Dagiti Pagilian ti Dati a Yugoslavia

TI PAGILIAN a pagaammo idi a Yugoslavia ket maysa a makapainteres a rehion gapu iti kinanadumaduma dagiti adda dita. Nagdudupudop dita dagiti kultura, lenguahe, ken relihion gapu ta adda iti amiananna ti Makintengnga ken Makindaya a Europa, adda iti abagatanna ti Grecia ken Turkey, ken adda iti laudna ti Italia. Ngem para iti adu, dagiti panagdadangadang ken riribuk ti malaglagipda maipapan iti Yugoslavia. Gapu kadagiti pasamak a kas iti pannakapapatay ni Archduke Francis Ferdinand idi 1914 ken ti panangpaksiat kadagiti sabali a puli kadagiti kallabes a tiempo, nakapasar dayta a paset ti Balkan Peninsula iti kasta unay a riribuk. Bayat a nagdadangadang dagiti tattao iti dayta a rehion tapno agbalinda nga independiente, dagiti teritoriana nagbalinda a pagpagilian. Nagangayanna, nabingbingay ti Yugoslavia ket masarakan itan iti dati a teritoriana ti Bosnia ken Herzegovina, Croatia, Macedonia, Montenegro, Serbia, ken Slovenia.

Iti laksid daytoy a riribuk iti politika, puli, ken relihion, adda met nagsayaat a salaysay​—maysa a pakasaritaan ti ayat, panagkaykaysa, ken panagtalek. Dagiti Saksi ni Jehova ditoy napagballigianda dagiti panangidumduma ken guranggura a nangdidigra kadagiti pagilian ti Balkan. Ti panagkaykaysada iti laksid ti agduduma a kulturada, ket resulta ti kinasungdoda iti natantan-ok a gobierno​—ti Pagarian ti Dios.

TI NANGRUGIAN

Kasano a nangrugi ti trabaho dagiti adipen ni Jehova iti daytoy a lugar? Rugiantay ti salaysay iti agtutubo a barbero nga agnagan iti Franz Brand (Aleman a nagan), maysa  a katutubo iti makin-amianan a rehion ti Yugoslavia a maawagan iti Vojvodina. Napan idiay Austria ni Franz tapno agsapul iti panggedanna. Bayat ti kaaddana sadiay, naammuanna ti kinapudno, ket idi 1925 inyawidna dayta. Nakitimpuyog iti maysa a bassit a grupo a mangbasbasa ken mangus-usig kadagiti katulongan iti panagadal iti Biblia a maawagan Studies in the Scriptures, nga impatulod dagiti kakabagianda idiay Estados Unidos.

Nabigbig ti grupo a kasapulan a mangasabada, isu a dua a bokleta a mangilawlawag kadagiti pannursuro ti Biblia ti naipatarus iti lenguahe a Serbiano. Makapaladingit ta sakbay a naiwaras dagita a bokleta, simmarungkar kadakuada ti maysa a prominente a kabsat a timmalikud iti organisasion ket nangbuangay iti bukodna a sekta. Ni laeng Franz ti saan a naallukoy a mangpanaw kadagiti Estudiante ti Biblia.

Kalpasan dayta, immakar ni Franz idiay Maribor, Slovenia, ket sadiay a nagtrabaho kas barbero. Kinasabaanna ti makinkukua iti barberia a ni Richard Tautz a nangawat iti kinapudno. Inusar da Franz ken Richard ti barberia kas sentro ti panangasabada, ket nabirngasanda kas dagiti barbero a manamati iti Biblia. Sipapasnek a nagimdeng dagiti pukpukisanda ta dida la ketdi makakuti wenno makasao bayat a makiskiskisan ti tengngedda iti labahas! Ti dua kadagiti nagpapukis kadakuada ket da Ðuro Džamonja a maysa a politiko ken ni Rudolf Kalle nga akinkukua iti pagtarimaanan iti makinilia. Napartak a rimmang-ay da Ðuro ken Rudolf ket di nagbayag nabautisaranda. Insardeng ni Ðuro ti panagpolitika ket timmulong a nangipasdek iti The Lighthouse Society of Bible Students in the Kingdom of Yugoslavia. Daytoy a  legal a korporasion ti nakatulong kadagiti kakabsat tapno siwawaya a makakasaba ken makapaggigimongda.

RIMMAYRAY TI INTERES GAPU ITI “PHOTO-DRAMA”

Idi 1931, dua a kakabsat ti imbaon ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Switzerland tapno ipabuyada ti “The Photo-Drama of Creation” kadagiti dadakkel a siudad iti intero a Yugoslavia. Napumpunno dagiti nagpabuyaanda gapu kadagiti tattao a sipapasnek a dimngeg bayat nga impresentar ni Ðuro ti mabuya. Pinarayray ti “Photo-Drama” ti panaginteres iti kinapudno iti Biblia iti intero a pagilian. Kabayatanna, idiay Maribor, nangangay dagiti kakabsat kadagiti gimong agpadpada iti lenguahe nga Sloveniano ken Aleman. Idiay Zagreb ken kadagiti kabangibang a lugar, adda met dagiti nagtataripnong tapno pagsaritaanda dagiti publikasion a naipatarusen iti Croatiano.

Simmaganad, inkeddeng dagiti kakabsat nga ipatarus Ti Pagwanawanan iti Sloveniano ken Croatiano, banag a narigat nga aramiden idi a tiempo. Kalpasan a maipatarus ti magasin, imakinilia dayta ti maysa a kabsat a babai, nga agusar iti karbon a makapataud laeng iti 20 a kopia kada agimakinilia. Idi addan nagun-odan a mimeograpo, addan 200 a kopia  Ti Pagwanawanan a mapatpataud iti kada panangusar iti mimeograpo.

Aglugan dagiti kakabsat a lallaki ken babbai iti tren tapno makapanda iti nadumaduma a paset ti Yugoslavia ket usarenda dagita a magasin iti panangasabada. No dadduma, agarkila dagiti kakabsat idiay Slovenia iti trak nga awanan iti atep ken mangtangdanda iti drayber a saan a Saksi a mangitulod kadakuada iti lugar a pangasabaanda. Agmalmalem nga aguray ti drayber agingga a malpasda. Idi un-unana, saan a nasanay dagiti mangiwarwaragawag iti Pagarian, isu a no dadduma saan a nataktika ti panangidanonda iti mensahe; ngem binendisionan ni Jehova dagiti panagreggetda babaen ti panangtulongna kadakuada a mangsapul kadagidiay “siuumiso nga agannayas iti agnanayon a biag.”​—Ara. 13:48.

“Nangngegko ti kinapudno idi 1931 manipud ken ikitko a Terezija Gradič, ken iti asawana a ni Franc,” kinuna ni Franc Sagmeister. “Maysa ni Franc Gradič kadagiti kaunaan nga agibumbunannag idiay Slovenia. Nupay kasta unay ti panangbusorna iti relihion, sigagagar a rinugianna a basaen ti Biblia. Natignayak iti dayta, isu a kinaduaak ida a nagadal iti Biblia. Iti  laksid ti ibubusor ti pamiliak, kayatko nga iranud ti kabbaro a pannakaammok. Idi naammuan dayta ti padi iti parokia, dagus a kiniddawna nga agsaritakami. Imbagana a diak mabalin ti maaddaan iti Biblia gapu ta diak matarusan dayta. Nagkedkedak a mangited iti Bibliak kenkuana. Idi natay ni tatangko, inasitgannak ti padi iti kalsada a makaung-unget gapu ta diak man la nagbayad iti uray maysa laeng a pamisa para iti ipupusay ni tatangko. Imbagak kenkuana, ‘Mayatak nga agbayad iti ginasut, uray pay rinibu a pamisa, no la ketdi ta makatulong dayta ken tatangko.’

“‘Siempre a, makatulong!’ kinuna ti padi.

“‘No adda ni Tatang idiay langit,’ kinunak, ‘saanna a kasapulan ti pamisa, ket no adda idiay impierno, saanna met la a kasapulan dayta.’

“‘Ngem kasanon no adda ni tatangmo idiay purgatorio?’ impetteng ti padi.

“‘Apo padi,’ kinunak, ‘pagaammom nga adu ti sanikuak. Nakasaganaak uray ita a mapan iti abogado tapno ipanaganko kenka ti amin a sanikuak no mapaneknekam kaniak maibatay iti Biblia a ti tao ket addaan iti imortal a kararua nga agtultuloy a sibibiag kalpasan ti ipapatay, nga adda impierno ken purgatorio, ken ti Dios ket maysa a kita ti Trinidad.’

“Minulagatannak sa nangsindi iti sigarilio ket pimmanawen.”

PANANGASABA DAGITI PAYUNIR

Idi dekada 1930, nangrugi a simmilnag idiay Yugoslavia ti lawag ti kinapudno gapu kadagiti nareregta a lallaki ken babbai. Idiay Maribor, Slovenia, kas pagarigan, da Grete Staudinger, Katarina Konečnik, ken idi agangay ni Karolina Stropnik, nagpasalistada iti naawagan idi a “vacation pioneer service.” Iti adayo nga abagatan idiay Mostar, ti kangrunaan nga ili ti Herzegovina, maysa a konduktor ti orkestra nga agnagan Alfred Tuček ti nakabigbig iti kinapudno ket nangrugi nga agpayunir. Ni Dušan Mikić, a taga-Zagreb, Croatia, nga agtawen iti 23 ket nakagun-od iti bokleta a Where Are the Dead?  Napartak met a rimmang-ay, nabautisaran, sa nangrugi a nagpayunir. Di nagbayag, immadu dagiti payunir gapu iti isasangpet dagiti naregta nga Aleman a kakabsat a lallaki ken babbai.

Bayat nga agramramut ti kinapudno idiay Yugoslavia, maiparparit met dayta idiay Alemania. Inyurnos ti sanga nga opisina idiay Switzerland a mangibaonda idiay Yugoslavia iti agarup 20 nga aduan kapadasan a payunir a kas kada Martin Poetzinger, Alfred Schmidt, Vinko ken Josephine Platajs, kasta met da Willi ken Elisabeth Wilke. Nupay saanda a makapagsao iti Sloveniano wenno Serbo-Croatiano, situtured a nangasaba dagitoy a managsakripisio a payunir babaen ti panagusarda kadagiti testimony card, isu nga ad-adda idin a posible ti irarang-ay.

DAGITI KARIT TI PANAGPAYUNIR

Ti regtada maipaay ken Jehova ken ti ayatda kadagiti tattao ti nakatulong kadagiti payunir tapno mapagballigianda dagiti parikutda agpadpada iti lenguahe ken kinakurang ti kuarta. Narigat met ti agakar-akar iti nagduduma a lugar. Gagangayen kadagiti payunir ti pannagna iti 40 a kilometro iti narigat a dalan bayat ti dakes a paniempo tapno madanon dagiti nasulinek a purok. Kinuna ti maysa a payunir a babai a tapno agbayag dagiti sapatosna, nagsakasaka a nagna iti pinuronpurok. Ni Martin Poetzinger, a nagbalin idi agangay a kameng ti Bagi a Manarawidwid, siraragsak a nalagipna ti tiempo a panagdaliasatna iti aw-away a napno ti kadayna iti literatura bayat a nangasaba iti amin a dumngeg.

Limmag-an ti parikut iti transportasion idi adda kabsat idiay Switzerland a gimmatang ken nangidonar kadagiti bisikleta para kadagitoy a matalek a payunir. Nausar iti ministerio dagidi a bisikleta iti pinulpullo a tawen.

Nupay mabigbigbig ti kinamanagpadagus dagiti umili ti Yugoslavia, naidadanes dagiti payunir gapu iti ibubusor ti dadduma a relihion. Nabileg ti impluensia dagiti padi kadagiti pasurotda, nangruna kadagiti babbabassit a purok. No dadduma,  durogan dagiti padi dagiti ages-eskuela nga ubbing tapno surotenda dagiti payunir sada uboren dagitoy. Uray ti klero dinuroganda met dagiti autoridad a mangriribuk kadagiti payunir, mangkompiskar kadagiti literaturada, ken mangarestar kadakuada.

Naminsan, bayat ti panangasabana iti adayo a purok idiay Croatia, nakangngeg ni Willi Wilke iti napigsa a laaw manipud iti plasa. Addada sadiay ken baketna, agraman ti sabali pay a payunir a ni Grete Staudinger, ket mangituktukonda iti bokleta a Righteous Ruler, nga iti akkubna nailadawan ni Jesu-Kristo. “Idi makaasidegak,” kinunana, “nakigtotak idi makitak a nalikmuten ni baketko iti makapungtot a bunggoy ti agarup 20 a tattao a nagtagiarmas iti kumpay. Iti asideg, adda sabali a grupo a mangur-uram kadagiti bokletatayo.”

Saan nga ammo dagiti payunir no apay a kasta unay ti pungtot dagitoy a napakumbaba a pumurok, ken saan unay a makapagsao ni Sister Wilke iti lenguaheda isu a saanna a maisaludsod no apay. Ngem makaawat ken nalaing nga agsao ni Grete iti Aleman ken kadagiti lenguahe iti dayta a lugar. Immasideg ket inyimtuodna, “Gagayyem, apay a kasta unay ti pungtotyo?”

Dandani naggigiddanda amin a nangisungbat iti: “Saanmi a kayat ni Ari Peter!”

“Uray dakami, saanmi met a kayat,” kinuna ni Grete.

Gapu iti dayta, intudo dagiti tattao ti ladawan iti bokleta sada inyimtuod, “Apay ngarud nga isu ti ikamkampaniayo?”

Naawatanen ni Grete ti makagapu. Makatawen sakbay dayta, idi 1934, napapatay ni Ari Alexander I ti Yugoslavia, ket ti anakna a ni Peter ti sumukat nga agtugaw iti trono. Ngem dagiti pumurok kaykayatda ti maaddaan iti bukodda a gobierno imbes nga agpasakupda iti agturay manipud Serbia. Impagarup dagiti pumurok a ti ladawan ni Jesu-Kristo ket ladawan ni Ari Peter!

Nalawlawagan ti di panagkikinnaawatan, ket naan-anay a naikasaba ti maipapan iti Ari a ni Jesu-Kristo. Dagidiay  nanguram kadagiti bokletada kayatda ti maaddaan manen iti kopia. Siraragsak a pinanawan dagiti payunir ti purok ket nariknada ti pannalaknib ni Jehova.

Nasken a sipapanunot met dagiti payunir kadagiti lokal a kostumbre. No mangasabada kadagiti purok idiay Bosnia nga ad-adu ti Muslim, nasken nga agannadda tapno saanda a masair dagiti umili. Kas pagarigan, ti panangmatmat iti maysa a naasawaan a babai ket mabalin a panggapuan ti panagatap ni lakayna.

Manmano idi dagiti kongregasion ken grupo iti pagilian. Isu a kalpasan ti panangasaba iti agmalmalem iti adayo a purok, nagrigat no dadduma ti agsapul iti pakidagusan iti rabii. Gapu ta bassit ti kuarta dagiti payunir, saanda a makaabang iti nasayaat a pagdagusan. Kinuna ni Josephine Platajs: “Iti maysa a purok, awan ti nangpadagus kadakami gapu ta  mabutengda iti Katoliko a padi. Nasipngeten idi panawanmi ti purok. Iti iruruarmi iti purok, adda nakitami a dakkel a kayo a naaplagan ti sirokna kadagiti nagango a bulbulong​—dayta ti nagdagusanmi iti nagpatnag! Pinagpungananmi ti bag a nakaikargaan dagiti murengmi, ken tinalian ni lakayko ti bisikleta sana inggalut iti lipaylipayna. Idi makariingkami kabigatanna, nakitami nga adda bubon iti asideg ti nagturoganmi, isu nga adda pinagdigusmi. Saannakami laeng a sinalakniban ni Jehova no di ket impaayna pay dagiti material a kasapulanmi.”

Nabigbig dagitoy a payunir ti panangaywan kadakuada ni Jehova uray kadagiti babassit a banag. Ti pakaseknanda ket ti panangisaknap iti naimbag a damag saan a ti personal a pagnam-ayanda.

IYAALLATIW ITI MACEDONIA

Da Alfred ken Frida Tuček, nga agpada a payunir, ginundawayanda nga inrakurak ti mensahe ti Pagarian bayat ti panagdaliasatda manipud Slovenia nga agturong iti Bulgaria. Iti ili ti  Strumica, Macedonia, kinasabaanda ni Dimitar Jovanovič nga akinkukua iti maysa a paglakuan, ken pinabulodanda iti literatura. Kalpasan ti makabulan, idi nakasangpetdan manipud Bulgaria, simmarungkarda manen kenkuana. Idi naammuanda a saanna a binasa ti literatura, kiniddawda nga isublina dayta tapno maited iti sabali a mangipateg iti dayta. Dayta ti nangtignay ken Dimitar a mangammo no apay a napateg ti literatura. Impakpakaasina a maikkan koma iti sabali pay a gundaway tapno mabasana dayta. Idi nabasana, nabigbigna a nasarakannan ti kinapudno, ket nagbalin a kaunaan a nabautisaran a Saksi ni Jehova idiay Macedonia.

Kalpasanna, inranud ni Dimitar ti kinapudno iti agkabsat a da Aleksa ken Kosta Arsov. Di nagbayag, tallon ti Saksi idiay Macedonia. Nangrugida a mangasaba babaen ti panagusarda kadagiti magasin, ponograpo, ken nairekord a sermon. Maysa kadagiti magasin ti nakadanon iti ministro ti Evangelical Methodist, ket intedna ken Tušo Carčev, maysa a nasaririt nga agtutubo a lalaki a kameng ti simbaanna. Nagustuan ni Tušo ti nabasana isu a ginuyugoyna ti ministro tapno mangted iti ad-adu pay a magasin. Di nagbayag, naammuan ni Tušo a saan a rumbeng a mabayadan ti maysa no ikasabana ti naimbag a damag. Gapu iti gagarna, imbagana dayta iti ministro, ket kas resultana, saanen a nangted ti ministro kadagiti magasin. Nakita ni Tušo kadagiti magasin ti adres ti sanga nga opisina iti Maribor ket nagsurat tapno agkiddaw a mapatulodan kadagiti magasin. Ti opisina tinudinganna da Dimitar,  Aleksa, ken Kosta a mangsarungkar ken Tušo. Di nagbayag, nabuangay ti maysa a grupo.

Idi 1935, ti sanga nga opisina idiay Maribor, Slovenia ket nayakar idiay Belgrade, Serbia a kabesera ti Yugoslavia. Nadutokan da Franz Brand ken Rudolf Kalle kas manangaywan.

NAIPARIT TI TRABAHO

Ti kinaregta dagiti kakabsattayo idi a panawen ket paneknekan ti broshur nga impablaak ti Iglesia Katolika idi 1933. Detalyado nga inlawlawag dayta a publikasion ti panangasaba dagiti Saksi, ket impakpakauna ti simbaan nga asidegen nga agpatingga dayta a trabaho. Ngem saan a nagpatingga dayta!

Iti amianan ti Yugoslavia, nakaunget ti klero gapu iti naregta nga aktibidad ti bassit a grupo dagiti payunir. Ad-adda pay a nakaungetda idi linapdan dagiti korte ti panangikagumaanda a mangiparit iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian. Ngem kamaudiananna, maysa a padi a Jesuita manipud Slovenia ti nagbalin a minister of the interior. Maysa kadagiti umuna a bilinna ket ti panangpukaw iti Lighthouse Society; ket idi Agosto 1936, opisial a naiparit ti trabaho a panangasaba. Sinerraan dagiti autoridad dagiti Kingdom Hall ken kinumpiskarda amin a literatura. Imbag laengen ta nasapsapa a napakaammuan dagiti kongregasion, ket bassit laeng ti nasarakan ken nakumpiskar dagiti autoridad. Tapno maitultuloy ti trabaho, naluktan idiay Belgrade ti maysa a bassit a pagimalditan a balay a naawagan iti Kula stražara (Ti Pagwanawanan), ken naitultuloy dagiti gimong kadagiti pribado a pagtaengan.

Gapu iti opisial a panangiparit, ad-addan nga inkagumaan ti gobierno a pasardengen ti trabaho a panangasaba. Dagiti amin-tiempo a mangaskasaba ti nagbalin a kangrunaan a puntiria, isu a rimmigat ti kasasaad dagiti kakabsat nga agsasao iti Aleman. Gapu ta naiparit ti trabaho iti dadduma a pagilian iti Europa, adu kadagitoy a payunir ti napan idiay Yugoslavia, ngem maiparit metten sadiay. Nupay naaresto ken naibalud dagiti payunir, saan a kimmapuy ti  regtada. “No dadduma, saan a kaskarina a mapalubosan dagiti bumisita iti pagbaludan, ngem saannakami pulos binaybay-an ni Jehova,” kinuna ti maysa a kabsat a babai. “Naminsan, idi bimmisita ti maysa a kabsat ngem saan a napalubosan, kinasaritana ti warden iti nagpigsa a timek nga uray la a nangngegmi iti uneg. Uray ti pannakangngegmi laeng iti timekna ket dakkelen a nakapabilganmi.”

Bayat daytoy a tiempo ti rigat, kasapulan ti kasta unay a kinatured a mangipatarus ken mangiwaras iti bokleta a Judge Rutherford Uncovers Fifth Column, a nangibutaktak iti papel dagiti simbaan a Katoliko iti panangsuportada iti napolitikaan a gakat ti gobierno a Nazi. Naipatarus dayta iti Serbiano, Croatiano, ken Sloveniano, ken adda nayimprenta a 20,000 a kopia iti kada lenguahe. Naiparit ti literatura sipud idi nangrugi a maiwaras ket napagawid dagiti ganggannaet a payunir. Kasta met, nangidatag ti state attorney iti darum a mangikalkalikagum a maibalud iti 10 agingga iti 15 a tawen dagiti nangipablaak iti bokleta. Iti laksid ti peggad, nagbiit nga inwaras dagiti manmano nga agibumbunannag idiay Yugoslavia ti 60,000 a kopia.

“Dagiti tattao magagaranda unay idi a mangammo iti kinapudno iti Biblia ken maragsakanda a mangbasa iti dayta,” inlawlawag ni Lina Babić, a nakaammo iti kinapudno idi asidegen nga agpatingga ti Gubat Sangalubongan II ken masansan a nakilanglangen kadagiti matalek a kakabsat. “Yantangay masapul nga agannadkami a kanayon,” inlawlawagna, “isuratko lattan iti kuadernok ti linaon dagiti literatura. Iti kasta, no adda mangsukimat kaniak, agparang a personal laeng a sursuratko dagita.”

NI TOLSTOY WENNO NI JEHOVA?

Sakbay la unay a nangrugi ti gubat, nabingay ti kapanunotan ti maysa kadagiti kadakkelan a kongregasion idiay Yugoslavia. Adda dagiti nangrugi a mangitandudo kadagiti kapanunotan ti Ruso a mannurat ken pilosopo iti relihion a ni Leo Tolstoy. Nupay maysa idi a kameng ti Russian Orthodox Church, namati ni Tolstoy a dakes amin a Kristiano a  relihion ken naan-anay a binallikugda ti Kristianidad. Kas resultana, pinagduaduaan metten ti dadduma a kakabsat dagiti amin a narelihiosuan nga organisasion ket saandan a mapnek iti organisasion ni Jehova. Ti kabsat a mangidadaulo iti Kongregasion ti Zagreb, inabusona ti pribilehiona ket nagballigi a nangguyugoy iti kaaduan kadagiti agibumbunannag a mangakseptar kadagiti panangmatmat ni Tolstoy. Dakkel ti impluensia dayta a kabsat ta nasurok nga 60 a kameng ti kongregasion ti pormal a nangipakaammo a tallikudandan ti organisasion ni Jehova.

Idi nadamag dayta ni Rudolf Kalle, dagus a napan idiay Zagreb manipud Belgrade tapno makisarita iti intero a kongregasion. Inggunamgunamna dagiti kangrunaan a kinapudno iti Biblia nga impalgak ni Jehova babaen ti klase matalek ken masirib nga adipen. (Mat. 24:45-47) Kalpasanna, inyimtuodna: “Siasino ti nangisuro kadakayo kadagitoy a kinapudno? Ni kadi Tolstoy wenno ti organisasion ni Jehova?” Babaen ti panangadawna iti Josue 24:15, kiniddaw ni Rudolf kadagidiay mayat nga agtalinaed iti organisasion ni Jehova nga itayagda dagiti imada. Dua laeng ti nagitayag.

“Anian a nagsaem,” kinuna ni Rudolf.

Agparang a napukaw ti amin a naimbag a nagapuanan ti kongregasion.

Kalpasanna, inawis ni Rudolf dagiti dua a matalek a kakabsat tapno tumakderda iti plataporma sana kinuna: “Tallokami laengen nga agtalinaed. Dakami itan ti mangibagi iti ili ni Jehova iti daytoy a siudad. Kiddawek iti dadduma a panawanyo daytoy a siled ket mapankayon iti bukodyo a dana. Pangngaasiyo ta bay-andakami! Kayatmi ti agserbi ken Jehova a Diosmi, ket mabalinyon ti mapan ket pagserbianyo ni apoyo a Tolstoy. Saanmin a kayat ti makitimpuyog kadakayo.”

Nagari ti ulimek iti sumagmamano a segundo. Kalpasanna, nagsasaruno nga intayag dagiti kakabsat ti im-imada ken kinunada: “Kayatko met ti agserbi ken Jehova.” Nagangayanna, ti laeng apostata nga adipen ti kongregasion ken ti sumagmamano a pasurotna ti nangpanaw iti siled. Daytoy a  pannakasubok ti kinasungdo ti nangpabileg kadagiti matalek nga adipen ni Jehova tapno masarkedanda dagiti adayo a nakarkaro a pannubok nga asidegen a sanguenda.

DAGITI PAKARIGATAN GAPU ITI GUBAT

Idi Abril 6, 1941, rimmaut ti armada ti Alemania iti Yugoslavia. Nadadael ti sanga nga opisina gapu iti nakaro a panagbomba dagiti eroplano a nangdidigra iti Belgrade. Dagiti tropa ti Alemania biningayda ti Yugoslavia. Gapu iti gubat, temporario a nalappedan ti komunikasion iti nagbaetan dagiti kakabsat iti Bethel ken dagiti kakabsat idiay Slovenia, Croatia, ken Macedonia. Nakarkaro pay ti napasaran dagiti kakabsat iti adayo nga abagatan ti Macedonia, ta sada la naaddaan iti komunikasion kalpasan ti gubat.

