ti rumbeng nga aramidenna. Imbagak kenkuana nga agpakada pay nga umuna ken ni lakayna tapno makitana no ania ti reaksionna. Nagpakada ngem saan a kayat ni lakayna nga ikkatenna dayta. Imbagak kenkuana nga agan-anus ken urayenna a lumamiis ti ulo ni lakayna santo agpakada manen. Idi agangay, immanamong ni lakayna nga ikkatennan dayta. Imparegtami kadagiti iyad-adalanmi iti Biblia nga agbalinda a nataktika ken raemenda dagiti pannursuro dagiti Hindu bayat nga itakderanda met ti kinapudno iti Biblia. Iti kasta saanda a masair ti rikna dagiti gagayyem ken kakabagianda, ken nalaklakada nga akseptaren ti panagbalbaliw ti relihion ti estudiante iti Biblia.”

Idi naisaludsod no ania ti nakatulong kadakuada nga agibtur iti adu a tawen kas misionero, kinuna ni Doreen: “Ipatpategmi dagiti tattao. Nagbalinkami nga okupado iti ministerio ken naan-anay a tinagiragsakmi  dayta.” Kinuna met ni Isabella: “Adu ti nagbalin a nasinged a gagayyemmi. Ngem ladingitenmi ta masapul a panawanmin ti annongenmi gapu ta nakapuyen ti salun-atmi. Siyayaman nga inakseptarmi ti naasi nga awis nga agserbi iti Bethel.” Pimmusay ni Isabella idi Disiembre 22, 2003.

Dagiti dadduma pay a misionero nga agserserbi idiay Chatsworth saanda metten a kabaelan nga itultuloy dagiti annongenda ken saandan a maasikaso ti pagtaengan dagiti misionero gapu ta lallakay ken babbaketdan, isu a naawisda nga agserbi iti Bethel. Isu dagitoy da Eric ken Myrtle Cooke, Maureen Steynberg, ken Ron Stephens, a pimmusayen.

DAKKEL A PROYEKTO

Da Nathan Knorr ken Milton Henschel, nga agserserbi iti hedkuarter iti Brooklyn, simmarungkarda idiay South Africa idi 1948. Naikeddeng ti pannakagatang ti sanikua agpaay iti pagtaengan a Bethel ken pagimprentaan idiay Elandsfontein, nga asideg ti Johannesburg. Nairingpas ti proyekto idi 1952. Iti damo a gundaway, maymaysan ti pagnaedan ti pamilia ti Bethel. Adu pay ti naipasdek nga alikamen a pagimprenta, agraman ti pagimprentaan a flatbed. Nayimprenta Ti Pagwanawanan iti walo a pagsasao, ket ti Agriingkayo! iti tallo a pagsasao.

Idi 1959, napalawa ti pagtaengan a Bethel ken ti pagimprentaan. Dakdakkel ti kanayonan a patakder ngem ti immuna a naibangon. Naipasdek ti pagimprentaan a Timson, ti immuna a rotary press iti sanga.

Adda uppat nga agkabannuag a kakabsat a lallaki a taga-Canada nga inawis ni Kabsat Knorr a mapan idiay South Africa tapno tumulong iti panagimprenta. Isu dagitoy da Bill McLellan, Dennis Leech, Ken Nordin, ken John Kikot. Simmangpetda sadiay idi Nobiembre 1959. Agserserbi pay laeng iti Bethel idiay South Africa da Bill McLellan ken ti asawana a ni Marilyn, ket ni John Kikot ken ti asawana a ni Laura, agserserbida itan iti Bethel iti Brooklyn, New York. Nagtalinaed idiay South Africa da Ken Nordin ken Dennis Leech, nga adda asawa  ken annakdan. Intultuloyda ti nagsayaat a pannakiramanda iti pannakayadelantar dagiti interes ti Pagarian. Agserserbi itan iti Bethel idiay South Africa ti dua nga annak ni Ken.

Naan-anay a nausar ti napalawa a Bethel ken ti baro nga alikamen tapno maasikaso ti kasapulan dagiti umad-adu nga interesado iti kinapudno iti dayta a pagilian. Idi 1952, nasuroken a 10,000 ti bilang dagiti agibumbunannag idiay South Africa. Idi 1959, dimmanonen dayta iti 16,776.

PANANGTAGINAYON ITI NAKRISTIANUAN A PANAGKAYKAYSA ITI SIDONG TI APARTHEID

Tapno matarusantayo dagiti parikut dagiti kakabsat iti sidong ti sistema nga apartheid, makatulong no ammuentayo no kasano a naipaalagad dayta. Ipalubos ti linteg nga agtrabaho dagiti nangisit, puraw (a kaputotan dagiti taga-Europa), mulato (a laok ti pulida), ken Indian iti isu met laeng a patakder kadagiti siudad, kas kadagiti paktoria, opisina, ken restawran. Ngem iti rabii, tunggal puli ket masapul nga agsubli iti bukodda nga away. Napaglalasinlasin dagiti puli no maipapan kadagiti pagnaedanda. Kadagiti amin a patakder, agduma ti panganan, pagdigusan, ken kasilias dagiti puraw ken dagiti dadduma pay a puli.

Idi naibangon ti immuna a sanga nga opisina idiay Elandsfontein, saan nga impalubos dagiti agtuturay nga agnaed iti maymaysa a patakder dagiti nangisit, mulato, Indian, ken puraw a kakabsat. Iti dayta a tiempo, puraw ti kaaduan nga agserserbi iti Bethel gapu ta dagiti dadduma a puli ket narigat a makaala iti permiso nga agtrabaho iti siudad. Adda 12 a nangisit ken mulato a kakabsat nga agtartrabaho iti Bethel, a kaaduanna nga agipatpatarusda kadagiti bukodda a lenguahe. Impalubos ti gobierno ti pannakaibangon ti lima a kuarto a pagyanan dagitoy a kakabsat ngem maipatakder dayta iti likud ken naisina iti kangrunaan a pasdek a pagnaedan. Ngem idi agangay, naibabawi ti permiso gapu ta naipaalagad dagiti naing-inget a paglintegan ti apartheid, isu nga immakar dagiti kakabsat iti kaasitgan nga ili dagiti nangisit idiay Africa, nga agarup 20 kilometro ti kaadayona, ket nagyanda iti hostel a para kadagiti lallaki. Ti dua a nangisit a kakabsat a babbai nagdagusda met kadagiti pagtaengan dagiti Saksi iti dayta nga ili.

 Saan met nga ipalubos ti linteg nga uray makipangan la koma dagitoy a Bethelite kadagiti puraw a kakabsatda iti kangrunaan a siled a panganan, ken adda dagiti inspektor manipud iti munisipio a mangsipsiput iti aniaman a panangsalungasing iti linteg. Nupay kasta, saan a maitured dagiti puraw a kakabsat ti mangan a dida kadua dagiti kakabsatda. Gapuna, dagiti nalitnaw a sarming a tawa iti siled a panganan sinuktanda iti nalidem a diding tapno sitatalna a manganda a sangsangkamaysa.

 Idi 1966, nakapuyen ti salun-at ni Stella nga asawa ni George Phillips isu a masapul a rummuardan iti Bethel. Ni Harry Arnott, maysa a makabael a kabsat, ti nadutokan kas manangaywan iti sanga, ket imbaklayna dayta nga annongen iti uneg ti dua a tawen. Manipud idi 1968, ni Frans Muller * ti nagserbi kas manangaywan iti sanga sa nagbalin a coordinator ti Komite ti Sanga idi agangay.

IRARANG-AY GAPU ITI ASUL A BOMBA

Iti kombension distrito idi 1968, nairuar ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana. Pagaammo daytoy kas ti asul a bomba gapu ta dakkel ti epektona iti tay-ak. Sakbay ti pannakairuar daytoy a libro, tinawen nga agarup 90,000 a libro ti ipatpatulod ti Shipping Department kadagiti kongregasion, ngem bayat ti 1970 a tawen serbisio, 447,000 a libro ti naipatulod.

Simmarungkar manen ni Kabsat Knorr idiay South Africa idi 1971. Iti daytoy a tiempo, immilet manen ti pagtaengan a Bethel gapu ta 68 itan ti miembro ti pamilia. Naiplano ti pannakaibangon dagiti kanayonan a patakder, ket dagiti kakabsat situtulok a nagboluntario wenno nagidonarda kadagiti pondo agpaay iti daytoy a proyekto. Nairingpas ti panagibangon idi Enero 30, 1972. Ti sabali pay a pannakapalawa ket nairingpas idi 1978. Iti dayta a tiempo, maipaspasango dagiti adipen ti Dios  iti umad-adu a pakarigatan manipud kadagiti agtuturay iti gobierno isu nga amin dagitoy a pannakapalawa pasingkedanna ti suporta ni Jehova.

SUOT ITI NEUTRALIDAD

Idi Mayo 1961, simmina ti South Africa iti British Commonwealth isu a nagbalinen a maysa a republika. Nariribuk ti politika iti daydi a tiempo ken kumarkaro ti kinaranggas iti pagilian. Tapno makontrol ti kasasaad, ti agturturay a gobierno pinataudna ti espiritu ti nasionalismo, a nangibunga kadagiti pakarigatan dagiti Saksi ni Jehova kadagiti simmaruno a tawen.

Adun a tawen a saan a naikalikagum kadagiti Saksi ni Jehova ti panagsoldado. Ngem nagbalbaliw daytoy idi ngudo ti dekada 1960 gapu ta ti pagilian ket aktibon a makiramraman kadagiti operasion dagiti soldado idiay Namibia ken Angola. Ikalikagum ti baro a paglintegan nga agsoldado amin a puraw ken nasalun-at nga agkabannuag a lallaki. Dagiti kakabsat a nagkedked ket naibalud iti 90 nga aldaw iti kuartel dagiti soldado.

Ni Mike Marx ti maysa kadagiti naibalud a kakabsat a nabilin a mangisuot kadagiti helmet ken uniporme dagiti soldado. Malagipna: “Nagkedkedkami gapu ta saanmi a kayat ti maibilang kas soldado. Ti commanding officer, a maysa a kapitan, inikkatna ti sumagmamano a karbenganmi, impisoknakami iti naiputputong a pagbaludan, ken bassit laeng ti intedna a rasionmi.” Kaipapanan daytoy a mapawilan dagiti kakabsat nga agsurat wenno umawat kadagiti surat, mabisita, wenno maaddaan iti aniaman a pagbasaan malaksid iti Biblia. Ti bassit a rasion​—a para laeng koma kadagiti nasubeg a balud—​ramanenna ti danum ken sangapisi a tinapay iti tunggal aldaw. Dua nga aldaw a kasta ti kanenda sa pito nga aldaw a manganda iti gagangay a taraon dagiti soldado. Kalpasanna, dua nga aldaw manen a  tinapay ken danum ti taraonda. Masansan a bassit ken awan ramramanna uray ti maaw-awagan a gagangay a taraon.

Naaramid ti amin a pamuspusan tapno madadael ti kinatarnaw dagiti kakabsat. Naipupok iti bassit a selda ti tunggal maysa kadakuada. Adda panawen a naparitanda nga agdigus. Naikkan dagiti kakabsat iti sagdudua a timba a pagiblengan ken pagbugguanda. Idi agangay, napalubosanda met laeng nga agdigus.

“Maysa nga aldaw,” malagip ni Keith Wiggill, “kalpasan ti panagdigusmi iti panawen ti lam-ek, inikkat dagiti guardia dagiti ap-ap ken ulesmi. Saandakami a pinalubosan a mangikawes kadagiti pagan-anaymi isu a shorts ken sando laeng ti pinagpellesmi. Naturogkami iti nakalamlamiis a sementado a suelo, ken nadam-eg a tualia ti ap-apmi. Kabigatanna, nasdaaw ti hepe a sarhento a nakakita no kasano ti kinaragsak ken kinasalun-atmi. Binigbigna nga inaywanannakami ti Diostayo kabayatan dayta a nakalamlam-ek a rabii.”

Sakbay unay a maturpos dagiti kakabsat ti 90 nga aldaw a sentensiada, naipanda manen iti korte gapu iti panagkedkedda nga aguniporme wenno makiraman iti panagsanay a kadua dagiti dadduma pay a balud a soldado. Kalpasanna, naisublida manen iti pagbaludan. Imbatad dagiti agtuturay a sentensiaandanto manen dagiti kakabsat agingga nga agtawenda iti 65, inton saandan a kualipikado nga agsoldado.

Idi 1972, nagbalbaliw ti linteg gapu iti panangipapilit ti publiko ken politika. Maminsan laengen a masentensiaan dagiti kakabsat iti pannakaibalud a kas iti kapaut ti panagsanay dagiti soldado. Idi damo, 12 agingga iti 18 a bulan ti kapaut ti sentensiada. Kalpasanna, nagbalin a tallo a tawen sa idi agangay, innem a tawen. Nagbalin met laeng a nakonsiderasion dagiti agtuturay, ket napalubosanen dagiti kakabsat a mangangay iti maysa a gimong iti tunggal lawas.

Kabayatan ti pannakaibaludda, saan a linipatan dagiti kakabsat ti bilin ni Kristo maipapan iti panangaramid kadagiti adalan. (Mat. 28:19, 20) Kinasabaanda dagiti padada a balud, opisial, ken dadduma pay a nakapulapolda. Kadagiti malem ti  Sabado, napalubosanda iti apagbiit a mangiranud iti naimbag a damag babaen ti panagsurat.

Adda tiempo a dagiti opisial dagiti soldado binilinda dagiti 350 a Saksi a makipangan kadagiti 170 a padada a balud. Ti pagbaludan ti kakaisuna a teritoria a maysa ti kasabaan ti dua a Saksi. Idi agangay, inkeddeng dagiti opisial a maisinan ti panganan dagiti kakabsat.

KAKRISTIANUAN KEN NEUTRALIDAD

Ania ti reaksion dagiti simbaan ti Kakristianuan iti isyu maipapan iti inkapilitan a panagsoldado? Idi Hulio 1974, ti South African Council of Churches (SACC) ket nangisubmitir iti resolusion maipapan iti panagkedked ti relihion. Ngem imbes a nailawlawag dita ti narelihiosuan a makagapu iti panagkedkedda, naglawag a napolitikaan ti motibona. Nailanad iti dayta nga agkedkedda gapu iti “nakillo ken manangidumduma a kagimongan” a depdepensaan dagiti soldado isu a saan a nainkalintegan ti pannakigubatda. Dagiti simbaan dagiti Afrikaans ken dagiti dadduma pay a grupo ti relihion saanda nga inanamongan ti resolusion ti SACC.

Ti Dutch Reformed Church sinuportaranna dagiti namilitariaan a gakat ti gobierno. Linaksidna ti resolusion ti SACC ta maisalungasing kano dayta iti Roma kapitulo 13. Ti sabali pay a grupo a saan nga immanamong iti takder ti SACC ket dagiti relihioso a kapelian nga agserserbi iti South African Defense Force, a pakairamanan dagiti klero dagiti relihion a miembro ti SACC. Dagiti kapelian dagiti simbaan nga Ingles ti pagsasaona agpapada a kinondenarda ti resolusion ken indeklarada: ‘Idagadagmi iti tunggal miembro ti simbaanmi nangnangruna kadagiti agtutubo a lallaki a tumulongda a mangidepensa iti pagilian.’

Maysa pay, tunggal simbaan a miembro ti SACC ket saan a nalawag ti takderna maipapan iti neutralidad. Aklonen ti libro a War and Conscience in South Africa: “Kaaduan a simbaan . . . ti saan a nangilawlawag kadagiti miembroda no ania ti takder ti relihionda, ken saanda nga imparegta kadakuada a takderanda ti panagkedkedda.” Ipakita ti libro a gapu iti natibker a reaksion  ti gobierno iti resolusion ti SACC, a sinuportaran ti nainget a paglintegan, nagpangadua dagiti simbaan a mangtaginayon iti takderda: “Napaay dagiti gandat a mangidagdagadag iti simbaan a mangaramid iti napateg nga addang.”

Maisupadi iti dayta, bigbigen daytoy a libro: “Dagiti Saksi ni Jehova pay laeng ti kaaduan a naibalud gapu iti natibker a takderda nga agkedked nga agsoldado.” Kanayonanna: “Impaganetget dagiti Saksi ni Jehova dagiti kalintegan dagiti indibidual nga agkedked a makiraman kadagiti amin a gubat gapu ta saan nga ipalubos ti konsiensiada.”

Narelihiosuan ti takder dagiti Saksi. Nupay bigbigenda a “dagiti adda nga autoridad impasdek ti Dios kadagiti relatibo a saadda,” kanayon a neutral dagiti Saksi no maipapan iti politika. (Roma 13:1) Ti kangrunaan a pangipaayanda iti kinasungdoda ket ni Jehova, a nangipalgak iti Saona, ti Biblia, a dagiti pudno nga agdaydayaw kenkuana saanda a makiraman iti literal a gubat.​—Isa. 2:2-4; Ara. 5:29.

Kalpasan ti adun a tawen a panagandar ti sistema a panagibalud, nalawag a saan nga ikompromiso dagiti Saksi ni Jehova ti neutral a takderda tapno laeng maliklikanda ti naranggas a pannakatrato. Maysa pay, naileten dagiti kuartel iti pagbaludan ken adun dagiti negatibo a komento. Gapuna, adda dagiti opisial ti gobierno a mangipappapilit a mayakar dagiti kakabsat kadagiti pagbaludan dagiti sibilian.

Saan nga immanamong ti sumagmamano a mannakaawat nga opisial ti militar. Rinaemda dagiti nangato a moral a pagalagadan dagiti agkabannuag a kakabsattayo. No mayakar dagiti kakabsat iti pagbaludan dagiti sibilian, mayaramidanda iti kriminal a rekord. Makapulapolda pay dagiti dakes a tattao ken adda peggad a maramesda. Gapuna, adda dagiti naaramid nga urnos tapno agserbida iti komunidad kadagiti departamento ti gobierno nga awan ti pakainaiganna kadagiti soldado. Idi dekada 1990, nagbalbaliw ti kasasaad ti politika iti pagilian, ket naisardengen ti inkapilitan a panagsoldado.

Ania ti epektona kadagiti agkabannuag a kakabsat ti pannakaibaludda iti adu a tawen bayat ti kasta a napateg a  panawen ti kinaagkabannuagda? Adu ti nakaaramid iti nasayaat a rekord ti nasungdo a panagserbi ken ni Jehova ken inusarda a nainsiriban dayta a gundaway tapno agadal iti Sao ti Dios ken rumang-ay iti naespirituan. “Dakkel ti rimmang-ayak gapu iti pannakaibaludko,” kuna ni Cliff Williams. “Ti nabatad a pammaneknek ti pannalaknib ken pamendision ni Jehova kabayatan ti pannakaibaludko ti nanggutugot kaniak nga ad-adda a mangyadelantar kadagiti interes ti Pagarian. Di nagbayag kalpasan ti pannakawayawayak idi 1973, inrugik ti ag-regular pioneer, ket iti simmaganad a tawen, naayabanak iti Bethel, a pagserserbiak pay laeng agingga ita.”

Ni Stephen Venter, a 17 ti tawenna idi naibalud, kinunana: “Maysaak idi a di bautisado nga agibumbunannag ken limitado ti pannakaammok iti kinapudno. Nakapagibturak gapu iti naespirituan a tulong nga inawatko manipud iti inaldaw a panangusigmi iti teksto iti Biblia​—nga ar-aramidenmi iti agsapa bayat ti pananglampasomi iti suelo—​dagiti regular a gimong, ken ti panangyadal kaniak ti aduan kapadasan a kabsat. Adda met dagiti narigat a tiempo ngem nakaskasdaaw ta diak unay malagipen dagita! Kinapudnona, mabalin a ti tallo a tawen a pannakaibaludko ti kasayaatanen a tawen ti panagbiagko. Dayta a kapadasan ti nakatulong kaniak nga agmataengan. Naam-ammok ni Jehova, ket dayta ti nanggutugot kaniak nga agserbi iti amin-tiempo.”

Adda met nagimbagan ti saan a nainkalintegan a pannakaibalud dagiti kakabsattayo. Ni Gideon Benade, a simmarungkar kadagiti kakabsat idiay pagbaludan, insuratna, “No subliantayo ti napalabas, maamiris ti tunggal maysa a nagbileg ti naipaay a panangsaksi.” Ti panagibtur dagiti kakabsattayo ken dagiti damdamag maipapan kadagiti pannakabista ken sentensiada ket nakaibati iti di malipatan a rekord ti neutral a takder dagiti Saksi ni Jehova, nga inapresiar dagiti soldado ken ti intero a pagilian.

TI KINATARNAW DAGITI NANGISIT A KAKABSAT

Idi kairugrugi ti linteg maipapan iti apartheid, saan a naipasango dagiti nangisit a kakabsat kadagiti suot iti neutralidad a  kas iti napasaran dagiti puraw a kakabsat. Kas pagarigan, saan a nabilin nga agsoldado dagiti nangisit. Nupay kasta, naipasango iti nakaro a pannubok dagiti nangisit a Saksi idi a ti linteg maipapan iti apartheid ket sinupring dagiti napolitikaan a grupo dagiti nangisit. Sumagmamano ti napapatay, nakabkabil ti dadduma, adda met dagiti nagtalaw idi nauram dagiti balay ken sanikuada​—maigapu amin dagitoy iti panangsalimetmetda iti neutral a takderda. Wen, determinadoda nga agtulnog iti bilin ni Jesus a ‘saanda a makipaset iti lubong.’​—Juan 15:19.

Adda dagiti napolitikaan a grupo a nangobligar kadagiti amin a kalugaranda a gumatang iti kard ti partido politikal. Dagiti pannakabagi dagitoy a grupo namalaybalayda tapno agdawat iti kuarta a paggatang kadagiti armas wenno pangipumpon kadagiti kakaduada a natay gapu iti pannakirangetda kadagiti puersa ti seguridad dagiti puraw. Gapu ta siraraem a nagkedked dagiti kakabsat a mangted iti kuarta, naakusaranda kas espia ti gobierno a nangyetnag iti apartheid. Bayat ti panagserbida iti tay-ak, adda dagiti kakabsat a nadarup ken naakusaran a mangisaksaknap iti propaganda dagiti puraw nga Afrikaans.