Pagammuan ta naipasango dagiti kakabsat kadagiti baro ken naririgat a kasasaad. Gapu iti sangalubongan a gubat, naipasango dagiti kakabsattayo iti nakaro a pannubok ken pannakaarisit. Nasubok ti pammati ken ayatda ken Jehova ken iti organisasionna.

Nagserra ti opisina idiay Belgrade, isu a naorganisar idiay Zagreb, Croatia ti pannakaiwaras ti naespirituan a taraon para kadagiti kakabsat. Gapu ta ti pannusa ket saanen a pannakamulta ken pannakaibalud no di ket pannakayakar kadagiti kampo konsentrasion wenno pannakapapatay, ad-addan a kasapulan ti panagannad ken kinalimed.

Idi sinakup ken biningay dagiti puersa ti Alemania ti Yugoslavia, naipasdek dagiti kampo konsentrasion. Idiay Croatia, nausar dagitoy a kampo a mangiputong ken mangpapatay iti nagduduma a puli ken di Katoliko a minoria, agraman ti siasinoman a kameng ti relihion a bumusbusor iti rehimen. Idiay Serbia, nangipasdek dagiti puersa ti Nazi kadagiti kampo konsentrasion ken kampo ti inkapilitan a panagtrabaho. Gapu iti neutral a takderda, nasurok a 150 a kakabsattayo manipud Hungary ti naibalud iti kampo idiay Bor, Serbia. Idiay met Yugoslavia, dagiti Saksi ni Jehova ti puntiria ti rehimen a Nazi. Gapu iti dayta, kaaduanna a di pormal ti panangasaba.  Naibalakad kadagiti agibumbunannag, a Biblia ken maysa laeng a kopia ti literatura ti itugotda, ken naisuro no ania ti ibagada no maarestoda. Angayenda dagiti gimongda kadagiti babassit a grupo ken saanda nga ammo no sadino ti pakaangayan ti dadduma a gimong.

Gapu ta saan a natalged a maiserrek dagiti literatura iti pagilian, nalimed a naimaldit dagita iti pagilian. Nagpatpatnag dagiti kakabsat a nagimprenta ken nangsaip kadagiti magasin ken bokleta iti nagduduma a lugar. Siaanep met a nanggedda tapno maponduan ti panagimprenta. Babaen ti nagduduma a koneksionda iti negosio, kanayon a nagun-odan dagiti kakabsat dagiti kasapulan iti panagimprenta. Bayat a nagraira kadagiti beddeng ti Yugoslavia ti panangidumduma gapu iti nasion ken relihion, nagkaykaysa dagiti kakabsattayo. Pinagtitiponda ti kuartada tapno masuportaran ti makaited-biag a naespirituan a taraon. Kasanoda nga indanon dayta kadagiti naiputputong a grupo dagiti agibumbunannag iti teritoriada?

Ni Stevan Stanković, maysa a Serbiano ken trabahador iti tren, nakasagana a tumulong kadagiti kakabsat aniaman ti pulida. Nupay napeggad, rinugian ni Stevan ti sililimed a panangibiahena kadagiti literatura manipud Croatia sa ipanna dagita idiay Serbia a sinakup dagiti soldado. Naminsan, natakuatan dagiti polis dagiti literatura iti maleta nga awitna. Dinamagda ti naggapuan dagiti literatura. Ngem gapu ta nasungdo kadagiti kakabsatna, saan nga imbaga ni Stevan. Naibalud tapno mapalutpot sa nayakar iti kabangibang a kampo konsentrasion idiay Jasenovac. Natay ti kabsattayo iti dayta a kampo, nga agdinamag gapu iti kinakas-angda kadagiti balud.

Bayat dagidi a narigat a tiempo, agtartrabaho kas tubero ni Mihovil Balković, a maysa a naannad ken manangipamuspusan a kabsat. Malaksid iti panggedanna, sinarungkaranna  dagiti kakabsat tapno paregtaenna ida ken ipaayanna ida iti literatura. Insalaysay ti apokona a lalaki: “Naminsan, naammuanna a masukimat ti naglugananna a tren iti sumaganad nga estasion. Gapuna, dimsaagen sakbay ti estasion a panggepna a pagdissaagan. Nupay kaaduan nga ili ket nalikmut iti siitan a barut, nakasarak iti lumsotanna iti kaubasan. Awitna dagiti literatura iti kadayna, ken pinarabawanna dagita iti dua a bote ti rakija (brandy nga aramid iti balay) agraman ti dadduma a ginatangna iti groseria. Bayat a siaannad a magmagna iti kaubasan, nalabsanna ti maysa a paglemmengan nga abut ket kellaat nga impukkaw ti maysa a soldado: ‘Agsardengka! Siasinoka?’ Idi immasideg, inimtuod ti maysa kadagiti soldado, ‘Ania dayta awitmo?’

“‘Saggabassit nga arina, bitsuelas, ken patatas,’ insungbatna.

“Idi naisaludsod no ania ti linaon dagiti botelia, kinunana, ‘Angotem a ken ramanam.’

“Idi rinamanan dayta ti soldado, kinuna ni Mihovil, ‘Para kenka dayta a botelia barok, ket inumek met daytoy maysa.’

“Nagustuan ti soldado ti sungbat ken ti rakija, isu a kinunana, ‘Mabalinmon ti mapan, Tang!’

“Gapuna, natalged a naitulod dagiti literatura,” kinuna ti apoko ni Mihovil.

Talaga a natured ni Mihovil. Nagdaliasat kadagiti lugar a kontrolado dagiti soldado ti aggugubat a dasig. No dadduma, maipasango ni Mihovil kadagiti soldado ti Communist Partisan; ken adda met dagiti gundaway a maipasango kadagiti Fascist Ustaše * wenno kadagiti soldado a Četnik. Imbes a mapabutngan, inusarna dagidi a gundaway a mangasaba ken inlawlawagna ti naragsak a kasasaad iti masanguanan a dakdakamaten ti Biblia. Agkasapulan dayta iti kinatured gapu ta kanayon nga agpeggad ti biag ti maysa a Saksi. Namin-adu a naaresto, napalutpot, ken naibalud ni Mihovil.

 Idi dandanin agpatingga ti gubat, iti rabii ti Nobiembre 9, 1944, rinaut dagiti Partisan ti balay ni Mihovil, kinumpiskarda dagiti literaturana, ken inarestarda. Makapaladingit ta saanen a nakasubli. Idi agangay, naipadamag a napugotan.

Ubing pay la ni Josip Sabo idi nagbisikleta tapno agitulod kadagiti literatura idiay Slovenia a rehion ti Croatia. Nangaramid iti kahon para iti bisikletana tapno adda pagikargaanna kadagiti literatura sana parabawan kadagiti sadiwa a peras. Adda idi barikada ken guardia iti dandani amin a pagserkan dagiti purok.

“Ania ti linaon ti kahonmo?” imtuoden dagiti guardia ken Josip iti tunggal pagserkan.

“Peras para ken ulitegko,” insungbatna. Kalpasanna, mangala dagiti soldado iti maysa wenno dua a peras. Bayat nga umas-asideg iti papananna, bumasbassit met dagiti peras iti rabaw dagiti literatura. Isu a dimmalan ni Josip iti din mapagpagnaan a desdes tapno saan a maibus dagiti peras ken masalbar dagiti nakalemmeng nga agkakapateg a literatura.

MATALEK AGINGGA KEN PATAY

Ni Lestan Fabijan, maysa a mason manipud Zagreb, inranudna ti kinapudno kada Ivan Sever, Franjo Dreven, ken Filip Huzek-Gumbazir. Iti uneg ti innem a bulan, nabautisaranda amin, ket rinugianda ti mangasaba ken mangangay kadagiti gimong. Idi rabii ti Enero 15, 1943, immay dagiti soldado iti balay ni Ivan Sever ket inarestarda agraman ni Franjo Dreven ken ti maysa pay a kabsat a ni Filip Ilić. Sinukimatda ti balay, kinumpiskarda ti amin a literatura, ken impanawda dagiti kakabsat.

Nadamag ni Lestan ti napasamak, isu a napanda ken Filip Huzek-Gumbazir tapno liwliwaenda ti nanang ken ti babai nga ading ni Franjo. Ngem naammuan dagiti Partisan dayta a panagbisita, isu a naarestar da Lestan ken Filip. Babaen iti Biblia, inlawlawag dagiti lima a kakabsat a ni Jehova laeng ti pagserbianda ken ni Kristo ti makin-soldado kadakuada. Gapu ta  dida amin kayat ti agarmas ken makigubat, nasentensiaanda a mapapatay. Kalpasanna, imbaludda ida.

Maysa a rabii, riniing dagiti Partisan dagiti lima a kakabsat, inuksobanda ida, sada impan iti kakaykaywan. Bayat ti pannagnada, naikkanda iti gundaway a mangbalbaliw iti pangngeddengda. Pinadas dagiti soldado a dadaelen ti determinasion dagiti kakabsat tapno agkompromisoda maigapu man laeng iti ayatda iti pamiliada. Dinakamatda ti masikog nga asawa ken uppat nga annak ni Filip Huzek-Gumbazir. Insungbatna a naan-anay ti panagtalekna a saan a baybay-an ni Jehova ti pamiliana. Ni Franjo ket awanan iti asawa ken annak, isu a dinamagda no siasinonto ti mangaywan iti nanang ken adingna.

Idi nakadanondan iti naituding a disso, pinagtakder dagiti soldado dagiti kakabsat bayat ti kasta unay a lam-ek, sada rinugian ti panangpapatay. Umuna, pinaltoganda ni Filip Huzek-Gumbazir. Kalpasanna, naguray dagiti soldado ken sinaludsodda kadagiti dadduma no kayatda a balbaliwan ti  panunotda. Ngem determinado dagiti kakabsat. Isu a dagiti soldado nagsasaruno a pinapatayda da Franjo, Ivan, ken Lestan. Ni Filip Ilić, ti maudi koma a mapapatay, ket nagkompromiso ken immannugot nga agsoldado. Ngem tallo a bulan kalpasanna, nagawid gapu iti sakitna ket naisalaysayna ti napasamak. Gapu iti sakit, nasapa met la a napukaw ti biagna nga inkagumaanna nga inispal babaen ti panagkompromisona.

Idiay Slovenia, adu ti naidadanes a kakabsattayo a lallaki ken babbai. Kas pagarigan, nagkedked a makigubat ni Franc Drozg, ti mammanday nga agtawen iti 38. Gapu iti dayta, pinapatay dagiti soldado a Nazi idiay Maribor idi Hunio 8, 1942. Insalaysay ti dadduma a nakasaksi iti dayta a sakbay a napaltogan ni Franc, nakabitin iti tengngedna ti karatula a nakaisuratan ti sasao a “Saanak a paset daytoy a lubong.” (Juan 17:14) Ti nabileg a pammatina ket naibatad iti surat nga inaramidna, sumagmamano a minuto sakbay a napapatay: “Patgek a Gayyem! Rupert, nasentensiaanak a mapapatay ita nga aldaw. Dika koma lumdaang. Kayatko nga idanon ti ayatko kenka ken iti amin dita balay. Agkitatanto iti Pagarian ti Dios.”

Di nagsarday dagiti autoridad iti panangikagumaanda a mangpasardeng iti trabaho a panangasaba, ngem talaga nga impakita ni Jehova nga isu ket Dios ti pannakaisalakan. Kas pagarigan, masansan a rumaut dagiti polis sada pagliniaen dagiti agindeg tapno sukimatenda dagiti kard a pakabigbiganda. Maibalud ti amin a mapagduaduaan ti langada. Kabayatanna, adda met dagiti polis nga agsukimat kadagiti balay ken apartment. Masansan a mapaneknekan dagiti kakabsat a salsalakniban ken ay-aywanan ida ni Jehova no labsan dagiti polis ti pagtaenganda, nga awan duadua nga ipagarupda a nasukimaten dagita. Kasta ti napasamak iti di kumurang a dua a gundaway, idi a ti apartment dagiti kakabsat ket addaan kadagiti mimeograpo ken adu a literatura. Dagiti nakipaset iti panangasaba kadagidi a napeggad a tiempo namin-adu a napasingkedanda ti ibagbaga ti Biblia a “ni Jehova nadungngo unay iti panagayat ken naasi.”​—Sant. 5:11.

 NASENTENSIAAN ITI IPAPATAY

Idi 1945, nagpatinggan ti Gubat Sangalubongan II, ti maysa kadagiti kakaruan a panangibukbok iti dara iti intero a pakasaritaan ti tao. Idi naabak ni Hitler ken dagiti kaaliadona, ninamnama dagiti kakabsat nga agpatinggan ti panangipawil ket maisublin ti wayawaya a mangasaba. Adda rasonda a mangnamnama: Ti kaipaspasdek a Komunista a gobierno inkarina ti wayawaya ti panagipablaak, panagsao, ken panagdayaw.

Kaskasdi, idi Setiembre 1946, naaresto ti 15 a kakabsat a lallaki ken tallo a kakabsat a babbai. Karaman kadakuada da Rudolf Kalle, Dušan Mikić, ken Edmund Stropnik. Lima a bulan a naimbestigaranda. Dagiti autoridad indarumda dagiti Saksi kas kabusor dagiti umili ken ti Estado, ken pagpeggadenda kano ti Yugoslavia. Kunada a ti Estados Unidos kano ti mangimanmaniobra iti trabahotayo ken ti gandat ti panangiwaragawagtayo iti Pagarian ti Dios ket tapno mapasardeng ti sosialismo ken maipasdek manen ti kapitalismo. Maysa a padi a Katoliko ti nangisungsong iti panangakusar kadagiti kakabsat kas espia ti America a manglimlimo kas relihion.

Iti korte, dagiti naidarum a kakabsat situtured nga indepensada ti bagbagida ken nangipaayda iti nagsayaat a panangsaksi ken Jehova kasta met iti Pagarianna. Kinuna ti agtutubo a kabsat a ni Vjekoslav Kos: “Kadakayo a mararaem nga ukom, tinawidko ken nanangko daytoy a relihion, ti pannursuro ti Biblia, ken agdaydayawak iti Dios. Idi sinakup ti Alemania ti Yugoslavia, imbaludda ni nanangko. Kas ken Nanang, Saksi met ni manongko ken ti dua a manangko. Naipanda idiay Dachau a sadiay pinapatay ida dagiti Aleman, ta napagatapanda a Komunista gapu iti panagdayawda iti Dios. Gapu ta maysaak met a Saksi, naisaklangak ita iti daytoy a korte kas maysa a Facista.” Nawayawayaan ni Vjekoslav kalpasan dayta.

Ngem saan a kasta ti pangngeddeng ti korte kadagiti dadduma a naidarum. Tallo ti nasentensiaan a mapaltogan, ket dadduma ti nasentensiaan a maibalud iti 1 agingga iti 15 a tawen. Gapu iti dayta a kinaawan hustisia, insigida a nagprotesta  dagiti kakabsat iti intero a lubong. Dagiti Saksi idiay Estados Unidos, Canada, British Isles, ken Europa, nangipatulodda iti rinibu a surat ken ginasut a cablegram tapno agprotestada iti gobierno ti Yugoslavia. Nagsurat pay ketdi ti dadduma nga opisial ti gobierno maigapu kadagiti kakabsat. Gapu iti dayta a nabileg a suporta, dagiti nasentensiaan iti ipapatay napatawanda laengen iti 20 a tawen a pannakaibalud.

Ngem saan a simmardeng ti ibubusor. Kalpasan ti dua a tawen, dagiti autoridad iti Slovenia inarestarda dagiti Saksi a da Janez Robas ken ni Marija a baketna, Jože Marolt, ken Frančiška Verbec gapu iti panangasabada. Kastoy ti nadakamat iti darum: Ti “‘sekta a jehovite’ . . . nangguyugoyda kadagiti baro a miembroda a mangilaksid iti agdama a sistema ti kagimongan [ken] agkedked nga agsoldado.” Gapu ta maipagarup a pakpakapuyen dagiti kakabsat ti depensa ti pagilian, nangipataw dagiti autoridad kadagiti sentensia a pannakaibalud iti tallo agingga iti innem a tawen agraman ti nadagsen a trabaho.

Idi 1952, gapu iti panagbaliw ti pagannurotan iti politika, naruk-atan amin a balud ken nagtultuloy a naikasaba ti mensahe maipapan iti Pagarian. Natungpal ti kari ni Jehova: “Aniaman nga igam a mabukelto maibusor kenka saanto nga agballigi, ket aniaman a dila a tumakderto a bumusor kenka iti panangukom kondenaremto.”​—Isa. 54:17.

Ngem intultuloy latta ti gobierno a pakapuyen ti determinasion dagiti kakabsat. Binirngasan ti media ida kas “agmauyong” ken “nalabes a panatiko.” Dadduma a kakabsat ti nangrugin a mariribukan gapu iti agtultuloy a pammadakes ti media ken gapu iti kanayon a panagamakda gapu ta adda mangsipsiput kadakuada. Idi naruk-atan dagiti matalek a Saksi iti pagbaludan, dadduma iti kongregasion ti nangibilang kadakuada kas espia. Nupay kasta, nagtultuloy a pinatibker ni Jehova ti kongregasion babaen kadagiti nasungdo ken nataengan a kakabsat.

Idi nagturay ni Josip Broz Tito iti ngudo ti Gubat Sangalubongan II, nagminar ti kinabileg ti militar idiay Yugoslavia.  Dagidiay nagkedked nga agsoldado iti aniaman a rason, naibilangda a bumusbusor iti gobierno.

NASUBOK TI KINASUNGDONA

Bayat ti Gubat Sangalubongan II, ti siam ti tawenna a ni Ladislav Foro a taga-Croatia ket maysa kadagiti umili nga inkapilitan a naummong idi nangipaay iti sermon ti maysa a padi a Katoliko. Kalpasan ti sermon, simmirip ni Ladislav iti likudan ti kurtina ti plataporma ket nakitana nga inikkat ti padi ti abitona. Nakasuot gayam ti padi iti uniporme ti Ustaša, ken nakabarikes iti cartridge belt a nakaisab-itan ti maysa a granada. Kalpasanna, innalana ti sable a kampilanna sa simmagpat iti kabalio nga adda iti ruar, idi kuan impukkawna: “Intayon kakabsat, pagbalinentay ida a Kristiano! No adda agkedked, ammoyon ti aramidenyo!”

Ammo ni Ladislav a saan a rumbeng a kasta ti panagtignay ti maysa nga adipen ti Dios. Di nagbayag kalpasan dayta, rinugianna ti tumabuno a kadua ti ulitegna kadagiti nalimed a gimong dagiti Saksi. Nupay nakapungtot dagiti dadakkelna gapu iti dayta, intultuloy latta ni Ladislav ti nakigimong ket dakkel ti rimmang-ayanna iti naespirituan.

Idi naayaban ni Ladislav nga agsoldado idi 1952, impakitana a silalawag ti neutral a takderna kas Kristiano. Namin-adu a kinasao dagiti opisial tapno pilitenda nga agsapata kas soldado. Naminsan, impanda iti kuartel a nakaummongan dagiti 12,000 a naipasalista tapno agsapata. Dagiti soldado pinagtakderda ni Ladislav iti sanguananda amin sada impabaklay kenkuana ti maysa a riple. Ngem imbarsakna a dagus dayta. Inwaragawag dagiti soldado babaen iti loudspeaker a mapaltogan ni Ladislav no ulitenna pay dayta. Idi nagkedked ni Ladislav iti maikadua a gundaway, impanawda sada induron iti abut a nagbettakan ti bomba a sumagmamano a metro ti kaunegna. Idi naimandar ti pannakapapatayna, maysa kadagiti soldado ti namindua a nangpaltog iti abut, ket kalpasanna nagsublidan iti kuartel. Imbag laengen ta saan a napuntaan ti kabsat!

 Karabianna, dagiti opisial inaonda ni Ladislav sada impan iti pagbaludan idiay Sarajevo. Naipakita kenkuana ti maysa a surat a mangibagbaga a nakikompromiso ti dadduma a kapammatianna isu a nawayadan idinto ta isu ket malunglungsoten iti pagbaludan a kadua dagiti kriminal. Namin-adu a kinapatang dagiti opisial iti napaut tapno pilitenda nga agkompromiso. Ngem inkalintegan ni Ladislav: ‘Agserserbiak aya ken Jehova gapu iti maysa a tao? Saan! Ti aya tao ti parparagsakek? Saan! Agpannuray aya ti biagko iti kunaen, panunoten, wenno aramiden ti dadduma? Saan!’

Nakatulong ken Ladislav dayta a naespirituan a panagrason tapno makapagtalinaed a matalek iti pagbaludan agingga iti iruruarna, uppat ket gudua a tawen kalpasanna. Idi agangay, nagserbi kas manangaywan iti sirkito babaen iti tulong ti matalek nga asawa ken kapammatianna a ni Anica.

LIMITADO A LEGAL A PANNAKABIGBIG

Kalpasan a simmina ti Yugoslavia iti Soviet Union idi 1948, pinasimple ni Tito ti sistema ti gobierno ken in-inut nga impaayanna dagiti umili iti ad-adu a wayawaya. Nupay sosialistiko pay laeng ti gobierno, naipaay ti dakdakkel a wayawaya iti relihion.

Inawis ti gobierno dagiti pannakabagi dagiti Saksi ni Jehova a makitaripnong kadakuada ken insingasingna a maaramid ti baro a karta tapno agbalin a legal ti trabaho dagiti Saksi. Nangidatag dagiti kakabsat iti karta, ket idi Setiembre 9, 1953, legal manen a nabigbig dagiti Saksi ni Jehova idiay Yugoslavia.

Nupay napapanaw dagiti kakabsattayo iti dadduma a Komunista a pagilian, tagtagiragsaken dagiti Saksi idiay Yugoslavia ti umdas a wayawaya nga aggigimong kadagiti naituding a pagtataripnongan. Daytoy met ti nangted iti gundaway  kadagiti kakabsattayo idiay Macedonia nga umawat iti literatura ken makikomunikar iti opisina idiay Zagreb. Ngem uray no mabigbigen dagiti Saksi ni Jehova kas maysa a relihion idi 1953, naglabas pay ti 38 a tawen sakbay a nagbalin a legal ti panangasabada iti binalaybalay.

Nagtultuloy dagiti parikut. Gapu iti neutral a takder dagiti kakabsat, ti trabahoda a panangasaba ket imbilang dagiti autoridad a panangisaknap iti propaganda. Gapu iti panagtitinnulong dagiti sekreta ken impormer, nakarigrigaten ti mangasaba. Mabalin a mabalud ken mamulta dagiti maduktalan a mangaskasaba. Kuna ti maysa a report: “Nagtultuloy ti panangaresto ken panangidarum, nangnangruna idiay Slovenia. Ngamin, nakabilbileg ti impluensia ti Katoliko sadiay ken adu nga agdaydayaw ken Jehova ti kanayon a sipsiputan ti polisia ken dagiti impormer tapno matiliwda ida bayat nga agad-adalda iti Sao ti Dios. Ngem impakita dagiti kakabsat a determinadoda a di tumulok iti panggep ti panangidadanes no di ket agtulnogda iti Dios imbes nga iti tao.”

“NAANNAD A KAS KADAGITI SERPIENTE”

No mangasaba dagiti kakabsat iti aw-away ti Slovenia, damagenda pay nga umuna no adda itlog nga ilaklako dagiti bumalay. No agkinnaawatanda iti presio, gumatang dagiti agibumbunannag tapno saanda a mapagatapan. No aduandan iti itlog, damagenda kadagiti sumaganad a bumalay no adda lakoda a pagsungrod. No agparang nga awan ti peggad, mabalinda nga iturong ti saritaan iti Biblia.​—Mat. 10:16.

Iti luglugar ti Zagreb, Croatia, sistematiko a trabahuen dagiti kakabsat ti teritoria iti pamay-an nga awan ti makadlaw iti dayta. Ti maysa nga estratehia ket ti panangasaba iti tunggal maikasangapulo a balay. Kas pagarigan, no ti agibumbunannag ket natudingan a mangasaba iti umuna a balay, isarunona ti maika-11, sumaganad ti maika-21, sa ti maika-31 a balay. Babaen kadagita a panangikagumaan, naammuan ti adu ti maipapan ken Jehova. Ngem gapu ta narigat ti mangasaba iti binalaybalay, masansan a di pormal ti pamay-an ti panangasaba.

 Idiay Serbia, nagtataripnong dagiti kakabsat kadagiti pribado a balay. Insalaysay ni Damir Porobić no kasano ti panaggigimongda iti balay ni lolana kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. “Adda met lima agingga iti sangapulo a tumabtabuno,” kinunana. “Maitutop a pagtataripnongan ti balay ni lolak agsipud ta agsumbangir ti kalsada a mapan sadiay. Gapu iti daytoy, di madmadlaw a makapan ken makaawid dagiti kakabsat ket saanda a mapagatapan.”

Ni Veronika Babić ket nayanak idiay Croatia, ken nangrugi nga agadal ti pamiliana idi ngalay ti dekada 1950. Kalpasan ti bautismona idi 1957, immakarda ken lakayna idiay Sarajevo, Bosnia. Idi 1950, nabautisaran ni Milica Radišić, manipud Slavonia a rehion ti Croatia. Immakar met ti pamiliana idiay Bosnia. Dagitoy a pamilia inrugida nga insaknap idiay Bosnia ti kinapudno maipapan iti Pagarian. Kas iti dadduma a paset ti Yugoslavia, masapul a mangasabada a siaannad. Kinuna ni Veronika: “Naipulongkami iti polisia, ket nakompiskar dagiti literaturami. Naaresto, napalutpot, napangtaan a maibalud, ken namultakami. Ngem saankami a naupay wenno nagbuteng. Ad-adda ketdi a napatibker ti pammatimi ken Jehova.”

Nalagip ni Milica: “Naminsan, adda lalaki nga immay iti Kingdom Hall ket nangipakita iti interes. Siaayat a naabrasa ken adda pay dagiti gundaway a nakipagnaed kadagiti kakabsat. Kanayon nga agkomento kadagiti gimong. Ngem idi agangay, iti lugar a pagtartrabahuan ti balasangmi, nakitana a nakitaripnong dayta a lalaki kadagiti sekreta. Naammuanmi idi agangay nga isu ket imbaon ti polisia a mangespia kadakami. Idi saanen a mailimed ti koneksionna kadagiti polis, insardengnan ti makitimpuyog kadakami.”

DAGITI DAMO A KINGDOM HALL

Sakbay ti pannakairehistroda iti gobierno, ilegal ti panagtataripnong dagiti Saksi ni Jehova kadagiti pribado a pagtaengan, isu a mabalin a maarestoda no aramidenda dayta. Ngem uray idi napalubosandan nga aggigimong a siwawaya, narigatanda latta a nagsapul iti lugar a paggigimongan gapu  ta adu ti agkedked a mangipaabang kadagiti pasdekda gapu ta dida kayat dagiti Saksi ni Jehova. Inkeddengda ngarud ti gumatang kadagiti pasdek tapno adda pagtataripnonganda.

Di nagbayag, nakasapul dagiti kakabsat iti pasdek iti sentro ti Zagreb, Croatia. Pinagbalinda dayta a nagpintas a Kingdom Hall a makalaon iti 160 a katao ken addaan iti bassit nga opisina a pagimprentaan iti literatura. Nausar met daytoy a Kingdom Hall para kadagiti asamblea ken kombension ken naaramat dayta idi 1957 idi naangay ti kaunaan a kombension para kadagiti amin a Saksi manipud iti amin a paset ti Yugoslavia. Sumagmamano a tawen kalpasanna, gimmatang dagiti kakabsat iti maysa a balay idiay Kamaufova Street iti sentro ti Zagreb. Inusar dayta ti pamilia ti Bethel agingga idi 1998.

Idi 1957, gimmatang dagiti kakabsat iti maysa a pasdek idiay Belgrade, Serbia, ket nausar a kas Kingdom Hall ken opisina ti Bethel. Kalpasan dayta, adda nagatangda a kuadra idiay Ljubljana, Slovenia, ket pinagbalinda dayta a Kingdom Hall. Idi 1963, maysa a garahe idiay Sarajevo ti pinagbalinda a Kingdom Hall, nga inusar ti damo a kongregasion idiay Bosnia ken Herzegovina. Dakkel ti matarimaan iti dadduma kadagitoy a pasdek, ngem sipaparabur nga impaay dagiti kakabsat ti panawen ken ik-ikutanda, ket binendisionan ni Jehova dagiti panagreggetda.

NASAYSAYAAT NGA URNOS​—NASAYSASAYAAT NGA IRARANG-AY

Idi 1960, nadutokan dagiti agdaldaliasat a manangaywan a tumulong ken mangparegta kadagiti kongregasion. Dadduma a kakabsat ti naawis nga agserbi kas manangaywan iti sirkito iti kada “ngudo ti lawas.” Sidadaan nga inusarda dagiti bakasionda iti panggedan tapno agdaliasatda a mapan mangparegta kadagiti kakabsat ken itandudoda ti panagkaykaysa.

“Agarup makatawen a kaduak ni baketko a nagserbi kas manangaywan iti sirkito iti kada ngudo ti lawas, ken idi agangay, kas amin-tiempo nga agdaldaliasat a manangaywan,” kinuna ni Henrik Kovačić, a miembro ti Komite ti Sanga idiay Croatia. “Kasta unay ti kinapanglaw dagiti kakabsat, ket  masansan nga agnaedkami kadagiti lugar nga awanan iti suplay ti danum iti gripo ken uray iti inidoro. Ngem kasta unay ti panangipateg dagiti kakabsat iti ibibisitami ken nangipakitada iti nasged nga ayat ken kinamanagpadagus. Kanayon nga impausarda ti pagiddaanda ken impaayandakami pay iti taraon, nupay nakurapayda laeng. Iti dadduma a kongregasion, agdaguskami iti nagduduma a pagtaengan iti kada rabii tapno saankami a makapadagsen.”

“Nakaragragsak a kapadasan ti panagserbi kas manangaywan iti kada ngudo ti lawas, nupay narigat dayta,” kuna ni Šandor Palfi, nga agserserbi itan kas miembro ti Komite ti Sanga idiay Serbia. “Sigagagar a pinadpadaanan dagiti kakabsat ti isasangpetmi. Napanglawda laeng, ngem impaayda kadakami ti kasayaatan nga adda kadakuada. Para kadakuada, naisangsangayan  unay nga okasion ti ibibisita ti manangaywan iti sirkito.”

Bayat ti panagserbi ni Miloš Knežević kas manangaywan iti sirkito, inwanwanna met ti trabaho iti sanga nga opisina ti Yugoslavia. Bayat dagiti dekada ti Komunista a turay, timmulong ni Kabsat Knežević tapno maabsuelto dagiti kakabsat iti adu a nakaidarumanda.

MAKAPARAGSAK NGA IRARANG-AY IDIAY MACEDONIA

Idi 1968, maysa nga agtutubo a lalaki manipud Kočani, Macedonia, ti ages-eskuela iti kolehio idiay Zagreb, a nakaammuanna iti kinapudno. Idi nagawid, inranudna ti naimbag a damag kadagiti kabagian ken gagayyemna.

“Kasinsinko daydiay nga agtutubo,” kinuna ni Stojan Bogatinov, ti kaunaan a nabautisaran manipud Kočani. “Mangmanggedak kas maysa a serbidor, ket no dadduma, pagsaritaanmi kadagiti katrabahuak ti maipapan iti relihion. Kalpasan ti maysa a panagpatang, immay nangan ti maysa a kameng ti Orthodox Church. Bayat nga idasdasarak, nagkiddawak iti Biblia manipud iti simbaanna, gapu ta kayatko a talaga nga adalen ti maipapan iti Dios. Imbagana kaniak a padasenna ti mangyeg iti kopiak. Di nagbayag, naaddaanak iti bukodko a kopia iti ‘Baro a Tulag.’ Kasta unay ti ragsakko, isu a kalpasan ti trabahok nagdardarasak a nagawid tapno rugiak a basaen dayta.

“Iti dalan, diak ninamnama a makitak ti kasinsinko a kagapgapuna idiay Zagreb. Inawisnak iti pagnanaedanna, ngem kinunak a kayatkon ti agawid ta magagaranak a mangbasa iti Bibliak. ‘Adda itedko kenka a paginteresam unay,’ insungbat ti kasinsinko. ‘Adda liblibrok idiay balay a makatulong kenka a mangtarus iti ibagbaga ti Biblia.’ Napankami iti balayna, ket naragsakanak a makakita nga addaan ti kasinsinko iti kompleto a Biblia, sumagmamano a broshur, ken sumagmamano a magasin a Pagwanawanan iti lenguahe a Croatiano. Inikkannak kadagiti publikasion, ket rinugiak a dagus a basaen dagita. Nabigbigko a dagus a napateg dagiti basbasaek. Kayatko  a maam-ammo dagiti Saksi ni Jehova ngem awan siasinoman nga am-ammok kadakuada.

“Idi nagbiahe ti kasinsinko tapno agsubli idiay Zagreb, kimmuyogak kenkuana. Sadiay, maysa a lalaki a Saksi, nga agnagan Ivica Pavlaković, ti nangpadagus kaniak iti tallo nga aldaw. Kabayatan dayta, nagadu ti insaludsodko kenkuana, ket nagustuak dagiti sungbatna ta kanayon a naibatay iti Biblia. Timmabunoak iti gimong ti kongregasion ket naparegtaak iti nabara a panagkakabsat.

“Impasiarnak ni Ivica idiay Bethel ti Zagreb, ket kasta unay ti ragsakko a nagawid nga awitko ti nagadu a literatura. Kalpasan ti sumagmamano laeng a nakallalagip nga aldaw, nagawidak idiay Kočani nga addaan iti naespirituan a gameng. Awan ti kalugarak a Saksi, isu a kanayonak nga agsurat ken Ivica. Napno iti salsaludsod dagiti suratko, ket sinubalitanna dagita kadagiti sungbat. Bayat nga umun-uneg ti pannakaammok, inranudko dagita, ket nangrugi met a naginteres ni baketko ken dagiti annakko. Di nagbayag, addakamin amin iti kinapudno, ket adu ti naammuanmi maipapan iti Biblia. Nakaragragsakkami ket sireregta a rinugianmi nga isarita kadagiti kabagian ken gagayyemmi ti maipapan iti naimbag a damag, ket adu kadakuada ti nagimdeng. Ngem naidadaneskami gapu iti panangasabami.”

NAGKAYKAYSADA A NAGASAMBLEA IDIAY ALEMANIA

Nupay dagiti kakabsattayo idiay Yugoslavia ket saanda a naiputputong a kas kadagiti kakabsattayo iti dadduma a Komunista a pagilian, bassit laeng ti bilangda ket il-iliwenda ti ayat ti sangalubongan a panagkakabsat. Gapuna, idi maammuanda  nga adda naiplano a “Talna Ditoy Daga” nga Internasional nga Asamblea para iti tawen 1969, inkagumaanda ti makaala iti permiso iti gobierno tapno makaruarda iti pagilian ket makatabunoda. Kasta unay ti ragsakda idi nakagun-odda iti permiso!

Naangay ti asamblea iti dakkel nga istadium idiay Nuremberg, Alemania. Sumagmamano laeng a dekada sakbayna, iti dayta met laeng a lugar a naaramid ti parada dagiti tropa ni Hitler, ti nangipangta a talipuposenna dagiti Saksi ni Jehova. Naiparang ti programa ti asamblea iti adu a lenguahe, ket kasta unay ti ragsak dagiti delegado a Yugoslav idi naammuanda a maangay dagiti sesion iti lenguaheda iti kakaykaywan nga asideg iti kangrunaan nga estadium. Iti dayta a lugar, naipatengnga ti dakkel nga agsumbangir a plataporma tapno dagiti programa ket mangngegan ti dua a benneg dagiti delegado​—dagiti Sebo-Croatiano, ken iti bangir, dagiti met Sloveniano. Anian ti pannakapauneg ti pannakaammo ken pannakapabileg ti pammati dagiti kakabsat babaen dayta a walo nga aldaw a programa!

Naireserba ti adu a tren ken bus manipud iti amin a paset ti Yugoslavia tapno pagluganan dagiti delegado nga agturong idiay Alemania. Insalaysay ti maysa a kabsat a nagturong sadiay manipud Croatia: “Gapu iti gagarmi a maikaykaysa kadagiti kakabsatmi, sipapannakkel nga impaskilmi kadagiti tawa ti tren dagiti pakaammo maipapan iti kombension.”

Naragsakan dagiti kakabsat a nakakita ken nakangngeg kada Nathan Knorr ken Frederick Franz manipud iti sangalubongan a hedkuarter. Kuna ti maysa a delegado: “Dimi masbaalan ti ragsakmi idi immasidegda iti ayanmi iti estadium tapno kablaawandakami.” Dagiti bendision a tinagiragsak dagiti kakabsat a taga-Yugoslavia ket adayo a dakdakkel nga amang no idilig iti aniaman nga insakripisioda tapno makatabunoda. Kuna ni Milosija Simić, a nagbiahe manipud Serbia: “Katupag ti dua a bulan a sueldo ti magastos iti panagbiahe nga agturong iti asamblea ken nagrigat ti makaala iti sangapulo nga  aldaw a bakasion iti trabaho. Diak idi sigurado no addanto pay trabahok inton agsubliak, ngem determinadoak a napan. Naisangsangayan daydi a kapadasak! Agarup 40 a tawen ti napalabasen, ngem makaluaak pay latta no malagipko dayta a pasamak.” Kalpasan a naitimpuyogda kadagiti kapammatianda manipud iti amin a paset ti Yugoslavia ken natagiragsakda ti panagkaykaysa iti sangalubongan a panagkakabsattayo, nagawid idiay Yugoslavia dagiti kakabsattayo a napabileg a sumango kadagiti narigat a kasasaad.

TIMMULONG DAGITI UMILI A PAYUNIR

Iti panangisaknap iti naimbag a damag, dakkel ti naaramidan dagiti Aleman a payunir a simmangpet idi rugrugi ti dekada 1930. Ita ta immadun dagiti agibumbunannag iti Yugoslavia,  ad-adu metten ti sumsumrek iti kinapayunir. Kas pagarigan, ti Slovenia ket nakasagana a mangibaon kadagiti aduan kapadasan a payunir kadagiti adayo a paset ti Yugoslavia nga addaan dakdakkel a panagkasapulan. Situtured a sinango dagitoy a payunir ti karit ti panangadal kadagiti baro a lenguahe ken kultura.

Malagip ni Jolanda Kocjančič: “Simmangpetak idiay Priština, ti kadakkelan a siudad idiay Kosovo, a ti lenguahe sadiay ket Albaniano ken Serbiano. Nupay dimi ammo ken Minka Karlovšek ti aniaman kadagita a lenguahe, inkeddengmi a rugian ti mangasaba, ket babaen dayta, nasursuromi dagiti lenguahe. Iti umuna a balay, nakasaomi ti inauna a baro ti maysa a biuda a taga-Czechoslovakia. Rinugianmi ti mensahemi iti Sloveniano a nalaokan iti sumagmamano a Serbiano a sasao, a kunkunami, ‘Kayatmi ti makisarita iti pamiliayo maipapan iti naimbag a damag manipud iti Biblia.’

 “‘Sumrekkayo,’ insungbatna, ‘pinadpadaanannakayo ni nanangko.’

“Idi simrekkami, agap-apura a sinabetnakami ti nanangna a ni Ružica. Inlawlawagna a 14 nga aldaw sakbayna, inkararagna ken Jehova nga adda koma umay mangisuro kenkuana maipapan iti Dios. Iti pagilian a maawagan itan iti Czech Republic, adda manang ni Ružica a Saksi ni Jehova a mangbalbalakad kenkuana nga agkararag ken Jehova tapno matulongan. Kombinsido ni Ružica a ti isasarungkarmi ti sungbat ti kararagna. Bayat nga insuromi ken Ružica ti kinapudno iti Biblia, insuronakami met iti lenguahe a Serbiano. Adda dagiti agab-abang iti balayna a nakiraman iti panagadal iti Biblia. Maysa kadakuada ti nangted iti diksionario nga Albaniano, a nakatulong kadakami a mangadal iti dayta a lenguahe.”

Idiay Montenegro, ubing pay ni Zoran Lalović idi nakaawat iti Biblia manipud iti maysa a payunir a taga-Zagreb, Croatia. Lima a tawen kalpasanna, idi 1980, simmangpet manipud Serbia ti maysa nga special pioneer ket inyadalanna ni Zoran. “Marigrigatanak idi a mangliklik kadagiti mannaki-disco a gagayyemko,” kuna ni Zoran, “ngem idi naaramidko dayta, nagbiit ti panagrang-ayko ket kalpasan laeng ti sumagmamano a bulan, nabautisaranak idiay Belgrade, Serbia. Kalpasan dayta, dagus a natudinganak a mangipaay iti palawag publiko gapu ta manmano dagiti kakabsat a lallaki. Rinugianmi met nga ikondukta dagiti amin a gimong iti siudad ti Podgorica.”

DAGITI BAUTISMO ITI KATALTALONAN

“No addan dagiti nakasagana nga agpabautisar, itanebko idan,” kinuna ni Stojan Bogatinov manipud Macedonia. “Awan ti mausarmi a pagitaneban (bathtub), ken ababaw met ngarud ti karayan. Ngem iti lugarmi, adu dagiti kanal a mangiturong iti danum kadagiti kataltalonan. Dadduma ti nauneg ken nadalus a maitutop iti bautismo. Malagipko pay ti damo a bautismo iti kataltalonan. Bayat ti ipapanmi iti kanal iti kataltalonan, adda nangipukkaw kaniak iti, ‘Stojan, nangalaka gayam kadagiti baro a trabahadormo!’

 “‘Wen,’ insungbatko, ‘adu ngamin ti trabaho.’ Dida ammo a trabahadorkami iti naespirituan a panagani a madaman idiay Macedonia.”

Dagiti kakabsat idiay Macedonia ket limitado ti komunikasionda iti sanga nga opisina, isu nga adu pay ti kasapulan a maammuanda maipapan kadagiti teokratiko nga urnos. Nangrugi a makigimong ni Stojan Stojmilov idiay Alemania ket idi nagawid idiay Macedonia, naragsakan ta addada Saksi a nasarakanna idiay Kočani. Insalaysayna: “Idi simmangpetak ket imbagak kadagiti kakabsat no kasano ti pannakaangay dagiti gimong idiay Alemania, dagus a kiniddawda a siak ti mangidaulo iti Panagadal iti Pagwanawanan ken mangipaay iti palawag publiko. Inlawlawagko kadakuada a saanak a bautisado, ngem impettengda ti kiddawda gapu ta patienda a siak ti nangnangruna a kualipikado. Gapuna, immannugotak iti kiddawda. Idi agangay, rimmang-aykami ken baketko, ket nabautisarankami met iti kataltalonan.”

Ni Veselin Iliev, nga agserserbi ita kas panglakayen idiay Kočani, inlawlawagna, “Bassit ti ammomi idi maipapan iti teokratiko nga organisasion, ngem nasged ti ayatmi iti kinapudno.” Idi agangay, inlinteg ni Jehova ti bambanag. Maysa pay, ti pannakapataud ti ad-adu a literatura iti lenguahe a Macedoniano ket dakkel ti naitulongna iti pannakayadelantar ti kinapudno maipapan iti Pagarian ken pannakapabileg dagiti kongregasion.

NAANNAD A PANANGUSAR ITI AD-ADU A WAYAWAYA

Yantangay saan a kontrolado ti Russia ti Yugoslavia, tinagiragsak dagiti tattao ti wayawaya a saan a posible iti labes ti maaw-awagan nga Iron Curtain wenno kadagiti kabangibang a Komunista a pagilian. Iti maudi a paset ti dekada 1960, nagbalin ti Yugoslavia a kaunaan a Komunista a pagilian a din mangikalikagum iti bisa ken saanen a nainget kadagiti beddengna. Gapu ta nawaywayan ti panagdaliasat,  nagboluntario dagiti kakabsattayo iti makin-amianan a Yugoslavia a mangitulod kadagiti literaturatayo kadagiti pagilian iti nagbeddengan ti Soviet Union, a sadiay maiparit pay laeng ti trabaho a panangasaba.

Umuna, inserrekda idiay Yugoslavia dagiti literatura manipud Alemania babaen kadagiti bagon. Sigun ken ni Ðuro Landić nga agserserbi iti Komite ti Sanga iti Croatia, ti balayda ket maysa idi a pagipempenan kadagiti literatura sakbay ti pannakarpuog ti Soviet Union. “Adda idi nalimed a pagidulinanmi kadagiti dashboard ken sirok dagiti luganmi” kinuna ni Ðuro. “Ammomi a no maduktalan ti ar-aramidenmi, mabalin nga alaenda dagiti luganmi sa ibaluddakami pay, ngem napatibkerkami gapu iti rag-o dagiti kakabsat no maawatda dagiti literatura.”

Insalaysay ni Sister Milosija Simić, a nangibiahe kadagiti literatura manipud Serbia agingga idiay Bulgaria: “Diak pulos ammo no siasino ti pangitulodak kadagiti literatura​—adres laeng ti naited kaniak. Naminsan, dimsaagak iti bus ken nasarakak ti balay, ngem awan ti tao. Nanglikawak saak immasideg manen iti balay manipud iti sabali a direksion, ngem kaskasdi nga awan ti tao iti balay. Agarup namin-sangapulo nga inaramidko dayta iti nagmalem, a nagannadak tapno awan ti agatap. Ngem awan a talaga ti tao. Naimbag laengen ta awan ti tao, ngamin naammuak idi agangay a kamali gayam ti adres.

“Ngem diak kayat nga ibelleng lattan dagiti literatura gapu ta kasta unay ti bannogko a nangkopia ken nangimakinilia kadagita. Isu nga inkeddengko nga iyawid met laeng dagita idiay Serbia tapno mapagnumaran sadiay. Ngem nupay ti nagatangko a tiket ket agpapan agawid, kasapulak ti sabali pay a tiket tapno makapanak iti pagluganak nga estasion. Kaaduanna a no maitulodkon dagiti literatura kadagiti kakabsat, ik- kandak iti kuarta a paggatangko iti tiket. Kasta ti pamay-anmi gapu ta limitado laeng ti kantidad a maipalubos nga itugotko no sumrekak iti pagilian. Immasidegak iti pagalaan iti tiket ken inkararagko a babai koma ti makasaritak. Idi nakaasidegak, apag-isu a sunuan ti maysa a babai ti lalaki iti pagalaan ti tiket. Intukonko iti babai nga ikkannak iti tiket a kasukat dagiti kawes nga inusarmi a nangbalkut kadagiti literatura. Immannugot ti babai ket nakaalaak iti tiket.”

Idi rugrugi ti dekada 1980, dagiti literatura ket impatarus dagiti kakabsat iti Albaniano ken Macedoniano. Kalpasanna, dagiti kopia a naisurat babaen iti ima impatulodda iti bassit nga opisina idiay Belgrade. Sadiay a nagusar ni Milosija kadagiti karbon tapno insigida a makapataud iti walo a kopia iti kada panangimakiniliana kadagita. Narigat dayta nga annongen gapu ta dagiti kopiaenna ket naisurat babaen ti ima ken saanna pay a kabesado ti lenguahe.

SITITIBKER A NAGMATALEK DAGITI AGTUTUBO A KAKABSAT

Nupay addaantayo iti wayawaya idiay Yugoslavia kas maysa a relihion, minatmatan ti gobierno ti neutral a takdertayo kas pangta iti panagkaykaysa iti Yugoslavia. Gapu iti dayta, naipasango dagiti kakabsat iti ibubusor. Bayat ti Gubat Sangalubongan II, adu ti nagtalinaed a matalek uray agingga ken patay gapu iti neutral a takderda. Ngem bayat ti simmaganad a tallo a dekada, saan nga amin ket nangipakita iti kasta a kabileg ti pammati. Adda dagiti timmabuno kadagiti Nakristianuan a gimong ken simmuporta iti trabaho ti Pagarian; ngem idi naayabanda para iti serbisio militar, inkalinteganda ti pannakipasetda iti dayta.

Dagiti agtutubo a lallaki a nagtalinaed a neutral nasentensiaanda a maibalud iti agingga iti sangapulo a tawen. Mabalin a masentensiaanda pay ketdi iti mamin-adu a daras sakbay nga agedadda iti 30. Kabbaro laeng idi iti kinapudno ti dadduma a nasubok ti kinatarnawda ngem dida pulos nagkompromiso. Adu kadakuada itan ti responsable a kakabsat a mangidadaulo kadagiti kongregasion.

 MAKAGUTUGOT NGA INTERNASIONAL A KOMBENSION

Di pay pulos napadasan idi dagiti Saksi ni Jehova idiay Yugoslavia ti rag-o nga itden ti panangangay iti internasional a kombension iti pagilianda. Panunotenyo laengen ti ragsakda idi impakaammo ti Bagi a Manarawidwid idi 1991 nga idiay Zagreb, Croatia ti maysa kadagiti pakaangayan ti “Dagiti Managayat iti Wayawaya” nga internasional a kombension!

Nupay kasta, adda dagiti parikut. Sipud idi indeklara ti Croatia ti independensiana manipud iti Yugoslavia, dakkel ti posibilidadna a bumtak ti gubat. Nainsiriban kadi ti panangangay iti kombension? Naikabilangan a naimbag ti kinatalged dagiti ganggannaet ken umili a delegado. Kalpasan ti adu a panagkararag ken panangusig iti bambanag, inkeddeng dagiti kakabsat nga ituloyda ti panagsagana para iti kombension.

Ni Theodore Jaracz, maysa a miembro ti Bagi a Manarawidwid, nagbiahe a napan idiay Croatia sumagmamano a lawas sakbay ti kombension tapno tumulong iti panangorganisar iti bambanag. Gapu ta nakanselar ti amin a dadduma nga aktibidad ti publiko, naipamaysa ti interes dagiti tattao iti maangay idiay Dinamo Stadium. Bayat ti iyaadani ti kombension, nagtultuloy a timmalged ti kasasaad iti pagilian. Inaldaw nga inkabilangan dagiti kakabsat dagiti risgo, nga inulit-ulitda nga inusig no rumbeng nga ituloyda ti panagsagana wenno masapul a kanselarenda ti kombension. Sipipinget nga immararaw dagiti kakabsat ken Jehova, a kiniddawda ti panangiwanwanna. Nakaskasdaaw ta timmalged ti napolitikaan a kasasaad, ket nagballigida a nangangay iti kombension idi Agosto 16-18, 1991.

Dakkel ti nakaidumaan ti kasasaad iti kombension. Bayat nga umad-adanin ti naranggas a panaggugubat dagiti agkakaarruba a pagilian, ab-abrasaen dagiti Saksi ni Jehova idiay Croatia dagiti sangaili iti “Dagiti Managayat iti Nadiosan a Wayawaya” nga internasional a kombension. * Bayat nga agtaltalaw  ti adu nga umili manipud iti pagilian, sumsumrek met dagiti kakabsat a lallaki ken babbai manipud iti 15 a pagilian tapno aguummongda buyogen ti ayat ken wayawaya. Adda dagiti dadakkel a grupo a nageroplano a simmangpet manipud Estados Unidos, Canada, ken dadduma pay a pagilian iti Laud. Gapu iti namilitariaan a situasion, naiserra ti eropuerto idiay Zagreb, isu nga idiay Ljubljana, Slovenia a nagdisso dagiti eroplano. Manipud sadiay, nagdaliasat dagiti delegado babaen ti bus a nagturong idiay Zagreb. Ti tured dagiti sangaili a kakabsat ket nakaipaay iti nagsayaat a pammaneknek iti publiko, ken ti kaaddada ket nagbileg a gubuayan ti pammaregta kadagiti kakabsat iti pagilian. Ti kadakkelan a grupo​—agarup 3,000 a delegado​—naggapuda iti Italia. Arigna nga umap-apuy iti pagkombensionan gapu iti kinarayray ken nabara a panagpipinnateg dagiti kakabsat.​—1 Tes. 5:19.

Nangruna a makapabileg iti pammati ti panangsangaili iti lima a miembro ti Bagi a Manarawidwid. Agingga ita, adu ti maragsakan a manglagip iti palawag da Carey Barber, Lloyd Barry, Milton Henschel, Theodore Jaracz, ken Lyman Swingle. Nupay nariribuk ti kasasaad, dagitoy a kakabsat nga addaan iti adu a tawen a kapadasan situtured a simrekda iti pagilian tapno paregtaenda dagiti kakabsat babaen kadagiti makapabileg a palawag.

Gapu iti nariribuk a kasasaad ti politika, nagamkan dagiti autoridad nga amangan ta adda mapasamak a panagdadangadang iti nagbabaetan dagiti puli dagiti delegado manipud iti nagduduma a paset ti Yugoslavia. Anian ti pannakabang-arda a makakita kadakuada a saan laeng a naguummong a sitatalna no di ket nangipakitada pay iti nabara ken nainkabsatan a panagpipinnateg. Iti panaglabas ti tunggal aldaw, bimmasit ti bilang dagiti polis a nagbantay.