Usigentayo kas pagarigan ni Elijah Dlodlo, a nangtallikud iti narang-ay a karerana iti isport tapno agbalin a maysa kadagiti dedikado nga adipen ni Jehova. Dua a lawas sakbay ti damo a demokratiko nga eleksion idiay South Africa, nakaro idi ti tension iti nagbaetan dagiti aglalaban a partido kadagiti komunidad dagiti nangisit. Inkeddeng ti kongregasion ni Elijah a wanasen ti manmano a makasabaan a teritoriada, a sumagmamano a kilometro ti kaadayona. Dua nga agtutubo a lallaki a di bautisado nga agibumbunannag ti naituding a kadua ni Elijah, a dua a bulan pay laeng a nabautisaran. Bayat a kaskasabaanda ti babai nga adda iti ridaw, adda immasideg kadakuada a bunggoy dagiti agtutubo, a miembro ti napolitikaan a grupo. Adda sjambok (latigo) nga iggem ti liderda. “Ania ti mapaspasamak ditoy?” insaludsodna.

“Agsasaritakami maipapan iti Biblia,” kuna ti bumalay.

Saan nga inkankano ti nauyong a lalaki ti kinuna ti babai. Kinunana ken ni Elijah ken iti dua a kakaduana: “Dakayo a  tallo, kumuyogkayo kadakami. Saan a daytoy ti panawen para iti Biblia; panawen daytoy ti panangilaban kadagiti kalintegantayo.”

Situtured a simmungbat ni Elijah, “Saanmi a maaramid dayta ta agtartrabahokami maipaay ken Jehova.”

Ti lalaki induronna ni Elijah sa sinapsaplitna iti latigo. Tunggal saplit, ipukkaw ti lalaki, “Kumuyogkayo kadakami!” Kalpasan ti panagdisso ti immuna a saplit, nabibinegen ti rikna ni Elijah. Isu ket napabileg kadagiti sasao ni apostol Pablo, a nagkuna nga amin a pudno a Kristiano “maidadanesdanto.”​—2 Tim. 3:12.

Nabannog ken nagsardeng met laeng ti lalaki. Ti maysa kadagiti dimmarup binabalawna ti lalaki a nakaiggem iti latigo, a kunana a saanda a kalugaran ni Elijah. Nabingaybingay ti grupo ken isudan a mismo ti nagririri, ket nakaro ti pannakasapsaplit ti liderda iti mismo a latigona. Kabayatanna, nakalibas ni Elijah ken ti dua a kaduana. Daytoy a pannubok ti nangpatibker iti pammati ni Elijah, ken intultuloyna ti rimmang-ay kas natured a manangaskasaba iti naimbag a damag. Ita, adda asawa ken annaknan, ken agserserbi kas panglakayen iti kongregasionda.

Nangipakita met iti kasta unay a tured dagiti nangisit a kakabsattayo a babbai iti laksid ti karit a mangpasardeng kadakuada a mangasaba. Usigentayo kas pagarigan ni Florah Malinda. Ti bautisado nga anakna a babai a ni Maki ket pinuoran ti bunggoy dagiti agtutubo gapu iti panangikagumaanna a mangidepensa ken ni manongna a nagkedked a makiraman iti napolitikaan a grupo. Iti laksid daytoy a nakalkaldaang nga ipapatay ti anakna, saan a naupay ni Florah no di ket intultuloyna nga inwaragawag ti Sao ti Dios iti komunidadna. Maysa nga aldaw, dagiti pannakabagi ti napolitikaan a grupo a nangpapatay iti anakna kinunada nga agsagaba ni Florah no saan a makiraman iti grupoda.  Timmulong kenkuana dagiti kaarrubana, nga inlawlawagda nga awan ti dasdasigan ni Florah iti politika no di ket okupado a tumultulong kadagiti tattao nga agadal iti Biblia. Nagdedebate dagiti aktibista gapu iti daytoy. Idi agangay, winayawayaanda met laeng ni Florah. Bayat dayta a narigat a panawen ken agingga ita, simamatalek nga agserserbi ni Florah kas regular pioneer.

Inlawlawag ti maysa a kabsat a lalaki a regular a pioneer no ania ti napasamak kenkuana bayat ti panagluganna iti bus nga agturong iti teritoriana. Adda agtutubo nga aktibista a nangiduron kenkuana ken sinaludsodna no apay nga adda awit-awitna a literatura nga impablaak dagiti Afrikano sa ilaklakona dayta kadagiti nangisit. Ilawlawag ti kabsat no ania ti simmaruno a napasamak: “Kunana nga ibellengko dagiti literatura iti tawa ti bus. Gapu ta nagkedkedak, tinungpanak ken indeppelna ti sigariliona iti pingpingko. Saanak a bimmales. Kalpasanna, inagawna ti bag-ko nga ayan dagiti literatura sa impalladawna dayta iti tawa. Ginursotna pay ti kurbatak, ta kasla kano kadagiti puraw ti panagkawkawesko. Ininsulto ken pinagkatkatawaannak, a kunkunana a masapul a mapuoran dagiti tattao a kas kaniak. Inispalnak ni Jehova gapu ta saanakon a nadangran pay agingga a dimsaagak iti bus. Dayta a kapadasan ket saan a lapped iti panagtultuloyko a mangasaba.”

Ti sanga nga opisina idiay South Africa ket nakaawat iti adu a surat manipud kadagiti indibidual ken kongregasion a mangisalsalaysay iti kinatarnaw dagiti nangisit a kakabsat. Naggapu iti maysa a panglakayen iti kongregasion idiay KwaZulu-Natal ti maysa kadagita a surat. Kunana: “Nagsuratkami tapno ipakaammomi ti ipapatay ti patpatgenmi a kabsat a ni Moses Nyamussua. Aglanang ken agtarimaan kadagiti lugan ti trabahona. Naminsan, pinagkedkedanna ti kiddaw ti maysa a napolitikaan a grupo  a lanangenna dagiti paltog nga inaramidda. Idi Pebrero 16, 1992, nagprotesta daytoy a grupo maigapu iti politika, a sadiay a nakirangetda kadagiti kalabanda a grupo. Iti rabii iti dayta met la nga aldaw, bayat ti panagawidda, nasalawanda ti kabsat a mapmapan iti pagtagilakuan. Pinatayda sadiay babaen ti gayang. Ania ti makagapu? ‘Saanmo a linanang dagiti paltogmi isu a natay dagiti kakaduami a nakirupak.’ Kasta unay ti pannakaklaat dagiti kakabsat gapu iti dayta ngem itultuloymi latta ti ministeriomi.”

IBUBUSOR KADAGITI ESKUELAAN

Timmanor dagiti parikut kadagiti eskuelaan iti ili gapu ta saan a makiramraman dagiti ubbing a Saksi kadagiti panagkararag ken panagkanta kadagiti narelihiosuan a himno bayat dagiti panagtataripnongda iti agsapa. Saan a parikut dayta kadagiti eskuelaan dagiti puraw. Agsurat laeng dagiti nagannak tapno ilawlawagda ti takderda, kalpasanna mabalinen a maipuera dagiti annakda. Ngem kadagiti eskuelaan dagiti nangisit, ti panagkedked a makiraman kadagiti narelihiosuan a seremonia ket maibilang a panagsupring kadagiti opisial iti eskuelaan. Saan a naruam dagiti mannursuro iti kastoy a panagkedked. Uray no inlawlawag dagiti nagannak ti takderda kas Saksi, agkedked latta dagiti mannursuro a mangipuera kadagiti annakda.

Impapilit dagiti opisial iti eskuelaan a masapul a tumabuno dagiti annak dagiti Saksi ni Jehova kadagiti panagtataripnongda iti agsapa gapu ta dita a maipakaammo dagiti bambanag maipapan iti eskuelaan. Timmabuno dagiti ubbing ngem agtakderda laeng a siuulimek kabayatan ti kanta ken kararag. Adda dagiti mannursuro a magna iti nagtetengngaan dagiti ubbing tapno kitaenda no nakakidemda bayat dagiti kararag ken no agkankantada kadagiti narelihiosuan a himno. Makaparagsak a maammuan ta dagitoy nga annak, a nakaub-ubing pay ti dadduma kadakuada, situtured a sinalimetmetanda ti kinatarnawda.

 Adu nga ubbing ti naikkat kadagiti eskuelaan isu a nagdarum dagiti kakabsat. Idi Agosto 10, 1976, inyetnag ti Johannesburg Supreme Court ti napateg a desisionna maipapan iti napateg a kaso mainaig kadagiti 15 nga estudiante iti maysa nga eskuelaan. Kastoy ti kuna ti rekord iti korte: “Dagiti administrador iti eskuelaan . . . intedda kadagiti annak dagiti nagdarum ti kalintegan nga agkedked a makiraman kadagiti panagkararag ken panagkanta kadagiti himno, ken . . . inaklonda met a ti panangsuspende ken panangikkatda kadakuada iti eskuelaan . . . ket saan a nainkalintegan.” Napateg daytoy a panagballigi iti korte, ket idi agangay inyaplikar daytoy dagiti amin a maseknan nga eskuelaan.

DADDUMA PAY A PAKARIGATAN KADAGITI ESKUELAAN

Adu kadagiti annak dagiti Saksi nga agad-adal kadagiti eskuelaan dagiti puraw ti naipasango iti sabali a suot ti kinatarnaw a nagbanag iti pannakaikkatda kadagiti eskuelaan. Ti manangidumduma a gobierno iparparegtana kadagiti puraw nga agtutubo a suportaranda ti ideolohiana. Idi 1973, nangyussuat ti gobierno iti programa a maawagan iti Youth Preparedness. Ramanen daytoy ti panagmartsa, panangidepensa iti bagi, ken dadduma pay a patriotiko nga aktibidad.

Adda dagiti nagannak a Saksi a nagpabalakad kadagiti abogado, ket naidatag dayta a banag iti ministro ti edukasion ngem saan a nagballigi ta kuna ti ministro a makaisuro ti programa a Youth Preparedness. Adu a negatibo a publisidad ti pinartuat ti gobierno maibusor kadagiti Saksi ni Jehova maipapan iti daytoy nga isyu. Mannakaawat dagiti prinsipal kadagiti dadduma nga eskuelaan isu a naipuera dagiti ubbing kadagiti di nainkasuratan nga aspeto ti programa, ngem adda met dagiti eskuelaan a nangikkat kadagiti annak dagiti Saksi.

Manmano dagiti Kristiano a nagannak a makabael a mangpaadal kadagiti annakda kadagiti pribado nga eskuelaan. Adda met dagiti nagannak a nangyurnos iti panageskuela dagiti annakda babaen ti surat. Dagiti Saksi a mannursuro intukonda ti panageskuela kadagiti pagtaengan. Saan a  nakaturpos iti haiskul ti adu nga ubbing a naikkat kadagiti eskuelaan ngem nagunggonaanda iti Nainkasuratan a pannakasanay kadagiti pagtaengan ken kongregasionda. (Isa. 54:13) Adu kadakuada ti nagserbi iti amin-tiempo. Maragsakan dagitoy a natutured nga ubbing ta nakapagibturda iti sidong ti pannubok, a nagtalekda a naan-anay ken Jehova. (2 Ped. 2:9) Idi agangay, nagbalbaliw met laeng ti kasasaad ti politika iti pagilian, ket dagiti annak dagiti Saksi saandan a naikkat kadagiti eskuelaan gapu iti panagkedkedda a makiraman kadagiti patriotiko nga aktibidad.

APARTHEID KEN DAGITI KOMBENSIONTAYO

Tapno maannurot ti linteg idiay South Africa, masapul a mangyurnos dagiti kakabsat kadagi kombension agpaay iti tunggal puli. Damo a nagtataripnong dagiti amin a puli idi naangay ti nasional nga asamblea idiay Wembley Stadium, Johannesburg, idi 1952. Iti daydi a tiempo, simmarungkar da Kabsat Knorr ken Henschel idiay South Africa ken nagpalawagda iti dayta a kombension. Kas panagtulnog kadagiti paglintegan ti apartheid saan a nagkakatugaw dagiti nagduduma a puli. Nagtugaw dagiti puraw iti makinlaud a paset ti istadium, dagiti nangisit met iti daya, ken dagiti Mulato ken Indian iti amianan. Uray kadagiti urnos iti kapeteria, masapul nga agsisina met dagiti puli. Iti laksid dagitoy a restriksion, insurat ni Kabsat Knorr maipapan iti dayta a kombension: “Ti makaparagsak a pasetna  ket addakami amin iti maymaysa nga istadium nga agdaydayaw ken Jehova iti nasantuan nga arkos.”

Idi Enero 1974, adda tallo a kombension a naangay idiay Johannesburg. Maysa para kadagiti nangisit, maysa para kadagiti Mulato ken Indian, ken maysa para kadagiti puraw. Nupay kasta, adda naaramid a naisangsangayan nga urnos agpaay iti maudi nga aldaw ti kombension: Amin a puli agtataripnongda idiay Rand Stadium ti Johannesburg para iti sesion iti malem. Agdagup iti 33,408 ti nagtataripnong idiay istadium. Anian a makaparagsak dayta nga okasion! Iti dayta a gundaway nawaya a naglalangen ken nagkakatugaw dagiti amin a puli. Ad-adda a nakallalagip ti kombension gapu ta adda met sadiay dagiti bisita a taga-Europa. Kasano a napasamak dayta? Saan a naigagara ngem idi nagpareserba iti istadium dagiti nangorganisar iti kombension, ti naipareserbada ket daydiay nairanta a pakaangayan dagiti pasken a pakiramanan dagiti amin a nasion ken puli isu a saanen a kasapulan ti permiso iti daytoy a sesion.

PANAGTATARIPNONG ITI LAKSID TI PANANGIDUMDUMA

Sumagmamano a tawen sakbayna, adda dagiti naaramid nga urnos agpaay iti nasional a kombension idiay Johannesburg. Ngem ti maysa a pannakabagi ti gobierno a taga-Pretoria sinarungkaranna dagiti opisina ti gobierno a mangas-asikaso kadagiti aktibidad dagiti Bantu (nangisit a tattao) isu a nakitana manipud iti rekord ti mitingda a ti Mofolo Park ket impareserba dagiti Saksi ni Jehova para iti kombension dagiti nangisit a kakabsat.

Impakaammona dayta iti hedkuarterda idiay Pretoria, ket ti Bantu Affairs Department dagus a kinanselarna ti naipareserba gapu ta saan kano a “mabigbigbig a relihion” dagiti Saksi ni Jehova. Iti dayta a tiempo, impareserba met dagiti puraw a kakabsat ti Milner Park Show Grounds iti sentro ti Johannesburg a pakaangayan ti kombensionda. Idiay met Union Stadium, a masarakan iti lauden ti siudad ti pakaangayan ti kombension dagiti mulato a kakabsat.

Adda dua a kakabsat a naggapu iti Bethel a napan nakisarita iti pannakabagi ti gobierno, a dati a klero ti Dutch Reformed  Church. Imbagada nga adun a tawen a maang-angay dagiti kombension dagiti Saksi idiay Mofolo Park ket dagiti puraw ken mulato a kakabsat mangangayda met kadagiti kombension, isu nga apay koma nga iparitda nga agtataripnong dagiti nangisit a kakabsat? Saan a nagbalbaliw ti panunot ti pannakabagi ti gobierno.

Yantangay ti Mofolo Park ket adda iti makinlaud a deppaar ti Johannesburg, inkeddeng dagitoy a kakabsat nga iyurnosda ti pannakaangay ti kombension iti makindaya a deppaar ti Johannesburg, a sadiay, adu ti ili dagiti nangisit. Nakiumanda iti direktor, ngem saanda nga imbaga kenkuana ti maipapan iti pannakisaritada iti pannakabagi ti gobierno idiay Pretoria. Isu ket sidadaan nga immanamong idi nagkiddaw dagiti kakabsat iti lugar a pagkombensionan. Impalubosna nga usarenda ti Wattville Stadium. Addaan daytoy a pasilidad kadagiti natukantukad a tugaw nga awan iti Mofolo Park.

Dagus a naipakaammo kadagiti amin a kakabsat ti baro a pakaangayan ti kombensionda. Naballigi ti kombension a tinabunuan ti agarup 15,000 ken saan a sininga ida dagiti taga-Pretoria. Kalpasan dayta, sumagmamano a tawen nga intultuloy dagiti kakabsat ti nangangay kadagiti kombension idiay Wattville Stadium nga awan ti aniaman a parikut.

NAIPASDEK TI LEGAL NGA ASOSASION

Idi Enero 24, 1981, iti panangiwanwan ti Bagi a Manarawidwid, nabuangay ti legal nga asosasion a buklen ti 50 a miembro: ti Jehovah’s Witnesses of South Africa (Dagiti Saksi ni Jehova iti South Africa). Nakatulong daytoy a legal nga asosasion a mangyadelantar kadagiti naespirituan a pagimbagan iti sumagmamano a wagas.

Saan a nagballigi ti adun a tawen a panangikagkagumaan dagiti kakabsat manipud iti sanga nga opisina a manggun-od iti permiso tapno maikkan dagiti Saksi ni Jehova iti autorisasion a mangasar. Malagip ni Frans Muller: “Tunggal agkedked dagiti opisial ti gobierno a mangted kadakami iti permiso, iparparipiripda nga awan ti karbengan ken saan a natalged ti relihiontayo tapno maaddaan kadagiti bukodna a mangasar.”

 Maysa pay, gapu ta awan ti legal nga asosasion, saanda a makaala iti permiso para iti pannakaibangon dagiti Kingdom Hall kadagiti ili dagiti nangisit. Kanayon a napaay dagiti kiddaw dagiti kakabsat gapu ta kuna dagiti agtuturay: “Saan a mabigbigbig ti relihionyo.”

Ngem di nagbayag kalpasan ti pannakabuangay ti asosasion, naikkan met laeng dagiti kakabsat iti permiso a maaddaan kadagiti bukodda a mangasar. Napalubosanda pay nga agibangon kadagiti Kingdom Hall kadagiti ili dagiti nangisit. Ita, addan ti nasurok a 100 a panglakayen idiay South Africa nga autorisado a mangasar. Mabalindan ti mangasar iti Kingdom Hall, isu a saanen a kasapulan nga iti korte ti pagkasaran dagiti agnobio.

DAGITI NAPATEG A PANAGBALBALIW ITI PANAGIMPRENTA

Nagbiit a rimmang-ay dagiti pamay-an iti panagimprenta, isu a kadaananen ti pagimprentaan a maawagan iti letterpress. Maysa pay, manmano ken nangina dagiti piesana. Gapuna, panawenen tapno masuktan dayta iti de kompiuter a phototypesetting ken offset printing. Adda met dagiti nagatang a kompiuter a mangiproseso kadagiti impormasion ken mausar para iti phototypesetting, ket idi 1979 naipasdek ti TKS rotary offset press​—nga insagut ti sanga nga opisina idiay Japan.

Gapu ta mayim-imprenta iti adu a pagsasao dagiti literatura a patpatauden dagiti Saksi ni Jehova, naamirisda a nasaysayaat no adda bukodda a sistema ti phototypesetting. Idi 1979, dagiti kakabsat iti Brooklyn, New York nangaramidda iti sistema a maawagan iti MEPS (pangababaan wenno acronym ti multilanguage electronic phototypesetting system). Naipasdek ti MEPS idiay South Africa idi 1984. Gapu kadagiti kompiuter a maus-usar iti panagipatarus ken iti phototypesetting, maipabpablaaken dagiti literaturatayo iti nagduduma a pagsasao a kagiddan ti Ingles.

PANAGPLANO A NASAKSAKBAY MAIPAAY ITI KANAYONAN A PANAGRANG-AY

Idi rugrugi ti dekada 1980, naileten ti pagtaengan a Bethel idiay Elandsfontein a pakaasikasuan ti dumakdakkel a panagkasapulan iti tay-ak. Gapuna, adda nagatang a lote idiay ili ti  Krugersdorp, agarup 30 minuto ti kaadayona manipud iti Johannesburg. Ti 87 ektaria a sanikua ket nagpintas, katurturodan, ken adda baresbesna. Adu a kakabsat ti nagikkat kadagiti trabahoda tapno tumulong iti pannakaibangon ti proyekto. Adda met dagiti timmulong kabayatan ti bakasionda. Ti sumagmamano a boluntario ket naggapu kadagiti sabali a pagilian, kas iti New Zealand ken ti Estados Unidos. Nairingpas ti panagibangon kalpasan ti innem a tawen.

Narigat pay laeng ti mangala iti permiso tapno makapagnaed idiay Bethel dagiti nangisit a Saksi, a kaaduan kadakuada ket agipatpatarus. Duapulo laeng ti napalubosan ngem masapul nga adda maibangon a sabali a pagnaedanda. Nupay kasta, limmukay met laeng ti paglintegan ti gobierno maipapan iti apartheid, ket dagiti kakabsat mabalindan ti agyan iti sadinoman a kuarto iti Bethel.

Naragsakan dagiti Bethelite iti nagsayaat ti pannakaibangonna a Bethel ken dagiti nalawa, nagsayaat ti pannakadiseniona a kuartoda. Napalikmutan iti napintas a hardin ti tallo ti kadsaaranna a patakder a nakalupkopan iti nalabaga a ladrilio. Idi nangrugi ti panagibangon idiay Krugersdorp, adda 28,000 nga aktibo a Saksi idiay South Africa. Ngem iti dedikasion idi Marso 21, 1987, nagbalindan nga 40,000. Nupay kasta, pampanunoten dagiti dadduma no talaga a kasapulan ti mangibangon iti dakkel a pasilidad. Saan a maus-usar ti maysa a kadsaaran ti pasdek a pagopisinaan, ken bakante ti maysa a paset ti pasdek a pagtaengan. Inkagumaan dagiti kakabsat ti agplano a nasaksakbay ken sikokompiansa nga inaramidda dayta nga urnos agpaay iti kanayonan a panagrang-ay.