Ipakita daytoy a nakallalagip a kombension a pudno nga internasional ti panagkakabsat dagiti Saksi ni Jehova. Ti pananglagip dagiti kakabsat iti dayta nga okasion ti makatulong kadakuada a mangtaginayon iti panagkaykaysa bayat  ti pannakaipasangoda kadagiti simmaganad a pakasuotanda. Dagiti bus a nangyawid kadagiti Serbiano ken Macedoniano a kakabsat ket karaman kadagiti naudi a lugan a napalubosan a lumasat iti checkpoint iti nagbaetan ti Croatia ken Serbia. Kalpasan a sitatalged a nakalabas dagiti kakabsat iti pagbeddengan, naserraanen dayta. Adu ti mangibaga nga iti dayta a kanito a nangrugi ti gubat.

Iti simmaganad a bulbulan ken tawtawen, dagiti republika a dati a paset ti Yugoslavia ket nangipasdekdan kadagiti bukodda a gobierno kas independiente a pagilian. Nagresulta dayta iti riribuk a nakatayan ti pinullo ribu a tattao ken nangyeg iti nakaro a panagsagaba. Ania ti napasamak kadagiti kakabsattayo bayat daytoy napeggad a tiempo? Kasano a binendisionan ni Jehova ti trabaho a panangikasaba iti Pagarian kadagitoy nga independiente itan a pagilian? Kitaentayo.

 Moderno a Pakasaritaan ti Bosnia ken Herzegovina

“Idi Mayo 16, 1992, agarup 13 kadakami ti naglemmeng iti maysa nga apartment bayat dagiti panagbomba iti Sarajevo. Namindua a natamaan ti pasdek a nagkamanganmi. Nupay Croatiano, Serbiano, ken Bosniano ti pulimi a kas kadagiti agpipinnatay iti ruar, nagkaykaysakami iti pudno a panagdayaw. Iti parbangon, idi awan unayen ti panagbomba, pinanawanmin ti apartment tapno agsapulkami iti nataltalged a lugar. Kas iti inaramidmi iti rabii sakbayna, nagkararagkami a sipipigsa ken Jehova, ket impangagnakami.”​—Halim Curi.

Ti Sarajevo, nga addaan iti nasurok nga 400,000 nga umili, mapaspasaranna idi ti maysa kadagiti kapautan ken kakaruan a pananglakub iti moderno a pakasaritaan. Kasano a nadaeran dagiti kakabsattayo ti panagdadangadang dagiti puli ken relihion a nakaigapuan ti pannakabingbingay ti pagilian? Sakbay nga isalaysaymi ti pakasaritaanda, ammuentayo pay ti sumagmamano a banag maipapan iti Bosnia ken Herzegovina.

Masarakan ti pagilian ti Bosnia ken Herzegovina iti tengnga ti dati a Yugoslavia, iti nagbabaetan ti Croatia, Serbia, ken Montenegro. Nakasingsinged ti kagimongan ken dagiti pamilia, ket maipatpateg ti kinamanagpadagus. Gagangay a pagpalabasan iti oras ti iyiinum iti kape dagiti Turko iti balay ti kaarruba ken mapan agpapudot kadagiti kafići wenno pagkapean. Nupay agkakalanga dagiti agindeg iti Bosnia, dagitoy ket buklen dagiti Bosniano, Serbiano, ken Croatiano. Adu ti agkuna a saanda a relihioso, ngem ti relihion ti makagapu a nasinasina dagiti tattao. Muslim ti kaaduan a Bosniano, miembro met ti Orthodox Church dagiti Serbiano ken Romano Katoliko dagiti Croatiano.

 Gapu iti makapadanag nga ikakaro ti panangidumduma dagiti relihion ken pananggura iti puli idi rugrugi ti dekada 1990, nangrugi ti nakalkaldaang nga aramid a naawagan iti ethnic cleansing wenno panangpaksiat kadagiti sabali a puli. Dagiti mangraraut nga armada pinapanawda dagiti sibilian kadagiti babassit a purok ken dadakkel a siudad tapno dagiti agnaed ket dagiti laeng karelihionda. Dayta ti nakasubokan ti neutralidad dagiti kakabsattayo. Idiay Bosnia, kas iti dadduma a pagilian iti dati a Yugoslavia, kaaduan nga umili ket naikameng iti relihion dagiti dadakkelda, ket kaaduanna a mailasin ti relihion ti pamilia babaen iti apeliedoda. No agbalin nga adipen ni Jehova dagiti napudno ti panagpuspusoda a tattao, mamatmatanda a manangliput iti pamilia ken tradisionda. Ngem nasursuro dagiti kakabsattayo a maysa a salaknib ti kinasungdo ken Jehova.

TI NALAKUB A SIUDAD

Kas nakitatayon, dagiti kakabsat a Yugoslav natignayda unay iti naimatanganda nga ayat ken panagkaykaysa iti “Managayat iti Nadiosan a Wayawaya” a kombension idiay Zagreb, Croatia idi 1991. Daytoy a nakallalagip a kombension pinabilegna ida a mangibtur kadagiti pakasuotanda iti masanguanan. Adda idi tiempo a natalna nga agbibiag idiay Sarajevo dagiti Bosniano, Serbiano, ken Croatiano. Ngem pagammuan ta maysa nga armada ti nanglakub iti siudad ket napupok amin a tattao, agraman dagiti kakabsat. Nupay nariribuk ti kasasaad iti politika, awan ti makaammo no kasano kapaut ti panagrurupak.

Impadamag ni Halim Curi a panglakayen iti Sarajevo: “Mabisbisinan dagiti tattao. Kada bulan maikkanda laeng iti 1 a kilo nga arina, 100 a gramo nga asukar, ken kagudua ti maysa litro a lana. Mamulaan iti nateng ti aniaman a di nausar a daga iti siudad. Pukanenda dagiti kayo iti Sarajevo tapno pagsungrodda. No awanen ti mapukanda, lekkabenda dagiti babassit a kayo iti suelo ti apartmentda tapno pagsungrod ken pagpapudotda. Pagsungrodda amin a banag a sumged, uray dagiti daan a sapatos.”

 Idi nalakub ti Sarajevo, napupok da Ljiljana Ninković ken ni lakayna ken naisinada kadagiti dua nga annakda. “Kas kadagiti gagangay a pamilia, addaankami iti dua nga annak, apartment, ken kotse,” kuna ni Ljiljana. “Ngem kellaat a nagbalbaliw ti amin.”

Nupay kasta, masansan a sinalakniban ida ni Jehova. Kinuna ni Ljiljana: “Namindua a nabomba ti apartment-mi ngem kapampanawmi idi napasamak dayta. Nupay adda dagiti pakarigatan, naragsakankami kadagiti simple a bambanag. Kas pagarigan, naragsakkami a mapan iti parke tapno agala iti bulbulong dagiti dandelion nga aramidenmi nga ensalada tapno adda ipanganmi iti inapoy. Nasursuromi ti makontento ken mangipateg iti aniaman nga adda kadakami.”

PANANGSAPUL KADAGITI MATERIAL KEN NAESPIRITUAN A PROBISION

Ti pananggun-od iti danum ti maysa kadagiti kangrunaan a parikut. Manmano nga adda danum iti gripo kadagiti kabalbalayan. Tapno makasakdoda, masapul a magna dagiti tattao iti agarup lima a kilometro kadagiti lugar nga ayan dagiti pumapaltog. Iti pagsakduan, masapul nga agpilada iti mabayag sakbay a makasakdoda, sa magmagnadanto manen nga agawid a nadagsen ti awitda.

Kinuna ni Halim: “Pakasuotanmi idi no mangngegmi a dumteng ti danum iti kabalbalayan iti apagbiit. No dumteng ti danum, masapul nga agdigus, aglaba, ken punnuenmi iti danum ti amin a mabalin a pagkargaan. Ngem kasanon no maigiddan iti gimong ti kongregasion ti isasangpet ti danum a nabayag nga ur-urayenmi?  Masapul nga agdesisionkami​—makigimongkami wenno agurnongkami iti danum?”

Nupay kasapulanda ti material a probision, ammo dagiti kakabsat a nakapatpateg ti naespirituan a probision. Kadagiti gimong, saan laeng a naespirituan a taraon ti magun-odan dagiti kakabsat no di ket maammuanda met no asino ti naibalud, nadangran, wenno napapatay. “Kaslakami maysa a pamilia,” insalaysay ni Milutin Pajić, nga agserserbi kas panglakayen iti kongregasion. “Kalpasan dagiti gimong, awan ti mayat nga agawid. Kaaduanna nga agsasaritakami pay maipapan iti kinapudno iti adu nga oras.”

Nagrigat ti biag ken masansan a pagamkan dagiti kakabsat ti pannakapapatayda. Kaskasdi, impangpangrunada ti naespirituan a bambanag. Bayat ti panaggugubat iti pagilian, ad-adda a simminged ti ili ni Jehova iti maysa ken maysa ken iti nailangitan nga Amada. Gapu iti nakitada a kinasungdo dagiti dadakkelda, napatanor met dagiti annak ti di maisin a kinasungdo ken Jehova.

Naiputong iti dandani uppat a tawen ti ili ti Bihać, nga asideg iti beddeng ti Croatia. Saanda a makaruar, ken saan met a makastrek dagiti pangsaranay. Insalaysay ni Osman Šaćirbegović, ti kakaisuna a kabsat iti dayta nga ili: “Nakarigrigat ti biag idi karugrugi ti gubat, saan laeng a gapu ta narigat ti kasasaad no di ket gapu ta damdamomi ti makapasar iti kasta a kasasaad. Idi nangrugi ti panagbomba, dikam unay madanagan ta nadlawmi a saan met gayam a makapapatay ti amin a granada. Adda pay ketdi dagiti granada a saan a bimtak.”

Gapu ta awan ti makaammo no kasano kapaut ti panagrurupak, inyurnos ti Bethel iti Zagreb, iti Croatia, ken iti Vienna, Austria, ti panagurnong iti pangsaranay nga abasto kadagiti Kingdom Hall ken pagtaengan dagiti Saksi idiay Sarajevo, Zenica, Tuzla, Mostar, Travnik, ken Bihać. Bayat a nagtultuloy ti gubat, mabalin a kellaat a malakub dagiti siudad ket awan ti makaruar wenno makastrek. No kellaat a saan a makastrek dagiti pannaranay, maibus a dàgus dagiti abasto. Kaskasdi,  nupay dagiti nadumaduma nga ili iti Bosnia nayadayoda iti dadduma a paset ti lubong, saan a nagsat ti nainkabsatan a panagkaykaysa dagiti Saksi ni Jehova. Dayta a singgalutda ket naiduma unay iti agraraira a panaggiginnura dagiti puli ken relihion iti intero a pagilian.

NAREGTA NGEM NAANNAD

Malaksid iti rigat ti panagsapul kadagiti inaldaw a pagbiag, mamagpeggad met dagiti pumapaltog a nakalemmeng iti aglawlaw ti Sarajevo, nga awan ti pilpilienda a paltogan uray mapuntaanda dagiti inosente nga umili. Nagtultuloy ti panagtinnag dagiti bomba. No dadduma, nakapegpeggad ti agpagnapagna kadagiti nalakub nga ili. Mabutbuteng dagiti tattao. Ngem babaen ti kinasirib ken tured, naitultuloy dagiti kakabsat nga inranud ti naimbag a damag ti Pagarian kadagiti tattao a makasapul unay iti liwliwa.

Insalaysay ti maysa a panglakayen: “Bayat ti maysa kadagiti kakaruan a panangraut iti Sarajevo, rinibu a bomba ti bimtak iti maysa laeng nga aldaw. Iti dayta nga agsapa ti Sabado, nagtelepono dagiti kakabsat kadagiti panglakayen ket dinamagda, ‘Sadino ti pagtataripnongantayo para iti panangasaba?’”

 “Makitak a kasapulan unay dagiti tattao ti kinapudno,” kinuna ti maysa a kabsat a babai. “Daytoy ti talaga a nakatulong kaniak a saan laeng nga agibtur no di ket agrag-o iti sidong dagiti narigat a kasasaad.”

Nabigbig ti adu nga umili a kasapulanda ti namnama manipud iti Biblia. Kinuna ti maysa a kabsat: “Dagiti tattao ti mangbirbirok kadakami tapno maammuanda ti maipapan iti Dios, imbes a dakami ti mangbirok kadakuada. Basta umayda lattan iti Kingdom Hall ket kiddawenda a mayadalanda.”

Ti maysa a kangrunaan a makagapu no apay a naballigi ti panangasaba bayat ti gubat ket ti panagkaykaysa ti Nakristianuan a panagkakabsattayo, banag a nakadkadlaw kadagiti tattao. “Dakkel a pammaneknek dayta,” kinuna ni Nada Bešker, maysa a kabsat a babai nga adun a tawen nga agserserbi kas special pioneer. “Adu ti makakita kadagiti Bosniano ken Serbiano a kakabsat nga agkakadua a mangasaba. Ket no makitada ti maysa a Serbiano nga iyad-adalan ti kabsat a babai a Croatiano ken kabsat a babai a dati a Muslim, mabigbigda a talaga a naidumakami.”

Makita agingga ita ti kinaregta idi dagiti kakabsattayo agsipud ta adu nga agserserbi ita ken Jehova ket naammuanda ti kinapudno kabayatan ti gubat. Kas pagarigan, nagdoble ti tumabtabuno iti kongregasion ti Banja Luka, nupay sangagasut nga agibumbunannag ti immakar iti dadduma a kongregasion.

MATALEK A PAMILIA

Kanayon a nakaan-annad dagiti kakabsattayo. Kaskasdi, dadduma ti biktima latta ti “tiempo ken ti di mapakpakadaan a pasamak” no di maliklikan a maipasungalngalda iti di umiso a lugar iti di umiso a tiempo. (Ecl. 9:11) Ni Božo Ðorem, a maysa a Serbiano ket nabautisaran iti internasional a kombension idiay Zagreb  idi 1991. Idi nagsubli idiay Sarajevo, namin-adu a naibalud ken nagpasar iti pannakamaltrato gapu iti neutral a takderna. Idi 1994, naibalud iti 14 a bulan. Ti pakarigatanna unay ket dina makadua ni Hena a baketna ken ni Magdalena nga anakna nga agtawen iti lima.

Di nagbayag kalpasan a nawayawayaan ni Božo, adda napasamak a trahedia. Iti maysa a naulimek a malem, napan nangyadal iti Biblia dagiti tallo iti asideg ti pagtaenganda. Iti dalanda, kellaat nga adda bimtak a bomba. Dagus a natay ni Hena ken Magdalena, kalpasanna, natay met ni Božo iti hospital.

NAKRISTIANUAN A NEUTRALIDAD

Gapu ta kumarkaro ti panangidumduma, manmano a mapalubosan ti neutral a takder. Idiay Banja Luka, ti kaaduan a kameng ti kongregasion ket dagiti agtutubo a lallaki a kayat ti militar nga usaren iti gubat. Nakabkabilda gapu ta nagtalinaedda a neutral.

Malagip ni Osman Šaćirbegović: “Masansan a palutpotendakami dagiti polis ken awagandakami a takrot ta saanmi kano a salsalakniban dagiti pamiliami.”

Kastoy ti pannakirinnason ni Osman iti polis: “Salaknibmo ti paltogmo, saan kadi?”

“Siempre,” kuna ti polis.

“Isukatmo kadi dayta iti kanyon tapno ad-adda a masalaknibanka?”

“Wen.”

“Isukatmo kadi ti kanyon iti tangke?”

“Siempre.”

“Aramidem amin dagita tapno ad-adda a masalaknibanka,” kuna ni Osman. “Ti salaknibko ket ni Jehova, ti mannakabalin-amin a Dios, ti Namarsua iti uniberso. Ania pay koma ti nasaysayaat a salaknib ngem dayta?” Gapu ta nalawag iti polis ti punto, panawannan ni Osman.

 ISASANGPET TI PANNARANAY

Nupay ammo dagiti kakabsat iti kabangibang a pagilian nga agsagsagaba dagiti Bosniano a Saksi, saan a posible a maibiaheda dagiti abasto a pangsaranay kadagiti agkasapulan a kakabsat. Ngem idi Oktubre 1993, impasimudaag dagiti autoridad a posiblen ti mangipan kadagiti pannaranay. Nupay napeggad, inkeddeng dagiti kakabsat a dida palabsen dayta a gundaway. Idi Oktubre 26, lima a trak a napno iti 16 a tonelada a taraon ken sungrod ti nagbiahe a napan idiay Bosnia manipud Vienna, Austria. Kasano ngata a lumasat ti komboy iti adu a lugar a nakaro pay laeng ti panagrurupak? *

Adda dagiti tiempo iti biahe a nagpeggad unay dagiti kakabsat. “Naladawak a nagrubuat iti dayta nga agsapa,” nalagip ti maysa a drayber, “ket dagiti sabali a trak nga agitultulod kadagiti pannaranay ti sarsarunuek. Idi asidegakon iti maysa a checkpoint, nagsardeng amin a trak bayat ti panangsukimat dagiti opisial kadagiti papeles. Pagammuan ta adda nangngegko a kanalbuong, ket nakitak a napuntaan ti maysa a drayber a saan a Saksi.”

Dagiti laeng drayber ken ti trakda ti mapalubosan a sumrek iti Sarajevo, isu a nagbati iti ruar ti siudad dagiti kimmuyog a kakabsat. Ngem gapu ta panggepda a paregtaen dagiti kakabsat sadiay, nagbirokda iti telepono ket inawaganda dagiti kakabsat idiay Sarajevo sa nangipaayda iti kasapulan unay a makaparegta a palawag publiko. Dagiti agdaldaliasat a manangaywan, Bethelite, ken miembro ti Komite ti Pagilian namin-adu a daras nga inrisgoda ti biagda bayat ti gubat tapno maispalda dagiti kakabsat iti peggad ken mapabilegda ida iti naespirituan.

Iti dandani uppat a tawen, imposible a maidanon ti pannaranay kadagiti kakabsat idiay Bihać. Nupay saan a naidanon dagiti pisikal a taraon gapu kadagiti barikada a nanglapped iti iseserrek iti dayta nga ili, nakaawat dagiti kakabsat iti naespirituan a taraon. Kasano? Nagusarda iti telepono ken maysa  a fax machine, isu a kanayon a makaawatda kadagiti kopia Ti Ministeriotayo iti Pagarian ken Ti Pagwanawanan. Kopiaenda dagiti literatura babaen ti makinilia sada ikkan iti maysa a kopia ti tunggal pamilia. Idi nangrugi ti gubat, adda laeng maysa a bassit a grupo ti tallo a nabautisaran nga agibumbunannag. Kaduada ti 12 a di bautisado nga agibumbunannag a sigagagar a nagur-uray iti dua a tawen para iti maitutop nga okasion tapno isimboloda ti dedikasionda ken Jehova babaen ti bautismo iti danum.

Talaga a karit ti mapupok iti maysa a lugar iti adu a tawen. “Awan idi ti kombension a mabalin a tabunuan dagiti iyad-adalak iti Biblia ken saan a makapagbisita ti manangaywan iti sirkito,” insalaysay ni Osman. “Masansan a pagsasaritaanmi ti tiempo a mabalinminto a tagiragsaken ti makitimpuyog iti ad-adu a kakabsat.”

Agasenyo ti ragsak dagiti kakabsat idi Agosto 11, 1995, idi simrek iti Bihać ti dua a lugan a nakapatpatak ti karatulada a “Pangsaranay Kadagiti Saksi ni Jehova.” Dagitoy dagiti immuna a pribado a lugan a nangyeg iti saranay sipud idi nalakub ti siudad! Ket simmangpetda idi dandanin saanen a makaibtur dagiti kakabsat gapu iti pisikal ken mental a pakarigatan.

Napaliiw dagiti kaarruba idiay Bihać no kasano a nagtitinnulong dagiti kakabsat, kas iti panangtarimaan kadagiti nadadael a tawada. “Naappresiar dagiti kaarrubami dayta,” kinuna ni Osman, “ta ammoda nga awan ti kuartami. Nagdakkel dayta a pammaneknek a pagsasaritaanda agingga ita.” Adda itan maysa a naregta a kongregasion idiay Bihać nga addaan iti 34 nga agibumbunannag ken 5 a payunir.

NAKALLALAGIP A BIAHE

Maulit-ulit nga inrisgo dagiti kakabsat ti biagda iti panangidanonda iti taraon ken literatura kadagiti ili idiay Bosnia a dinidigra ti gubat. Ngem naiduma unay ti biahe idi Hunio 7, 1994. Maysa a komboy ti tallo a trak a nangilugan kadagiti kameng ti Komite ti Pagilian ken dadduma pay a trabahador ti nasapa a nagrubuat iti dayta a bigat manipud Zagreb, Croatia.  Panggepda nga itulod dagiti pannaranay ken mangiparang iti napaababa a programa iti aldaw ti espesial nga asamblea, ti damo iti unos ti tallo a tawen!

Ti siudad ti Tuzla ti maysa kadagiti nakaangayan daytoy nga espesial a programa. Idi rugrugi ti gubat, adda laeng agarup 20 a bautisado nga agibumbunannag iti kongregasion. Anian a pannakasdaawmi idi adda nasurok a 200 a nagtitipon a dimngeg iti programa ti asamblea! Tallopulo ti nabautisaran. Ita, addan tallo a kongregasion ken nasurok a 300 nga agibumbunannag idiay Tuzla.

Idiay Zenica, nakasarak dagiti kakabsat iti maitutop a pagasambleaanda, ngem narigatanda a nagbirok iti maitutop a pagitaneban para iti bautismo. Kamaudiananna, kalpasan ti adu a panagsapul, nakakitada iti bariles a mabalin nga usaren. Ngem ti parikut ket nalangsi ti bariles ta nausar dayta a nagkargaan iti ikan! Nupay kasta, kas kandidato iti bautismo a nangakseptar iti awis ni Jesus nga agbalin a “dumadaklis iti tattao,” awan aniamanna kadakuada ti angot ti ikan. (Mat. 4:19) Ni Herbert Frenzel, a kameng itan ti Komite ti Sanga iti Croatia, ket adda idi tapno ipaayna ti palawag iti bautismo. Impadamagna: “Nabayag nga inur-uray dagiti kandidato ti panagpabautisarda, ket awan ti aniaman a makalapped kadakuada! Kalpasan a nabautisaranda, mariknada a nagballigida!” Ita, addan naregta a kongregasion iti Zenica nga addaan iti 68 nga agibumbunannag.

Idiay Sarajevo, ti mabalin laeng a pakaangayan ti programa ket iti asideg ti pagsapalan dagiti kalsada a masansan a paputokan dagiti nakalemmeng a pumapaltog. Idi sitatalged a nakasangpet dagiti  kakabsat iti pagasamblean, saan laeng a ti lugar a pagbautisaran ti parikutda no di ket no kasano nga in-inutenda ti nakapatpateg a danum. Tapno sigurado a makaanay ti danum a pagbautisaran ti amin a kandidato, pinaglilineada ida sigun iti kadakkelda ket nagsasarunoda a nabautisaran manipud kabassitan agingga iti katayagan!

Kasta unay ti ragsak dagiti kakabsat iti dayta nga aldaw! Saanda nga impalubos ti aniaman a nakaam-amak a paspasamak iti aglawlawda a mangtungday iti rag-oda nga agdayaw a sangsangkamaysa. Ti Sarajevo ket addaan itan iti tallo a narang-ay a kongregasion.

KALPASAN TI GUBAT

Idi mabalinen ti agitulod kadagiti pannaranay, saan unayen a marigatan dagiti kakabsattayo. Nupay kasta, nagtultuloy ti panangpaksiat wenno puersado a panangpapanaw kadagiti sabali a puli. Kastoy ti malagip ni Ivica Arabadžić, maysa a panglakayen nga agserserbi idiay Croatia, maipapan iti pannakapapanawda idi iti balayda idiay Banja Luka: “Adda lalaki nga addaan paltog nga immay iti balay ket imbagana kadakami a pumanawkamin ta kukuanan ti balaymi. Agsipud ta isu ket Serbiano, kapilitan a napapanaw iti balayna idiay Šibenik, Croatia, ket kayatnakami met idi a papanawen. Maysa a polis ti militar nga iyad-adalak ti immay tapno tulongannakami. Nupay di mabalin nga agtalinaedkami iti balaymi, immanamong ti lalaki nga agnaedkami iti balayna kas kasukat ti balaymi. Maldaangankami a mangpanaw iti balaymi ken iti kongregasion a timmulong kadakami a nakaammo iti kinapudno, ngem awan ti maaramidanmi. Nangitugotkami iti sumagmamano laeng a sanikuami, ket pimmanawkami tapno umakar iti ‘baro’ a balaymi idiay Croatia. Nupay kasta, idi simmangpetkami idiay Šibenik, adda agnanaeden iti balay nga umakaranmi koma. Ania ngarud ti aramidenmin? Dàgus a pinasangbaydakami dagiti kakabsattayo, ket impalubos ti maysa a panglakayen nga agnaedkami iti balayna iti makatawen agingga a maaddaankami iti pagtaengan.”

 Agingga ita, saan pay laeng a natalged ti kasasaad ti politika. Nupay kasta, rumangrang-ay ti kinapudno idiay Bosnia ken Herzegovina, a sadiay dandani 40 a porsiento iti populasion ti agkunkuna a Muslimda. Sipud idi nagpatingga ti gubat, nagibangon dagiti kakabsattayo kadagiti baro a Kingdom Hall. Ti maysa a masarakan idiay Banja Luka ket saan laeng a maysa a kasapulanda unay a pagtataripnongan. Maysa dayta nga ebidensia ti legal a panagballigi. Adu a tawen nga inkagumaan dagiti kakabsattayo ti mangala iti pammalubos a mangibangon iti Kingdom Hall iti daytoy a lugar a napigsa ti impluensia ti Serbian Orthodox Church. Kalpasan ti gubat, nupay legal a mabigbigen dagiti kakabsattayo idiay Bosnia, saanda a napalubosan a mangibangon iti Kingdom Hall idiay Banja Luka. Ngem idi kamaudiananna, kalpasan ti adu a kararag ken kinapinget, nakagun-od met laeng dagiti kakabsat kadagiti kasapulan a papeles. Dayta a balligi impasdekna ti pagibatayan para iti masanguanan a panagibangon iti dadduma pay a Kingdom Hall iti dayta a paset ti Bosnia ken Herzegovina.

Gapu iti wayawaya nga agdayaw, nakastrek iti pagilian ti 32 nga special pioneer tapno tumulongda kadagiti lugar a dakdakkel ti pakasapulan. Adu kadakuada ti naggapu kadagiti sabali a pagilian. Nagdakkel a bendision ti kinaregtada iti ministerio agraman ti kinasungdoda a mangsalimetmet kadagiti nateokratikuan nga urnos.

Ti Sarajevo, a kaano laeng a pappapanan dagiti kakabsat iti laksid ti kaadda dagiti nakalemmeng a pumapaltog, ket sitatalna itan a mangsangsangaili kadagiti delegado iti kombension a naggapu iti amin a paset ti dati a Yugoslavia. Nupay nadidigra daytoy nagpintas a kabambantayan a pagilian gapu kadagiti gubat iti naglabas a siglo, dagiti ad-adipen ni Jehova ket ad-adda a nareppetda iti “di managinsisingpet a nainkabsatan a panagayat.” (1 Ped. 1:22) Ita, 16 a kongregasion idiay Bosnia ken Herzegovina nga addaan iti 1,163 nga agibumbunannag ti sangsangkamaysan nga agdaydayaw iti pudno a Dios a ni Jehova.

 Moderno a Pakasaritaan ti Croatia

Kalpasan ti internasional a kombension idiay Zagreb idi 1991, kellaat a naserraan ti beddeng iti nagbaetan ti Croatia ken Serbia. Dagiti kangrunaan a kalsada ken rangtay ket dinadael wenno binangenan dagiti soldado, isu nga adu a delegado manipud iti makindaya a paset ti Croatia ti din makaawid kadagiti pagtaenganda. Gapu iti nasged a nainkabsatan a panagayat, adu a Saksi iti dadduma a paset ti pagilian ti nangpadagús kadagita a kakabsat nupay narigat met ti panagbiagda.

Idiay Zagreb, aldaw ken rabii nga aguni ti sirena a mangipakdaar iti panagbomba. Nagsapul dagiti tattao iti pagkamanganda, ket dadduma kadakuada ti naglemlemmeng iti adu a lawas ken bulan. Gapu ta natalged ti basement ti Bethel, dagiti autoridad iti siudad intudingda dayta kas lugar a pagpaknian no adda panagbomba. Nangipaay daytoy iti nagsayaat a gundaway a mangasaba, isu a saan laeng a proteksion ti nagun-odan dagiti tattao. Kas pagarigan, maysa nga aldaw, naguni ti sirena ket gagangayen a dagiti tattao iti tren nagdardarasda a nagkamang iti sirok ti Bethel. Bayat a madandanagan ti amin nga agur-uray, dinamag ti maysa a panglakayen nga agserserbi iti Bethel no kayatda ti agbuya iti slide maipapan iti internasional a kombension a naangay idiay Zagreb, sumagmamano a bulan ti napalabasen. Immanamongda amin ket idi nalpas, nagyamanda iti nabuyada.

Gapu iti rinnupak, talaga a narigat ti makigimong, ken nakalkaldaang ta nadadael ti sumagmamano a Kingdom Hall gapu kadagiti bala ken granada. Uray pay kasta, dagiti kakabsat ap-apresiarenda ti naespirituan a taraon, ket dagitoy nga ingungoten a kakabsat ‘saanda a binaybay-an ti panagtataripnongda.’ (Heb. 10:25) Kas pagarigan, iti unos ti innem a bulan,  arigna nagtudo iti bomba iti siudad ti Šibenik ket imposible ti panaggigimong dagiti kakabsat iti Kingdom Hall. Kinuna ti maysa kadagiti panglakayen: “Agnanaedkami iti ruar ti siudad, isu nga agtataripnongkami iti balayko para iti panagadal iti libro ken Panagadal iti Pagwanawanan. Nupay narigat ti kasasaad, saankami a simmardeng a nangasaba. Mangasabakami iti lugarmi ken kasta met kadagiti purok iti aglawlaw. Mailasin ti amin a dakami dagiti Saksi ni Jehova. Ammoda a naidumakami.”

NAINKABSATAN NGA AYAT BAYAT TI GUBAT

Adu a kakabsat a naawanan iti pagtaengan ti nakipagnaed iti sabsabali, ket sidadaan nga impaay ti kongregasion ti aniaman a tulong a kasapulan. Kas pagarigan, iti Kingdom Hall idiay Osijek, Croatia, naragsakan dagiti kakabsat a nangpasangbay iti baro a pamilia a nabiit pay a timmalaw manipud Tuzla, Bosnia, iti sidong dagiti narigat a kasasaad. Naragsakan ti kongregasion idi naammuanda a kapammatianda ti asawa a babai.

Pinalubosan dagiti autoridad nga umakar ti pamilia iti maysa a balay, ngem daan ken nadadaelen dayta. Timmulong dagiti kakabsat idi nakitada ti panagkasapulan. Adda nangted iti dalikan, sabali ti nangipaay iti tawa, ken dadduma ti nangted iti ridaw ken kama. Adda met nangipaay kadagiti materiales a pagibangon, ken dadduma ti nangted iti taraon ken pagsungrod. Iti simmaganad nga aldaw, mabalinen a pagnaedan ti maysa a kuarto. Ngem adda pay dagiti kasapulan iti balay tapno mapagnaedan ti pamilia bayat ti tiempo ti lam-ek. Isu nga inlista ti kongregasion dagiti bambanag a kasapulan, ket nagduduma nga agibumbunannag ti nangipaay iti aniaman a kabaelanda. Nupay napanglawda met, impaayda ti aniaman a kasapulan​—manipud kutsara agingga kadagiti material a pagatep.

Bayat a nagtultuloy ti gubat, nagbiit a naibus ti taraon, ket inkagumaan ti sanga nga opisina nga impaay ti material ken naespirituan a kasapulan dagiti kakabsat. Kas pannakitinnulong  iti Bagi a Manarawidwid, nangorganisar ti sanga nga opisina iti panagurnong kadagiti taraon, kawes, sapatos, ken agas. Idi damo, dagiti laeng lokal a kakabsat ti kangrunaan a nangipaay iti tulong, ngem limitado ti naipaayda gapu ta agrigrigatda met. Gapuna, dagiti kakabsat idiay Alemania, Austria, Italia, ken Switzerland sipaparabur a nagidonarda kadagiti kawes ken agas, agraman iti naespirituan a taraon. Aldaw ken rabii a sumangpet dagiti trak a minaneho dagiti boluntario a nangipangpangruna iti kasapulan dagiti kakabsatda a Croatiano imbes a ti bukodda a kinatalged. Manipud iti lugar a nakaibodegaan dagiti abasto idiay Zagreb, naipan dagitoy kadagiti agkasapulan a kongregasion.

Nakaawat dagiti kakabsat idiay Croatia iti tulong, ngem kasano ngata a matulonganda met dagiti kakabsatda idiay Bosnia? Nangibiaheda kadagiti trak a napno iti 16 a tonelada a taraon ken sungrod ket impanda dagita iti beddeng ti Bosnia. Napeggad daytoy tangay agdinamag ti kaadda dagiti mananggundaway a grupo dagiti soldado. No masalawda  dagitoy a grupo, mabalin a mapapatayda ken mapukaw dagiti suplay a pangsaranay.

Insalaysay ti maysa a kabsat: “Nagbiahekami kadagiti kakaykaywan, dimmalankami kadagiti checkpoint, ken maipasungalngalkami no dadduma iti mismo a paggugubatan. Iti laksid ti peggad, sitatalged a nakadanonkami idiay Travnik, Bosnia. Maysa a soldado a nakadamag iti isasangpetmi ti timmaray a napan iti balay a nagtitiponan dagiti kakabsat. ‘Addan dagiti kakabsatyo a nangibiahe kadagiti trakda,’ impukkawna. Panunotenyo laengen ti ragsakda. Impanmi dagiti taraon iti balay, nakisaritakami biit, sa pimmanawkamin a dagus. Adda pay dadduma a pagsardenganmi.”

Adu a kakabsat ti nagsurat idiay Bethel ti Zagreb a nangyebkas iti panangapresiarda iti naawatda a tulong. “Agyamankami unay iti panagreggetyo tapno regular a makaawatkami iti naespirituan a taraon,” insurat ti maysa a kongregasion. “Agyamankami met kadagiti impaayyo a pangsaranay a suplay a kasapulan unay dagiti kakabsat. Naimpusuan nga agyamankami iti amin a panangikagumaanyo ken iti naayat a pannakaseknanyo.”

“Nagbakuit ti dadduma kadagiti kakabsat,” kinuna ti sabali pay a surat, “ken addada met dagiti awanan iti pagbirokan. Isu a nagar-arubos ti luada idi naawatda ti tulong ken nakitada ti kinaadu dagita. Kasta unay ti pannakagutugot ken pannakaparegtada gapu iti naayat a pannakaseknan, kinaparabur, ken di panagimbubukodan dagiti kakabsatda.”

Bayat dagidi a tiempo ti rigat, naaramid ti naisangsangayan a panangikagumaan tapno maipaay kadagiti kakabsattayo dagiti naespirituan a taraon a mangtaginayon iti pammatida. Nabatad met a talaga a tinulongan ida ti espiritu ni Jehova, saan laeng a tapno maibturanda dagiti nakaro a pakarigatan no di ket tapno bumilegda iti naespirituan.​—Sant. 1:2-4.

MAKAPABILEG A MENSAHE TI NAMNAMA

Nupay nangipaay met iti material a tulong dagiti nagduduma a manangsaranay nga organisasion, dagiti laeng Saksi  ni Jehova ti nakaipaay iti tulong a manayon a pakabang-aran. Imbes a nagur-urayda lattan agingga nga agpatingga ti gubat, inaramid dagiti kakabsat ti amin a kabaelanda a mangiranud iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian.

Idiay Vukovar, ti siudad nga asideg ti beddeng ti Serbia a nakapasamakan ti kakaruan a pannakadadael, masapul a pumanaw iti siudad ti kaaduan kadagiti tattao agraman dagiti kakabsattayo. Ngem nagbati ti maysa a kabsat a babai a ni Marija. Iti las-ud ti uppat a tawen, dagiti kakabsat idiay Croatia dida pulos nakasarita ni Marija, ngem sireregta nga intultuloy ni Marija ti nangasaba kadagiti nabatbati a tattao iti siudad. Sibabaknang a nagunggonaan ti regtana! Panunotenyo laengen ti siddaaw dagiti Croatiano a kakabsat idi nakitada ti grupo dagiti 20 a tattao manipud Vukovar a timmabuno iti 1966 a kombension distrito!

Ti mangted-namnama a mensahetayo adda met bilegna a mangbalbaliw iti biag. Idi rugrugi ti gubat, maysa nga agtutubo a soldado ti nagbiit a nasanay kas kameng ti kabilgan a puersa militar ti Croatia. Idi 1994, bayat nga ur-urayenna ti tren, nakaawat iti tract a Sino a Talaga ti Agturay ti Lubong? Dagus a binasana ti tract ket naammuanna a ti kinaranggas a mapaspasaran ti tao ket gapuanan ni Satanas saan ket a ni Jehova a Dios. Dakkel ti epekto dagitoy a kinapudno kenkuana. Maysa kadagiti panggep no apay a nagsanay kas soldado ket tapno ibalesna ti ipapatay ti kabsatna a babai nga agtawen iti 19 ken ti dua pay a miembro ti pamiliana a napapatay iti gubat. Nupay naiplanonan ti mapan iti purok a pagnanaedan dagiti nangpapatay iti pamiliana, nagpangadua idi nabasana ti tract. Nangrugi a nakipagadal iti Biblia, ket kalpasan ti sumagmamano a tawen a panangbalbaliwna iti personalidadna, nabautisaran idi 1997. Kamaudiananna, napan a talaga iti purok a pagnanaedan dagiti nangpapatay iti pamiliana. Ngem imbes nga agibales, maragsakan a nangiranud iti damag ti Pagarian ti Dios kadagiti tattao a masapul a mapakaammuan maipapan iti asi ti Dios.

 Ti regta dagiti agibumbunannag iti ministerio, uray iti laksid ti kakaruan a panagdadangadang, nagresulta iti makaparagsak nga irarang-ay idiay Croatia. Sipud idi nangrugi ti gubat idi 1991 agingga a nagpatingga idi 1995, immadu ti bilang dagiti payunir iti 132 a porsiento. Immadu ti bilang ti panangyadal iti Biblia iti 63 a porsiento, ken immadu met ti bilang dagiti agibumbunannag iti 35 a porsiento. Wen, dagiti lokal a kakabsat situtured nga inwaragawagda ti Sao ti Dios, ket sibabaknang a binendisionan ni Jehova ti panagreggetda.

DAGITI MANAGSAKRIPISIO A TRABAHADOR

Di pay nabayag sakbay ti internasional a kombension idi 1991, simmangpet iti pagilian dagiti immuna a misionero a nagsanay iti Gilead a da Daniel ken Helen Nizan, manipud Canada. Malaksid iti dayta, naawis pay nga agserbi iti Croatia dagiti pagassawaan manipud iti dadduma a pagilian iti Europa a nakaadal iti lenguahe a Croatiano.

Maysa kadagitoy a pagassawaan, da Heinz ken Elke Polach manipud Austria, ti agserserbi idi kas special pioneer iti ayan dagiti Yugoslav idiay Denmark idi naawisda nga agserbi idiay Croatia idi 1991. Nangrugi ti gubat bayat nga agserserbida iti sirkito. Ti immuna a sirkitoda saklawenna ti kosta ti Dalmatia ken dagiti paset ti Bosnia, nga agpada nga apektado iti gubat. “Nagrigat ti agbisita iti Bosnia bayat ti gubat,” kinuna ni Heinz. “Gapu kadagiti peggad, saanmi a mausar ti luganmi, isu nga aglugankami kadagiti di mapagpannurayan a bus. Sumagmamano laeng a maleta ken maysa a makinilia ti mabalinmi nga awiten.

“Masapul a manangipamuspusankami. Naminsan idi nagbiahekami iti nagbaetan ti Tuzla ken Zenica, pinasardeng dagiti soldado ti bus a naglugananmi. Imbagada a napeggad no itultuloymi ti agbiahe. Masapul a bumaba ti amin a nakalugan iti bus. Ngem ammomi nga ur-urayendakami dagiti kakabsatmi idiay Zenica, isu a dinamagmi no adda ti mabalin a mangilugan kadakami. Kamaudiananna, maysa a  komboy dagiti trak nga agitultulod iti gas ti immanamong a mangilugan kadakami ta addaanda iti papeles. Ginundawayanmi a kinasabaan ti drayber bayat ti biahe, ket nagimdeng a naimbag.

“Naminsan pay a napilitankami nga agsardeng gapu iti panaggugubat, ket masapul a dumalankami kadagiti sabali a kalsada. Lasonglasong dagitoy a kalsada sa nagalis gapu iti niebe. Masansan nga agsardengkami tapno tulonganmi ti dadduma a trak a nailumlom. Naminsan, adda dagiti nagpaputok kadakami isu a kapilitan a panawanmi ti lugar. Dimtengkami iti Vareš, nga agarup 50 a kilometro ti kaadayona manipud iti destinasionmi, ket kasapulan a palabsenmi ti rabii sadiay.

“Naturog ti drayber kadagiti makinsango a tugaw, ket iti likudan dayta, naglinnetletkami ken Elke tapno saankami a malammin. Panagriknak, dayta ti kapautan a rabii iti biagko. Ngem kabigatanna, idi nakadanonkamin idiay Zenica, kasta unay ti ragsak dagiti kakabsat a makakita kadakami isu a saan a sayang ti panagsakripisiomi! Uray awan ti gripo wenno elektrisidadda, inaramidda ti amin a kabaelanda a mangpadagús kadakami. Nupay napanglawda, nabaknangda iti naespirituan ken impakitada ti di matungday a panagayatda iti kinapudno.”

Sipud idi gubat, adda naidestino idiay Croatia a dandani 50 nga special pioneer manipud Alemania, Austria, Italia, ken dadduma pay a pagilian. Kalpasanna, ad-adda pay a nangpabileg ken nangparegta ti organisasion ni Jehova babaen ti panangibaonna iti ad-adu pay a misionero. Dakkel ti naitulong dagitoy a naregta nga amin-tiempo nga ad-adipen, agpadpada iti tay-ak ken kadagiti kongregasion.

“KASLA DIAK PATIEN A MASAKSIAK DAYTOY NGA ALDAW!”

Agingga idi arinunos ti dekada 1980, ti binulan nga Aleman nga edision Ti Pagwanawanan ket maipatpatarus iti lenguahe a Croatiano babaen kadagiti kakabsat a saan nga  agnanaed iti Bethel. Kalpasanna, sipud idi 1991, ipatpatarus daytan ti maysa a grupo idiay Bethel. Idi agangay, inaprobaran ti Bagi a Manarawidwid a mairugi a maipatarus ti New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Idi awan pay ti naipatarus, maus-usar pay laeng ti 150 ti tawennan a patarus ti Biblia, a nagusar kadagiti nagpason a bokabulario ken adu a saanen a maawatan a sasao. Ti grupo dagiti agipatpatarus iti Croatiano ti nangidaulo iti panagipatarus, a nakitinnulongda a naimbag kadagiti grupo nga agipatpatarus iti Serbiano ken Macedoniano. Nagunggonaanda amin iti trabaho ken singasing ti tunggal maysa.

Nakallalagip unay ti aldaw ti Biernes, Hulio 23, 1999 para kadagiti Saksi ni Jehova idiay Croatia, agraman ti Bosnia ken Herzegovina, Montenegro, Serbia, ken Macedonia. Kadagiti naangay nga uppat a “Naimpadtuan a Sao ti Dios” a Kombension Distrito, naggigiddan a nairuar ti New World Translation of the Christian Greek Scriptures iti lenguahe a Croatiano ken Serbiano, ken naibaga iti tallaong a madaman a maipatpatarus ti Biblia iti lenguahe a Macedoniano. Saan a nakapagsao ti espiker iti sumagmamano a minuto gapu iti agkallangogan a palakpak. Kasta unay a rag-oda, ket di nalapdan ti adu a delegado ti aglua gapu iti ragsakda. “Kasla diak patien a masaksiak daytoy nga aldaw!” kinuna ti maysa a nabayagen a panglakayen. Nairuar ti kompleto a Biblia iti tunggal maysa kadagitoy tallo a lenguahe idi 2006.

Iti sidong ti panangiwanwan ti sanga nga opisina ti Austria, maysa a Komite ti Pagilian ti nangaywan iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova idiay Croatia ken idiay Bosnia ken Herzegovina agingga idi 1996. Ngem iti dayta a tawen, addan ti  natudingan nga uppat ti miembrona a Komite ti Sanga a mangaywan iti panangasaba kadagitoy a teritoria. Nabatad a binendisionan ni Jehova dayta nga urnos.

DAGITI BARO A PASILIDAD KEN KINGDOM HALL

Kas iti dadduma a lugar, makitkita ti pamilia ti Bethel iti Zagreb, Croatia, dagiti epekto ti iyaadu dagiti agibumbunannag. Immadun ti bilang ti pamilia manipud 10 agingga iti agarup 50. Ngem tangay ti Pagtaengan a Bethel ket nadisenio nga agpaay laeng iti uppat wenno lima a pagassawaan, masapul nga agabangda iti kanayonan a kuarto iti asideg.

Di nagbayag kalpasan a nabuangay ti Komite ti Sanga, imbilin ti Bagi a Manarawidwid a gumatangda iti daga para iti baro a Pagtaengan a Bethel idiay Zagreb. Di nagbayag, imbangonen dagiti lokal a boluntario ken dagiti international servant ti nagpintas a pasilidad a makatulong iti pannakayadelantar  ti interes ti Pagarian kadagiti umay nga adu a tawen. Naidedikar ti baro a pasilidad ti sanga nga opisina ken Kingdom Hall iti aldaw ti Sabado, Oktubre 23, 1999, kasta met ti doble a Kingdom Hall iti sentro ti Zagreb. Dimmar-ay dagiti delegado manipud iti 15 a pagilian, agraman ni Kabsat Gerrit Lösch, ti miembro ti Bagi a Manarawidwid a nagpalawag iti dedikasion. Kabigatanna, nagtataripnong ti 4,886 para iti naragsak a naespirituan a programa iti maysa a nalawa a pasdek a pagay-ayaman. Anian a nakallalagip dayta nga aldaw para kadagiti adipen ni Jehova idiay Croatia​—a dadduma kadagitoy ti simamatalek nga agserserbi ken Jehova iti 50 a tawenen wenno nabaybayag pay ken nangsaranget kadagiti karirikutan a tiempo iti moderno a kaaldawantayo!

Sipud idin, nagtultuloy ti programa a panagibangon iti adu a baro a Kingdom Hall. Sakbay ti 1990, adu a kongregasion ti aggimgimong pay laeng kadagiti sirok ti balay wenno pribado nga apartment. Kas pagarigan, maysa a kongregasion idiay Split ti 20 a tawen a naggigimong iti bassit a kuarto ti pribado a pagtaengan. Nupay adda laeng 50 a pagtugawan, nasursurok ngem doble no dadduma ti bilang dagiti tumabuno, isu nga adu ti agtakder iti ruar. Dayta met laeng ti pakaang-angayan dagiti asamblea ken kombension a tabtabunuan ti agdagup iti 150 wenno ad-adu pay. Ita, addan uppat a kongregasion idiay Split a mangus-usar iti dua a napintas a Kingdom Hall. Gapu ta immadu ti agibumbunannag, maysa a pagkomperensiaan iti otel ti nausar a pagasambleaan. Iti sidong ti panangiwanwan ti Regional Engineering Office idiay Selters, Alemania, agtultuloy nga or-organisaren ti Kingdom Hall Construction Desk ti pannakaibangon dagiti simple ken napintas a Kingdom Hall.

Agpadpada a nagdakkel ti nagapuanan dagiti agtutubo ken nataengan a nagboluntario para iti trabaho a panagbangon kadagiti Kingdom Hall. Ita, addan 25 a baro a Kingdom Hall a naibangon ken 7 ti napabaro. Nakatulong dayta iti irarang-ay ti trabaho mainaig iti Pagarian nga agpaay amin a pakaidayawan ni Jehova.

 NAPARTAK A RIMMANG-AY TI TRABAHO MAINAIG ITI PAGARIAN

Idi nagun-od ti Croatia ti wayawayana idi 1991, inannurot pay laeng ti gobierno dagiti dati a linteg maipapan iti relihion agingga nga awan pay ti baro a linteg. Dandani 90 a porsiento a Katoliko ti mangbukel iti baro nga Estado. Gapuna, dakkel ti impluensia ti klero iti gobierno. Ngem gapu ta dati a legal dagiti Saksi ni Jehova ken nagsayaat ti pakasaritaanda, inyetnag ti Ministry of Justice idi Oktubre 13, 2003 a maibilangen dagiti Saksi ni Jehova kas rehistrado a relihion iti Croatia. Kalpasan ti adu a tawen a rigat, maragsakan unay dagiti adipen ni Jehova gapu iti legal a pannakabigbigda idiay Croatia.

Idi rugrugi ti dekada 1990, adda laeng maymaysa a klase ti Pioneer School iti amin a pagilian iti dati a Yugoslavia; ngem ita, addan sumagmamano a klase iti kada tawen iti laeng Croatia. Idi Setiembre 2008, naragsakan ti Croatia ta naaddaan iti 5,451 nga agibumbunannag a mangbukel iti 69 a kongregasion. Makaparagsak uray laengen ti bilang a 9,728 a timmabuno iti Memorial! Ipamatmat dagita amin a manamnama a dakdakkelto pay ti irarang-ay.

Nupay nasaknap ti panangidumduma gapu iti relihion ken kumarkaro ti rigat iti panagbiag, amin nga adipen ni Jehova iti daytoy a rehion ad-adda a determinadoda ita a mangitultuloy iti trabaho a panangikasaba iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios, kasano man ti kinarungsot ni Satanas gapu iti ungetna. (Apoc. 12:12) Para iti kaaduan a tattao, ti inaldaw a panagregget tapno agsapul iti pagbiag ti nagbalin a kapatgan kadakuada. Ngem kadagitoy a tattao, adda dagiti makaamiris a mabisbisinanda iti naespirituan ken agsensennaayda gapu iti dakes a kasasaad iti lubong. (Ezeq. 9:3, 4; Mat. 5:6) Masarsarakan dagitoy a tattao ken matultulonganda nga agdayaw iti kakaisuna a pudno a Dios ket kunaenda: “Umaykayo, ket sumang-attayo iti bantay ni Jehova, iti balay ti Dios ni Jacob; ket isuronatayto maipapan kadagiti dalanna, ket magnatayto kadagiti danana.”​—Isa. 2:3.

 Moderno a Pakasaritaan ti Macedonia

“Umallatiwka iti Macedonia ket tulongannakami,” kinuna ti lalaki a nagparang iti sirmata ni apostol Pablo idi umuna a siglo. (Ara. 16:8-10) Napanunot ni Pablo ken dagiti kakaduana nga iturturong ida ti Dios a mangiwaragawag iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian ti Dios iti daytoy di pay nakaskasabaan a teritoria. Gapuna, sidadaan nga inakseptarda dayta nga awis, ket di nagbayag, rumangrang-ayen ti Kristianidad sadiay. Kasano met a rimmang-ay ti pudno a panagdayaw iti moderno a Macedonia, maysa a basbassit a rehion iti amianan ti nagkauna a Macedonia?

Kalpasan ti maikadua a gubat sangalubongan, ti Macedonia ket nagbalin a kaabagatanan a republika ti Yugoslavia. Nagbalin dayta nga independiente a pagilian idi 1991. Dua a tawen kalpasanna, idi 1993, naragsakan dagiti Saksi ni Jehova idi opisial a nairehistroda iti dayta a baro a pagilian. Nagbanaganna, mabalinen ti mangipasdek iti opisina idiay Macedonia iti sidong ti panangiwanwan ti Komite ti Sanga iti Austria. Gapuna, idi 1993, maysa a balay iti Alžirska Street, idiay Skopje ti nagatang ken napagbalin a Bethel, ket immakar dita dagiti agipatpatarus iti Macedoniano manipud Zagreb, Croatia.

Manipud Alemania, immay iti Macedonia da Michael ken Dina Schieben tapno agserbida iti sirkito, ken manipud Serbia a pagserserbianda, nayakar met iti Macedonia da Daniel ken Helen Nizan a taga-Canada. Nabuangay ti maysa a Komite ti Pagilian, ket nangrugi ti trabaho iti Bethel.