PANANGASIKASO ITI NAPATEG A KASAPULAN

Naganat ti panagkasapulan kadagiti kanayonan a Kingdom Hall agpaay iti umad-adu a bilang dagiti kongregasion. Kadagiti adu a lugar dagiti nangisit, naggigimong dagiti kakabsat iti sidong dagiti narikut a kasasaad. Naggigimongda kadagiti garahe, kamarin, ken kadagiti siled iti eskuelaan, a sadiay a nagtugawda kadagiti babassit a lamisaan a nairanta para kadagiti ubbing. Masapul a daeranda pay dagiti dadduma a grupo ti relihion  a mangus-usar kadagiti siled iti isu met laeng nga eskuelaan, a makatitileng ti panagkanta ken panagtamborda.

Idi ngudo ti dekada 1980, pinadas dagiti Regional Building Committee dagiti baro a pamay-an ti panagibangon tapno al-alisto ti pannakaipatakder dagiti Kingdom Hall. Idi 1992, dagiti 11 a Saksi a taga-Canada nga addaan iti kapadasan kadagiti proyekto a napartak ti pannakaibangonna nagboluntarioda a tumulong iti pannakaipatakder ti doble a Kingdom Hall​—dua ti kadsaaranna—​idiay Hillbrow Johannesburg. Dagitoy a lallaki sinursuruanda dagiti kakabsat iti dayta a lugar ken tinulonganda ida a mangpasayaat iti pamay-an a panagibangonda.

Idi 1992, naipatakder idiay Diepkloof, Soweto ti immuna a Kingdom Hall a napartak ti pannakaibangonna. Idi pay 1962 nga inkagkagumaan dagiti kakabsat ti gumatang iti lote a pakaipatakderan ti Kingdom Hall iti dayta a lugar. Ni Zechariah Sedibe, a karaman kadagiti napinget a manggatang iti dayta a lote, ket timmabuno iti pannakaidedikar ti Kingdom Hall idi Hulio 11, 1992. Di marakem ti isemna a nangikuna: “Impagarupko no pulos a saankami a maaddaan iti Kingdom Hall. Agkabannuagkami pay idi. Ita, retiradoakon ngem addan ti Kingdom Hall-mi, ti immuna a naibangon ditoy Soweto iti sumagmamano laeng nga aldaw.”

Adda itan ti 600 a Kingdom Hall kadagiti pagilian nga imatmatonan ti sanga nga opisina ti South Africa. Agserbi dagitoy kas sentro ti nasin-aw a panagdaydayaw ken Jehova. Nupay kasta, adda pay laeng agarup 300 a kongregasion a ti tunggal maysa ket buklen ti 30 wenno ad-adu pay nga agibumbunannag nga agkasapulan iti bukodda a Kingdom Hall.

Babaen ti panangiwanwan ti sanga nga opisina, addan ti 25 a Regional Building Committee a mangmangted iti praktikal a tulong kadagiti kongregasion a mayat nga agibangon iti Kingdom Hall. Dagiti kongregasion mabalinda ti umutang nga awan patubona iti sanga nga opisina tapno adda gastuenda a mangibangon iti proyektoda. Ni Peter Butt, a nasurok a 18 a tawen a timmulong iti panagibangon iti Kingdom Hall, ket isu ti tserman ti Gauteng Regional Building Committee.  Impatuldona nga adda trabaho ken pamilia ti kaaduan a kakabsat nga agserserbi kadagitoy a komite ngem naragsakda a mangisakripisio iti adu a panawen agpaay kadagiti kakabsatda.

Ni Jakob Rautenbach, a sabali pay a miembro ti regional committee, inlawlawagna a dagiti miembro ti komite gagangay a tumultulongda iti trabaho bayat ti intero a panawen ti panagibangon. Maysa pay, makiramramanda iti panagplano sakbay a mangrugi ti panagibangon. Sigaganaygay a dineskribir ni Jakob ti kinaragsak ken kinamannakitinnulong dagiti boluntario. Bukodda ti gastosda nga agbiahe a mapan iti lugar ti proyekto, a no dadduma ket nakaad-adayo.

Kuna ni Jakob nga adu pay dagiti kakabsat a siraragsak a nangipaay iti panawen ken sanikuada maipaay iti trabaho a panagibangon iti Kingdom Hall ket daytoy ti intedna a pagarigan: “Dua nga agkabsat a babbai nga adda bukodda a kompania ti lugan ti nangyurnos iti pannakaibiahe ti 13-metro ti kaatiddogna a pagikargaan kadagiti alikamen nga agturong kadagiti lugar a pagibangonan iti intero a pagilian​—ken uray pay kadagiti kabangibang a pagilian. Ar-aramidenda dayta sipud pay idi 1993. Dakkel a donasion ti katupag dayta! Adu a kompania a kinatulagmi ti nagutugot nga agdonasion wenno nangkissay iti babayadanmi idi nakitada no ania ti ar-aramidenmi.”

Kalpasan ti naimbag a panagplano ken panangorganisarda kadagiti grupo dagiti agtrabaho, masansan a makaibangonda kadagiti Kingdom Hall iti uneg laeng ti tallo nga aldaw. Daytoy ti nangala iti panagraem ti adu nga agpalpaliiw. Sakbay a malpas ti umuna nga aldaw ti panagibangon iti maysa a lugar, immasideg kadagiti kakabsat ti dua a nabartek a lallaki a naggapu iti maysa a pagiinuman iti serbesa. Kunada a gagangay a bakante a lote ti pagpagnaanda nga agawid ngem ita addan ti naipatakder iti dayta. Nagsaludsodda no sadino ti ayan ti dalan ta impagarupda a nayaw-awanda.

ESPIRITU TI KINAMANAGSAKRIPISIO

Saan a nangyeg iti talna ken talged dagiti panagbalbaliw iti politika idi rugrugi ti dekada 1990. Kimmaro ketdi ti kinaranggas. Narikut ti kasasaad, ket adu ti rason dagiti tattao maipapan  iti kumarkaro a kinaranggas, a kaaduan kadagita ti nainaig iti panagsasalisal iti politika ken saan a pannakapnek iti ekonomia.

Kaskasdi a nagtultuloy ti panagibangon iti Kingdom Hall. Dagiti boluntario a nagduduma ti pulida mapanda kadagiti ili, a kaduaen ida dagiti lumugar a kakabsat. Sumagmamano a boluntario ti dinarup ti nauyong a bunggoy dagiti managderraaw. Kabayatan ti panagibangon iti maysa a Kingdom Hall idiay Soweto idi 1993, ti naranggas a bunggoy dagiti managderraaw binatoda ti tallo a puraw a kakabsat a nangibiahe kadagiti materiales a pagbangon iti lugar a pakaipatpatakderan ti Kingdom Hall. Nabuong amin a tawa ti lugan ken nadangran dagiti kakabsat. Ngem nakapagmanehoda pay laeng agingga a nakadanonda iti lugar a pagibangbangonan. Dagiti lumugar a kakabsat intarayda ida iti ospital, a nagnada iti nataltalged a dalan.

Saan a nataktak ti trabaho iti proyekto. Nagan-annadda, ket ginasut a kakabsat a nagduduma ti pulida ti nagtrabaho iti simmaganad a ngudo ti lawas. Dagiti lumugar a payunir nangasabada iti lansangan ti teritoriada iti aglikmut ti Kingdom Hall. No adda madlawda nga aniaman a riribuk, pakdaaranda dagiti kakabsat nga agibangbangon. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, immimbagen dagiti nadangran a kakabsat ken timmulongda manen iti panagibangon iti Kingdom Hall.

Apresiaren dagiti kongregasion ti napasnek a panagtrabaho ken panagsakripisio dagiti kakabsat a nagboluntario a tumulong iti pannakaibangon ti Kingdom Hall. Iti unos ti 15 a tawen, da Fanie ken Elaine Smit, a masansan nga agdaldaliasat kadagiti adayo a luglugar a bukodda ti gastosda, natulonganda ti 46 a kongregasion a nangibangon kadagiti Kingdom Hall.

Ti maysa a kongregasion idiay KwaZulu-Natal sinuratanna ti Regional Building Committee: “Nagpuypuyatkayo, pinanawanyo dagiti pamiliayo, binaybay-anyo dagiti paglinglingayan​—ken adu pay ti insakripisioyo—​tapno makaumaykayo ditoy a mangibangon iti Kingdom Hall-mi. Malaksid iti dayta, ammomi nga adu ti gastosyo tapno agballigi ti proyekto. Sapay koma ta laglagipennakayo ni Jehova ‘maipaay iti pagimbaganyo.’​—Nehemias 13:31.”

 No adda bukod a Kingdom Hall ti maysa a kongregasion, adda nasayaat nga epektona iti sangakaarrubaan. Gagangay ti sumaganad a komento ti maysa a kongregasion: “Immadu iti kasta unay dagiti timmabuno iti gimong kalpasan ti pannakaibangon ti Kingdom Hall isu a ti kongregasion masapul a mabingay iti dua a grupo para iti palawag publiko ken Panagadal iti Pagwanawanan. Mabiiten a mangbuangaykami iti maysa manen a kongregasion.”

No dadduma awan ti makukuarta dagiti babassit a kongregasion kadagiti away tapno makaibangonda iti Kingdom Hall. Kaskasdi, adu ti nakaipamuspusan a maaddaan kadagiti pondo. Iti maysa a kongregasion, dagiti kakabsat naglakoda kadagiti baboy. Idi agkasapulanda iti ad-adu pay a kuarta, naglakoda iti kapon a baka ken kabalio. Kalpasanna, naglakoda iti 15 a karnero, maysa pay a kapon a baka, ken kabalio. Nagboluntario ti maysa a kabsat a babai nga isun ti gumatang iti pintura, adda met ti nagboluntario a gumatang iti alpombra, ken adda met ti gimmatang kadagiti kurtina. Kamaudiananna, nailako ti maysa pay a kapon a baka ken lima a karnero tapno makagatangda kadagiti tugaw.

Insurat ti kongregasion idiay Gauteng kalpasan ti pannakaibangon ti Kingdom Hall-da: “Dua a lawasen a nalpas ti Kingdom Hall, ngem tunggal malpaskami nga agserbi iti tay-ak, kaay-ayomi ti dumagas tapno laeng mingminganmi dayta. Dimi kayat ti agawid no saankami a dumagas nga umuna iti Kingdom Hall.”

NAPALIIW MET DAGITI DADDUMA

Masansan a mapaliiw ti komunidad ti panagregget dagiti Saksi ni Jehova a maaddaan kadagiti maitutop a lugar a pagdaydayawan. Adda surat a naawat ti kongregasion idiay Umlazi, KwaZulu-Natal, ket kastoy ti kuna ti sumagmamano a pasetna: “Apresiaren ti Keep Durban Beautiful Association ti panangtaginayonyo iti lugaryo a nadalus ket namnamaenmi nga itultuloyyo nga aramiden dayta. Ti kinagagetyo ti nangpapintas iti daytoy a lugar. Iparit ti asosasionmi ti panagiwara ken iparparegtami ti panangtaginayon iti aglawlaw a nadalus. Patienmi  a ti nadalus nga aglawlaw ket makatulong iti nasayaat a salun-at iti daytoy a lugar. Gapuna, komendaranmi dagiti umili gapu iti panangtaginayonda iti aglawlaw a nadalus. Agyamankami iti nasayaat nga ulidanyo. Paregtaendakayo nga aniaman ti aramidenyo taginayonenyo a nadalus ti Umlazi.”

Insurat ti maysa a kongregasion: “Dagiti agnanaed iti aglawlaw ti Kingdom Hall dinarupda ti pagaammo nga agtatakaw idi sinerrekna ti baro a Kingdom Hall-mi. Kunada a daddadaelenna ti ‘simbaanda’ gapu ta dayta ti kakaisuna a narelihiosuan a patakder iti lugarmi. Isu ket kinabkabilda sakbay nga intedda kadagiti polis.”

PANANGASIKASO ITI PANAGKASAPULAN KADAGITI KINGDOM HALL IDIAY SOUTH AFRICA

Idi 1999, inyurnos ti organisasion ni Jehova ti pannakaibangon dagiti Kingdom Hall kadagiti napanglaw a pagilian. Adda Regional Kingdom Hall Office a naipasdek idiay sanga nga opisina ti South Africa ket daytoy ti mangorganisar iti trabaho iti sumagmamano a pagilian iti Africa. Adda pannakabagi manipud iti opisina a naibaon iti tunggal pagilian a tumulong kadagiti kakabsat a mangipasdek iti Kingdom Hall Construction Desk. Daytoy a departamento ti gumatang kadagiti lote ken mangorganisar iti Kingdom Hall Construction Groups. Naibaon met dagiti international servant tapno tumulong ken mangsanay kadagiti lumugar a kakabsat.

Ti South Africa Regional Office ket nakaipasdeken iti 25 a Kingdom Hall Construction Desk idiay Africa, a mangas-asikaso iti panagibangon kadagiti Kingdom Hall iti 37 a pagilian. Sipud idi Nobiembre 1999, addan ti naibangon a 7,207 a Kingdom Hall kadagiti pagilian a mabembenepisiaran iti daytoy nga urnos. Idi ngalay ti 2006, naikeddeng a 3,305 a Kingdom Hall ti kasapulan a maibangon pay kadagitoy a pagilian.

DAGITI EPEKTO TI PANAGBALBALIW ITI POLITIKA

Limmanlan ti riribuk ken kinaranggas gapu iti kumarkaro a di pannakapnek kadagiti dati a paglintegan ti gobierno maipapan kadagiti puli, ket naapektaran ti dadduma a Saksi ni  Jehova. Adu a tattao ti natay gapu iti panaggugubat kadagiti ili dagiti nangisit. Nupay kasta, iti adu a lugar, nagan-annad dagiti kakabsat ken nagtultuloyda a nagserbi a simamatalek ken ni Jehova kabayatan dayta a narigat a tiempo. Maysa a rabii, adda sinulbong a naipalladaw iti pagtaengan ti maysa a pamilia ti kabsat bayat a matmaturogda. Nakalibasda, ket ti kabsat nagsurat iti sanga nga opisina idi agangay: “Ad-adda a bimmileg ti pammatimi a sangapamiliaan. Napukaw amin a sanikuami ngem ad-adda a simmingedkami ken ni Jehova ken iti ilina. Dagiti kakabsat tinulongandakami iti material. Ur-urayenmi ti panungpalan daytoy a sistema ti bambanag ken agyamankami ken ni Jehova gapu iti tagtagiragsakenmi a naespirituan a paraiso.”

Idi Mayo 10, 1994, nagsapata ni Nelson Mandela, ti damo a presidente a nangisit. Isu pay ti immuna a demokratiko ti pannakaibutosna a presidente iti pagilian, ken daytoy ti damo a gundaway a napalubosan dagiti nangisit nga agbutos. Nagraira ti nasionalismo ken kinaragsak. Ngem daytoy ti nangyeg iti sabali a karit kadagiti sumagmamano a kakabsattayo.

Nakalkaldaang ta adda dagiti adipen ni Jehova a saan a nangsalimetmet iti neutral a takderda kas Kristiano. Nupay kasta, nagtalinaed a neutral ti kaaduan. Adu kadagidiay nagkompromiso ti nakabigbig kadagiti biddutda isu a naimpusuan a nagbabawi ken impangagda ti Nainkasuratan a balakad.

IRARANG-AY KADAGITI PUSO

Ti panagibangon iti adu pay a Kingdom Hall ket pammaneknek iti pamendision ni Jehova, ngem ti mapaspasamak iti puspuso dagiti tattao ti makuna a pudno a milagro nga irarang-ay. (2 Cor. 3:3) Dagiti indibidual a nagduduma ti kasasaadda inabrasada ti kinapudno. Usigenyo ti sumagmamano a pagarigan.

Naibalud ni Ralson Mulaudzi idi 1986 ken ipapatay ti sentensiana gapu ta nakapatay. Nakitana ti adres ti sanga nga opisina iti maysa kadagiti broshurtayo isu a nagsurat tapno dumawat iti tulong nga agadal iti Biblia. Ni Les Lee, a maysa nga special pioneer, ti naibaon a sumarungkar ken mangyadal kenkuana.  Di nagbayag, inrugin ni Ralson nga isarsarita kadagiti padana a balud ken kadagiti parabantay iti pagbaludan ti maipapan kadagiti maad-adalna. Isu ket nabautisaran idiay pagbaludan idi Abril 1990. Ni Ralson ket regular a sinarsarungkaran dagiti kameng ti kongregasion iti dayta a lugar ken napalubosan a rummuar iti seldana iti maysa nga oras iti tunggal aldaw. Binusbosna daytoy a tiempo a mangasaba kadagiti dadduma pay a balud. Addan ti tallo a natulongan ni Ralson nga agpabautisar. Iti agdama, dua ti iyad-adalanna iti Biblia. Ti ipapatay a sentensiana ket nagbalin a tungpal biag a pannakaibalud nga adda posibilidadna a mawayawayaan babaen ti parola.

Nagpaiduma met ti kasasaad dagiti dadduma pay nga immadani ken ni Jehova. Ni Queenie Rossouw, a maysa nga interesado, tinabunuanna ti Panagadal iti Libro ti Kongregasion ken kiniddawna iti manangaywan iti panagadal iti libro a sarungkaranna ti 18 ti tawenna nga anakna a lalaki, nga agsagsagana para iti katekismo. Nagsayaat ti saritaan ti kabsat ken ti agtutubo, a nangrugin a tumabuno kadagiti gimong a kaduana ni nanangna. Kalpasanna, ti ina kiniddawna iti kabsat a sarungkaranna ni Jannie nga asawana, a maysa a mamangulo iti Dutch Reformed Church ken tserman ti konsilio ti simbaan; kayatna ti agimtuod iti sumagmamano a saludsod. Ti kabsat kinasaritana ti asawa a lalaki, ket immanamong daytoy nga agadal iti Biblia.

Lawas daytoy ti kombension distrito, ket ti kabsat inawisna ni Queenie a tumabuno. Nasdaaw ti kabsat ta timmabuno met ni Jannie iti uppat nga aldaw. Inapresiarna unay ti programa ti kombension ken ti ayat iti nagbabaetan dagiti Saksi. Nakipagadal met iti Biblia ti 18 ti tawenna nga anakda kasta met ti inauna a maysa a diakono iti simbaanda.

Nagikkatda amin iti simbaan ken dagus nga inrugida ti nakigimong. Tinabunuanda met ti taripnong sakbay ti panangasaba. Inlawlawag ti kabsat a ni Jannie ket saan pay a mabalin a mangasaba a kadua dagiti Saksi gapu ta saan pay a kualipikado kas di bautisado nga agibumbunannag. Aglulua ni Jannie a nangibaga a binirbirokna ti kinapudno iti intero a biagna, ken saannan a mapengdan ti bagina a mangisarsarita iti dayta.

 Dagiti agassawa a Rossouw ket addaan pay iti maysa nga anak a lalaki nga agtawen iti 22 ken adda iti maikatlo a tukad iti teolohia. Sinuratan ni Jannie daytoy nga anakna ken kiniddawna nga agawiden gapu ta saannan a suportaran ti panagadalna. Iti maikatlo nga aldaw kalpasan ti panagawid ti anakna, ni Jannie ken dagiti tallo nga annakna a lallaki nakikaduada iti kongregasion a nagboluntario iti maysa nga aldaw iti pagtaengan a Bethel idiay Krugersdorp. Ti estudiante iti teolohia ket nasdaaw iti nakitana iti Bethel, isu nga immanamong a makipagadal iti Biblia a kadua dagiti kakabsatna. Nabiit pay a makipagad-adal ngem kinunana nga ad-adu ti nasursurona maipapan iti Biblia iti maysa laeng a bulan no  idilig iti dua ket kagudua a tawen a panagadalna iti unibersidad.

Idi agangay, nabautisaranda a sangapamiliaan. Ti ama ket maysa itan a panglakayen. Panglakayen wenno ministerial nga adipen met ti sumagmamano kadagiti annakna a lallaki ken regular pioneer ti maysa nga anakna a babai.

“PAATIDDOGEM DAGITI SINGDAN TI TOLDAM”

Iti laksid dagiti nasakbay a panagplano tapno adda umdas a pagianan kas paset ti pannakapalawa ti Bethel iti masanguanan, kasapulan manen dagiti dadakkel a pannakapalawa kalpasan laeng ti 12 a tawen sipud idi naidedikar ti Bethel idiay Krugersdorp. (Isa. 54:2) Kabayatan dayta a 12 a tawen, immadu iti 62 porsiento ti bilang dagiti agibumbunannag idiay South Africa ken kadagiti pagilian a tartarawidwidan ti sanga. Naibangon ti maysa a bodega ken tallo a baro a pasdek a pagtaengan. Napalawa met ti paglabaan ken pagopisinaan, ken adda nainayon a maysa pay a siled a panganan. Idi Oktubre 23, 1999, naidedikar amin ken ni Jehova dagitoy a pannakapalawa. Ni Daniel Sydlik a miembro ti Bagi a Manarawidwid ti nangipaay iti palawag ti dedikasion.

Iti nabiit pay, adda 8,000 metro kuadrado a nainayon iti pagimprentaan. Ditoy a naikabil ti baro a MAN Roland Lithoman a pagimprenta. Nakaawat pay ti sanga nga opisina iti makina nga automatiko nga agtabas, agbilang, ken agipempen kadagiti magasin. Nagidonar met iti bindery ti sanga nga opisina idiay Alemania tapno makayimprenta ti South Africa kadagiti libro ken Biblia a nalap-it ti akkubna para iti intero a paset ti Africa nga abagatan ti Sahara Desert.

DAGITI MAITUTOP A PAKAANGAYAN DAGITI ASAMBLEA

Adu ti naiplano a trabaho a panagibangon tapno maasikaso ti panagkasapulan kadagiti Assembly Hall. Naibangon ti immuna  idiay Eikenhof, nga abagatan ti Johannesburg, ken naidedikar idi 1982. Naibangon ti sabali pay nga Assembly Hall idiay Bellville, Cape Town, ket ni Milton Henschel ti nangipaay iti palawag ti dedikasion idi 1996. Idi 2001, sabali manen nga Assembly Hall ti naibangon idiay Midrand, a nagbaetan ti Pretoria ken Johannesburg.