NAIPARIT DAGITI LITERATURA

Nupay opisial a nairehistro dagiti Saksi ni Jehova, narigat ti agangkat kadagiti literatura. Sipud idi 1994 agingga idi 1998, maysa laeng a kopia para iti kada agibumbunannag  ti ipalubos ti gobierno a kaadu ti magasin a maangkat. Gapuna, masapul a kopiaen dagiti kakabsat dagiti artikulo a pagadalan iti Pagwanawanan para kadagiti iyad-adalanda iti Biblia. Nagun-odan met dagiti kakabsat dagiti magasin a maikoreo manipud iti sabali a pagilian, ken napalubosan dagiti bumisita iti Macedonia a mangiserrek iti sumagmamano a kopia dagiti magasin. Idi agangay, kalpasan ti sumagmamano a pannakabista, impaulog ti korte suprema ti linteg a mangipalubosen kadagiti Saksi nga agangkat iti adu a literatura a kasapulanda.

Idi Agosto 2000, immadu ti bilang dagiti agibumbunannag agingga iti 1,024​—ti kaunaan a gundaway a nasurok a 1,000 ti nagreport a nakiraman iti panangasaba! Gapu iti iyaadu ti Macedoniano a literatura ken ti bilang dagiti agibumbunannag, kasapulan met ti ad-adu nga agserbi iti Bethel. Ngem naileten ti pagtaengan a Bethel idiay Alžirska Street. Gapuna, iti simmaganad a tawen, tallo a babassit a balay iti asideg ti Bethel ti nagatang ken narebba tapno adda pagibangonan iti dua a baro a pasdek. Ita, addan tallo a kompleto ti alikamenna a pasdek a pagtartrabahuan ken pagnanaedan ti 34 a miembro ti pamilia ti Bethel iti Macedonia. Idi Mayo 17, 2003, naragsakanda a nangsangaili ken ni Guy Pierce a miembro ti Bagi a Manarawidwid a nangipaay iti palawag para iti programa ti dedikasion.

PANAGIBANGON KADAGITI KINGDOM HALL

Dagiti kakabsat iti intero a Macedonia agyamyamanda iti urnos a tumulong iti pannakaibangon dagiti Kingdom Hall kadagiti pagilian nga agkasapulan iti tulong. Maysa a grupo dagiti lima a kakabsat nga agibangbangon ti natudingan a tumulong kadagiti lokal a kongregasion tapno maibangon dagiti Kingdom Hall ket siam a baro a Kingdom Hall ti naibangon iti nagbaetan ti 2001 ken 2007. Daytoy a grupo dagiti agibangbangon manipud iti nadumaduma a pagilian nakaipaayda iti nagsayaat a pammaneknek babaen ti natalna ken nagkaykaysa a panagtrabahoda nga awan ti aniaman a panangidumdumada  iti puli. Maysa a komersiante a bimmisita iti nalpasen a Kingdom Hall ti nakadlaw iti nagsayaat a kalidad ti pannakaaramid ti pasdek ket kinunana, “Talaga a naibangon daytoy a pasdek babaen iti ayat.”

Idi adda maibangbangon a Kingdom Hall idiay ili ti Štip, pagduaduaan ti maysa a kaarruba ti panagballigi ti proyekto gapu ta agkabannuag ken agparang nga awan pay kapadasan dagiti kameng ti grupo nga agibangbangon. Nupay kasta, idi nalpas ti Kingdom Hall, napan dayta a kaarruba iti pagibangbangonan tapno ipakitana dagiti plano ti balay a kayatna a maibangon ket nagpakaasi kadagiti agkabannuag a kakabsat nga ibangonda dayta para kenkuana. Intukonna a tangdananna ida iti dakkel a gatad gapu ta magustuanna ti kalidad ti trabahoda. Ngem nasdaaw idi imbaga dagiti kakabsat a ti ayatda iti Dios ken iti kaarrubada ti makagapu nga agibangbangonda iti Kingdom Hall saan ket a tapno matangdananda.

TI NEW WORLD TRANSLATION

Kabayatanna, okupado ti sabali pay a bassit a grupo dagiti napasnek a babbai ken lallaki iti naiduma a trabaho​—panangipatarus iti New World Translation of the Holy Scriptures iti lenguahe a Macedoniano. Binendisionan ni Jehova ti napinget a panagtrabahoda; ket iti las-ud laeng ti lima a tawen, naipatarusdan ti kompleto a New World Translation. Anian a ragsak dagiti delegado idi inyanunsio ti miembro ti Bagi a Manarawidwid a ni Gerrit Lösch ti pannakairuar daytoy nagsayaat a baro a patarus ti Biblia bayat ti “Asidegen ti Pannakaisalakan!” a Kombension Distrito idiay Skopje idi 2006. Napasnek ken napaut ti palakpak, ket adu ti nakalua. Dadduma a nakaala iti kopia bayat ti pangngaldaw dagus a binasada dayta a naisangsangayan a patarus ti Sao ti Dios iti bukodda a lenguahe.

Adu a Macedoniano ti mangraraem unay iti Biblia. Kas pagarigan, ni Orhan ket nangrugi a nagadal iti Biblia innem a tawen ti napalabasen. Nupay saanna nga ammo idi ti agbasa, nasursurona ti agbasa ken agsurat babaen iti tulong ti kabsat a nangyadal kenkuana. Sipud idi nabautisaran tallo a tawen ti napalabasen, namin-innem a nabasanan ti Biblia!

 Iti sumagmamano a tiempo, ni laeng Orhan ti Saksi iti ili ti Resen. Ngem adu ti mangraraem iti daytoy a lalaki a dati a di makabasa ken makapagsurat, ket dadduma a nagannak kiniddawda nga iyadalan dagiti kakabsat dagiti annakda tapno agbalin met dagitoy a kas ken Orhan. Immadu ti naginteres iti kinapudno, ket idi agangay, addan naipasdek a linawas a Panagadal iti Libro ti Kongregasion iti ili. Maysa nga interesado ti nagbalin a di bautisado nga agibumbunannag, ket agserserbi itan ni Orhan kas regular pioneer ken ministerial nga adipen.

IYAALLATIW ITI MACEDONIA

Idi Hulio 2004, maysa a pagassawaan nga Albaniano nga agserserbi kas special pioneer ti napan idiay Macedonia tapno tumulongda a mangasaba kadagiti umili nga Albaniano ti lenguaheda, a mangbukel iti 25 porsiento iti populasion ti Macedonia. Di nagbayag, nalawag a kasapulan dagiti agassawa iti tulong agsipud ta isuda laeng ti agibumbunannag a mangaskasaba iti nasurok a kagudua a milion a tattao nga agsasao iti lenguahe nga Albaniano. Gapuna, makatawen kalpasanna, maysa nga agassawa idiay Albania ti naibaon a mangkadua kadakuada. Dagitoy uppat nga special pioneer pinaregtada ti bassit a grupo ti pito nga interesado iti ili ti Kičevo, nga adda iti sentro ti komunidad dagiti Albaniano idiay Macedonia. Iti simmaganad a primavera, naragsakan daytoy bassit a grupo idi adda 61 a timmabuno iti palawag ti Memorial, a naibitla iti lenguahe nga Albaniano ken Macedoniano. Sipud idin, immadu ti kameng ti grupo iti agingga iti 17 a naregta nga agibumbunannag, ket 30 wenno ad-adu pay ti promedio ti makigimgimong.

Tapno makasabaan ti amin a teritoria iti Macedonia, inanamongan ti Bagi a Manarawidwid ti naisangsangayan a kampania para iti Abril agingga iti Hulio idi 2007. Ti panggep ket mangasaba kadagiti teritoria a saan pay a nadandanon ken maisaknap ti naimbag a damag kadagiti tattao nga Albaniano ti lenguaheda.

Buyogen ti kinagagar a sumuporta, 337 a kakabsat a lallaki  ken babbai manipud iti pito a pagilian ti siraragsak a nagboluntario. Ania ti nagbanaganna? Naikasaba ti naimbag a damag iti nasurok a 200 a lugar iti intero a Macedonia. Agnanaed kadagita ti agarup 400,000 a tattao, a kaaduan kadakuada ti di pay pulos nakangngeg iti mensahe. Nasurok a 25,000 a libro, broshur, ken nasurok a 40,000 a magasin ti naipaima bayat ti uppat a bulan a kampania. Agarup 25,000 nga oras ti nabusbos iti ministerio, ken adda nairugi a nasurok a 200 a panagadal iti Biblia.

Impadamag ti maysa a kabsat: “Nakasangit ti dadduma idi naammuanda ti naggapuanmi ken no apay a bumisbisitakami. Nakalua met ti dadduma idi nabasada ti Sao ti Dios.”

Adu kadagiti nakiraman iti kampania ti nangyebkas iti naimpusuan nga apresasionda. Insurat ti maysa a kabsat a babai: “Maysa a maestra ti nangibaga kadakami: ‘Sapay koma ta bendisionannakayo ti Dios. Nakasaysayaat ti ar-aramidenyo. Talaga a makapabang-ar kaniak dagiti ibagbagayo!’”

“Nagrigat a panawan daytoy a lugar a kasla teritoria dagiti misionero,” kinuna ti maysa nga agibumbunannag.  “Madlawmi a kasapulan unay dagiti tattao ti kinapudno, ket makapaliday ti agpakada kadagiti iyad-adalanmi iti Biblia idi agawidkamin.”

“Pagbabawyanmi a dikam nangala iti ad-adu a bakasion,” kinuna ti maysa nga agassawa, “agsipud ta makitami a nagdakkel ti pakasapulan.”

Kas pananggupgop iti rikna ti adu, kinuna ti maysa nga agibumbunannag, “Awanen ti malagipko a naragragsak pay a kanito ngem iti tinagiragsakmi a sangapamiliaan.”

Kadagiti kabambantayan iti asideg ti siudad ti Tetovo, maysa a grupo dagiti agibumbunannag ti nangasaba iti purok a di pay pulos nakasabaan. Dua kadakuada ti nangrugi a nangasaba iti kannigid ti kalsada, ket dua met iti kannawan. Tallo pay laeng a balay ti nangasabaanda, naammuanen dagiti agindeg kadagiti igid ti kalsada a sumarsarungkar dagiti Saksi ni Jehova. Di nagbayag, naipadamagen iti intero a purok ti isasarungkarda, ket dakkel a grupo dagiti interesado a babbai ti nanglikmut kadagiti kakabsat a babbai. Iti ad-adayo a masungad iti kalsada, maysa pay a grupo ti 16 a lallaki ti sigagagar a mangur-uray kadagiti kakabsat a lallaki. Dàgus a nangiruar dagiti bumalay iti uppat a tugaw a pagtugawan dagiti agibumbunannag, ken maysa a lalaki ti nangisagana iti kape. Nangted dagiti agibumbunannag iti literatura iti tunggal maysa ken epektibo nga inusarda ti Biblia a nangilawlawag iti kinapudno iti naurnong a tattao.

Adu ti nagsaludsod, ket sipapasnek a dimngeg ti amin. Idi agngudon ti isasarungkarda, adu a pumurok ti saan a pimmanaw agingga a dida nakapagpakada a personal. Ngem nagamak dagiti kakabsat idi maysa a baket ti immasideg a nakalayat ti sarukodna. “Pang-orenkayo iti sarukodko!” kinunana, nga itudtudona ti sarukodna kadakuada. Ania ngata ti inaramid dagiti agibumbunannag a nagrurodan ti baket? “Inikkanyo iti libro ti isuamin ngem saandak nga inikkan!” kinuna ti baket. “Kayatko daydiay dakkel a duyaw a libro,” kinunana, nga itudtudona ti libro nga Estoria ti Biblia a  naawat ti kaarrubana. Dagus nga inted kenkuana dagiti kakabsat ti maudi a kopia nga adda kadakuada.

PANANGASABA KADAGITI AGINDEG A ROM

Idiay Macedonia, adu a Rom ti agsasao iti Macedoniano ngem ti lenguaheda ket Romany, a kombinasion ti sumagmamano a dialekto dagiti Rom. Ti Skopje, a kabesera nga ili nga addaan iti umili nga agarup 30,000, ket naipadamag a pagnanaedan ti kaaduan a Rom iti Europa. Maysa a doble a Kingdom Hall a naibangon iti lugar a maawagan iti Šuto Orizari ti addaan iti tallo a kongregasion a Romany. Tagtagiragsaken dagiti 200 nga agibumbunannag ti nabunga a teritoriada, nga addaan iti ratio a 1 nga agibumbunannag iti kada 150 nga umili​—maysa kadagiti kasayaatan iti pagilian. Ti 708 a timmabuno iti Memorial idi 2008 ti mangipakita iti kinainteresado dagiti Rom!

Ania ti naaramid a nakatulong kadagiti napakumbaba ken mabisbisin iti kinapudno a tattao a Rom tapno maammuanda ti panggep ti Dios iti bukodda a lenguahe? Naipatarus ti balabala ti espesial a palawag idi 2007 iti lenguahe a Romany, ket maysa a panglakayen a kaputotan ti Rom ti nagpalawag iti manangapresiar a tallaong a buklen ti 506 katao. Dagiti agibumbunannag a naggapu iti amin a puli​—Rom, Macedoniano, ken Albaniano​—naragsakanda unay idi nairuar ti broshur nga Ania ti Kalikaguman ti Dios Kadatayo? iti lenguahe a Romany iti kombension distrito idi 2007. Idi awan pay dayta, masansan a mangyadal dagiti agibumbunannag iti bukodda a lenguahe babaen kadagiti literatura a Macedoniano. Ita, nakabalballigin ti panangdanonda iti puso dagiti napasnek a Rom babaen iti panangusarda iti broshur a Kalikaguman iti lenguahe a Romany.

Ita, dagiti 1,277 nga agibumbunannag iti 21 a kongregasion idiay Macedonia sigagaget a tultuladenda ti ulidan ni apostol Pablo idi umuna a siglo. Ti kinamanagyaman ti adu a Macedoniano nga agsapsapul iti kinapudno ti mangipakita a nasken met unay iti kaaldawantayo ti kampania nga ‘iyaallatiw iti Macedonia.’

 Moderno a Pakasaritaan ti Serbia

Ti Serbia, iti tengnga ti peninsula ti Balkan, ket maysa a pagilian nga aduan iti kultura ken nasionalidad. Idi 1935, naluktan iti siudad ti Belgrade ti sanga nga opisina a mangaywan kadagiti teritoria ti dati a Yugoslavia. Nagresulta dayta iti makaparagsak a nateokratikuan nga irarang-ay. Iti nabiit pay, kasano a nakatulong dagiti kakabsat iti pagilian ti Serbia kadagiti paset ti rehion a nabiit pay a nagbalin a pagilian?

Bayat a naserraan ti beddeng dagiti pagilian ken agsaksaknap ti guranggura gapu iti relihion ken puli, dagiti kakabsat a nagduduma ti nasionalidadda sangsangkamaysa ken sitatalna nga agtartrabahoda iti opisina idiay Zagreb, Croatia. Idi agangay, ti panangidumduma gapu iti puli ken nasionalidad ket kimmaro iti aglawlaw ti Bethel, isu a napilitan a pumanaw dagiti Serbiano a kakabsattayo. Idi 1992, maipatpatarus manen dagiti publikasion iti lenguahe a Serbiano idiay Belgrade, Serbia kas iti maar-aramid dandani 50 a tawen ti napalabasen. Nainsiriban ken naintiempuan dayta a tignay.

Kasapulan unay ti pannaranay idiay Bosnia, a sadiay adda nakaro a panagdadangadang. Siaayat nga inorganisar ti sanga nga opisina idiay Austria ti pannakaipatulod ti pannaranay, ket dagiti kakabsattayo iti Serbia ti kasayaatan a mangitulod iti dayta kadagiti lugar iti Bosnia a kontrolado dagiti Serbiano.

Nupay awan ti panagdadangadang iti Serbia, mariknada pay laeng ti epekto ti gubat sadiay. Gapu ta naiparit ti pannakinegosio iti dadduma a pagilian, narigat ti agipatulod kadagiti literatura manipud Alemania a pakayim-imprentaanda. No saan a naawat dagiti kongregasion dagiti kaudian a magasin, dagiti lattan daan nga artikulo ti adalen dagiti kakabsat  agingga a sumangpet dagiti kabaruan a ruar. Ngem idi agangay, pulos a din naikapis dagiti kakabsat iti aniaman a ruar dagiti magasin.

“MAKAPABILEG A TULONG”

“Nakaro ti napolitikaan a riribuk idiay Serbia idi simmangpetkami sadiay idi 1991,” kinuna ti nagraduar iti Gilead a ni Daniel Nizan. “Napabilegkami iti regta nga impakita dagiti kakabsat nupay napeggad ti kasasaad iti aglawlawda. Nasdaawkami idi agarup 50 a kabbaro ti timmakder tapno agpabautisar iti umuna nga espesial nga asamblea a tinabunuanmi ken baketko. Makaparegta unay dayta kadakami.”

Dakkel ti naitulong dagiti Nizan iti pannakaipasdek ti baro nga opisina idiay Belgrade. Ti damo nga opisina, a kalkalainganna a pagnaedan ti sangapulo a tattao, ket masarakan iti Milorada Mitrovića Street. Iti makimbaba a kadsaaran, adda met Kingdom Hall. Bayat nga umad-adu dagiti agipatpatarus, ad-adun a siled ti kasapulan. Idi agangay, nakasarakda iti lote ket nangrugi ti panagibangon. Idi arinunos ti 1995, immakar ti pamilia ti Bethel iti baro a pasilidad.

Ti rumigrigat a kasasaad ti nangtignay iti ad-adu pay a tattao a mangipangag iti kinapudno, ket bayat nga umad-adu  dagiti agibumbunannag, ad-adda met a kasapulan ti naayat a panangaywan. Dayta a panagkasapulan ket impaay dagiti special pioneer manipud Italia​—dagiti nakired ken managsakripisio nga amin-tiempo nga adipen a sibubulos a nangipaay iti bagbagida. Nupay narigat ti agadal iti sabali a lenguahe ken makibagay iti di nakairuaman a kultura bayat ti gubat, nagbalin dagitoy a “makapabileg a tulong” kadagiti kakabsattayo idiay Serbia.​—Col. 4:11.

Adu ti naitulong dagiti payunir manipud iti dadduma a pagilian, ngem ti kapatgan, “addaanda kadagiti kapadasan maipapan kadagiti urnos ti organisasion,” kinuna ni Rainer Scholz, coordinator iti Komite ti Pagilian iti Serbia. Iti agdama, 55 a kongregasion iti Serbia ti tultulongan ti 70 nga special pioneer.

MAKAPADAGSEN NGA INGANGATO TI PRESIO

Naapektaran ti Serbia kadagiti makapadagsen nga epekto ti panagsuek ti ekonomia gapu iti gubat, nangruna ti kanayon nga ingangato ti presio. Kinuna ti maysa a report: “Bayat ti 116 nga aldaw manipud Oktubre 1993 agingga iti Enero 24, 1994, ti nagupgop nga ingangato ti presio ket 500 a trilion a porsiento.” Ni Mira Blagojević, a nagtrabaho iti Bethel sipud idi 1982, malagipna a masapul nga awitenna ti sangabay-on a kuarta no mapan gumatang iti sumagmamano laeng a nateng.

Insalaysay ti sabali pay a kabsat a ni Gordana Siriški, nga idi napan innala ni nanangna ti pensionna iti dayta a bulan, ti gatad dayta ket umdas laeng nga igatang iti maysa a rolio a papel a mausar iti kasilias. “Talaga a narigat a panunoten no kasano nga agbiag dagiti tattao no kellaat a mapukaw ti gatad ti amin a sanikuada,” kinuna ni Gordana. “Naimbag laengen ta adda ti sangalubongan a panagkakabsat, ket nakaawatkami kadagiti pannaranay manipud iti sabali a pagilian. Idi napukawen ti talek dagiti tattao kadagiti banko ken iti gobierno, adu ti naaddaan iti pammati iti Dios, ken ad-adda a simminged dagiti kakabsat iti maysa ken maysa.”

 PANANGIPATARUS ITI BIBLIA

Iti adu a tawen, maymaysa a lugar idiay Zagreb, Croatia ti pagtartrabahuan dagiti grupo dagiti agipatpatarus idiay Yugoslavia. Kalpasan ti gubat, immakar ti tunggal grupo dagiti agipatpatarus iti bukodda a pagilian, ngem nagtalinaed ti pannakiumanda iti grupo dagiti agipatpatarus idiay Zagreb. Nakatulong daytoy a nangnangruna idi a ti grupo idiay Serbia rinugianna nga ipatarus ti New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Ti kalat ket mairuar dayta iti kombension dagiti Saksi ni Jehova idi 1999.

Nupay kasta, idi dandanin malpas ti pannakaipatarus ti Biblia, agsagsaganan ti pagilian a makigubat. Gapu kadagiti panagbomba, saan a mapagpannurayan ti komunikasion iti telepono, isu a marigatan dagiti agipatpatarus idiay Belgrade a mangipatulod kadagiti material a mayimprenta idiay Alemania. Idi Martes, Marso 23, gapu iti dandanin iraraut dagiti eroplano, nagpatpatnag a nagtrabaho dagiti kakabsat isu nga iti parbangon, nabaelanda nga impatulod dagiti elektroniko a kopia idiay Alemania. Sumagmamano nga oras kalpasanna, nangrugin ti panagbomba isu a nagkamang dagiti agipatpatarus iti natalged a lugar, ngem naragsakda gapu ta nairingpasda ti trabahoda. Uppat a bulan kalpasanna, ad-adda pay a naragsakanda idi nairuar iti kombension idiay Belgrade ti nayimprenta a Biblia. Bayat ti panagbomba ken ti kanayon a panagawan ti koriente, intultuloy nga impatarus dagiti kakabsat ti dadduma a publikasion. Ngem masansan a kasapulan nga agsardengda ken agkamangda iti natalged a lugar. Talaga a makapadanag idi ti kasasaad, ngem naragsakda amin a makipaset iti panangpataud kadagiti kasapulan unay a naespirituan a taraon.

Idi Hulio 1999, babaen iti kinagaget dagiti agipatpatarus ken iti bendision ni Jehova, nairuar ti Serbiano a New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Saan a masbaalan dagiti delegado ti rag-o ken panagyamanda gapu iti pannakagun-odda iti dayta a patarus iti bukodda a lenguahe. Simmaganad,  kadagiti kombension idi 2006, nairuar ti intero a Serbiano a New World Translation nga agpadpada a nakausaran ti alpabeto a Cyrillic ken Latin.

KIMMARO TI NARELIHIOSUAN NGA IBUBUSOR

Gapu ta ti Serbian Orthodox Church ti kangrunaan a relihion iti pagilian, adu a tattao ti mangipagarup a no maysaka a Serbiano maysaka met nga Orthodox. Pampanunotenda a saan a Serbiano ti maysa a tao no saan a miembro ti Orthodox Church. Nupay kasta, idi dekada 1990, adu ti nangakseptar iti makaited-namnama a mensahetayo a linaon ti Biblia. Idi nagpatingga ti gubat idi 1999, dandanin doble ti bilang dagiti agibumbunannag. Dimmanon dayta iti kangatuan a bilang a 4,026.

Gapu iti daytoy nga irarang-ay ti panangasaba, narurod ti Orthodox Church iti ili ni Jehova. Inkagumaan ti simbaan a pasardengen ti Nakristianuan a panangasabatayo babaen ti panangrubrobna iti kinanasionalistiko dagiti umili. Pinadas dagiti bumusbusor a pakapuyen dagiti kakabsattayo babaen iti kinaranggas ken panangtiritir iti linteg. Kas pagarigan, adda pay 21 a kakabsattayo a nakabalud agingga ita gapu iti panagtalinaedda a neutral iti politika. Kaaduan ti nawayawayaan kalpasan la unay ti gubat, ket agyamyamanda ta pinabileg ni Jehova ti pammatida iti intero a panagsagabada.

Idi Abril 9, 2001, kellaat lattan nga imparit ti Federal Ministry of Internal Affairs ti panagangkat kadagiti literaturatayo. Ania ti makagapu? Imbagada a dakes ti epekto dagiti publikasiontayo kadagiti agtutubo iti pagilian. Nairaman ti Biblia iti listaan dagiti maiparit a publikasion!

Gapu iti di nasayaat a report ti telebision ken diario maipapan iti panangasabatayo, naranggas no dadduma dagiti bumalay. “Danogen ken tungpaendakami no mangasabakami iti binalaybalay,” kinuna ti maysa nga special pioneer, ken “no dadduma uborendakami.” Dinadaelda met ti dadduma a Kingdom Hall. Ita, ipalubosen ti linteg nga agtataripnong dagiti kakabsattayo idiay Serbia, nupay masapul nga agannadda.

 Agtultuloy latta ti naregta a panangasaba dagiti kakabsat. Ipakpakitada a saan a manangidumduma ti ili ni Jehova ken iparparangarangda ti pudno a Nakristianuan nga ayat. Naorganisar dagiti naballigi a kampania ti panangasaba kadagiti nabiit pay a tawen. Nairaman ditoy dagiti kakabsat manipud iti dadduma a pagilian iti Europa a nangusar iti bakasionda tapno tumulongda a mangwanas kadagiti teritoria idiay Serbia ken Montenegro nga awanan pay kadagiti agibumbunannag. Kaskasdi, adu pay ti kasapulan a trabahuen tapno madanon ti dandani tallo a milion a tattao nga agnanaed kadagitoy a lugar.

Ita, ti Bethel iti Belgrade ket addaanen iti tallo a napipintas a pasdek a naibangon iti kasla parke a minuyongan. Dagiti tallo a miembro ti Komite ti Pagilian ti mangiwanwanwan iti trabahotayo idiay Serbia ken Montenegro. Gapu iti pammendision ni Jehova iti ilina iti daytoy a rehion a dinidigra idi ti gubat, ti nagan a Serbia mabalin nga ipalagipna ita ti regta ken determinasion dagiti Saksi ni Jehova.

 Moderno a Pakasaritaan ti Kosovo

Ti nabayagen a panaggiginnura dagiti Serbiano ken Albaniano idiay Kosovo iti unos ti dekada 1980 ket nagbanag iti panaggugubatda idi dekada 1990. Nagresulta daytoy iti nakaro a panagsagaba ken panagleddaang. Daytoy ti nangted iti gundaway kadagiti kakabsattayo a mangipakita iti “di managinsisingpet a nainkabsatan a panagayat” kadagiti kapammatian aniaman ti pulida. (1 Ped. 1:22) Malaksid iti dayta, nagtulnogda iti bilin ni Kristo nga ‘ayatenyo dagiti kabusoryo ken ikararaganyo dagidiay mangidaddadanes kadakayo.’ (Mat. 5:43-48) Ngem, no maminsan, narigat nga aramiden ti kasta.

“Masansan a nagubsang dagiti Muslim kadagiti kakabsat a dati a Muslim,” inlawlawag ni Saliu Abazi, dati a Muslim ngem makapagsao iti Albaniano, “ken sibibiddut nga impagarup dagiti pamiliami a binaybay-anmi idan gapu ta sinukatanmi ti relihionmi. Kasta met, gapu iti panaggiginnura dagiti Albaniano ken Serbiano, no dadduma marigatan dagiti dati a Muslim a mangasaba kadagiti Serbiano.”

Ngem adda 30 a tattao a nagduduma ti pulida nga aggigimong iti pagtaengan ni Saliu. Malagip ni Saliu: “Kadagidi a tawen, Serbiano ti lenguahe nga usarenmi kadagiti gimong, ket aggapu idiay Belgrade dagiti literatura nga usarenmi. Naminsan, kellaat nga adda immay a polis iti balayko. Kasangsangpet idi dagiti kakabsat a nagitulod iti literatura manipud Belgrade, ket madama ti panagsasaritami. Idi imbagak kadagiti polis a kakabsatko ida, saanda a maawatan no kasano nga agkakabsat dagiti Serbiano ken Albaniano.” Idi 1998, nangabang daytoy a grupo dagiti agibumbunannag iti paggimonganda a Kingdom Hall iti kadakkelan a siudad idiay Kosovo, Priština.

 Idi primavera ti 1999, kimmaro ti panaggiginnura ken nasionalismo iti nagbabaetan dagiti puli. Insalaysay ni Saliu: “Binutbutengnak ti kaarrubak a no dikam makiraman nga agama iti gubat, mapuoran ti balaymi. Ti kasasaad iti politika ket nakaro ti epektona kadagiti tattao. Gapu ta saanda a bigbigen ti dati a gobierno ti Serbia, saan a maipaalagad dagiti linteg. Kas resulta, nagbalin a naranggas dagiti tattao ken aramidenda lattan ti kaykayatda.”

Gapu iti dumakdakes a kasasaad ti politika, rumigrigat met ti kasasaad dagiti Serbiano nga agnanaed idiay Kosovo. Bayat ti panagdadangadang idi 1999, rinibu a Serbiano ken Albaniano ti napilitan nga agkamang kadagiti kabangibang a pagilian. Ngem uray nakaro ti panagdadangadang dagiti puli, impalubos ni Saliu nga agkamang dagiti kakabsatna a Serbiano iti pagtaenganna uray no agpeggad ti biagna.

NAIMPLUENSIAAN ITI PANAGPAMPANUNOT NI JEHOVA

“Nakaro ti panagginnura dagiti Serbiano ken Albaniano,” kinuna ti maysa a kabsat a babai. “Nasursuromi dayta sipud kinaubingmi. Uray idi naammuanmin ti kinapudno, saan a nalaka nga iwaksi dagita a rikna. Adu kadakami ti masapul a mangaramid iti dakkel a panagbalbaliw tapno matuladmi ti panagpampanunot ni Jehova. Gapu iti kasta a gura, uray pay no naadalkon a ni Jehova ket ayat, agannayasak pay latta a mangliklik iti maysa a kabsat a babai iti kongregasion gapu laeng ta Serbiano. Ngem bayat nga intultuloyko ti nagadal, nabigbigko a mamagsisina ti sursuro ti dadduma a relihion,  ngem mamagkaykaysa ti kinapudno manipud iti Sao ni Jehova.” Nakatulong kadi ti mamagbalbaliw a pannakabalin ti Sao ti Dios iti daytoy a kabsat tapno maikawesna ti baro a Nakristianuan a personalidad? Kinunana: “Ita, maragsakanak nga agserbi iti kongregasion a kaduak dagiti kakabsatko a Serbiano.”​—Col. 3:7-11; Heb. 4:12.

Nakadkadlaw ti panagkaykaysa dagiti pudno a Kristiano iti lubong a nabingaybingay gapu iti relihion. Bayat a dagiti nasionalistiko a tattao pinuoranda dagiti balbalay ken nagipuruakda kadagiti granada, nagbiahe latta dagiti kakabsattayo a mapan idiay Belgrade, Serbia, tapno tumabunoda iti kombension idi Hulio 1998. Sitatalna a nagkakalugan iti bus dagiti Albaniano, Croatiano, Macedoniano, ken Rom. Insalaysay ni Dashurie Gashi, a nagbiahe tapno agpabautisar iti dayta a kombension: “Idi pinasardeng dagiti soldado ti bus, nadlawmi a masmasdaawda. Iti laksid dagiti panaggiginnura dagiti puli kadagitoy a pagilian, nakitada ti panagkaykaysami kas maysa nga ili​—ti ili ni Jehova.”

Maysa nga agtutubo a babai a Rom ti nakaammo iti kinapudno manipud iti ikitna nga agnanaed iti sabali a pagilian. Ti dina pannakaammo nga agbasa ken agsurat ti kangrunaan a lapped a masapul a parmekenna. Gapu iti panagayatna ken Jehova, nasursurona ti agbasa ken agsurat bayat ti tallo a tawen a panagadalna iti Biblia. Ti maikadua ket ti pananglapped ni lolona a pakipagnanaedanna. “Aglibasak a mapan makigimong,” kinunana. Ngem inton makaawiden kabilen ni lolona. Insalaysayna: “Nakabkabilak gapu iti kinapudno, ngem diak simmuko. Pinampanunotko ti panagsagaba ti matalek a lalaki a ni Job. Nasged ti panagayatko ken Jehova, ket determinadoak nga agadal.” Daytoy a kabsat ket agserserbi itan kas payunir, ken adda iyad-adalannan iti Biblia a dua a babbalasitang a di makabasa ken makasurat. Nupay saan pulos a nakapageskuela, agyaman unay iti panangsanay kenkuana ti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro tapno maisurona ti sabsabali.

Maysa idi a Muslim ni Adem Grajçevci sakbay a naammuanna ti kinapudno idiay Alemania idi 1993. Kalpasanna,  nagawid idiay Kosovo idi 1999, ket kas iti adu a kabbaro a Saksi, masapul nga ibturanna ti panangidumduma ken panangbusor ti pamiliana. Malagip ni Adem: “Idi agad-adalak pay iti kinapudno, dakkel a nakatulong kaniak ti pannakaammo a ni Satanas ti agturay iti lubong ken isu ti makinggapuanan iti amin a kinaulpit.” Saan a nagustuan ti tatang ni Adem ti baro a Nakristianuan a pammatina ket imbaga kenkuana ni tatangna a masapul nga agpili​—ni Jehova wenno ti pamiliana. Pinili ni Adem ni Jehova, nagtultuloy a rimmang-ay iti naespirituan, ket agserserbi itan kas Kristiano a panglakayen. Makaparagsak ta iti panaglabas dagiti tawen, limmukneng ti puso ni tatangna, ket saanna unayen a busbusoren ti desision ni Adem.

Idi ubing pay ni Adnan nga anak ni Adem, saan a pulos nga interesado iti relihion. Naigamer ni Adnan iti martial arts ket pinanaganan dagiti kalabanna iti Mammapatay. Ngem idi naipapusonan ti kinapudno, binaybay-anna amin dayta. Rimmang-ay ket nabautisaran. Kinunana: “Di nagbayag kalpasan a nabautisaranak, masapul nga agdesisionakon. Napintas ti trabahok, ken narang-ay ti biagko. Ngem nakapuyak iti naespirituan ket bassit ti tiempok iti ministeriok. Inkeddengko a daytoyen ti tiempo tapno agbalbaliwak, isu a nagikkatak iti trabahok.” Inrugina ti agpayunir, nadutokan a ministerial nga adipen, ken naawis kalpasanna nga ageskuela iti umuna a klase iti Ministerial Training School idiay Albania. Ita ta panglakayenen, agserserbin ni Adnan ken ni baketna a Hedije, kas special pioneer. Ania ti komentona maipapan iti desision nga inaramidna? “Awanen ti naragragsak pay,” kinunana. “Pulos a diak nagbabawyan ti panangpilik iti amin-tiempo a ministerio.”

NAGKAYKAYSA A PANAGDAYAW KEN PANANGISURO

Ita, amin dagiti innem a kongregasion idiay Kosovo agab-abangda kadagiti pasdek nga us-usarenda a Kingdom Hall. Babassit ti dadduma a kongregasion, kas iti adda iti siudad ti Peć, ta addaan laeng iti 28 nga agibumbunannag. Gapu ta manmano dagiti nadutokan a kakabsat a lallaki, saan a  linawas nga adda palawag publiko iti dadduma a kongregasion. Nupay kasta, kas kadagiti kakabsat iti Peć, simamatalek nga aggigimongda iti linawas para iti Panagadal iti Pagwanawanan ken iti dadduma pay a gimong ti kongregasion.

Iti adu a tawenen, ti Komite ti Pagilian iti Serbia siaayat nga inaywananna dagiti kakabsat idiay Kosovo iti sidong dagiti nakarigrigat a kasasaad. Idi tawen 2000, tapno maipaay ti kasapulan dagiti kakabsat iti sidong dagiti agbaliwbaliw a kasasaad, tinudingan ti Bagi a Manarawidwid ti sanga nga opisina iti Albania a mangiwanwan iti trabaho a panangasaba idiay Kosovo.

Iti naglabas, Serbiano ti kaaduan kadagiti Saksi ni Jehova idiay Kosovo, isu a mausar ti lenguahe a Serbiano kadagiti gimong, ket maragsakan dagiti kakabsat a tumulong kadagiti Albaniano a kakabsat tapno maawatanda ti programa. Ngem iti nabiit pay, Albaniano ti kaaduanen kadagiti kakabsat idiay Kosovo. Malaksid iti maysa a kongregasion nga agus-usar iti lenguahe a Serbiano, maikonkondukta dagiti gimong iti lenguahe nga Albaniano, ket pagragsakan dagiti kakabsat nga ipatarus dagiti palawag tapno maawatan dayta dagiti Serbiano a kakabsat. Agpada a mausar ti Serbiano ken Albaniano kadagiti asamblea ken kombension distrito. Kas pagarigan, naiparang ti intero a programa iti kombension distrito idi 2008 iti Albaniano ken naipatarus iti Serbiano, ket dagiti panglakayen a taga-Kosovo ti nangiparang kadagiti kangrunaan a palawag iti lenguahe a Serbiano. Inlawlawag ti maysa a kabsat: “Nupay aggiginnura dagiti tattao iti ruar, kaslakami maymaysa a pamilia iti uneg ti pagkombensionan.”

Nupay Muslim ti kaaduan nga umili iti Kosovo, raemenda ti Biblia, ken adu ti mayat a makisarita maipapan iti relihion. Maragsakan dagiti kakabsat idiay Kosovo a maaddaan iti baro a kangatuan a bilang a 164 nga agibumbunannag idi 2008. Buyogen ti naan-anay a panagtalek ken Jehova, determinadoda a siaanep a mangitultuloy iti panangwanas kadagiti teritoriada tapno maidanon ti naimbag a damag iti amin a tattao aniaman ti nasionalidadda.

 Moderno a Pakasaritaan ti Montenegro

Daytoy a makaay-ayo a bassit a pagilian iti Kosta Adriatiko ket kasla maysa a nakalemmeng a perlas iti Mediteraneo. Kas pagilian a masarakan iti nagbabaetan ti Albania, Kosovo, Serbia, ken Bosnia ken Herzegovina, napnuan ti Montenegro iti makapainteres a kinanadumaduma ken makapaamanga a kinapintas. Ti pagilian ket addaan iti agarup 293 a kilometro a nangayed a kosta ti Adriatiko. Ti Tara River Canyon ti maysa kadagiti kaunegan ken kaatiddogan iti Europa. Ti Lake Scutari ti kadakkelan a ban-aw iti intero a Balkan ket adda dita ti maysa kadagiti kalawaan a lugar iti Europa a sarikedked dagiti tumatayab. Ngem amin dagitoy ket masarakan iti nagbassit a pagilian ti Montenegro, a ti kalawana ket dakdakkel la bassit ngem ti probinsia ti Samar iti Pilipinas.

Nupay kasta, nagbalin a paset ti pakasaritaan ti pagilian dagiti gubat, panagbibinnusor, ken panagsagaba. Gapuna, ti pannakidangadang dagiti Montenegrino nakaro ti panangimpluensiana iti tradision, mentalidad, ken kulturada. Maysa kadagiti kangrunaan a paset ti kulturada ti panangipateg kadagiti kualidad a kas iti kinamaingel, kinamatalek, kinapakumbaba, kinamanagsakripisio, dignidad, ken panagraem iti sabsabali. Adu kadagiti naandur a Montenegrino ti nangipangag iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian ken sisusungdo a mangikalintegan iti kinapudno ti Biblia.

IRARANG-AY TI TRABAHO A PANANGASABA

Dagiti timmabuno iti nakallalagip a kombension idiay Zagreb, Croatia idi 1991 saanda la ketdi a malipatan ti panagkaykaysa ken ayat dagiti nagtataripnong a kakabsat manipud iti amin a paset ti dati a Yugoslavia. “Gapu ta dandanin  bumtak ti gubat, napeggad ti agdaliasat a mapan idiay Croatia manipud Montenegro,” malagip ni Savo Čeprnjić, a nabiit pay a nangrugi a mayadalan iti Biblia. “Nasdaawak a nakaimatang iti naannayas a panagsangpet ti nagadu a bus iti pagkombensionan. Ad-adda pay a naapresiarko ti talna ken panagkaykaysa dagiti Saksi. Iti umuna nga aldaw, ginasut dagiti nagpatrolia a polis. Ngem kadagiti simmaganad nga aldaw, manmanoda laengen gapu ta napaliiwda ti kinatalnami.”

Sakbay a nangrugi ti gubat, adda agassawa a regular nga agbibiahe manipud Croatia nga agturong iti Montenegro tapno iyadalanda ni Savo. Idi nagrikep dagiti beddeng, kasano a naitultuloy ni Savo ti panagadalna iti Biblia?

“Dagiti interesado nga ad-adun ti ammoda ti kasapulan idi a mangyadal kadagiti sabsabali,” inlawlawag ni Savo. “Maysa a bautisado a kabsat ti mangyad-adal idi kaniak iti libro a Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso a Daga. Ngem idi saanen a posible dayta, maysa a di bautisado ti nangituloy a mangyadal kaniak. Idi 1992, nagbalinen a 15 ti miembro ti grupo a makitartaripnong para iti Panagadal iti Libro ti Kongregasion ken Panagadal iti Pagwanawanan iti siudad ti Herceg Novi.” Nagtultuloy a rimmang-ay ni Savo, ni baketna, ken ti balasangna, ket nabautisaranda idi 1993. Ita, addan Kingdom Hall a paggimgimongan ti 25 nga agibumbunannag iti daytoy a nangayed a siudad iti igid ti baybay.

Idi rugrugi ti dekada 1990, adda grupo dagiti agibumbunannag nga aggimgimong idiay Podgorica a kabesera a siudad. Nagtultuloy a dimmakkel dayta a grupo, ket idi 1997 nagnunumuanda ti gumatang iti lote a pagibangonan iti Kingdom Hall. Ti lote a nagatang dagiti kakabsat ket addaan iti pader isu nga inkeddengda a taginayonen dayta para iti kinapribado. Ngem ti polis nga agnanaed iti makimbaba a kadsaaran iti dumna a pasdek, kiniddawna a maikkat ti pader tapno malawagan bassit ti nasipnget nga apartmentna. Tapno mataginayon ti nasayaat a panagkakaarruba, immanamong dagiti kakabsat a rugpuenda ti pader ket suktanda laengen iti alad. Nagsayaat ti resulta ti kinamannakikaarrubada!

 Idi a dadduma nga agab-abang iti pasdek riniribukda dagiti kakabsat, binallaagan ti polis ida a no rautenda ti Kingdom Hall, siguraduenna a madusada. Ita, addaanen dagiti kakabsat iti napintas a Kingdom Hall, agraman balay para kadagiti special pioneer ken nalawa a naatepan a pagparadaan a mabalin pay a pagasambleaan.

Ngem iti ili ti Nikšić, adda saan a nasayaat a napasamak kadagiti kakabsat. Gimmatangda iti lote idi 1996, ngem binusor ti komunidad ti panagipatakderda iti Kingdom Hall. Aldaw ken rabii a binantayan dagiti kakabsat ti maibangbangon a pasdek gapu iti amakda nga adda mangdadael iti dayta. Naminsan, maysa a padi ti nangummong iti 200 a managderraaw ket nagpaltopaltog ken  nagipalapalda kadagiti kayo iti pagibangbangonan. Nagpaputokda sada rinebba a pinagsisina dagiti haloblak ti Kingdom Hall. Nagmattider laeng ti polis a di man la naganawa.

Idi saan latta a tumalna ti kasasaad, nagbiroken dagiti kakabsat iti sabali a pasdek. Kalpasan ti uppat a tawen, nakabirokda met laeng iti patakder a tinarimaan ken pinagbalinda a Kingdom Hall. Idi damo, agparang nga awan ibubusor ti komunidad, ngem sumagmamano laeng a bulan kalpasanna, nauram ti Kingdom Hall ket maatap a naigagara dayta. Nupay kasta, saan a simmuko dagiti determinado a kakabsat. Pinagreggetanda nga ibangon manen ti pasdek. Sipud idi, awanen ti nangriribuk.

Dagiti uppat a kongregasion iti Montenegro ket iwanwanwan ti Komite ti Pagilian iti Serbia. Yantangay adda laeng 1 nga agibumbunannag iti kada 2,967 iti populasion, agyamyaman dagiti 201 nga agibumbunannag iti tulong dagiti 6 nga special pioneer. Para iti kaaduan nga umili iti Montenegro, ti relihion ket ad-adda a nainaig iti tradision saan nga iti panagbasa iti Biblia. Ngem sisusungdo ken situtured latta a pagregreggetan dagiti kakabsattayo idiay Montenegro nga ikasaba ti naimbag a damag.

 Moderno a Pakasaritaan ti Slovenia

Ti Slovenia ket paset idi ti makin-amianan a laud a deppaar ti Yugoslavia agingga a nagun-odanna ti independensiana idi 1991. Sipud idin, nagtultuloy a rimmang-ay ti ekonomia ti Slovenia, ket idi 2004, nagbalinen a paset ti European Union. Iti laksid ti kinabassit ti Slovenia, maimatangan sadiay ti adu a nagduduma a buya. Makita iti pagilian dagiti natatayag a kabambantayan, dagiti dan-aw iti bantay, nalasbang a kabakiran, naglalawa a rukib ti apug a bato, ken ti makakayaw a rehion iti igid ti baybay a maawagan iti Slovenian Riviera. Iti nasurok la bassit a maysa nga oras, makasalog ti maysa manipud iti napariir a bantay nga agturong iti makabang-ar a kaolibuan ken kaubasan iti Kosta Adriatiko. Kasta met, nagadu ti mabalin a mapasiar a mainaig iti kultura ken historia ti Slovenia. Ngem saan laeng a dagiti parke nasional ken ili a napnuan iti pakasaritaan ti nangpapintas iti daytoy bassit a pagilian. Addaan met ti Slovenia iti adu a pagwadan iti naespirituan a kinamatalek.

DAGITI KINGDOM HALL KEN DAGITI PAYUNIR

Nalabit malagipyo a ti Maribor ti siudad a nangikasabaan “dagiti barbero a manamati iti Biblia” iti baro a pammatida.  Maysa a restawran, a maitutop a napanaganan idi agangay iti Novi Svet (Baro a Lubong), ti kombeniente a naggigimongan ti bassit a grupo a nabuangay sadiay. Ita, dagiti Saksi nga Sloveniano agyamyamanda ken Jehova gapu kadagiti nagpipintas a Kingdom Hall a paggigimonganda para iti panagdayaw ken pannakaisuro. Gapu ta immadu dagiti agibumbunannag ken simmayaat ti kasasaad idi dekada 1990, nabuangay ti Regional Building Committee. Babaen iti tulong ti nasurok a 100 a boluntario ken dagiti pondo manipud kadagiti sabali a pagilian, naibangon wenno natarimaan dagiti kongregasion ti 14 a Kingdom Hall sipud idi 1995.

Bayat nga immadu dagiti agibumbunannag, immadu met dagiti regular pioneer​—manipud 10 idi 1990, nagbalin a 107 idi 2000. Karaman kadagitoy a naregta a payunir ni Anica Kristan, a naigamer idi iti politika sakbay nga inawatna ti kinapudno.

Ad-adda a rimmang-ay ti trabaho a panangasaba idiay Slovenia gapu iti dakkel a tulong dagiti kakabsat a naggapu iti sabali a pagilian tapno agserbi sadiay. Idi 1992, simmangpet dagiti immuna a misionero a da Franco ken Debbie Dagostini. Idi nayakarda idiay Africa, naidestino idiay Slovenia ti dua a kabbaro a misionero manipud Austria a da Daniel ken Karin Friedl. Itay nabiit, naidestino idiay Slovenia dagiti misionero a nagraduar iti Gilead a da Geoffrey ken Tonia Powell, ken Jochen ken Michaela Fischer. Dagitoy, agraman dagiti special pioneer a naggapu iti Austria, Italia, ken Poland, addaanda amin iti nasged a panagayat ken Jehova ken nasged a tarigagay a tumulong kadagiti tattao.

DAGITI HOSPITAL LIAISON COMMITTEE

Idi 1994, naipasdek ti Hospital Information Desk iti Bethel, ken adda nabuangay a dua a Hospital Liaison Committee (HLC). Dadduma kadagiti kakabsat a nadutokan kas kameng dagita a komite ti nakipatang iti ministro ti salun-at, a nangorganisar met iti miting dagiti direktor iti amin nga ospital iti Slovenia. Inlawlawag dagiti kakabsat ti trabaho ti HLC ken imbatadda no apay nga agkedked dagiti Saksi ni Jehova nga  agpayalison iti dara. Nagbanag daytoy iti nasayaat a panagtinnulong dagiti doktor ken dagiti pasiente nga agkedked nga agpayalison. Nagbanaganna, ti panagopera a di agusar iti dara ket nailawlawag kadagiti artikulo dagiti magasin maipapan iti medisina.

Idi 1995, nangaramid dagiti doktor idiay Slovenia iti umuna a panagopera iti puso a saanda a nagusar iti dara. Impadamag ti media ti naballigi nga operasion, ken nangipablaak ti siruhano ken anestesiologo iti artikulo a nangilawlawag iti adu nga impormasion maipapan iti dayta. Gapuna, narugian ti panagopera a di agusar iti dara, ket umad-adun a doktor ti mangraraem iti desision dagiti Saksi ni Jehova mainaig iti panangagas.

PANANGIPAAY ITI KASAPULAN TI UMAD-ADU NGA AGIBUMBUNANNAG

Kalpasan dagiti panagbalbaliw iti politika idi 1991, inkeddeng ti Bagi a Manarawidwid a maipasdek ti maysa a sanga nga opisina iti Slovenia tapno nasaysayaat ti pannakaiwanwan ti trabaho mainaig iti Pagarian. Nagatang ti maysa a  kadsaaran a pasdek iti tengnga ti Ljubljana, a kabesera ti Slovenia. Natarimaan ti pasdek, ket idi Hulio 1, 1993, mabalinen nga agnaed dita dagiti Bethelite. Idi damo, 10 laeng ti miembro ti pamilia ti Bethel, ngem iti las-ud ti maysa a dekada, immadu ti bilangda agingga iti 35. Gapuna, naabangan ti maysa a pasdek iti asideg tapno mausar a kosina, panganan, ken paglabaan. Immakar met dagiti Bethelite kadagiti asideg nga apartment tapno nalawlawa dagiti pagopisinaan. Dayta nga opisina iti Slovenia ti nagbalin a sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idi 1997.

Idi inanamongan ti Bagi a Manarawidwid ti pannakaibangon ti baro a sanga nga opisina iti Slovenia, nagbirok dagiti kakabsat iti maitutop a lugar a pagibangonan. Kalpasan a sinukimatda ti agarup 40 a nagduduma a lote, pinili dagiti kakabsat ti lote nga asideg iti ili ti Kamnik. Dayta ket 20 a kilometro ti kaadayona manipud iti kabesera, ken adda iti sakaanan ti natayag ken napintas a bantay. Di nagbayag, naaramiden dagiti makalikaguman sigun iti nakairantaan ti lote, addan permiso nga agibangon, nagatangen ti lote, napirmaanen dagiti kontrata iti maysa a kompania ti panagibangon, ken naawis dagiti international servant nga agtrabaho iti proyekto. Kasla awanen ti makalapped iti pannakairugi ti proyekto.

Ngem idi nadamag dagiti tattao ti proyekto a panagibangon, dagus a bimmusor dagiti kaarruba. Idi aldaw a mangrugi koman ti panagibangon, binangenan dagiti agprotprotesta ti lugar a pagibangonan. Di nagbayag, inwagaywayda dagiti bandera a mangyeb-ebkas iti ibubusorda. Kalpasan ti innem nga aldaw, iti agarup agmatuon, simmangpet ti 30 a polis a mangsalaknib kadagiti trabahador a natudingan a mangikkat kadagiti barikada nga inkabil dagiti agprotprotesta. Dagiti agprotprotesta pinagsasawanda dagiti polis. Kabayatanna, naitantan ti proyekto, isu nga awan ti asinoman kadagiti kakabsat wenno kadagiti trabahador ti kompania ti adda iti lugar a pagibangonan iti dayta nga aldaw. Gapu iti pannakaitantan ti proyekto, nangrugi a bimmaaw ti protesta, ket nangbirok dagiti kakabsat iti natalna a solusion.

 Namitlo a rinebba dagiti agprotprotesta ti alad iti pagibangbangonan, ngem kamaudiananna naituloy met laeng ti proyekto kalpasan ti makabulan ket nagtultuloyen dayta nga awan ti lapped. Kinapudnona, ti ibubusor ket nagbalin pay ketdi a bendision iti ili ni Jehova gapu ta naawis ti atension ti media. Nagbanaganna, nasurok a 150  a report maipapan iti dayta a proyekto a panagibangon ti naipadamag iti radio ken telebision ken kadagiti diario. Naturpos ti panagibangon kalpasan ti agarup 11 a bulan, ket idi Agosto 2005, immakar ti pamilia ti Bethel iti baro a pagtaenganda.

Sipud idin, nagbaliwen nga interamente ti relasion dagiti kakabsat ken dagiti kaarrubada. Adu a kaarruba ti bimmisita kadagiti pasdek ti sanga nga opisina. Maysa a dati a bumusbusor ti nagbalin nga interesado iti proyekto a panagibangon. Dinamagna no siasinokami ken no ania ti maaramid iti uneg ti pasdek. Idi pinasiarna ti pasilidad, naragsakan iti naingayyeman a panangabrasa kenkuana ken iti kinadalus ti pasdek.  “Damdamagen dagiti kaarrubak no nakidasigakon kadakayo,” kinunana kadagiti kakabsat, “ket kunak met, ‘Nupay binusorko idi dagiti Saksi ni Jehova, ita paborak idan ta nasayaatda a tattao.’”