Dagiti kaarruba a bimmusor idi damo iti proyekto a panagibangon idiay Midrand binalbaliwanda ti kababalinda idi naam-ammoda dagiti kakabsat ken nakitada no ania ti ar-aramidenda. Adda maysa a kaarruba a nasurok a makatawen a nagidondonar kadagiti kinarkarton a prutas ken natnateng tunggal dua a lawas. Natignay met dagiti dadduma a kompania nga agdonar. Maysa a kompania ti libre a nangitulod kadagiti ganagan para iti hardin. Adda sabali pay a kompania a nangted kadagiti kakabsat iti tseke nga aggatad iti 10,000 rand (agarup $1,575, U.S.) para iti proyekto. Siempre, siwawadwad met a nagdonar dagiti kakabsat agpaay iti Assembly Hall.

Napintas ken nagsayaat ti pannakadisenio ti Assembly Hall. Ni Guy Pierce, a miembro ti Bagi a Manarawidwid ti nangipaay iti palawag ti dedikasion. Impatuldona ti pudno a kinapintas ti Assembly Hall​—ti pannakausarna a mangidaydayaw iti Nadayag a Dios, ni Jehova.​—1 Ar. 8:27.

SAAN A NASINASINA ITI LAKSID DAGITI LINTEG TI TAO

Adun a tawen a narigat ti maaddaan kadagiti maitutop a pagasambleaan kadagiti lugar dagiti nangisit. Idiay Limpopo Province, agnanaed dagiti kakabsat iti lugar a pagaammo kas reserve, a saan a mastrek idi dagiti puraw. Ti manangaywan iti distrito, a ni Corrie Seegers, ket saan a makaala iti permiso a sumrek iti dayta a lugar, ken awan ti nabirokanna a lugar a pagasambleaan.

Inasitgan ni Kabsat Seegers ti lalaki a makinkukua iti talon a kaabay ti reserve, ngem saan nga immanamong ti lalaki nga iti lotena ti pakaangayan ti asamblea. Nupay kasta, pinalubosanna ni Kabsat Seegers a mangiparada sadiay iti trailer-na. Idi agangay, nagasamblea dagiti kakabsat iti nawayang a paset ti kakaykaywan iti reserve. Daytoy ti beddeng ti daga ti mannalon, a naaladan iti barut. Imparada ni Kabsat Seegers ti trailer-na  iti daga ti mannalon a kaabay ti nawayang a kakaykaywan sa nagtakder iti tuktok ti luganna bayat ti panagpalawagna. Adda alad iti nagbaetan dagiti kakabsat ken ti “plataporma,” ngem naangay latta ti programa ti asamblea, ket ni Kabsat Seegers nakapulapolna dagiti kakabsat ken awan ti nasalungasingna a linteg.

TI PANAGBALBALIW A NAKAGUNGGONA ITI TAY-AK

Kinuna ti Bagi a Manarawidwid a manipud iti tawen 2000, ipakat dagiti amin a kongregasion idiay South Africa ti baro nga urnos a panagiwaras kadagiti literatura nga awan bayadna kadagiti amin a mangipakita iti napaypayso nga interes. Dagiti agibumbunannag awisenda dagiti indibidual a mangted iti bassit a donasion para iti sangalubongan a trabaho a panagebanghelio.

Daytoy nga urnos a panangted iti boluntario a donasion ket makagunggona saan laeng a kadagidiay adda iti tay-ak no di ket kadagiti pay kakabsat. Adu idi ti saan a makabael a gumatang kadagiti publikasion a mausar iti Panagadal iti Pagwanawanan ken iti Panagadal iti Libro ti Kongregasion. Iti dadduma a kongregasion a buklen ti 100 nga agibumbunannag, agarup 10 laeng ti addaan iti bukodda a kopia Ti Pagwanawanan. Ita, mabalinen a maaddaan ti tunggal maysa iti bukodna a kopia.

Kadagiti kallabes a tawen, immadu iti kasta unay ti trabaho ti Export Department iti Bethel. Idi Mayo 2002, agdagup iti 432 tonelada a material, a kaaduan ket literatura a naibatay iti Biblia, ti naipatulod iti dadduma pay a pagilian iti Africa.

Ti sanga nga opisina idiay South Africa ti paggapgapuan itan dagiti literatura kadagiti sanga ti Malawi, Mozambique, Zambia, ken Zimbabwe. Ramanen daytoy dagiti amin a literatura iti nadumaduma a pagsasao nga us-usaren dagitoy a pagilian. Dagiti pedido ti tunggal kongregasion ket mayimpake sa naurnos a maikarga kadagiti trak tapno inton maitulod dagita kadagiti sanga nga opisina, iyalisda laengen kadagiti lugan nga us-usaren ti sanga a mangitulod kadagiti literatura kadagiti pakaipempenanda.

Immadu iti kasta unay dagiti nagkiddaw iti literatura sipud idi naipatungpal ti urnos maipapan iti donasion. Ti maysa a milion a magasin nga iyim-imprenta ti South Africa iti kada bulan  ket nagbalinen nga 4.4 milion. Immabut iti 3,800 tonelada ti mapedpedido a literatura iti tunggal tawen, no idilig iti 200 tonelada idi 1999.

Uray dagiti materiales a pagibangon ket naipatulod met kadagiti dadduma a pagilian ti Africa. Malaksid iti dayta, nangorganisar ti South Africa kadagiti pangsaranay kadagiti kakabsat nga agkasapulan. Kanayon a tultulonganda dagiti kakabsat a taga-Malawi a nagtalaw kadagiti pagtaenganda ken nagnaed kadagiti tolda gapu iti nakaro a pannakaidadanes. Naipatulod pay dagiti suplay a pangsaranay idiay Angola, a dinidigra ti nakaro a tikag idi 1990. Pimmanglaw met ti adu a kakabsat iti dayta a lugar gapu iti gerra sibil, ket binagon a taraon ken kawes ti naipatulod kadakuada. Idi tawen 2000, natulongan met dagiti kakabsat idiay Mozambique gapu iti nakaro a pannakalayusda. Nasurok a 800 tonelada a mais ti naipatulod kadagiti kakabsat idiay Zimbabwe a naapektaran iti nakaro a tikag idi 2002 ken idi kattapog ti 2003.

IRARANG-AY ITI PANAGIPATARUS

Nalawa ti Translation Department idiay sanga nga opisina ti South Africa. Napalawa dayta sumagmamano a tawen ti napalabas tapno maasikaso ti dumakdakkel a panagkasapulan iti panangipatarus iti Biblia. Iti agdama, adda 102 nga agipatpatarus iti 13 a pagsasao.

Magun-odan itan iti pito a lokal a pagsasao ti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan. Maipapan iti Biblia a Tswana, kinuna ti maysa a kabsat a lalaki: “Nalaka a matarusan ken nagsayud a basaen ken denggen. Agyamanak ken ni Jehova ken iti iturturong ti espiritu nga organisasionna gapu iti pamay-an a panangtaraonna kadatayo iti naespirituan.”

Nausar a sieepektibo ti moderno a teknolohia a makatulong kadagiti managipatarus. Bayat a mangar-aramid dagiti kakabsat idiay South Africa iti software (sistema iti kompiuter) a  makatulong kadagiti agipatpatarus, adda naipasdek a departamento iti Brooklyn a mangaramid met iti kasta. Idi agangay, pinagtitiponda dagiti naaramidda a program iti kompiuter ket inawaganda daytoy iti Watchtower Translation System. Dagiti programmer idiay South Africa dakkel ti naitulongda iti pannakabukel daytoy a sistema iti kompiuter.

Adda dagiti sekular a kompania a nangikagumaan a mangaramid kadagiti program iti kompiuter tapno daytan ti aktual nga agipatarus, ngem limitado ti panagballigida. Saan a kasta ti inaramid dagiti kakabsat no di ket impamaysada ti mangisagana kadagiti alikamen a mausar iti panagipatarus. Kas pagarigan, ti Biblia ket naikabilen iti kompiuter. Dagiti agipatpatarus mabalinda met ti mangikabil iti bukodda a diksionario iti kompiuter. Napateg dagitoy ta adda dagiti lokal a pagsasao nga awanan iti umdas a diksionario.

PANANGIMULA ITI BIN-I TI KINAPUDNO KADAGITI TULENG

Dagiti agibumbunannag iti mensahe ti Pagarian ikagkagumaanda a danonen ti isuamin. Narigat ti makikomunikar kadagiti tuleng, ngem nagsayaat dagiti resultana. Idi dekada 1960, ni June Carikas inyadalanna iti Biblia ti maysa a tuleng a babai. Ti babai ken ti tuleng met laeng nga asawana ket rimmang-ay ken nabautisaranda.

Sipud idi, immadun dagiti tuleng a nangawat iti kinapudno, ken adda dagiti grupo dagiti tuleng a nabuangay kadagiti siudad iti intero a pagilian. Naruamen dagiti kakabsat nga adda benneg ti sign-language kadagiti kombensionda. Makaparagsak a makita dagidiay timmabuno a mangisensenias kadagiti kanta ken “makipagpalpalakpak” iti tallaong babaen ti panangipayapayda kadagiti imada.

Ti immuna a grupo dagiti tuleng ket naipasdek iti Kongregasion ti Brixton idiay Johannesburg babaen ti panangimaton ti maysa a panglakayen a ni George, nga asawa ni June. Naisuro ti sign language kadagiti amin a kakabsat iti kongregasion a mayat nga agsursuro, agraman iti sumagmamano a Bethelite. Adda itan ti maysa a kongregasion ti sign-language ken lima a grupo iti teritoria nga imatmatonan ti sanga nga opisina ti South Africa.

 DAGITI BUNGA TI PAGARIAN KADAGITI DADDUMA A PAGILIAN

Ti sanga nga opisina ti South Africa imatmatonanna ti trabaho a panagebanghelio iti lima pay a pagilian. Ti sumaganad ket ababa a pakabuklan ti panagrang-ay ti trabaho mainaig iti Pagarian kadagitoy a pagilian.

Namibia

Daytoy a pagilian ket adda iti nagbaetan ti Atlantic Ocean ken Botswana. Kalpasan ti Umuna a Sangalubongan a Gubat, imbilin ti League of Nations a ti South Africa ti mangituray iti Namibia. Idi agangay, kalpasan ti kasta unay a riribuk ken panangibukbok iti dara, nagun-od ti Namibia ti independensia idi 1990. Nupay natikag ken bassit ti populasion iti daytoy a pagilian, addaan met daytoy kadagiti makapaamanga ken nagpipintas a luglugar nga aduan kadagiti atap nga animal ken naisangsangayan a mulmula. Ti Namib Desert ket kaay-ayo dagiti adu a bumisbisita, a maay-ayatan kadagiti nagduduma a kita ti atap nga animal a makapagbiag iti sidong dagiti narigat a kasasaad. Ti Namibia ket aduan kadagiti nakaskasdaaw a buya ken addaan kadagiti nagduduma a kita ti tattao nga agsasao iti siam a lenguahe iti pagilian.

Damo a naiwaragawag ti mensahe ti Pagarian idiay Namibia idi 1928. Iti dayta a tawen, adu a literatura iti Biblia ti impatulod  ti sanga nga opisina ti South Africa para kadagiti umili a narigat a madanon a personal. Iti daytoy a tiempo, ti immuna a lalaki a nagbalin a dedikado a Kristiano idiay Namibia naammuanna ti kinapudno iti nagpaiduma a pamay-an. Gimmatang ni Bernhard Baade kadagiti itlog a nabungon kadagiti panid ti maysa kadagiti publikasiontayo. Sipapasnek a binasana dagita uray no dina ammo ti naggapuanna. Maysa kadagiti itlog ti nabungon iti maudi a panid ti publikasion, ket dita a nailanad ti adres ti sanga  nga opisina idiay Alemania. Nagsurat iti sanga nga opisina tapno agkiddaw iti ad-adu pay a literatura. Ti maysa a manangaywan iti sirkito a simmarungkar idi agangay iti kongregasion a nakaitimpuyogan ni Bernhard kinunana a kadagiti amin a tawen agingga iti ipapatay ni Bernhard, awan ti uray maysa a bulan a limmangan iti ministerio.

Idi 1929, naibaon ni Lenie Theron idiay Windhoek, ti kabesera ti Namibia. Nangasaba daytoy a kabsat a payunir kadagiti dadakkel nga ili ti Namibia, a nagdaliasat babaen ti tren ken lugan ti koreo. Iti uneg ti uppat a bulan, addan ti naipaimana nga 6,388 a libro ken bokleta iti Afrikaans, Aleman, ken Ingles. Nupay kanayon a mangaskasaba dagiti payunir idiay Namibia, awan ti nagtalinaed sadiay a nangsurnad kadagiti nasarakanda nga interesado. Nagbalbaliw daytoy idi simmangpet dagiti misionero idi 1950. Karaman kadakuada da Gus Eriksson, Fred Hayhurst, ken ni George Koett, a nagsayaat ti pakasarsaritaanda iti matalek a panagserbi agingga iti ipapatayda.

Idi 1953, addan ti walo a misionero iti pagilian, a pakairamanan da Dick Waldron ken ti asawana a ni Coralie. * Masapul a sarangtenda ti nakaro nga ibubusor ti klero ti Kakristianuan kasta met dagiti lokal nga agtuturay. Nupay kayat dagiti agassawa a Waldron nga iranud dagiti mensahe ti Biblia kadagiti katutubo, masapul a mangalada iti permiso ti gobierno tapno makastrekda kadagiti lugar dagiti nangisit. Nagkiddaw ni Dick ngem saan a napatgan.

Idi naipasngay ti anakda a babai idi 1955, insardengen dagiti agassawa a Waldron ti agserbi kas misionero, ngem intultuloy ni Dick ti agserbi pay laeng kas payunir. Idi 1960, nakaala met laeng ni Dick iti permiso a sumrek idiay Katutura, a maysa nga ili dagiti nangisit. Malagipna, “Nakaad-adu dagiti interesado.” Iti apagbiit laeng a tiempo, tumabtabunon kadagiti gimong ti sumagmamano kadagitoy nga umili. Ita, nasurok a 50 a tawenen a simamatalek nga agserserbi da Dick ken Coralie idiay Namibia. Nagdakkel ti naitulongda iti pannakayadelantar dagiti interes ti Pagarian iti daytoy a pagilian.

 Nagrigat nga idanon dagiti kinapudno iti Biblia kadagiti nagduduma a puli idiay Namibia. Awan ti literatura iti Biblia a magun-odan kadagiti pagsasao iti dayta a lugar, kas iti Herero, Kwangali, ken Ndonga. Idi damo, dagiti de adal nga umili a mayad-adalan iti Biblia impatarusda ti sumagmamano a polieto ken broshur iti sidong ti panangiwanwan dagiti Saksi iti dayta a lugar. Ni Esther Bornman, a maysa idi nga special pioneer, ket nagsursuro iti Kwanyama. Idi agangay, nasayuden ti panagsaona iti dayta agraman ti maysa pay a lokal a lenguahe. Ni Aina Nekwaya, a maysa a kabsat a babai nga Ndonga ti pagsasaona, ti kaduana a nangipatarus iti Ti Pagwanawanan, a naipablaak iti Kwanyama ti sumagmamano nga artikulona ken Ndonga ti dadduma pay nga artikulona. Agpada a maus-usar dagitoy a pagsasao idiay Ovamboland ken matarusan ti kaaduan a tattao sadiay.

Idi 1990, naipasdek idiay Windhoek ti opisina a kompleto ti alikamenna para iti panagipatarus.  Immadu dagiti agipatarus, ket malaksid kadagiti nadakamat a lenguahe, maipatpatarus itan dagiti literatura kadagiti pagsasao a Herero, Kwangali, Khoekhoegowab, ken Mbukushu. Da André Bornman ken Stephen Jansen ti mangimatmaton iti daytoy nga opisina.

Ti Namibia ti kangrunaan a paggapgapuan dagiti diamante. Tinukoy daytoy Ti Pagwanawanan a Hulio 15, 1999 iti artikulo nga “Adda Dagiti Sibibiag a Saniata Idiay Namibia!” Naidilig dagiti napudno ti panagpuspusoda a tattao kadagiti “sibibiag a saniata” ken nadakamat a nupay nasaknapen ti trabaho a panagebanghelio, adda pay laeng dagiti lugar iti pagilian a saan pay a nakasabaan. Kastoy ti awis a nadakamat iti artikulo: “Kabaelanyo kadi ti agserbi iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan kadagiti naregta a manangiwaragawag iti Pagarian? Ngarud, pangngaasiyo, umaykayo ditoy Namibia ket tulongandakami a mangbirok ken mangpulido kadagiti ad-adu pay a naespirituan a saniata.”

Makaparagsak ti resultana ta adda 130 a kakabsat  a nagimtuod manipud kadagiti nagduduma a pagilian a pakairamanan ti Australia, Alemania, ken Japan, ken sumagmamano iti Abagatan nga America. Kas resultana, adda 83 a Saksi a simmarungkar idiay Namibia, ket nagtalinaed ti 18 kadakuada. Regular pioneer ti 16 idi simmangpetda, ket idi agangay, sumagmamano kadakuada ti nadutokan kas special pioneer. Makaakar ti kinaregta dagitoy a boluntario. Uray ita, adda pay laeng dagiti surat a maaw-awat ti sanga nga opisina maipapan iti awis a nailanad iti Ti Pagwanawanan. Agserserbi kas misionero da William ken Ellen Heindel idiay makin-amianan a Namibia sipud pay idi 1989. Masapul a sursuruenda ti pagsasao nga Ndonga nga us-usaren dagiti Ovambo nga agnanaed iti dayta lugar. Ti panagibtur ken napinget a panagtrabahoda iti daytoy naisangsangayan a teritoria ti nangyeg kadakuada kadagiti nabaknang a gunggona. Kinuna ni William: “Nakitami ti panagmataengan iti naespirituan dagiti ubbing a lallaki, a sumagmamano kadakuada ti iyad-adalanmi idi iti Biblia. Agserserbin ti dadduma kadakuada kas panglakayen ken ministerial nga adipen iti kongregasion. Malapunos ti pusomi iti rag-o no agpalawagda kadagiti asamblea ken kombension.”

Kadagiti kallabes a tawen, adda sumagmamano a nagturpos iti Ministerial Training School a naibaon idiay Namibia, ket nagsayaat dagiti nagapuananda a nangtukay iti interes dagiti tattao ken nagserbi kadagiti kongregasion. Idi 2006, addan ti 1,264 nga agibumbunannag idiay Namibia. Tallo porsiento a panagrang-ay daytoy no idilig idi 2005.

Lesotho

South Africa ti nanglikmut iti bassit a pagilian ti Lesotho, nga addaan iti populasion a 2.4 milion. Masarakan daytoy idiay Drakensberg Mountains, ken mangipapaay iti nangayed a buya kadagiti umuuli iti bantay.

Nupay gagangay a natalinaay daytoy a pagilian, adda latta ti mapaspasamak a riribuk iti politika. Idi 1998, dagiti riri maipapan iti eleksion ket nangituggod iti panagraranget dagiti soldado ken polis idiay kabesera, a Maseru. Iti dayta a tiempo, agserserbi sadiay kas misionero da Veijo Kuismin ken ti asawana a ni Sirpa. Malagipna: “Makaparagsak ta sumagmamano laeng  a kakabsat ti nadangran kabayatan ti panagraranget. Nangorganisarkami iti pangsaranay kadagidiay awanan iti taraon ken pagsungrod. Daytoy ti nangpabileg iti panagkaykaysa ti kongregasion, ken immadu ti tumabtabuno kadagiti gimong iti intero a pagilian.”

Panagtalon ti kangrunaan a mangbibiag iti ekonomia ti Lesotho. Gapu iti kinarigat ti biag, adu a lallaki ti immakar idiay South Africa tapno agtrabaho kadagiti pagminasan. Nupay napanglaw iti material daytoy a pagilian, adda met dagiti napapateg a naespirituan a kinabaknang a masarakan iti kabambantayan, ket adu a tattao ti nangipangag iti kinapudno iti Biblia. Idi 2006, addan ti 3,101 nga agibumbunannag iti Pagarian. Dua porsiento a panagrang-ay daytoy no idilig idi 2005. Agserserbi ita idiay Maseru ti tallo a pagassawaan a misionero​—dagiti agassawa a Hüttinger, Nygren, ken Paris.

Iti nagbaetan ti 1974 ken 1978, nagserbi ni Abel Modiba kas manangaywan iti sirkito idiay Lesotho. Isu ket agserserbi itan iti Bethel idiay South Africa a kaduana ti asawana, a ni Rebecca. Sitatanang nga imbagana no ania ti makunana iti Lesotho: “Awan ti kalsada iti kaaduan nga away. Pito nga oras a magmagnaak no dadduma tapno madanonko ti naiputputong a grupo dagiti agibumbunannag. Masansan a dagiti kakabsat umayda mangyeg kadagiti kabalio. Pagsakayak daydiay maysa ken mangawit kadagiti gargaretko daydiay maikadua. Adda pay tugot-tugotmi no dadduma nga slide projector ken 12 ti boltahena a bateria. No adalem ti karayan, aguraykami iti sumagmamano nga aldaw agingga nga umes-es ti danum. Dagiti panguluen kadagiti dadduma a purok aw-awisenda dagiti lumugar nga umay dumngeg iti palawag publiko.

“Adda dagidiay magmagna iti adu nga oras nga umay makigimong, isu a no lawas ti ibibisita ti manangaywan iti sirkito, dagiti kakabsat nga aggapu iti adayo a lugar umyandan kadagiti pagtaengan dagiti kakabsat nga asideg iti Kingdom Hall. Gapuna, espesial ti ibibisita ti manangaywan iti sirkito. Kadagiti rabii, agtitiponda tapno iranudda dagiti kapadasanda ken agkantada kadagiti kanta ti Pagarian. Kabigatanna, rummuarda iti ministerio iti tay-ak.”

 Agserserbin kas misionero idiay Maseru da Per-Ola ken Birgitta Nygren sipud pay idi 1993. Insalaysay ni Birgitta daytoy a kapadasan a mangipakita iti kinapateg dagiti magasin a pangtulong kadagiti sabsabali: “Idi 1997, inyadalak ti maysa a babai nga agnagan iti Mapalesa. Inrugina ti tumabuno kadagiti gimong ngem kanayon nga awan idiay balayda no mapanko iyadalan, ken masansan a lemmengannakami. Insardengko nga iyadalan ngem kanayon nga itultulodak kadagiti magasin. Kalpasan ti sumagmamano a tawen, immay timmabuno iti maysa kadagiti gimongtayo. Kinunana a maysa nga aldaw, adda nabasana nga artikulo iti Ti Pagwanawanan maipapan iti panangmedmed iti pungtot. Nariknana nga isu dayta ti sungbat ni Jehova iti parikutna, yantangay kanayon nga agaapada nga agkakabagian. Intultuloyna ti panagadalna ken saanen a limmangan iti gimong sipud idi. Inrugina pay ti makiraman a siaaktibo iti ministerio iti tay-ak.”

Adun a tawen nga agus-usar dagiti kakabsat idiay Lesotho kadagiti nakapuy a materiales para kadagiti Kingdom Hall-da. Ngem kadagiti kallabes a tawen, ti sanga nga opisina idiay South Africa tinulonganna dagiti kongregasion idiay Lesotho babaen ti panangtedna iti pondo para iti panagibangon kadagiti Kingdom Hall.

Ti Kingdom Hall idiay ili ti Mokhotlong ti kangangatuan idiay Africa gapu ta naipatakder dayta iti bantay nga agarup 3,000 metro ti kangatona. Naggapu pay idiay Australia ken California, E.U.A. dagiti boluntario a nangibangon iti Kingdom Hall. Dagiti kakabsat a taga-KwaZulu-Natal Province idiay South Africa nangtedda iti pinansial a tulong ken nangipaayda pay kadagiti lugan a mangibiahe kadagiti alikamen ken materiales idiay lugar a pagibangonan. Simple ti biag dagiti boluntario. Nangitugotda iti bukodda a pagturogan ken paglutuan. Naibangon ti Kingdom Hall iti uneg ti sangapulo nga aldaw. Adda lumugar a nataengan a kabsat a lalaki a nayanak idi 1910 nga inaldaw a mapmapan iti lugar a pagibangbangonan tapno agbuya. Nabayagen a padpadaananna ti pannakaibangon ti Kingdom Hall sipud pay idi nagbalin nga adipen ni Jehova idi dekada 1920, isu a maragsakan idi addan ti maibangbangon a “Kingdom Hall-na.”

 Nakaro ti bisin idiay Lesotho idi tawen 2002 isu a naibiahe dagiti mais ken dadduma pay a taraon sa naiwaras kadagiti Saksi nga agnanaed kadagiti apektado a lugar. Kastoy ti kuna ti maysa a surat ti apresasion: “Nasdaawak idi adda kakabsat nga immay iti balaymi tapno mangted iti mais. Kasano nga ammoda no ania ti kasapulak? Nagyamanak ken ni Jehova ta inikkannak iti tulong a diak pulos ninamnama. Daytoy ti nangpatibker iti pammatik ken ni Jehova a Dios ken iti organisasionna, ken determinadoak nga agserbi kenkuana iti amin a kararuak.”

Botswana

Daytoy a pagilian ramanenna ti dakkel a paset ti Kalahari Desert ken nasurok a 1.7 milion ti populasionna. Gagangay a nadagaang ti klimana ken nakapuy ti palayupoy ti angin. Dagiti adu a parke ken wildlife reserve (nakaisigudan a pagnaedan dagiti animal) ti kaay-ayo dagiti bumisbisita. Nalatak ti nangayed nga Okavango Delta gapu iti kinatalinaayna ken iti kinawadwad ti atap nga animal nga adda iti dayta. Ti gagangay a pagluganan kadagiti pagayusan ti danum idiay delta ket ti mokoro (takuli), a maysa a bangka a naaramid kadagiti kayo iti dayta a lugar. Narang-ay ti ekonomia ti Botswana gapu iti panagminas kadagiti diamante. Sipud idi nadiskobre dagiti diamante idiay Kalahari Desert idi 1967, maysan ti Botswana kadagiti kangrunaan nga aglaklako iti diamante ditoy lubong.

Agparang nga idi 1929 ti damo a pannakaidanon ti mensahe ti Pagarian ti Dios idiay Botswana, idi adda maysa a kabsat a lalaki a nakiraman iti trabaho a panangasaba sadiay iti sumagmamano a bulan. Nadutokan ni Joshua Thongoana kas manangaywan iti sirkito idiay Botswana idi 1956. * Malagipna nga iti daydi a tiempo, maiparit sadiay dagiti literatura nga iyim-imprenta dagiti Saksi ni Jehova.

Nagsayaat dagiti resulta nga inapit dagiti nagaget a misionero iti daytoy a nabunga a teritoria. Da Blake ken Gwen Frisbee kasta met da Tim ken Virginia Crouch ket sipipinget a nagsursuro iti pagsasao a Tswana. Iti amianan, da Veijo ken Sirpa Kuismin sigagagar a tinulonganda iti naespirituan dagiti umili.

 Iti makin-abagatan a deppaar ti pagilian, napasnek da Hugh ken Carol Cormican iti trabahoda kas misionero. Insalaysay ni Hugh: “Adda kakongregasionmi a 12 ti tawenna nga agnagan Eddie. Sipud idi ubing, kayatnan ti agsursuro nga agbasa tapno makapagpasalista iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro ken makiraman iti ministerio iti tay-ak. Apaman a nakakualipikar kas di bautisado nga agibumbunannag, adu nga oras ti binusbosna iti tay-ak ken inyadalanna iti Biblia ti maysa kadagiti kaklasena. Masansan nga ag-auxiliary pioneer ni Eddie sipud idi nabautisaran.”

 Adu a kongregasion idiay Botswana ti masarakan iti wenno adda iti asideg ti narang-ay a kabesera, a Gaborone, nga asideg iti beddeng iti daya. Adu ti agnanaed iti dayta a rehion iti pagilian. Dagiti dadduma pay nga umili agnanaedda kadagiti purok iti laud ken iti Kalahari Desert, nga ayan pay laeng dagiti sumagmamano a San (katutubo a pamilia), nga agbirbirok iti pagbiag ken agan-anupda babaen ti pana ken bai. Dakkel a panagregget ti inaramid dagiti agibumbunannag kabayatan dagiti espesial a kampania a panangasaba iti naiputputong a teritoria, nga agdaliasatda iti rinibu a kilometro tapno maidanon dagiti kinapudno iti Biblia kadagiti agakar-akar nga agipaspastor iti baka kadagiti away. Okupado dagitoy a tattao nga agmula kadagiti nateng, agibangon kadagiti balay babaen kadagiti lokal a materiales, ken mangayo. Bassit ti panawenda kadagiti dadduma pay nga aktibidad. Ngem no sumangpet dagiti sangaili nga addaan iti makapabang-ar a mensahe iti Biblia, sidadaan nga umanamongda nga agtataripnong iti nawayang a desierto.

Ni Stephen Robbins, a karaman iti grupo dagiti innem a temporario nga special pioneer, kinunana: “Kanayon nga agakar-akar dagiti tattao iti dayta a lugar. Kasda la bumalballasiw laeng iti kalsada no umakarda iti sabali a lugar wenno pagilian. Nakalugananmi ni Marks, a maysa kadagiti iyad-adalanmi iti Biblia, bayat ti panaglayagmi a bumallasiw idiay Okavango River. Naragsakankami a nakangngeg nga isu ket nagbakasion iti trabahona tapno makapagdaliasat ken mairanudna dagiti kinapudno iti Biblia kadagiti gagayyem ken kakabagianna. Binusbos ni Marks dagiti amin a nawaya a tiempona iti trabaho a panagebanghelio.”

Makaparegta ti resulta ti naimbag a damag idiay Botswana. Idi 2006, addan ti 1,497 a nakiraman iti trabaho a panangasaba, ket 6 porsiento a panagrang-ay daytoy no idilig idi 2005.

Swaziland

Agarup 1.1 milion ti populasion iti daytoy bassit a pagilian nga iturturayan ti monarkia. Mannalon ti kaaduan a tattao nupay adu ti napan nagtrabaho idiay South Africa. Napintas a pagilian ti Swaziland ken addaan iti sumagmamano a game reserve (pagdakiwasan dagiti animal). Mannakigayyem dagiti Swazi ken an-annurotenda pay laeng ti adu kadagiti tradisionda.

 Ti dati nga ari, a ni Sobhuza II, ket nasingpet kadagiti Saksi ni Jehova ken adu ti naurnongna a literaturatayo. Tinawen nga awisenna dagiti klero ken maysa a Saksi ni Jehova iti naarian a pagtaenganna tapno agsaoda maipapan iti Biblia. Idi 1956, ti naawis a Saksi inlawlawagna ti doktrina maipapan iti imortalidad ti kararua kasta met ti panangusar kadagiti titulo a pammadayaw kadagiti relihioso a lider. Kalpasanna, sinaludsod ti ari kadagiti  relihioso a lider no umiso met laeng ti inlawlawag ti kabsat, ket dagiti lider saanda a mabalusingsing ti sinaona.

Nasken a natibker ti takder dagiti kakabsattayo maibusor iti kostumbre a panagleddaang a naibatay iti panagdayaw kadagiti inapo. Kadagiti dadduma a paset ti Swaziland, dagiti panguluen kadagiti tribu pinapanawda dagiti Saksi ni Jehova kadagiti bukodda a pagtaengan gapu ta nagkedkedda a makiraman kadagiti tradisional a kostumbre a panagleddaang. Kanayon a tultulongan ida dagiti kapammatianda iti sabali a lugar. Dagiti Saksi ni Jehova ti inanamongan ti Swaziland High Court ken imbilinna a masapul a mapalubosan dagiti Saksi nga agsubli kadagiti pagtaengan ken pagilianda.

Agserserbi da James ken Dawne Hockett kas misionero idiay Mbabane, a kabesera ti Swaziland. Nagturpos iti Gilead ni Dawne idi 1970 ken ni James idi 1971. Dinakamat ni James ti sumaganad a pagarigan a mangipakita no kasano a nakibagay dagiti misionero kadagiti nagduduma kostumbre: “Bayat a mangaskasabakami iti di pay naituding a teritoria, kayat ti hepe nga agpalawagak iti publiko. Inummongna dagiti tattao. Nagtugawkami iti lugar a pakapaspasamakan ti trabaho a panagibangon, ken adu ti nakadisso a hollow block sadiay. Nabasa ti daga isu a nagtugawak iti hollow block. Immabay kaniak ni Dawne. Immasideg ti maysa kadagiti kakabsat a babbai a Swazi ken kiniddawna ken ni Dawne a makikatugaw kenkuana iti nababbaba a lugar. Kinuna ni Dawne a komportable iti ayanna, ngem impapilit latta ti kabsat. Nailawlawag kadakami idi agangay a saan a mabalin a nangatngato ti pagtugawan dagiti babbai ngem kadagiti lallaki gapu ta nakadalupisak ti dadduma a lallaki. Dayta ti kostumbre kadagiti away.”

Simmarungkar da James ken Dawne iti maysa nga eskuelaan tapno makasaritada ti mannursuro a nangipakita idi iti interes. Nangibaon ti mannursuro iti maysa a barito nga estudiante a mangibaga a dina masaparan ti makisarita kadakuada. Inkeddeng da James ken Dawne a kasarita ti barito a ni Patrick. Sinaludsodda kenkuana no ammona ti rason no apay a simmarungkarda. Kalpasan ti panagsasaritada, impaimada kenkuana ti libro a Dagiti Saludsod nga Iyimtuod ti Agtutubo​—Dagiti  Sungbat nga Epektibo sa inyadalanda iti Biblia. Ulila ni Patrick ken agnanaed iti siled a nayampir iti balay ti ulitegna. Isun ti makaammo iti bagina, mangisagana iti taraonna, ken agtartrabaho iti part-time tapno adda pagbayadna kadagiti matrikulana. Nagsayaat ti panagrang-ayna, nabautisaran, ken agserserbi itan kas panglakayen iti kongregasion.

Nagsayaat ti resulta ti trabaho a panagebanghelio idiay Swaziland sipud idi nangrugi dayta a trabaho idi dekada 1930. Idi 2006, addan ti 2,292 nga aktibo a makiramraman iti panangiwaragawag iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios iti daytoy a teritoria, ken 2,911 ti mayad-adalan iti Biblia.

St. Helena

Daytoy a bassit nga isla a 17 kilometro ti kaatiddogna ken sangapulo a kilometro ti kalawana ket adda iti laud ti makin-abagatan a laud ti kosta ti Africa. Gagangay a kalkalainganna ken makaay-ayo ti klimana. Kaputotan dagiti taga-Europa, Asia, ken Africa ti agarup 4,000 a populasion ti St. Helena. Maus-usar ti Ingles a pagsasao ngem sabali ti bengngatna. Awan ti eropuerto; barko ti pagluganan a mapan ken agawid idiay South Africa ken Inglatera. Idi laeng ngalay ti dekada 1990 nga adda mabuya iti telebision babaen ti satellite.

Damo a naidanon ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios idiay St. Helena idi rugrugi ti dekada 1930, idi nga adda dua a payunir a simmarungkar iti apagbiit. Ni Tom Scipio, a polis ken diakono iti Baptist church, ket nangala iti sumagmamano a literatura kadakuada. Insarsaritana kadagiti sabsabali ti maipapan iti nasursurona, ket no agtakder iti pulpito, ilawlawagna nga awan ti Trinidad, umap-apuy nga impierno, ken sumina a kararua. Isu ket napapanaw iti simbaan agraman ti dadduma pay a nangikalintegan iti kinapudno iti Biblia. Di nagbayag, ni Tom ken ti maysa a bassit a grupo nakiramandan iti ministerio iti publiko, babaen ti tulong ti tallo a ponograpo. Nagnagna ken nagsakayda iti asno bayat ti panangwanasda iti isla. Nangipasdek pay ni Tom iti natibker a pundasion ti kinapudno agpaay iti dakkel a pamiliana a buklen ti innem nga annakna.

Idi 1951, naibaon ni Jacobus van Staden manipud iti South Africa tapno paregtaen ken tulonganna ti grupo dagiti nasungdo  a Saksi iti isla. Tinulonganna ida nga agbalin nga ad-adda nga epektibo iti ministerio ken inorganisarna ti regular a gimong iti kongregasion. Ni George Scipio, * a maysa kadagiti annak ni Tom, malagipna ti maysa kadagiti pakarigatan tapno makatabunoda amin kadagiti gimong: “Adda laeng dua a lugan para iti amin nga interesado. Lasonglasong ken katurturodan ti lugar, ken manmano dagiti nasayaat a kalsada iti dayta a tiempo. . . . Adda dagidiay mangrugin a magna iti parbangon. Tallo ti mailuganko iti bassit a kotsek sa idissaagko ida no medio nakaadayokamin sa itultuloyda ti magna. Agbueltaak tapno mangiluganak manen iti tallo sa idissaagko ida no medio nakaadayokamin, saak agsubli. Nakagimong ti amin babaen ti kastoy a pamay-an.” Idi agangay, nakapagpayunir ni George iti 14 a tawen nupay adda asawa ken uppat nga annakna. Agserserbin kas panglakayen ti tallo kadagiti annakna a lallaki.

Idi dekada 1990, sumagmamano a beses a simmarungkar idiay St. Helena ti manangaywan iti sirkito a ni Jannie Muller ken ti asawana a ni Anelise. Kinunana: “No kaduaem a mangasaba ti maysa nga agibumbunannag, kanayon nga ibagana no siasino ti agnanaed iti sumaruno a balay ken no ania ti reaksionna. Idi sinarungkaranmi ti isla ket nagiwaraskami iti Kingdom News a napauluan iti “Will All People Ever Love One Another? (Agpipinnategto Ngata ti Amin a Tattao?),” nawanasmi nga interamente dayta iti maysa laeng nga aldaw, iti nagbaetan ti 8:30 ti bigat ken 3:00 ti malem.”

Malagip ni Jannie dagiti isasangpet ken ipapanawda idiay St. Helena. Kinunana: “No sumanglad ti barko, adu a kakabsat ti mangabrasa kadakami idiay puerto. Kunada a makapasangit ti aldaw nga ipapanawmi, ket talaga a kasta ta nakatakderda amin idiay puerto nga agpaypayapay kadakami.”

 Idi 2006, adda ti 125 a nakiraman iti panangiwaragawag iti kinapudno iti Biblia iti intero nga isla. Ti timmabuno iti Memorial ket 239. Tallopulo ti kasabaan ti tunggal agibumbunannag iti isla, ket daytoy ti kasayaatan iti lubong.

DAGITI MANAMNAMA ITI MASANGUANAN

Iti laksid ti panagririri dagiti puli idiay South Africa, tagtagiragsaken dagiti Saksi ni Jehova aniaman ti pulida ti naisangsangayan a “singgalut ti panagkaykaysa.” (Col. 3:14) Kinomentuan daytoy dagiti dadduma. Idi 1993, adu a sangaili a naggapu iti ballasiw taaw ti immay timmabuno kadagiti internasional a kombension. Agarup 2,000 a Saksi ti napan idiay eropuerto ti Durban tapno abrasaenda dagiti delegado a naggapu idiay Estados Unidos ken Japan. Nagkankantada kadagiti kanta ti Pagarian idi simmangpet dagiti sangaili. Sibabara a nagiinnabrasa ken nagiinnarakup dagiti kakabsat. Maysa kadagidiay agpalpaliiw ket ti nalatak a lider iti politika. Iti pannakisaritana iti sumagmamano kadagiti kakabsat, kinunana, “No agkaykaysakami met a kas kadakayo, nabayag koman a narisut dagiti parikuttayo.”

Napabileg iti naespirituan dagiti amin a timmabuno iti 2003 nga “Idayawyo ti Dios” nga Internasional a Kombension. Naangay dagiti internasional a kombension kasta met dagiti babassit a kombension distrito kadagiti dadakkel a siudad idiay South Africa. Da Samuel Herd ken David Splane, a miembro ti Bagi a Manarawidwid, ti nagserbi kadagiti internasional a kombension. Timmabuno dagiti delegado a naggapu iti 18 a pagilian. Adda dagidiay nangisuot kadagiti tradisional a kawesda isu a lalo a madlaw a nagduduma ti naggapuanda. Ti timmabuno kadagiti amin a kombension ket 166,873, ken 2,472 ti nabautisaran.

Ni Janine, a timmabuno iti internasional a kombension idiay Cape Town, inyebkasna ti apresasionna iti pannakairuar ti publikasion nga Agsursuroka iti Naindaklan a Mannursuro: “Diak mailadawan ti apresasionko iti daytoy a sagut. Nairanta daytoy  a libro a mangtukay iti puso dagiti annaktayo. Ammo ni Jehova no ania ti kasapulan dagiti adipenna, ket ni Jesus, nga Ulo ti kongregasion, makitkitana ti pannakidangadangtayo iti daytoy dakes a lubong. Naimpusuan a pagyamanak ni Jehova ken dagiti adipenna ditoy daga.”

No subliantayo dagiti kapadasan dagiti Saksi ni Jehova idiay South Africa bayat ti napalabas a siglo, maragsakantayo iti panagibtur ken kinasungdo dagiti matalek a kakabsat. Idi 2006, addan ti 78,877 nga agibumbunannag a mangikonkondukta iti 84,903 a panangyadal iti Biblia. Ti timmabuno iti Memorial idi 2006 ket 189,108. Adda dagiti pakakitaan a ti sasao ni Jesus ket agaplikar pay laeng iti daytoy a paset ti sangalubongan a tay-ak: “Adtoy! Kunak kadakayo: Itannawagyo dagiti matayo ket matmatanyo dagiti talon, ta purawdan a maipaay iti pannakaani.” (Juan 4:35) Adu pay laeng ti trabaho a masapul nga iringpas. Ti nawadwad a pammaneknek ti pannarabay ni Jehova tignayennatayo agraman dagiti kakabsattayo iti amin a suli ti daga a mangyebkas: “Agdir-ikayo a sibaballigi ken Jehova, dakayo amin a tattao iti daga. Agserbikayo ken Jehova buyogen ti panagrag-o”!​—Sal. 100:1, 2.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 174]

Tallopulo ti kasabaan ti tunggal agibumbunannag idiay St. Helena, ket daytoy ti kasayaatan iti lubong

[Kahon iti panid 68, 69]

Ania ti “Apartheid”?

Ti sao nga “apartheid” literal a kaipapananna ti “pannakaisina” ken damo nga inaramat daytoy ti National Party kabayatan ti panagbubutos idi 1948. Nangabak ti National Party iti eleksion iti dayta a tawen, ket nagbalin nga opisial a pagannurotan ti gobierno ti nainget a panagsisina dagiti nagduduma a puli idiay South Africa. Sititibker a sinuportaran dayta ti Dutch Reformed Church. Dayta a pagannurotan, a nayetnag tapno sigurado nga agbalin a natantan-ok dagiti puraw, ket nagbalin a paglintegan a nangkontrol kadagiti napateg nga aspeto ti biag​—pagnaedan, pagtrabahuan, edukasion, pasilidad iti publiko, ken politika.

Kastoy ti pannakagrupo dagiti kangrunaan a puli: puraw, Bantu (nangisit nga Africano), mulato (laok ti pulida), ken Asian (Indian). Dagidiay mangsupsuporta iti apartheid indeklarada a dagiti puli masapul nga adda bukodda a rehion, a maawagan iti pagtaengan a daga (homeland), a sadiay ti pagnaedan ken rumang-ayanda maitunos iti kultura ken kostumbreda. Kasla nagsayaat dayta a kapanunotan, ngem iti kinapudnona, saan a kasta ti napasamak. Gapu ta napabutnganda kadagiti paltog, tear gas (maipugsit a likido a mangpaapges iti mata), ken ngumerngernger nga aso, adu a nangisit nga addaan iti bassit laeng a sanikua ti napapanaw kadagiti pagtaenganda sa nayakarda iti sabali a lugar. Kaaduan a pasilidad iti publiko, kas kadagiti bangko ken opisina ti koreo, ket addaan iti agduma a benneg para kadagiti puraw ken kadagiti sabali a puli. Dagiti laeng puraw ti mabalin a sumrek kadagiti restawran ken pagsinean.

Kaskasdi, agpampannuray dagiti puraw iti serbisio dagiti nangisit, agpada iti negosio ken kas babaonen kadagiti pagtaenganda ngem nalaka laeng ti tangdanda. Nangituggod daytoy iti panagsisina dagiti pamilia. Kas pagarigan, dagiti nangisit a lallaki mapalubosanda a mapan kadagiti siudad tapno agtrabaho kadagiti pagminasan wenno paktoria ken agdagusda kadagiti hostel a para kadagiti lallaki bayat a dagiti assawada ket mabati iti pagtaenganda a daga. Daytoy ti nangdadael iti biag ti pamilia ken nangituggod iti adu nga imoralidad. Dagiti nangisit a babaonen kadagiti pagtaengan dagiti puraw kaaduanna nga agyanda iti siled nga adda iti sanikua ti amoda. Saan a mapalubosan dagiti pamiliada nga agnaed kadagiti away a pagnanaedan laeng dagiti puraw, isu a dagiti nagannak manmano a makitada ti pamiliada. Nasken a kanayon nga itugot dagiti nangisit ti pakabigbiganda a passbook.

Makadadael ti epekto ti apartheid iti adu a benneg ti biag, agraman iti edukasion, panagasawa, pagtrabahuan, ken pananggun-od iti sanikua. Pagaammo dagiti Saksi ni Jehova gapu iti panagtutunos ti pulida, ngem an-annurotenda met dagiti paglintegan ti gobierno no la ket ta saan a daytoy ti manglapped kadakuada a mangipaay iti sagrado a panagserbi iti Dios. (Roma 13:1, 2) No posible, mangbirbirokda kadagiti gundaway tapno matagiragsakda ti pannakitimpuyog kadagiti padada nga agdaydayaw a nagduduma ti pulida.

Sipud idi ngalay ti dekada 1970, adu a panagbalbaliw ti inaramid ti gobierno. Saan unayen a nainget ti paglinteganda mainaig kadagiti nagduduma a puli. Idi Pebrero 2, 1990, ti agdama idi a presidente a ni F. W. de Klerk inyanunsiona dagiti pamay-an a mangwaswas iti apartheid, kas iti opisial a pannakabigbig dagiti napolitikaan nga organisasion dagiti nangisit ken ti pannakawayawaya ni Nelson Mandela iti pagbaludan. Idi 1994, naan-anay a nagpatingga ti apartheid idi ad-adu dagiti naibutos a nangisit ken naisaad iti gobierno.

 [Kahon/Dagiti Mapa iti panid 72, 73]

MAIPAPAN ITI—South Africa

Pagilian

Ti daga iti igid ti baybay iti South Africa ket akikid a kapatagan a nabilidan kadagiti bambantay a dumanon agingga iti nalawa a patag a tapaw ti bantay nga adayo iti kosta. Daytoy ti mangbukel iti kaaduan a paset ti pagilian. Ti patag a tapaw ti bantay ket isu ti kangatuan iti makindaya a deppaar ken kaabay ti Indian Ocean, nga ayan ti Drakensberg Mountain a nasurok a 3,400 metro ti kangatona. Agarup mamimpat a kas kalawa dagiti Isla ti Britania ti kalawa ti daga ti South Africa.

Umili

Nagduduma ti nagtaudan dagiti 44 a milion nga agindeg iti pagilian. Idi 2003, impablaak ti gobierno ti resulta ti inaramidda a sensus, a biningaybingayda dagiti umili kadagiti sumaganad nga uppat a grupo: nangisit nga Africano, 79 porsiento; puraw, 9.6 porsiento; mulato, 8.9 porsiento; ken Indian wenno Asian, 2.5 porsiento.

Lenguahe

Adda 11 nga opisial a lenguahe, nupay adu ti makapagsao iti Ingles. Dagiti katutubo a lenguahe, a nailista sigun iti kangrunaan a maus-usar ket Zulu, Xhosa, Afrikaans, Sepedi, Ingles, Tswana, Sesotho, Tsonga, Siswati, Venda, ken Ndebele.

Pagbiagan

Adu ti nakaisigudan a gameng ti pagilian ken ditoy ti kangrunaan a paggapgapuan ti balitok ken platinum ditoy lubong. Minilion a taga-South Africa ti agtartrabaho kadagiti pagminasan kadagiti away, wenno kadagiti paktoria nga agar-aramid kadagiti taraon, lugan, makina, tela, ken dadduma pay a produkto.

Klima

Ti makin-abagatan a deppaar ti pagilian, agraman ti Cape Town, ket addaan iti klima a kas iti Mediteraneo a matutudo no panawen ti lam-ek ken nadagaang no kalgaw. Sabali met ti klima iti naiputputong a patag a tapaw ti bantay; nalamiis ti kalgaw gapu kadagiti bagyo a napakuyogan kadagiti gurruod ken kimat, idinto ta medio nadagaang ken naariwanas ti tangatang no panawen ti lam-ek.

 [Dagiti Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

NAMIBIA

NAMIB DESERT

Katutura

WINDHOEK

BOTSWANA

KALAHARI DESERT

GABORONE

SWAZILAND

MBABANE

LESOTHO

MASERU

Teyateyaneng

SOUTH AFRICA

Kruger National Park

Nylstroom

Bushbuckridge

PRETORIA

Johannesburg

Klerksdorp

Dundee

Ndwedwe

Pietermaritzburg

Durban

DRAKENSBERG MTS.

Strand

Cape Town

PRETORIA

Midrand

Krugersdorp

Kagiso

Johannesburg

Elandsfontein

Soweto

Eikenhof

Heidelberg

[Dagiti Ladawan]

Cape Town

Cape of Good Hope

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 80, 81]

Ti Damo a Panangikagumaak nga Agbalin a Saksi

ABEDNEGO RADEBE

NAYANAK 1911

NABAUTISARAN 1939

ABABA A PAKASARITAANNA Nagserbi iti immuna a kongregasion dagiti nangisit idiay Pietermaritzburg, KwaZulu-Natal, ken matalek agingga iti ipapatayna idi 1995.

NAYANAK ken napadakkelak iti asideg ti Pietermaritzburg. Maysa a manangaskasaba a Metodista ni tatangko. Idi ngalay ti dekada 1930, nakaalaak iti sumagmamano a literatura nga impablaak dagiti Saksi ni Jehova. Nupay anamongak dagiti nabasak, awan ti gundawayko a makitimpuyog kadagiti Saksi.

Iti hostel a pagnanaedak, adda nangted kaniak iti bokleta a Heaven and Purgatory. Awan pay ti nabasak a kas iti dayta. Nakatulong kaniak dayta a mangtarus no ania ti kuna ti Biblia maipapan iti panagungar ken naindagaan a namnama. Nagsuratak iti sanga nga opisina idiay Cape Town sa nagpedidoak iti sumagmamano a libro.

Nagkedkedak nga umasideg kadagiti Saksi a nakitak idiay ili. Ti maysa kadagiti kostumbremi a Zulu ket, “Saan a sika ti umuna nga umasideg iti puraw. Urayem nga asitgannaka.”

Maysa a rabii idi nagawidak manipud iti pagtrabahuan, nakitak ti lugan dagiti Saksi nga addaan kadagiti trompa. Nakaparada dayta iti ruar ti hostel a pagnanaedak. Apaman a nakadanonak iti ruangan, adda immasideg kaniak a nabaked ken natataengan a lalaki a nakakawes iti pangkalgaw. Isu dayta ni Daniel Jansen.  Inkeddengko nga usaren dayta a gundaway tapno maam-ammok dagiti Saksi, isu a kiniddawko a denggek ti maysa kadagiti palawag ni Kabsat Rutherford. Adu a tattao ti immarak. Idi nalpasen ti palawag, inyawat kaniak ni Jansen ti mikropono sa kinunana: “Ibagam kadagitoy a tattao iti pagsasao a Zulu no ania ti nangngegam iti nairekord a palawag tapno magunggonaanda met.”

“Diak matandaanan ti amin a sinao ti ispiker,” insungbatko.

Kuna ni Jansen, “Daydiay laeng natandaanam ti ibagam.”

Agtigtigerger ken agbeddabeddalak a nagsao iti mikropono. Dayta ti damo a gundaway nga inkagumaak ti agbalin a Saksi ni Jehova. Kalpasanna, inawisnak ni Jansen a kumuyog kenkuana iti trabaho a panangasaba. Sinubokna nga umuna ti pannakatarusko kadagiti pamunganayan a patpatien tapno makitana no naan-anay a maitunos dayta kadagiti pannursuro ti Biblia. Napnek ni Jansen. Nakitimpuyogak iti kongregasion dagiti puraw iti uppat a tawen, a sadiay siak laeng ti nangisit. Bassitkami laeng a grupo ken nagtataripnongkami iti balay ti maysa a kabsat.

Kadagidi a tiempo, maikkan ti tunggal agibumbunannag iti testimony card a mangiruangan iti mensahe ti Biblia iti bumalay. Nagitugotkami met kadagiti ponograpo, sumagmamano a nairekord a palawag nga agpaut iti uppat a minuto, ken adu a literatura.

Tapno saan a masayang ti tiempo, ti agibumbunannag i-rewind-na ti ponograpo ken nakasaganan ti usarenna a pagtalmeg. No adda bumalay a mangilukat iti ridaw, kablaawan dayta ti agibumbunannag sa itukonna ti kard a mangiruangan iti nairekord a palawag. No nakaguduan ti palawag, luktan ti agibumbunannag ti bag-na tapno inton malpas, itukonna iti bumalay ti libro a nadakamat iti palawag.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 88, 89]

Ulidan iti Kinamatalek

 GEORGE PHILLIPS

NAYANAK 1898

NABAUTISARAN 1912

ABABA A PAKASARITAANNA Nag-regular pioneer idi 1914. Nagserbi kas manangaywan iti sanga idiay South Africa iti agarup 40 a tawen ken matalek agingga iti ipapatayna idi 1982.

NAIPASNGAY ken dimmakkel ni George Phillips idiay Glasgow, Scotland. Inrugina ti agpayunir idi 1914, iti edad a 16. Naibalud idi 1917 gapu iti panagtalinaedna a neutral kas Kristiano. Idi 1924, isu ket personal nga inawis ni Kabsat Rutherford nga agserbi idiay South Africa. Kinunana, “Mabalin a makatawen, wenno napapaut bassit George.”

Kastoy ti reaksion ni George idi nakasangpet idiay South Africa: “Naiduma unay ti kasasaad no idilig idiay Britania, ken basbassit nga amang ti aniaman a banag a mainaig iti trabaho a panangasaba. Iti dayta a tiempo, 6 laeng ti agserserbi iti amin a tiempo ken manmano a mangasaba ti awan pay 40 a kakabsat. Ti teritoriami saklawenna ti Cape agingga idiay Kenya. Kasano a mawanas ti teritoria ken maipaay ti epektibo a panangasaba iti unos ti makatawen laeng? Apay koma pakadanagak dayta? Irugimi ketdi ti mangasaba, nga aramidenmi ti aniaman a pamay-an, ket ipabiangmin dagiti resulta ken ni Jehova.

“Nabingaybingay ti South Africa iti adu a nagduduma a puli ken lenguahe. Pudno a makaparagsak a maam-ammo dagitoy a nagduduma a tattao. Saan a nalaka nga organisaren ti trabaho iti kasta a naglawa a tay-ak ken nagrigat ti mangipasdek kadagiti napateg a pundasion iti panagibangon.

“Bayat ti panaglabas dagiti tawen, siwawadwad a naiparangarang ti naayat a probision ni Jehova a nangipaay kadagiti amin a kasapulak, ti pannalaknibna, panangiwanwan, ken pamendisionna. Nasursurok a ‘dakkel a gunggona ti nadiosan a debosion’ ket tapno makapagtalinaed ti maysa iti ‘nalimed a lugar ti Kangatuan,’ masapul nga agtalinaed a nasinged iti oganisasion ni Jehova ken aramidenna a sipipinget ti trabaho ti Dios iti wagas a kayatna.”​—1 Tim. 6:6; Sal. 91:1.

 [Kahon/Ladawan iti panid 92-94]

Panangtulong iti Pamiliak nga Agtalinaed a Natibker iti Naespirituan

JOSEPHAT BUSANE

NAYANAK 1908

NABAUTISARAN 1942

ABABA A PAKASARITAANNA Maysa nga ulo ti pamilia a nakaammo iti kinapudno bayat ti panagtrabahona idiay Johannesburg, nga adayo iti pagtaenganna idiay Zululand, KwaZulu-Natal.

NAIPASNGAYAK idiay Zululand, South Africa, idi 1908. Nupay kontenton ti pamiliak iti simple a biag iti away, idi agtawenak iti 19, nagtrabahoak kas empleado iti maysa a tiendaan iti ili ti Dundee. Idi agangay, nadamagko a dakkel ti sueldo dagiti agkabannuag a lallaki nga agtartrabaho idiay Johannesburg, ti sentro ti pagminasan iti balitok iti South Africa. Gapuna, immakar ken nagtrabahoak sadiay iti adu a tawen a nagikapkapet kadagiti poster ti anunsio (advertisement bills) kadagiti publiko a lugar. Naayatanak unay kadagiti makapainteres a lugar, paglinglingayan, ken oportunidad, ngem di nagbayag naamirisko a ti biag iti siudad in-inut a minulitanna dagiti naimbag a kababalin a nakaugalian dagiti kailiak. Nupay adu nga agkabannuag a lallaki ti nanglipat kadagiti pamiliada nga adda kadagiti away, pulos a diak linipatan ti pamiliak ken kanayon a pinatulodak ida iti kuarta. Idi 1939, nagkasarkami ken ni Claudina, a taga-Zululand. Nupay naasawaanakon, intultuloyko ti nagtrabaho iti lugar nga 400 kilometro ti kaadayona idiay Johannesburg. Kasta met ti inaramid ti kaaduan a kakaduak. Nupay nagrigat ti umadayo iti pamiliak iti naunday a panawen, obligasionko a tulongan ida a maaddaan iti nangatngato nga estandarte ti panagbiag.

Bayat ti kaaddak idiay Johannesburg, inkeddengmi ken ni Elias a gayyemko a biroken ti pudno a relihion. Sinarungkaranmi dagiti asideg a simbaan ngem saankami a napnek iti aniaman kadagita. Kalpasanna, nakasarita ni Elias dagiti Saksi ni Jehova. Nakikaduaak kenkuana a makitimpuyog a regular iti immuna a kongregasion dagiti  nangisit a Saksi ni Jehova idiay Johannesburg. Idi 1942, kalpasan nga indedikarko ti biagko ken ni Jehova, nabautisaranak idiay Soweto. Kadagiti panagawidko idiay Zululand, inkagumaak nga inranud dagiti patpatiek ken ni Claudina, ngem isu ket okupado unay kadagiti aktibidad ti simbaan.

Nupay kasta, inrugina nga idilig dagiti literaturatayo iti Bibliana, ket in-inut nga impapusona dagiti kinapudno iti Sao ti Dios. Isu ket nabautisaran idi 1945 ken nagbalin a naregta a ministro a Kristiano, a mangiranranud kadagiti kinapudno iti Biblia kadagiti kaarrubana ken intukitna dayta iti puso dagiti annakmi. Kabayatanna, idiay Johannesburg, naaddaanak iti pribilehio a tumulong kadagiti dadduma a maaddaan iti pannakaammo maipapan iti kinapudno iti Biblia. Idi 1945, addan uppat a kongregasion dagiti nangisit idiay Johannesburg, ket nagserbiak kas company servant iti Kongregasion ti Small Market. Idi agangay, adda Nainkasuratan a bilin a naited kadagiti naasawaan a lallaki nga agtartrabaho iti adayo kadagiti pagtaenganda nga agsublida kadagiti pamiliada ken ipaayanda iti ad-adu nga atension dagiti responsabilidadda kas ulo ti pamilia.​—Efe. 5:28-31; 6:4.

Gapuna idi 1949, nagikkatak iti trabahok idiay Johannesburg tapno maasikasok ti pamiliak iti wagas a kayat ni Jehova. Idi nakaawidak, nagtrabahoak kas katulongan nga inspektor iti tangke ti kemikal a pakaitaneban dagiti dinguen tapno matay dagiti parasito. Marigatanak a mangbiag iti asawak ken ti innem nga annakmi gapu ta nababa ti sueldok. Isu a tapno adda nayon ti gastuenmi, naglakoak pay kadagiti mulami a nateng ken mais. Nupay saan a nabaknang ti pamiliami iti material, addaankami kadagiti naespirituan a gameng gapu iti panangipangagmi iti bilin ni Jesus a nailanad iti Mateo 6:19, 20.

Nasken ti napinget a panagtrabaho tapno magun-od dagitoy a naespirituan a gameng, kas iti panagkali kadagiti balitok idiay Johannesburg. Rinabii a nangiranudak iti teksto iti Biblia kadagiti annakko ken sinaludsodko no ania ti nasursuro ti tunggal maysa kadakuada. Kadagiti ngudo ti lawas, pagsisinnublatek nga ikuyog ida iti trabaho a panangasaba. Bayat ti pannagnami iti kataltalonan, insarsaritak kadakuada dagiti Nainkasuratan a bambanag ken inkagumaak nga ipasagepsep iti puspusoda dagiti nangato a moral a pagalagadan iti Biblia.​—Deut. 6:6, 7.

Iti adun a tawen, ti laeng pamiliami ti makabael a mangpadagus kadagiti agdaldaliasat a manangaywan. Dagitoy a kakabsat ken dagiti assawada ket addaan iti nagsayaat nga impluensia kadagiti annakmi ken impasagepsepda kadakuada ti tarigagay nga agserbi kas amin-tiempo nga ebanghelisador. Lima ti annakmi a lallaki ken maysa ti babai. Dadakkelen dagiti innem nga annakmi ken natibkerda iti naespirituan. Anian a yamanko iti panangiwanwan ti organisasion ni Jehova a nangparegta kadagiti kas kaniak a mangipamaysa nga ad-adda kadagiti naespirituan a kasapulan ti pamiliami! Ad-adu nga amang ti bendision nga inyegna ngem iti aniaman a magatang ti kuarta.​—Prov. 10:22.

Intultuloy ni Kabsat Josephat Busane ti matalek a panagserbina ken ni Jehova agingga iti ipapatayna idi 1998. Intultuloy met dagiti annakna nga ipateg ti naespirituan a tawidda. Agserserbi kas agdaldaliasat a manangaywan ti maysa kadagiti annakna a ni Theophilus. Mabasa ti kanayonan nga impormasion maipapan ken ni Kabsat Busane iti Oktubre 8, 1993 nga “Agriingkayo!” panid 19 agingga iti 22.

 [Kahon/​Ladawan iti panid 96, 97]

‘Ti Panagserbi iti Pagarian Tinulongannak nga Umadani ken ni Jehova’

THOMAS SKOSANA

NAYANAK 1894

NABAUTISARAN 1941

ABABA A PAKASARITAANNA Nagsursuro iti lima a lenguahe tapno matulonganna iti naespirituan dagiti tattao kadagiti lugar a nagpayuniranna.

IDI 1938, inikkannak ti maestrok iti sumagmamano a bokleta nga impablaak dagiti Saksi ni Jehova. Iti dayta a tiempo, maysaak a manangaskasaba iti Wesleyan church idiay Delmas, nga agarup 60 kilometro ti kaadayona iti daya ti Johannesburg. Nabayagen nga interesadoak unay iti Biblia. Insuro ti simbaan a saan a matay ti kararua ket dagiti nadangkes matutuokda idiay impierno. Ngem kadagidiay a bokleta, nailawlawag manipud iti Biblia a saan nga umiso dayta. (Sal. 37:38; Ezeq. 18:4) Naammuak pay a saan a mapan idiay langit ti kaaduan nga adipen ti Dios no di ket umawatda iti biag nga agnanayon ditoy daga.​—Sal. 37:29; Mat. 6:9, 10.

Nakaragragsakak a nakaammo kadagitoy a kinapudno ken kayatko nga ikasaba dagitoy kadagiti karelihionak, ngem linaksid dayta dagiti padak a manangaskasaba ken implanoda ti pannakaikkatko. Nagikkatak ngarud iti simbaan ket nakitimpuyogak iti bassit a grupo dagiti Saksi ni Jehova idiay Delmas. Nabautisaranak idi 1941 ken nagpayunirak idi 1943.

Immakarak idiay Rustenburg, nga agkasapulan kadagiti managibumbunannag iti Pagarian. Kas ganggannaet, masapul nga umasidegak iti hepe iti dayta a lugar tapno agkiddawak iti pagdagusan ken permiso nga agtalinaed sadiay. Kinunana nga agbayadak iti 12 pound para iti permiso. Diak kabaelan a bayadan dayta,  ngem adda naasi a puraw a kabsat sadiay a nangbayad ken tinulongannak iti pinansial tapno maitultuloyko ti agserbi kas payunir. Adda maysa a lalaki nga inyadalak a nagsayaat ti panagrang-ayna. Idi nakapanawakon iti dayta a lugar, isu ket nadutokan nga agserbi kas adipen iti kongregasion.

Kalpasanna, nagpalaudak idiay Lichtenburg. Iti daytoy a gundaway, masapul nga umasidegak iti puraw a superintendente tapno kiddawek nga agyanak iti purok dagiti nangisit nga umili. Saannak nga inikkan iti permiso. Nagpatulongak iti puraw a kabsat a payunir nga agnanaed iti kabangibang nga ili a Mafikeng. Duakami a simmarungkar iti superintendente, ngem kinunana: “Diak kayat nga agyanka ditoy. Isursuroyo nga awan ti impierno. Isu a kasano nga agaramid dagiti tattao iti umiso no saanda metten a mabuteng iti umap-apuy nga impierno?”

Gapu iti dayta a pannakaipawil, immakarak iti Mafikeng, a pagserserbiak pay laeng kas regular payunir. Zulu ti lenguahek, ngem kalpasan a naammuak ti kinapudno, inkeddengko a masapul nga agsursuroak iti Ingles tapno mabasak amin a publikasion dagiti Saksi ni Jehova. Daytoy ti nakatulong kaniak a rumang-ay iti naespirituan.

Tapno agbalin nga epektibo ti ministeriok, nagsursuroak met nga agsao iti Sesotho, Xhosa, Tswana, ken bassit nga Afrikaans. Iti adun a tawen, naaddaanak iti pribilehio a tumulong kadagiti adu a mangidedikar iti biagda ken ni Jehova, agraman ti uppat nga agserserbi itan kas panglakayen. Nakagunggona met iti salun-atko ti panagserbi iti amin a tiempo.

Agyamanak ken ni Jehova ta nagtengak ti naimbag a kinalakay iti panagserbik kenkuana. Nagun-odko ti pannakaammo ken nagballigiak iti tay-ak saan a babaen ti bukodko a bileg no di ket tinulongannak ni Jehova babaen ti nasantuan nga espirituna. Kangrunaan iti amin, ti regular, amin-tiempo a panagserbi iti Pagarian, ti nakatulong kaniak nga umadani ken ni Jehova, ken nasursurok ti agpannuray kenkuana.

Naangay daytoy nga interbiu idi 1982. Kas maysa kadagiti pinulotan ti Dios, intultuloy ni Kabsat Skosana ti matalek a panagserbina agingga iti ipapatayna idi 1992.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 100, 101]

Ti Damo a Manangaywan iti Distrito Idiay South Africa

MILTON BARTLETT

NAYANAK 1923

NABAUTISARAN 1939

ABABA A PAKASARITAANNA Isu ti immuna a misionero a nasanay iti Gilead a naidestino idiay South Africa. Nagtrabaho a sipipinget tapno mayadelantar dagiti interes ti Pagarian, nangnangruna kadagiti komunidad dagiti nangisit.

IDI Disiembre 1946, simmangpet idiay Cape Town ni Milton Bartlett kas ti immuna a misionero a nasanay iti Gilead nga agserbi idiay South Africa. Inaramidna ti annongenna a mangirugi iti trabaho ti sirkito ken distrito. Iti dayta a tiempo, ni laeng Kabsat Bartlett ti agserserbi kas manangaywan iti distrito. Kadagiti simmaganad a tawen, adu ti naaramidan dagiti agdaldaliasat a manangaywan a mangitandudo kadagiti interes ti Pagarian idiay South Africa, nangnangruna kadagiti nangisit nga umili.

Ni Milton ket ipatpateg unay dagiti kakabsat idiay South Africa. Nakaan-anus ken im-imdenganna a naimbag dagiti kakabsat bayat nga iranranudda kenkuana dagiti parikutda. Gapuna, naipatulodna iti sanga nga opisina idiay South Africa dagiti detalyado ken umiso a report maipapan kadagiti parikut a mainaig iti panagkakabsat. Daytoy ti nakatulong kadagiti kakabsat tapno ti kababalin ken wagas ti panagdaydayawda ket ad-adda a maitunos kadagiti pagalagadan iti Biblia.

Nalaing a mannursuro ni Milton ken kabesadona ti Kasuratan isu a naipaayna ti kasta a tulong kadagiti kakabsatna. Addaan met iti determinasion ken kinapinget tapno makaala kadagiti permiso manipud kadagiti opisial a mangilaklaksid iti sabali a puli. Gapu ta isu ket puraw kasapulanna dagita a permiso tapno makastrek kadagiti ili dagiti nangisit. Dagiti manangidumduma nga opisial masansan  nga agkedkedda a mangted kenkuana iti permiso, isu a masapul nga agpatulong ni Milton kadagiti nangatngato nga opisial, kas kadagiti konsilio iti ili. Kalpasanna, aguray agingga iti sumaruno a miting ti konsilio ken mabaliwan ti saan a nasayaat a desision. Uray kaskasano, adda komunikasionna iti adu a lugar dagiti nangisit.

No dadduma, adda dagiti polis a maibaon nga agpammarang tapno paliiwenda ti linaon dagiti palawag ni Milton. Ti maysa a makagapu ket dagiti ministro ti Kakristianuan siuulbod nga inakusaranda dagiti Saksi ni Jehova kas manangriribuk a Komunista. Naminsan, adda nangisit a polis a naibaon tapno aginotar iti asamblea. “Adda nagsayaatan daytoy,” insurat ni Milton kalpasan ti agarup 20 a tawen, “ta dayta a polis inawatna ti pudno a panagdaydayaw maibatay iti nangngeganna iti dayta a ngudo ti lawas, ken aktibo pay laeng iti pammati agingga ita.”

Agtawen iti 23 ken awan pay asawa ni Milton idi simmangpet iti pagilian. Ti bilang idi dagiti agibumbunannag ket 3,867. Kalpasan ti 26 a tawen a panagserbi ni Milton idiay South Africa, immabuten iti 24,005 ti bilang dagiti agibumbunannag. Idi 1973, ni Milton ken ti asawana a ni Sheila, agraman ti maysa ti tawenna nga anakda a ni Jason, masapul nga agsublida iti Estados Unidos tapno asikasuenda dagiti nataenganen a nagannak ni Milton. Ti ladawan iti daytoy a panid ket da Milton ken Sheila idiay South Africa idi 1999, idi timmabunoda iti pannakaidedikar ti napalawa a sanga nga opisina idiay South Africa. Anian a ragsakda ta kalpasan ti 26 a tawen nga ipapanawda, nagkikitada manen kadagiti adu a nataenganen a kakabsat a makalaglagip iti naayat a panagbannogda!

[Ladawan]

Da Milton ken Sheila Bartlett, 1999

[Kahon/Ladawan iti panid 107]

Naisangsangayan a Buya

Ti Table Mountain, a naisangsangayan a pakabigbigan, ket mangipaay iti naranga a buya iti siudad ti Cape Town. Adda dagiti agkunkuna a ti Cape Town ti kapintasan a siudad idiay Africa.

Adda dagiti panawen bayat ti kalgaw a ti patag a tapaw ti bantay ket maabbungotan iti napuskol nga ulep a kas iti “mantel.” Maigapu daytoy kadagiti nagpipigsa nga angin a maidungpar kadagiti bakras ti bantay isu a ti agneb agbalin a napuskol nga ulep a mangabbong iti Table Mountain.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 114-117]

Panagtalinaed a Natarnaw Bayat ti Pannakaibalud

INTERBIU KEN NI ROWEN BROOKES

NAYANAK 1952

NABAUTISARAN 1969

ABABA A PAKASARITAANNA Naibalud idi Disiembre 1970 agingga idi Marso 1973 gapu iti panagtalinaedna a neutral kas Kristiano. Nag-regular pioneer idi 1973 ken nagserbi iti Bethel idi 1974. Maysa itan a miembro ti Komite ti Sanga.

Kasano ti biag kadagiti kuartel iti pagbaludan?

Dagiti kuartel ket atiddog a patakder nga addaan iti dua a linia dagiti 34 a selda a sumango iti pagnaan nga adda kanal iti tengngana. Iti naiputputong a pagbaludan, addaankami iti selda a 2 metro ti kaatiddogna ken 1.8 metro ti kaakabana. Mamindua laeng iti tunggal aldaw a makaruarkami iti seldami: iti agsapa tapno agbuggo, agibarbas, ken dalusanmi dagiti timba a pagiblenganmi, ken iti malem tapno agdiguskami. Saankami a napalubosan nga agsurat wenno umawat kadagiti surat. Biblia laeng ti naipalubos a libromi ken awan ti ballpen wenno lapismi. Awan ti mabalin a sumarungkar kadakami.

Sakbay ti pannakaibaludmi, adu a kakabsat ti addaan iti Biblia nga adda naitipon a sabali pay a libro, kas iti Aid to Bible Understanding. Saan nga ammo dagiti guardia nga adda nailaok a sabali a libro ta umarngi dayta iti dakkel, daanen nga Afrikaans wenno Dutch a Biblia ti pamiliada.

Naaddaankayo kadi kadagiti literatura iti Biblia?

Wen, agilibaskami kadagiti literatura no adda gundaway. Naidulin amin nga aruatenmi kadagiti maleta a naikabil iti selda nga awan ti nagyanna. Ramanen daytoy dagiti personal a bambanag a kasapulanmi. Maminsan iti kada bulan a palubosannakami ti guardia a mapan kadagiti maletami tapno mangalakami  kadagiti kasapulanmi. Adda met literatura kadagitoy a maleta.

Maysa kadakami ti makisarita iti guardia bayat a ti sabali ket mangilemmeng iti libro iti shorts wenno sandona. Inton makasublikami iti seldami, pagsisinaenmi ti libro iti tunggal benneg tapno nalaklaka nga idulin. Pagpipinnasaanmi dayta tapno mabasa ti amin. Adu ti nabirokanmi a pagilemmengan ta rugak ken adu ti abutna dagiti dadduma a selda.

Kanayon a masuksukimat dagiti seldami, a tengnga ti rabii pay no dadduma. Adda latta makita dagiti guardia a sumagmamano a literatura ngem dida nabirokan amin. Masansan nga ibaga kadakami dagiti nasingsingpet a soldado no kaano nga adda manen ti panagsukimat. Binalkutmi ngarud iti plastik dagiti literatura ken insuksokmi dagita kadagiti tubo a pagayusan ti danum. Maysa nga aldaw, adda napigsa a bagyo ket nadismayakami ta timpaw ti maysa kadagitoy a pakete iti kanal nga adda iti uneg ti kuartel. Pinagay-ayaman dayta dagiti dadduma a balud babaen ti panangkugtakugtarda. Giddato nga immay ti guardia ket binilinna ida nga agsublida kadagiti seldada. Nabang-arankami ta pinanawandan ti pakete ken naalami met laeng dayta idi nakaruarkami kadagiti seldami di nagbayag kalpasanna.

Nasubok kadi ti kinatarnawyo bayat ti pannakaibaludyo?

Kanayon. Kanayon nga ikagkagumaan dagiti opisial iti pagbaludan a dadaelen ti kinatarnawmi. Kas pagarigan, nakasingsingpetda kadakami​—ikkandakami iti kanayonan a taraon, iruardakami tapno agehersisio, ken palubosandakami nga agkainaran. Sa kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, bilinendakami a mangikawes iti khaki nga uniporme dagiti soldado. No agkedkedkami, naranggas manen ti panangtratoda kadakami.

Kalpasan dayta, binilindakami a mangusar iti helmet dagiti soldado. Nakapungtot ti kapitan gapu ta nagkedkedkami isu a manipud idin, saandakamin a pinalubosan nga agdigus. Inikkandakami iti saggaysa a timba a pagbugguanmi iti uneg dagiti seldami.

Awan ti sapatosmi ken agdardaran dagiti saka ti sumagmamano a kakabsat isu a nagaramidkami kadagiti sapatos. Nangalakami iti sumagmamano a daanen nga ules nga us-usarenmi a  mangpasileng iti suelo sa adda nakitami a barut a gambang. Pinitpitmi ti maysa nga ungtona ken pinatiradmi ti bangir nga ungtona. Inabutanmi ti napitpit nga ungtona sa inusarmi dayta kas dagum a pagdait. Sinutsotmi dagiti ulesmi ket nangdaitkami kadagiti sapatosmi.

Saanda nga impaspasakbay kadakami a pagtitiponenda ti tallo a balud iti maymaysa a selda. Nupay nakail-ilet, adda pagsayaatan daytoy. Inyurnosmi a dagiti kakabsat a nakapkapuy iti naespirituan ket makikadua iti aduan kapadasan. Nagadalkami iti Biblia ken nagensayokami a mangasaba. Nadismaya ti kapitan ta ad-adda a timmibkerkami.

Naamiris ti kapitan a saan nga epektibo daytoy a gandat isu nga imbilinna a tunggal maysa a Saksi ket makikadua iti dua a balud a saan a Saksi. Nupay siiinget a nabilin dagitoy a saanda a makisarsarita kadakami, nangimtuodda iti adu a saludsod isu a naaddaankami iti adu a gundaway a mangasaba. Kas resultana, maysa wenno dua kadagitoy a balud ti nagkedked metten a makiraman iti sumagmamano nga aktibidad dagiti soldado. Di nagbayag, insublidakami met laeng iti saggaysa a selda.

Nakapaggigimongkayo kadi?

Regular a naggigimongkami. Iti ngatuen ti tunggal ridaw ti selda, adda tawa nga addaan iti pito a rehas ken nalagalaga a barut. Nangaramidkami iti bassit nga indayon a pagtugawanmi babaen ti panangigalutmi kadagiti ulesmi iti dua kadagiti rehas. Manipud sadiay makitami dagiti kakabsat a kabatogmi iti selda, ken agpukkawkami tapno mangngeg dagiti adda iti sabali pay a selda. Usigenmi ti teksto iti tunggal aldaw, ken adalenmi ti Pagwanawanan no adda magasinmi. Inngudomi ti tunggal aldaw babaen ti panagsisinnublatmi a mangikararag. Nangaramidkami pay iti bukodmi a programa ti asamblea sirkito.

Saanmi a masigurado no adda panglakayen a mapalubosan a sumrek tapno mangangay iti Memorial a kaduami. Gapuna, dakami a mismon ti nagsagana. Nagaramidkami iti arak babaen ti panangyupermi kadagiti pasas iti danum, sa pinitpit ken pinatangkenmi ti sumagmamano a tinapay a rasionmi. Naminsan, napalubosankami nga umawat iti bassit a nakabotelia nga arak ken  sumagmamano a di nalebaduraan a tinapay nga inted dagiti kakabsat iti ruar.

Nagbalbaliw met laeng kadi ti kasasaad idi agangay?

Simmayaat ti kasasaad idi agangay. Nagbalbaliw ti linteg, ket nawayawayaan ti grupomi. Sipud idin, amin nga agkedked maigapu iti relihion ket maminsan laengen a masentensiaan iti maitutop a kaatiddogna. Di nagbayag, nawayawayaan ti grupomi a buklen ti 22 a kakabsat. Nabati ti 88 ngem naikkanda kadagiti gagangay a pribilehio dagiti balud. Mabalindan a masarungkaran iti maminsan iti kada bulan ken mapalubosandan nga agsurat ken umawat kadagiti surat.

Naikawakayo kadi idi nawayawayaankayo?

Wen, kasapulan ti nawadwad a tiempo tapno mairuamkami. Kas pagarigan, maamakkami a makipulapol iti nakaad-adu a tattao. Siaayat a tinulongandakami dagiti nagannak ken kakabsatmi nga in-inut a mangibaklay kadagiti annongenmi iti kongregasion.

Nupay narikut dagidi a panawen, nagunggonaankami kadagiti kapadasanmi. Dagiti suot iti pammati pinabilegnakami iti naespirituan ken insuronakami nga agibtur. Pudno a naapresiarmi ti Biblia, ken nasursuromi ti pateg ti panangbasa ken panangutob iti dayta iti tunggal aldaw. Ken talaga a nasursuromi ti agtalek ken ni Jehova. Kalpasan dagidiay a panagsakripisiomi nga agtalinaed a matalek ken ni Jehova, determinadokami nga agtultuloy nga agibtur iti inggat’ kabaelanmi, nga aramidenmi dayta babaen ti amin-tiempo a panagserbimi aginggat’ mabalin.

 [Kahon/​Ladawan iti panid 126-128]

Nagtalekkami ken Jehova Bayat Dagiti Napeggad a Tiempo

ZEBLON NXUMALO

NAYANAK 1960

NABAUTISARAN 1985

ABABA A PAKASARITAANNA Maysa a Rastafarian sakbay a naammuanna ti kinapudno. Nagserbi iti amin-tiempo di nagbayag kalpasan ti pannakabautisarna. Agserserbi ita kas manangaywan iti sirkito a kaduana ti asawana a ni Nomusa.

KALPASAN ti itutulongko iti pannakaibangon ti Bethel idiay Krugersdorp, siak ken ti kaduak a payunir ket naibaon nga agserbi iti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan idiay ili ti KwaNdengezi nga asideg iti puerto a siudad ti Durban. Sumagmamano nga aldaw kalpasan ti isasangpetmi sadiay, adda napolitikaan a grupo a nangibaon iti lima nga agtutubo a miembrona nga agsukimat iti pagtaenganmi. Kiniddawda a tumulongkami a mangsalaknib iti ili manipud iti kalabanda a napolitikaan a grupo. Ti gura iti nagbaetan dagitoy dua a grupo a Zulu ti pagsasaona ket nangituggod iti adu a panagibukbok iti dara iti dayta a rehion ti South Africa. Sinaludsodmi no ania ti ipagarupda a solusion iti dayta a kinaranggas. Kinunada a ti kinaturay dagiti puraw ti kangrunaan a makagapu. Dinakamatmi dagiti dadduma a pagilian iti Africa a dinadael ti gubat a nangibunga iti kinapanglaw dagiti umili. Kalpasanna, impalagipmi kadakuada ti sasao a, Maul-ulit dagiti dati pasamak. Immanamongda nga addanto latta krimen, kinaranggas, ken sakit uray no dagiti nangisit ti mangituray iti pagilian. Inukagmi ti Biblia ken impakitami kadakuada a ti Pagarian ti Dios ti kakaisuna a gobierno a makarisut kadagiti parikut ti sangatauan.

Sumagmamano a rabii kalpasanna, nangngegmi ti bunggoy dagiti agtutubo nga agkankanta kadagiti kanta ti wayawaya ken  adda dagiti nakitami nga armado a lallaki. Nauram dagiti kabalbalayan, ken napapatay dagiti tattao. Nalapunoskami iti buteng isu nga immararawkami ken ni Jehova maipaay iti bileg tapno saankami a maupay wenno saan a madadael ti kinatarnawmi gapu kadagiti pangta wenno pammutbuteng. Linaglagipmi met dagiti martir a saan a nangtallikud ken ni Jesus idi naipasidongda iti umasping a kasasaad. (Mat. 10:32, 33) Pagammuan ta adda nagtuktok iti ridawmi a grupo dagiti agtutubo ken adulto. Dida man la nagkablaaw idi umayda agdadawat iti kuarta nga igatangda iti intelezi, maysa nga agas iti Zulu a patienda a makasalaknib ken magatang laeng kadagiti manggagamud. Nagpakaasikami nga agan-anusda ken insaludsodmi, “Iti panagkunayo, umiso ngata ti ar-aramiden dagiti manggagamud a mangitantandudo iti panangpapatay babaen ti panangkulam?” Inyimtuodmi pay: “Ania ngata ti mariknayo no makulam ti ipatpategyo a kabagian?” Immanamongda amin a nasaem dayta. Kalpasanna, inukagmi ti Biblia ket kiniddawmi iti liderda a basaenna no ania ti panangmatmat ti Dios maipapan iti panangkulam, kas nailanad iti Deuteronomio 18:10-12. Idi nabasana dagiti bersikulo, sinaludsodmi iti grupo no ania ti makunada iti dayta. Saanda a nakauni. Ginundawayanmi ti kinaulimekda babaen ti panangisaludsodmi no siasino ti pagtulnoganmi, ni Jehova wenno isuda? Pimmanawda amin nga awan man la ti nasaoda.

Nalasatanmi ti adu a situasion a kas iti daytoy ket napaneknekanmi nga adda iti dasigmi ni Jehova. Kas pagarigan, maysa a rabii, sabali manen a grupo ti immay iti pagtaenganmi tapno dumawat iti kuarta nga igatangda kadagiti armas a “mangsalaknib” kadagiti umili. Inreklamoda a saanda a natalged gapu iti kalabanda a napolitikaan a grupo ken kinunada a ti solusion ket bumalesda babaen ti panangusarda kadagiti napigpigsa nga armas. Kinunada nga agsagabakami no saankami a mangted iti kuarta. Impalagipmi kadakuada ti karta a pinirmaan ti organisasionda a mangpatalged iti kalintegan dagiti tattao ken raemenda ti konsiensia dagiti sabsabali. Sinaludsodmi no kaykayat ti maysa a tao ti matay imbes a salungasingenna ti konstitusion a patpatienna. Wen, kinunada. Kalpasanna, inlawlawagmi nga addakami iti organisasion ni Jehova, a ti Biblia ti “konstitusionmi,” ket ti Biblia kondenarenna ti panangpapatay. Idi agangay, kinuna ti lider ti grupo kadagiti kakaduana: “Maawatak ti takder dagitoy a lallaki. Inlawlawagda a no mausar ti kuarta a mangpasayaat iti ilitayo​—kas iti panangibangon iti pagtaengan para kadagiti lallakay ken babbaket—​wenno no agkasapulan dagiti kaarrubada iti kuarta a pagpaagas, sidadaanda a mangted. Ngem saanda a mangted kadatayo iti kuarta a mausar iti panangpapatay. Kalpasan dayta, timmakderda ket nagiinnalamanokami, ken nagyamankami iti kinaanusda.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 131-134]

Awanan Asawa a Kakabsat a Babbai a 100 a Tawenen nga Agserserbi kas Managipatarus

Adu a kakabsat iti pamilia ti Bethel idiay South Africa ti mangus-usar iti sagutda a kinaawan asawa iti napateg a panagserbi iti Pagarian. (Mat. 19:11, 12) Dagiti sumaganad a tallo a kakabsat a babbai ket nakabusbos iti agdagupen a 100 a tawen a mangipatpatarus kadagiti naespirituan a taraon nga ipapaay “ti matalek ken masirib nga adipen.”​—Mat. 24:45.

Maria Molepo

Naipasngayak iti lugar nga iturturayan ti hepe idiay Molepo iti Limpopo Province ti South Africa. Ni manangko nga Aletta ti nangisuro kaniak iti kinapudno idi ages-eskuelaak pay laeng. Idi nakaturposak, ti maysa pay a manangko, a saan a Saksi ni Jehova, ket sidadaan a mangpaadal kaniak iti kolehio tapno agbalinak a maestra. Pinagkedkedak ti naayat a tukonna gapu ta kayatko ti agserbi ken ni Jehova a kadua da manangko nga Aletta ken Elizabeth, nga agserserbi kas payunir. Nabautisaranak idi 1953 ket iti unos ti innem a tawen, sagpaminsan a maabutko ti oras a makalikaguman kadagiti payunir sakbay a sinuratak ti aplikasion ken pormal a nadutokanak kas regular pioneer idi 1959.

Idi 1964, naawisak iti sanga nga opisina iti South Africa tapno part-time nga agtrabahoak kas managipatarus iti naespirituan a taraon iti pagsasao a Sepedi. Inaramidko daytoy bayat nga intultuloyko ti agserbi kas payunir. Kalpasanna idi 1966, naawisak nga agbalin a miembro ti pamilia ti Bethel iti South Africa. Ti panagserbi iti Bethel ket saan a kas iti ninamnamak. Mailiwak a mangasaba iti tunggal aldaw. Ngem di nagbayag, binalbaliwak ti panangmatmatko babaen ti panangusarko iti malem ti Sabado agingga iti rabii ti Domingo kas panawen ti panagpayunirko, nupay saankon a maab-abut ti oras dagiti  payunir. Napalalo ti ragsakko a mangasaba kadagiti ngudo ti lawas isu a masansan a diak makamakam ti pangrabii iti Sabado ken Domingo. Idi adda baro nga urnos para kadagiti natataengan a babbai a Bethelite, a saandan nga agtrabaho kadagiti agsapa ti Sabado, siraragsak nga inusarko dayta a kanayonan a tiempo para iti panagserbi iti tay-ak.

Bayat ti immuna a walo a tawenko iti Bethel, padak nga agipatpatarus ti kaduak iti kuarto iti maysa a patakder a naisina iti pagtaengan a Bethel. Dagiti agtuturay a nangyetnag iti “apartheid” impalubosda idi damo nga agnaedkami iti lugar nga asideg kadagiti puraw a kakabsat, ngem imparitda daytan idi 1974. Dagiti nangisit a managipatarus a kas kaniak ket napilitan nga agnaed kadagiti lugar a nailatang para kadagiti nangisit. Nakipagnaedak iti maysa a pamilia a Saksi idiay Tembisa ken inaldaw a nagbiaheak iti adayo nga agpapan ken agawid manipud iti Bethel. Idi naibangon ti baro a Bethel idiay Krugersdorp, limmukayen dagiti paglintegan ti gobierno a nangyetnag iti “apartheid,” ket mabalin manen a makipagnaedak iti pamilia ti Bethel.

Agyamanak unay ken Jehova ta tinulongannak a mangitultuloy iti trabahok ditoy Bethel kas managipatarus agingga ita. Pudno a binendisionannak gapu ta inusarko ti sagutko a kinaawan asawa nga agserbi kenkuana ket uray ni adingko nga Annah, pinilina met ti saan a makiasawa ken tagtagiragsakennan ti amin-tiempo a trabaho a panagebanghelio iti napalabas a 35 a tawen.

Tseleng Mochekele

Nayanakak idiay ili ti Teyateyaneng iti pagilian a Lesotho. Relihioso ni nanangko ken kanayon a pilitennak ken dagiti kakabsatko a kumuyog kenkuana iti simbaan. Kagurgurak ti mapan makimisa. Nagbalin a maysa a Saksi ni Jehova ti ikitko ket inranudna ti pammatina ken ni nanangko. Naragsakanak idi saanen a makimismisa ni nanangko, ngem inyaleng-alengko ti kinapudno gapu ta kaay-ayok ti lubong ken dagiti ituktukonna a paglinglingayan.

  Nageskuelaak idiay Johannesburg idi 1960. Idi pimmanawak idiay balaymi, impakpakaasi ni nanangko, “Pangngaasim, Tseleng, ta inton addaka idiay Johannesburg, birokem dagiti Saksi ken ikagumaam ti agbalin a maysa kadakuada.” Idi damo a nakadanonak idiay Johannesburg, naayatanak kadagiti amin nga oportunidad a mangtagiragsak kadagiti paglinglingayan. Ngem idi napaliiwko a naimbag ti kabibiag dagiti tattao, nasdaawak ta naigamerda iti seksual nga imoralidad. Idi agangay, nalagipko ti imbaga ni nanangko ken inrugik ti timmabuno kadagiti gimong dagiti Saksi ni Jehova idiay Soweto. Malagipko pay ti inkararagko idi damok ti nakigimong, “Tulongannak, Jehova, ta kayatko ti agbalin a maysa kadagiti Saksim.” Di nagbayag, inrugikon ti makiraman iti ministerio ket nabautisaranak iti Hulio iti dayta met la a tawen. Idi naturposko ti panageskuelak, nagsubliak ken ni nanangko idiay Lesotho. Iti dayta a tiempo, isu ket nabautisaran metten.

Idi 1968, naawisak iti sanga nga opisina iti South Africa kas amin-tiempo a managipatarus iti pagsasao a Sesotho. Adu a tawen nga intungpalko daytoy nga annongen bayat nga agnanaedak iti pagtaengan ni nanangko. Kabayatan dagiti narigat a tiempo, insingasingko iti pamiliak nga isardengkon ti amin-tiempo a panagserbik ket mangbirokak iti trabaho a pangsuportarko kadakuada. Saan nga immanamong ni nanangko ken ni Liopelo, ti kaubingan a kabsatko a babai a bautisado. Apresiarenda unay ti pribilehio a mangsuporta kaniak iti annongek kas amin-tiempo a managipatarus.

Idi 1990, nagbalinak a kameng ti pamilia ti Bethel iti South Africa iti baro a pasilidad ti sanga iti Krugersdorp, a nangitultuloyak iti pribilehiok kas managipatarus. Diak pagbabawyan ti desisionko nga agtalinaed nga awanan asawa. Imbes ketdi, agyamanak unay ken ni Jehova ta pinaraburannak iti naragsak ken napnuan kaipapanan a biag.

Nurse Nkuna

Naipasngayak iti makin-amianan a daya a deppaar ti South Africa iti ili ti Bushbuckridge. Kas maysa a Saksi ni Jehova, pinadakkelnak ni nanangko iti kinapudno bayat nga agtartrabaho iti amin-tiempo kas pangnayon iti masapsapulan ni  tatangko. Insuro kaniak ni Nanang no kasano ti agbasa sakbay pay nga ageskuelaak. Daytoy ti nakatulong kaniak a makiraman iti trabaho a panangasaba kadagiti aldaw ti lawas a kadua ti nataengan a kabsat a maysa a regular pioneer. Nakapuy ti panagkitana, isu a nakatulong iti ministeriona ti kinalaingko nga agbasa. Uray idi ages-eskuelaakon, intultuloyko ti kumuyog kenkuana iti panagserbi iti tay-ak kadagiti malem. Ti pannakitimpuyogko kadagiti agserserbi iti amin a tiempo ti nangitukit iti panagayatko iti ministerio. Maragsakanak no makitak dagiti tattao a dumasig iti kinapudno. Idi agtawenakon iti agarup sangapulo, inkararagko ken Jehova ti tarigagayko a mangbusbos iti biagko nga agserbi iti amin-tiempo iti trabaho a panangasaba. Nabautisaranak idi 1983 ken nagtrabahoak iti sumagmamano a tawen tapno maasikasok dagiti pisikal a kasapulan ti pamiliak. Tapno sigurado a diak mapatanor ti panagayat iti kuarta nga isu ti lapped iti panangragpatko iti kalatko nga agserbi iti amin-tiempo, kiniddawko ken ni nanangko nga isu ti mangiggem iti sueldok. Kalpasanna idi 1987, nagikkatak iti trabahok idi naaprobaran ti aplikasionko nga agbalin kas managipatarus iti pagsasao a Zulu iti pamilia ti Bethel iti South Africa.

Adu a rag-o ti inyeg kaniak ti panagserbi iti Bethel uray awan ti asawak. Dagiti komento a maipapaay iti panangusigmi iti teksto tunggal agsapa ti nakatulong kaniak a mangparang-ay iti ministeriok iti tay-ak. Ti panagserbi a sisisinged kadagiti padak nga agdaydayaw a nagduduma ti kinataona ti nakatulong kaniak a mangpasayaat iti personalidadko kas Kristiano. Pudno nga awan ti anakko, ngem adu ti annak ken appokok iti naespirituan a mabalin nga awan koma no nakiasawaak ken naaddaanak iti bukodko a pamilia.

Bayat ti napinget a panagserbida iti Bethel kas managipatarus, addan 36 nga indibidual a natulongan dagitoy a tallo nga awanan asawa a kakabsat a babbai a nagbalin a dedikado, bautisado nga agdaydayaw ken Jehova.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 146, 147]

Nangayed a Bantay

Agarup 1,050 kilometro ti kaatiddog ti Drakensberg Moun- tain a nangtaraigid iti South Africa. Nupay kasta, ti pannakabeddeng ti KwaZulu-Natal ken Lesotho ti kangayedan a pasetna. Masansan a maawagan daytoy kas ti Switzerland iti South Africa.

Dagiti narigat a sang-aten a tapawna​—kas iti nalawa a Sentinel; ti patag, napeggad a Monk’s Cowl; ken ti delikado a Devil’s Tooth a napasdok dagiti bakrasna​—ti kaay-ayo dagiti umuuli iti bantay. Napeggad a sang-aten dagita a bantay. Nupay nasang-at ti sumagmamano a desdes nga agturong iti nangato a derraas, natalged dagitoy uray no awan dagiti espesial nga alikamen a pagkalay-at. Siempre, nasken a tungpalen dagiti pagannurotan iti isasang-at kadagiti bantay. Napateg ti naimeng a kawes, tolda, ken taraon. Iti rabii, nakalamlamiis ken nakaparparas iti nangato a derraas.

Tunggal tawen, rinibu nga agdaldaliasat iti kabambantayan, agkamkampo, ken umuuli iti bantay ti mapan agaliwaksay ken mangpanaw kadagiti narugit a siudad tapno lumang-abda iti presko nga angin iti bantay, uminom iti makapabang-ar ken nasam-it a danumna, ken mangtagiragsak iti kinangayed ti bantay.

[Ladawan]

Lamina iti bato nga inaramid dagiti Katutubo

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 158, 159]

Naispal Manipud iti Espiritismo ken Poligamia

ISAAC TSHEHLA

NAYANAK 1916

NABAUTISARAN 1985

ABABA A PAKASARITAANNA Naupay iti Kakristianuan, ken nabaknang a manggagamud sakbay a naammuanna ti kinapudno.

NI Isaac ken ti tallo a gagayyemna​—da Matlabane, Lukas, ken Phillip—​ket dimmakkel idiay Sekhukhune Mountains iti amianan a daya a deppaar ti South Africa. Inkeddeng dagitoy nga uppat nga agtutubo a lallaki ti agikkat iti Apostolic Church gapu iti panaginsisingpet a nakitada kadagiti kameng ti simbaan. Binirokda ti pudno a relihion ngem idi agangay, awanen ti komunikasionda iti maysa ken maysa.

Nagbalin a Saksi ni Jehova ti tallo kadagiti uppat nga aggagayyem, kasta met dagiti assawada. Ngem ania ti napasamak ken ni Isaac? Sinurotna ti addang ni tatangna, a pagaammo kas manggagamud. Kayat ni Isaac ti agbirok iti kuarta, ket bimmaknang. Sangagasut ti bakana ken adu ti kuartana iti banko. Kas iti gagangay nga ar-aramiden dagiti babaknang, dua ti asawa ni Isaac. Kabayatanna, inkeddeng ni Matlabane a biroken ni Isaac ken ipakita kenkuana no kasano nga isuda a tallo a gagayyemna ket nabirokanda ti pudno a relihion.

Naragsakan ni Isaac a nakakita manen ken ni Matlabane ken sigagagar a mangammo no apay a nagbalin a Saksi ni Jehova dagiti nabayagen a gagayyemna. Nayadalan iti Biblia ni Isaac babaen ti broshur a Tagiragsakenyo ti Biag nga Agnanayon Ditoy Daga! Ti maika-17 a ladawan iti lokal nga edisionda ipakitana ti maysa a manggagamud nga Afrikano a mangipalpalladaw kadagiti tulang tapno mapugtuanna ti sungbat ti saludsod ti klientena. Nasdaaw ni Isaac a nakaammo manipud iti naisitar a teksto, ti Deuteronomio 18:10, 11, a saan a makaay-ayo iti Dios dagiti kasta nga espiritistiko nga aramid. Nariribukan iti maika-25 a ladawan ta maipapan dayta iti mannakikamalala a lalaki ken dagiti assawana. Iti ladawan, nadakamat ti teksto nga 1 Corinto 7:1-4 a mangipakita a saan a mabalin nga adu ti asawa ti pudno a Kristiano.

Sigagagar ni Isaac a nagtulnog iti Kasuratan. Iti edad nga 68, insinana ti maikadua nga asawana sa inkasarna ti immuna nga asawana a ni Florina. Insardengna pay ti aggamud ken imbellengna dagiti tulang nga us-usarenna nga agipadto. Naminsan, bayat ti panagadal ni Isaac iti Biblia, adda simmangpet a dua a klientena a naggapu iti adayo a lugar. Immayda tapno bayadanda ti 550 rand ($140, U.S., iti dayta a tiempo) nga utangda gapu iti serbisiona kas manggagamud. Saan nga inawat ni Isaac ti kuarta ken kinasabaanna dagiti lallaki, nga inlawlawagna nga insardengnan ti dati nga aramidna ken agad-adal itan iti Biblia nga addaan iti panggep nga agbalin kas maysa a Saksi ni Jehova. Di nagbayag, natungpal ti tarigagay ni Isaac. Nabautisaranda ken ni Florina idi 1985. Kalpasan ti sumagmamano a tawen, ni Isaac, nga agtawen itan iti 90, ket agserserbin kas panglakayen iti kongregasion Kristiano.

 [Tsart/Graph iti panid 124, 125]

DAGITI PASAMAK ITI PANAGLABAS DAGITI TAWEN​—South Africa

1900

1902 Simmangpet idiay South Africa dagiti naibatay iti Biblia a literatura.

1910 Impasdek ni William W. Johnston ti sanga nga opisina idiay Durban.

1916 Naisangpet ti “Photo-Drama of Creation.”

1917 Ti sanga nga opisina ket nayakar idiay Cape Town.

1920

1924 Adda naipatulod a pagimprentaan idiay Cape Town.

1939 Damo a nayimprenta ti Consolation iti pagsasao nga Afrikaans.

1940

1948 Naibangon ti Kingdom Hall idiay asideg ti Cape Town.

1949 Nayimprenta ti Pagwanawanan iti pagsasao a Zulu.

 1952 Naileppas ti baro a Bethel idiay Elandsfontein.

1979 Naipasdek ti TKS rotary offset press.

1980

1987 Naibangon idiay Krugersdorp ti baro a Bethel; napalawa idi 1999.

2000

1992 Naipatakder idiay Soweto ti immuna a Kingdom Hall a napartak ti pannakaibangonna.

2004 Napalawa ti pagimprentaan. Maus-usaren a pagimprenta ti MAN Roland Lithoman rotary press.

2006 Ti kangatuan a bilang dagiti agibumbunannag ket 78,877.

[Graph]

(Kitaem ti publikasion)

Dagup Dagiti Agibumbunannag

Dagup Dagiti Payunir

80,000

40,000

1900 1920 1940 1980 2000

 [Tsart/Dagiti Ladawan iti panid 148, 149]

Adu a Lenguahe

Ti pagimprentaan idiay South Africa iyim-imprentana “Ti Pagwanawanan” iti 33 a lenguahe.

 Nagduduma nga Uso

Makitam idiay Africa ti nagduduma a kolor ti lupot ti tunggal puli, alahas, ken dagiti disenio ti tela.

Zulu

KABLAAW “Sanibona”

PAGSASAO TI 10,677,000 *

AGIBUMBUNANNAG 29,000 *

Sesotho

KABLAAW “Lumelang”

PAGSASAO TI 3,555,000

AGIBUMBUNANNAG 10,530

Sepedi

KABLAAW “Thobela”

PAGSASAO TI 4,209,000

AGIBUMBUNANNAG 4,410

Tsonga

KABLAAW “Xewani”

PAGSASAO TI 1,992,000

AGIBUMBUNANNAG 2,540

Xhosa

KABLAAW “Molweni”

PAGSASAO TI 7,907,000

AGIBUMBUNANNAG 10,590

Afrikaans

KABLAAW “Hallo”

PAGSASAO TI 5,983,000

AGIBUMBUNANNAG 7,510

Tswana

KABLAAW “Dumelang”

PAGSASAO TI 3,677,000

AGIBUMBUNANNAG 4,070

Venda

KABLAAW “Ri a vusa”

PAGSASAO TI 1,021,800

AGIBUMBUNANNAG 480

[Footnote]

 [Ladawan iti panid 66]

[Ladawan iti panid 71]

Kayo a “yellowwood”

[Ladawan iti panid 74]

Ni Stoffel Fourie

[Ladawan iti panid 74]

“Studies in the Scriptures”

[Ladawan iti panid 74]

Ni William W. Johnston ken ti Kongregasion ti Durban, 1915

[Ladawan iti panid 74, 75]

Ni Johannes Tshange ken ti pamiliana

[Ladawan iti panid 75]

Ti immuna a sanga nga opisina ket naipasdek iti bassit a siled iti daytoy a patakder

[Ladawan iti panid 77]

Ni Japie Theron

[Ladawan iti panid 79]

Ni Henry Myrdal

[Ladawan iti panid 79]

Ni Piet de Jager

[Ladawan iti panid 82]

Ni Henry Ancketill, 1915

[Ladawan iti panid 82]

Da Grace ken David Taylor

[Ladawan iti panid 82]

Daytoy a bokleta idi 1931 ket naglaon iti resolusion maipapan iti panangawat iti nagan a Saksi ni Jehova

[Dagiti Ladawan iti panid 84]

Ti pamilia ti Bethel idiay Cape Town idi 1931, agraman da George ken Stella Phillips

[Ladawan iti panid 87]

Panagirekord iti lenguahe a Xhosa

[Ladawan iti panid 87]

Ni Andrew Jack ken ti pagimprentaan a Frontex, 1937

[Ladawan iti panid 87]

Ti damo a “Consolation” ken “Ti Pagwanawanan” iti Afrikaans

[Ladawan iti panid 90]

Dagiti delegado iti asamblea idiay Johannesburg, 1944

[Ladawan iti panid 90]

Panangibunannag iti palawag babaen kadagiti plakard, 1945

[Ladawan iti panid 90]

Da Frans Muller ken Piet Wentzel a nakabitbit iti ponograpo, 1945

[Ladawan iti panid 95]

Ni Gert Nel, nga adipen dagiti kakabsat, 1943

[Ladawan iti panid 95]

Panangasaba kadagiti away, 1948

[Ladawan iti panid 99]

Ni Andrew Masondo ken ti maikadua nga asawana a ni Ivy

[Ladawan iti panid 99]

Da Luke ken Joyce Dladla

[Ladawan iti panid 99]

Ti immuna a “Pagwanawanan” iti Zulu

[Ladawan iti panid 102]

Ti ulidan ni Velloo Naicker ket nakatulong kadagiti 190 a kameng ti pamiliana nga umawat iti kinapudno

[Dagiti Ladawan iti panid 102]

Ni Gopal Coopsammy idi agtawen iti 21 ken ita a kaduana ti asawana a ni Susila. Sangagasut ket limapulo a tattao ti natulongandan nga agdedikar

[Ladawan iti panid 104, 105]

Ni Isabella Elleray

Ni Doreen Kilgour

[Ladawan iti panid 108, 109]

orihinal, 1952

Bethel, Elandsfontein, 1972

 [Dagiti Ladawan iti panid 110]

Dagiti Tampok iti Kombension

(Ngato) Pannakairuar ti libro a “Children,” 1942; (tengnga) dagiti kandidato iti bautismo, 1959; (baba) Dagiti kakabsat a Xhosa inabrasada dagiti delegado babaen ti maysa a koro, 1998

3,428 ti nabautisaran idi napan a tawen!

[Ladawan iti panid 120]

Ni Elijah Dlodlo a nangibtur iti pannakasapsaplit

[Ladawan iti panid 121]

Ni Florah Malinda, a regular pioneer. Siuulpit a napapatay ti anakna a babai

[Ladawan iti panid 122]

Ni Moses Nyamussua a pinapatay ti bunggoy dagiti managderraaw

 [Dagiti Ladawan iti panid 140, 141]

Napartak a Panagibangon Kadagiti Kingdom Hall

Ti kongregasion idiay Kagiso a natulongan a maaddaan iti baro a lugar a pagdaydayawan

Ti dati a Kingdom Hall

Pannakaibangon ti baro a Kingdom Hall

 Ti baro a Kingdom Hall

Ti Rathanda a Kongregasion idiay Heidelberg ipatpategda ti baro a Kingdom Hall-da

Adda 7,207 a Kingdom Hall a naibangonen iti 37 a pagilian iti Africa, 3,305 pay ti maibangon!

[Ladawan iti panid 147]

Ti pamilia a Rossouw ita

 [Ladawan iti panid 150]

Ti Assembly Hall idiay Midrand

[Ladawan iti panid 155]

Pangsaranay idiay Zimbabwe, 2002

[Ladawan iti panid 155]

Naipaay ti “software” ti kompiuter a tumulong kadagiti agipatpatarus

 [Dagiti Ladawan iti panid 156, 157]

 Sanga nga Opisina ti South Africa, 2006

Pasdek a pagtaengan ken pagopisinaan, baro a pagimprentaan, ken ti Shipping Department

[Dagiti Ladawan iti panid 156, 157]

Ti Komite ti Sanga

Ni Piet Wentzel

Ni Loyiso Piliso

Ni Rowen Brookes

Ni Raymond Mthalane

Ni Frans Muller

Ni Pieter de Heer

Ni Jannie Dieperink

[Dagiti Ladawan iti panid 161, 162]

Namibia

Da William ken Ellen Heindel

Da Coralie ken Dick Waldron, 1951

Ti opisina idiay Namibia nga ayan dagiti agipatpatarus

[Dagiti Ladawan iti panid 167]

Lesotho

(Ngato) Ni Abel Modiba bayat ti panagserbina iti sirkito; (kannawan) dagiti agnanaed iti kueba inaribungbonganda ti misionero; (kannigid) Da Per-Ola ken Birgitta Nygren

 [Dagiti Ladawan iti panid 168]

Botswana

Dagiti agassawa a Thongoana kaskasabaanda ti aglaklako iti igid ti kalsada

Panangasaba kadagiti kalapaw

[Dagiti Ladawan iti panid 170]

Swaziland

Da James ken Dawne Hockett

Panangiranud iti kinapudno iti pagtagilakuan, Mbabane

[Dagiti Ladawan iti panid 170]

St. Helena

Nairingpas ti kampania a panagiwaras iti “Kingdom News” iti maysa laeng nga aldaw; (baba) ti puerto a siudad ti Jamestown

[Ladawan iti panid 175]

Ti 1993 nga international a kombension