Nakaragragsak nga aldaw ti Agosto 12, 2006, idi imparang ni Theodore Jaracz a kameng ti Bagi a Manarawidwid ti palawag iti dedikasion a tinabunuan ti 144 a naggapu iti agarup 20 a pagilian. Iti naisangsangayan a miting idiay Ljubljana, nagpalawag met iti tallaong a buklen ti 3,097 manipud iti amin a paset ti Slovenia, agraman dagiti naggapu iti Croatia, Bosnia ken Herzegovina.

NARANIAG A MASAKBAYAN

Dagiti Saksi ni Jehova idiay Slovenia segseggaanda ti masakbayan buyogen ti naan-anay a panagtalek iti panangiwanwan ken bendision ti nailangitan nga Amada. Iti kombension distrito idi 2004, naragsakanda a nakaawat iti Baro a Lubong a Patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan iti lenguahe nga  Sloveniano. Ita, babaen iti tulong ti kompleto ti alikamenna a baro a sanga nga opisina ken ti adu a nagaget a payunir, determinadoda a mangitungpal iti trabahoda a panangasaba ken panagaramid iti adalan.​—Mat. 28:19, 20.

Nupay Romano Katoliko ti kaaduan kadagiti tattao iti Slovenia, adu ti nagbalin nga ateista idi nagturay dagiti Komunista. Kanayonanna, adu kadagiti tattao ti madagdagsenan gapu kadagiti pakasikoran iti biag wenno nayaw-awan gapu iti silo ti materialismo. Dadduma ti ad-adda nga aginteres iti ay-ayam ken panaglinglingay. Nupay kasta, adda latta dagiti nasingpet ti panagpuspusoda a mamati kadagiti kari ti Dios a mabasa iti Biblia.

Nagtultuloy a rimmang-ay ti panangasaba ket naaddaanda iti kangatuan a bilang a 1,935 nga agibumbunannag idi Agosto 2008, ken agarup kakapat kadagiti agibumbunannag ti simrek iti kinapayunir. Karaman kadagiti makasabaan ket dagiti Albaniano, Croatiano, Ingles, Serbiano, ken Tsino, agraman dagiti agus-usar iti Sloveniano a Sign Language. Idi rugrugi ti panangasaba idiay Slovenia, adda laeng dua a barbero a mangikaskasaba iti naimbag a damag, ngem ita, addan dakkel a bunggoy dagiti naregta a mangaskasaba a nagduduma ti nasionalidadda, a mangbirbirok kadagiti maikari nga agtarigagay nga agserbi iti pudno a Dios a ni Jehova.​—Mat. 10:11.

Ti lugar dagiti Balkan a pagaammo idi kas Yugoslavia ket nakapasar iti adu a panagdadangadang, panagleddaang, ken panagsagaba. Ngem iti sidong ti kastoy a kinapanatiko ti relihion ken pananggura iti puli, ti panagiinnayat iti ili ni Jehova ti nangipabigbig kadakuada kas pudno nga adalan ni Kristo ken nangitandudo iti pudno a panagdayaw ken Jehova kas natantan-ok ngem iti aniaman a mabalin nga itukon daytoy a lubong. Daytoy a nadiosan nga ayat ti mangtigtignay iti umad-adu a tattao a dumasig iti nasin-aw a panagdayaw ken tumultulong kadagiti kakabsattayo nga agtalinaed a natibker ken determinado nga agserbi a sangsangkamaysa ken Jehova iti agnanayon.​—Isa. 2:2-4; Juan 13:35.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 165]

Nagraira kadagiti beddeng ti Yugoslavia ti panangidumduma gapu iti nasion ken relihion, ngem nagkaykaysa dagiti kakabsattayo

[Blurb iti panid 173]

‘Ti aya tao ti parparagsakek? Saan! Agpannuray aya ti biagko iti kunaen, panunoten, wenno aramiden ti dadduma? Saan!’

 [Kahon iti panid 144]

Nagdudumaan Dagiti Puli iti Dati a Yugoslavia

No saludsodenyo iti maysa a grupo dagiti tattao ti maipapan iti nagdudumaan iti dati a Yugoslavia, mabalin a nagduduma ti sungbatda. Ngem agtutunos ti ibagada nga adda pito a puli nga agduduma ti relihionda ken tunggal maysa ket addaan iti kabukbukodan a lenguahe ken alpabeto. Ti relihionda ti kangrunaan a mangipabigbig iti pulida. Nasurok a 1,000 a tawen ti napalabasen, nabingay ti Kakristianuan iti dua a grupo​—dagiti kameng ti Iglesia Katolika Romana ken dagidiay agkunkuna a kamengda iti relihion nga Orthodox Catholic. Iti mismo a sentro ti dati a Yugoslavia ti pagbeddengan dagitoy dua a grupo. Romano Katoliko ti kaaduan nga umili iti Croatia ken Slovenia, idinto ta Orthodox ti kaaduan iti Serbia ken Macedonia. Iti Bosnia, aglalaok ti tattao a ti relihionda ket mabalin nga Islam, Katoliko, wenno Orthodox.

Malaksid iti relihion, ti lenguahe ti maysa pay a nangbingaybingay kadagiti tattao. Kaaduan nga umili iti dati a Yugoslavia ket South Slavic ti lenguaheda, malaksid kadagiti umili iti Kosovo. Nupay adda bukod a lenguahe ti tunggal pagilian, makapagsasarita dagiti Serbo, Croatiano, Bosniano, ken Montenegrino gapu ta adu ti agkakaarngi a saoda. Ngem saan a kasta ti kalaka ti komunikasion idiay Kosovo, Macedonia, ken Slovenia. Nupay adda panagregget idi ngudo ti maika-19 a siglo a pagbalinen a maymaysa dagiti medio agkakaarngi a lenguahe, nagpatingga dayta gapu iti pannakasinasina ti Yugoslavia idi 1991. Iti naglabas a dekada, inkagumaan ti amin a pagilian a taginayonen ti pannakaidumada babaen ti panagusarda iti bukodda a sasao.

 [Kahon/Ladawan iti panid 148]

Agtartarimaan iti Relo a Nangirakurak iti Kinapudno Idiay Slavonia

Idi dekada 1930, nagdaliasat ni Antun Abramović iti pinuronpurok idiay Croatia tapno agtarimaan kadagiti relo ken pagorasan. Iti maysa a pagdagusan, nasarakanna ti maysa kadagiti bokletatayo. Apaman a nabasana dayta, nabigbigna ti kinapudno ket nagutugot ti pusona. Dayta ti nangtignay kenkuana nga agsurat iti sanga nga opisina tapno agkiddaw iti ad-adu pay a literatura. Di nagbayag, indedikarna ti biagna ken nagpabautisar tapno agserbi ken Jehova. Kalpasan dayta, no agdaliasat iti pinuronpurok, kasabaanna metten dagiti agpatarimaan kenkuana iti relo. Napateg ti kasta a nalimed a pamay-an gapu ta maiparit ti panangasaba. Iti bassit a lugar a naawagan iti Privlaka, adda dagiti nakasabaanna a naimpusuan a nangawat iti kinapudno ket nagangayanna, nabuangay ti maysa a bassit a kongregasion. Manipud iti dayta a lugar, naisaknap ti kinapudno agingga idiay Vinkovci ken iti kabangibang a luglugar.

Bayat ti Gubat Sangalubongan II, timmulong ni Kabsat Abramović iti nalimed a panagimprenta kadagiti literatura a naiwaras iti intero a Yugoslavia. Gapu iti naregta nga aktibidadna, maysa ni Kabsat Abramović kadagiti 14 a kakabsat a nasentensiaan iti napaut a pannakaibalud idi 1947. Kalpasan a nawayawayaan, nagserbi kas agdaldaliasat a manangaywan. Nagtalinaed a naregta iti panagserbina ken Jehova iti intero a biagna.

 [Kahon/Ladawan iti panid 151]

Maysa a Mangidadaulo iti Orkestra a Nagbalin a Payunir

Adun a tawen ti napalabas, iti maawagan itan a Bosnia ken Herzegovina, ti mangidadaulo iti Royal Guards Orchestra a ni Alfred Tuček nakaawat iti naibatay-Biblia a literatura manipud iti kaduana iti orkestra a ni Fritz Gröger. Mabalin nga idi arinunos ti dekada 1920, impakaammo ni Alfred iti Lighthouse Society idiay Maribor, a kayatna ti agbalin a regular pioneer. Idi agangay, isu ti maysa kadagiti kaunaan a nagpayunir idiay Yugoslavia. Nupay dakkel ti sueldona kas mangidadaulo iti orkestra ti militar, ti ayatna ken Jehova ti nangtignay kenkuana nga agsardeng iti trabahona ken saanen a “kumita iti bambanag iti likudan.” (Luc. 9:62) Idi rugrugi ti dekada 1930, kimmuyog ni Alfred kadagiti kakabsat a payunir a nagdaliasat manipud Alemania ket impabuyada ti “Photo-Drama of Creation.” Timmulong met nga agaramid kadagiti territory card tapno maorganisar ti trabaho a panangasaba idiay Yugoslavia. Idi 1934, nangasawa ni Alfred iti maysa kadagiti Aleman a payunir a ni Frida. Idi damo, naibaonda nga agpayunir idiay Sarajevo, Bosnia. Idi agangay, inkasabada met ti naimbag a damag kadagiti paset ti Macedonia, Montenegro, Croatia, ken Serbia. Idi rugrugi ti panagdaliasatda, kaaduanna a nagusarda iti bisikleta, ngem idi agangay addan motorsikloda. Nupay awan unay idi ti dumngeg iti naimbag a damag ken maiparit ti trabaho a panangasaba, nabigbigda ti kinapateg ti panangdanon iti ad-adu a tattao agingga a posible.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 155, 156]

Masakit Man Wenno Nasalun-at

Nagserbi ni Martin Poetzinger iti nagduduma a pagilian iti Central Europe sakbay a naibaon a mangiwanwan iti grupo dagiti payunir idiay Yugoslavia. Kabayatan dayta, naam-ammona ti naregta a payunir manipud Alemania a ni Sister Gertrud Mende, nga inkasarna idi agangay. No maipapan iti pannakaaywan ti salun-atda, kasapulan a naan-anay nga agpannurayda ken Jehova. Awan ti insurance wenno programa ti gobierno ken pribado nga institusion a makatulong kadakuada. Kaskasdi, kanayon nga adda latta magun-odanda a tulong a kasapulanda. No dadduma, usaren ni Jehova dagidiay nasayaat ti panagpuspusona nga indibidual iti kanito a kasapulanda unay ti tulong. Kas pagarigan, idi nagsakit iti nakaro ni Kabsat Poetzinger idiay Zagreb, adda ni Sister Mende a timmulong kenkuana.

Kinuna ni Gertrud: “Idi ngalay ti dekada 1930, naibaonkami ken Martin nga agserbi idiay Sarajevo. Ngem saan a kas iti ninamnamami ti napasamak. Naminsan, nagsakit ni Martin, ket iti rabii, ngimmato ti gurigorna agingga iti 40°C. Kabigatanna, idi napanak iti pagnanaedanna tapno komustaek, madandanagan ti kaserana iti kasasaad ni Martin. Kas iti kadawyanda sadiay, pinainummi iti naipaburek nga arak a nalaokan iti adu nga asukar ngem saan nga immimbag. Tineleponuak ti adu a doktor a nailista ti numeroda iti direktorio, ngem awan kadakuada ti mayat nga umarayat a dàgus. Adda amin pambarda.

  “Insingasing ti kaserana a teleponuak ti ospital, isu a kinontakko ti direktor ti ospital ket inlawlawagko a naidalit ni Martin ken dimmanonen iti 40°C ti gurigorna. Mannakigayyem ti lalaki ket nangibaon iti ambulansia. Idi nailuganen ni Martin iti ambulansia, kinuna ti kaserana, ‘Dimonton makita ni Martin.’

“Malaksid iti dayta, nagproblemaak pay iti kuarta. Ti laeng kuarta nga adda kadakami a payunir ket ti naawatmi a kontribusion iti literatura, ngem bassit laeng a kantidad dayta. Saanmi nga ammo no ania ti aramidenmi, ken saanmi nga ammo no mano ti magastos iti panagpaagas. Ineksamen ni Dr. Thaler ni Martin ket kalpasanna, kinunana: ‘Pleurisy ti sakit ni Martin ket masapul a maoperaan. Mabayag pay nga umimbag.’

“Maawatan la ketdi ni Dr. Thaler ti kasasaadmi iti pinansial, ta kinunana, ‘Kayatko a tulongan dagiti kas kadakayo nga addaan pammati,’ ket saannan a pinabayadan ti panangoperana ken Martin. Babaen ti tulong ni Jehova, napagballigianmi dayta a narigat a kasasaad. Gapu iti sakit ni Martin, kasapulan nga agsublikami idiay Alemania imbes nga ituloymi ti mapan idiay Sarajevo.”

[Ladawan]

Ni Martin Poetzinger idiay Alemania, idi 1931

 [Kahon/Ladawan iti panid 161, 162]

Mangged no Aldaw, Agimprenta no Rabii

LINA BABIĆ

NAYANAK 1925

NABAUTISARAN 1946

ABABA A PAKASARITAANNA Nagserbi iti Bethel sipud 1953, idi a nagbalinen a legal ti trabaho. Timmulong a nagimprenta ken nagibiahe kadagiti literatura. Simamatalek nga agserserbi iti agdama iti Bethel idiay Zagreb.

IDI nawayawayaanen dagiti kakabsat, napartak ti panagsagana tapno mayimprenta dagiti magasin. Ngem manmano ti kakabsat ken nagadu ti trabaho. Idi naammuak dayta a kasasaad, inkeddengko ti agboluntario, nupay adda sekular a trabahok. Kayatko ti tumulong, isu nga agmalmalem a manggedak sa kalpasanna, tumulongak nga agimprenta agingga nga adalemen ti rabii.

Iti dayta a tiempo, ti sanga nga opisina ket awanan pay iti bukod a pasdek iti siudad. Isu nga adda nataenganen nga agassawa, a da Petar ken Jelena Jelić, a nangipausar iti pagnanaedanda a siled tapno mayimprenta sadiay dagiti literatura  babaen ti mimeograpo. Agpada nga uppat ket kagudua a metro ti kalawa ken kaatiddog dayta a siled. Iti pagiddaan, adda ikabilmi a tabla a kahon a naabbungan iti lupot a pagibuntonanmi kadagiti nayimprenta a panid. Iti abay ti katre, adda lamisaan a nakaiparabawan ti manomano a mimeograpo. Agarup 800 a panid ti mayimprentami iti kada oras. Bassit laeng dayta no idilig iti mapataud dagiti moderno a pagimprentaan, ngem napnekkami ta napataudmi idi ti amin a kasapulan a literatura babaen ti panaganus ken panagregget.

Makaparegta ti kinaanus dagiti agassawa a Jelić nga agur-uray agingga a malpaskami ken mayakarmi dagiti nayimprenta a panid sakbay a maturogda. Dida pulos nagreklamo. Imbes ketdi, aganninaw ti ragsak kadagiti matada gapu ta masupsuportaranda ti trabaho ti Pagarian iti kasta a pamay-an. No kabaelanna, tumulong idi ni Jelena agraman ti dadduma a babbaket a kakabsat a mangurnong, mangdait, ken mangkupin kadagiti nayimprenta a panid. Nagdakkel ti naitulongda.

Idi 1958, nakagatangkamin iti de-koriente a mimeograpo, isu a nalaklakan ti panagimprenta. Idi nangrugikami nga agimprenta idi 1931, adda laeng 20 a magasin a mayimprentami, ngem idi rugrugi ti dekada 1960, makayimprentakamin iti 2,400 a kopia iti tallo a lenguahe​—Croatiano, Serbiano (Cyrillic), ken Sloveniano. Nupay saankami a makayimprenta iti libro, adu a bokleta ti mayimprentami. Kaaduan pay laeng ti nayimprentami idi 1966. Ti libro a Things in Which It Is Impossible for God to Lie ket napataud kas 12 a bokleta babaen ti lokal a pagimprentaan. Agbalin a maysa a kompleto a libro ti 12 a bokleta. Para iti tallo a lenguahe, masapul nga agimprentakami iti 600,000 a bokleta tapno makapataudkami iti katupag ti 50,000 a libro.

Agserserbiak itan iti Bethel ti Zagreb. Maragsakanak a manglagip iti adu a tawen a panagserbik ken makakita no kasano a binendisionan ni Jehova ti trabaho iti amin a pagilian iti dati a Yugoslavia.

 [Kahon/Ladawan iti panid 176, 177]

“Mabalin a Nasayaatton ti Kasasaad Inton Bigat”

IVICA ZEMLJAN

NAYANAK 1948

NABAUTISARAN 1961

ABABA A PAKASARITAANNA Naminlima a naibalud gapu iti panagtalinaedna a neutral. Nagserbi idi agangay kas manangaywan iti sirkito iti kada ngudo ti lawas. Agserserbi itan kas panglakayen iti maysa a kongregasion idiay Zagreb.

ADDA idin iti kinapudno dagiti dadakkelko, ket kanayon a pagsasaritaanmi ti kinapudno iti pagtaenganmi. Idi naayabanak nga agsoldado, napanak nagreport ket imbagak a kayatko nga ipakaammo ti neutral a takderko. Kalpasan nga inlawlawagko dayta, nabista sa nasentensiaanak a maibalud iti siam a bulan. Idi nawayawayaanak, naayabanak manen nga agsoldado. Nabista ken nasentensiaanak manen a maibalud, ngem iti daytoy a gundaway, makatawen a maibaludak. Idi nakaruarak, agur-urayen ti maikatlo a pannakaayabko, ket nabistaak manen. Iti daytoy a gundaway, nasentensiaanak a maibalud iti 15 a bulan. Iti maikapat a gundaway, nasentensiaanak a maibalud iti 20 a bulan; ken iti maikalima a daras, dua a tawen​—agdagup amin dagita iti nasurok nga innem a tawen a pannakaibalud. Napasamak amin dagita iti nagbaetan ti 1966 ken 1980.

  Namindua a naibaludak idiay Goli Otok iti Baybay Adriatico. Ti intero nga isla ti pagibaludan kadagiti agrebrebelde iti gobierno. Naibilangak a rebelde iti gobierno. Ti trabahomi ket “gaburanmi ti baybay.” Agikargakami kadagiti bato iti kahon a kayo sa bunagenmi nga ipan iti bangir ti isla ket igaburmi iti baybay. Agdagsen ti tunggal awitmi iti 100 a kilo. Agmalmalem ken maulit-ulit nga aramidenmi dayta a minamaag a trabaho.

Iti maikadua a pannakaibaludko idiay Goli Otok, nakaugalianen a maibartolina iti makabulan dagiti kasangsangpet. Makapaalinggaget ti maipupok nga agmaymaysa. Kabayatan dayta, awan ti inaramidko no di nagkarkararag. Awananak iti Biblia ken kadagiti publikasion a naibatay iti Biblia. Nagrigat para kaniak ti interamente a maiputputong. Ti laeng nagun-odak a pammaregta ket ti maysa a surat manipud kadagiti dadakkelko. Ngem kadagidi a kanito a nariknak ti bileg ti sasao ni apostol Pablo: “Inton nakapuyak, iti kasta nabilegak.” (2 Cor. 12:10) Kasta unay ti ragsak ken bilegko idi nawayawayaanak ken nakasapulak iti panggedan kalpasanna.

Iti maysa pay a pagbaludan, naibilin a mapanak iti maysa a sikologo a nagubsang ken mananginsulto. Binugkawannak, nga ibagbagana nga agmauyongak. Saanak a napalubosan a mangikalintegan iti bagik. Kabigatanna, inayabannak manen ti isu met laeng a sikologo ket imbagana iti naalumamay a timek: “Inutobko ti maipapan kenka, ket panagkunak saan a masapul a maibaludka. Isapulanka iti trabaho iti ruar ti pagbaludan.” Ket maragsakanak ta talaga nga insapulannak. Diak ammo no apay a nagbalbaliw ti panunotna, ngem impakita dayta kaniak a ditay koma pulos agbuteng wenno agpanunot nga awanen ti pamuspusan. Ditay la ammo, mabalin a nasayaatton ti kasasaad inton bigat. Agyamyamanak ken Jehova gapu kadagiti kapadasak a nangpasinged iti relasionko kenkuana.

 [Kahon/Ladawan iti panid 179]

‘Mabalin Kadi Nga Agsasarita Dagiti Umili Maipapan iti Soccer?’

HENRIK KOVAČIĆ

NAYANAK 1944

NABAUTISARAN 1962

ABABA A PAKASARITAANNA Nagserbi kas agdaldaliasat a manangaywan iti kada ngudo ti lawas idi 1973, ken kas amin-tiempo nga agdaldaliasat a manangaywan manipud 1974 agingga idi 1976. Maysa itan a kameng ti Komite ti Sanga iti Croatia.

SAANMI a masigurado no makaawidkaminto pay manipud iti ministerio gapu ta masansan nga arestaren ken palutpotendakami dagiti polis. Gagangayen nga atapenda a dakes ti trabahomi.

Naminsan, iti estasion ti polisia, naibaga kaniak nga adda laeng dagiti naituding a lugar a mabalinmi nga isarita ti maipapan iti Dios ngem saan a mabalin kadagiti kalsada ken iti binalaybalay. Kas ken Nehemias, nagkararagak iti apagbiit tapno isuronak ni Jehova iti rumbeng nga ibagak. Kalpasanna, insaludsodko iti imbestigador, “Iti laeng kadi estadium a mabalin nga agsasarita dagiti umili maipapan iti soccer wenno mabalinda met a pagsaritaan dayta iti dadduma a lugar?” Insungbatna a makapagsasarita dagiti tattao maipapan iti soccer iti sadinoman. Kinunak, “No kasta, sigurado ngarud a mabalin met a pagsaritaan ti maipapan iti Dios iti sadinoman, saan laeng nga iti simbaan wenno iti lugar a pagdayawan.” Nupay lima nga oras a pinalutpotdakami, nawayawayaankami met laeng.

No lagipenmi ti 40 a tawen a panagserbimi, maibagami ken baketko nga Ana nga awan ti aniaman a banag iti lubong a mabalinmi a pangisukatan iti dayta. No pagdadagupen amin, naaddaankami iti pribilehio a timmulong iti dandani 70 a tattao a mangammo iti kinapudno. Ammomi a mangpasayaat iti biagmi ti aniaman nga ipaannong kadakami ni Jehova.

 [Kahon/Ladawan iti panid 195, 196]

Inkarimi nga Agsublikami

HALIM CURI

NAYANAK 1968

NABAUTISARAN 1988

ABABA A PAKASARITAANNA Timmulong a nangorganisar ken nangipaay iti pannaranay idiay Sarajevo. Ita, agserserbin kas maysa a panglakayen, miembro ti Hospital Liaison Committee, ken legal a pannakabagi dagiti Saksi ni Jehova iti Bosnia ken Herzegovina.

IDI 1992, nalakub ti siudad ti Sarajevo. No awan ti maawatmi a literatura, adalenmi dagiti daan a magasin. Usaren dagiti kakabsat ti daan a makinilia tapno kopiaenda dagiti pagadalan nga artikulo nga adda kadakuada. Nupay 52 laeng ti agibumbunannag, nasurok a 200 ti tumabtabuno kadagiti gimongmi ken agarup 240 ti iyad-adalanmi iti Biblia.

Naipasngay ti anakmi a ni Arijana idi Nobiembre 1993, idi kangitingitan ti gubat. Narigat idi ti maaddaan iti anak. No dadduma, adu a lawas nga awan ti danum wenno koriente. Dagiti muebles ti pagsungrodmi. No mapankami makigimong, malabsanmi dagiti napeggad a lugar. Dagiti nakalemmeng a pumapaltog awan ti pilpilienda a paltogan, isu a masapul nga agtaraykami no lumasatkami iti dadduma a kalsada ken bangen.

Naminsan, iti panagawidmi manipud gimong a kaduak ni baketko, ti maladagami, ken ni Kabsat Dražen Radišić bayat ti naulimek nga aldaw, kellaat nga adda pimmutok a masinggan. Nagpaklebkami iti kalsada, ngem napuntaan ti tianko. Nakaro ti ut-otna. Adu ti nakakita iti napasamak idi timman-awda kadagiti tawada, ket sumagmamano a natured a babbarito ti rimmuar a nangipan kadakami iti natalged a lugar. Dagus nga impandak iti ospital, a sadiay kayat ti doktor a mayalisonanak a dagus iti dara. Inlawlawagko iti  doktor a saan nga awaten ti konsiensiak ti mayalisonan iti dara. Indagadagda nga agpanunotak a naimbag; ngem determinadoak ken nakasaganaak a mangawat iti pagbanagan ti pangngeddengko. Gapuna, inoperaandak met laeng iti dua ket kagudua nga oras, ket naimbaganak uray no saanak a nayalisonan iti dara.

Nupay kasapulak ti inana kalpasan ti operasion, imposible dayta gapu iti gubat. Inkeddengmi ti bumisita iti pamiliami idiay Austria. Nupay kasta, makapanawkami laeng iti Sarajevo no lumasatkami iti usok iti sirok ti eropuerto. Ti usok ket 900 a metro ti kaatiddogna ken agarup 120 a sentimetro ti kangatona. Inubba ni baketko ti anakmi, ket pinadasko nga awiten ti maletami. Ngem gapu ta naoperaanak, masapul a tulongannak ni baketko.

Diak mailadawan ti ragsak ti panagnaedmi idiay Austria. Idi pinanawanmi ti Sarajevo, inkarimi kadagiti kakabsat ken iti Namarsuatayo nga agsublikami. Nakarigrigat a panawan ti pamiliami idiay Austria, nangruna ni nanangko. Ngem inlawlawagmi a nagkarikami iti Dios nga agsublikami iti Sarajevo no tulongannakami a makaruar ken aginana biit. Isu a kasano koma a maibagami itan iti Dios: “Agyamankami ta tinulongannakami nga umay ditoy. Talaga a maragsakankami ditoy, ket kayatmin ti agtalinaed ditoy”? Kasta met, kasapulandakami dagiti kakabsat idiay Sarajevo. Kadagitoy amin a kasasaad, nabileg a katakunaynayko ni baketko nga Amra.

Gapuna, idi Disiembre 1994, simmangpetkami iti usok idiay Sarajevo. Iti daytoy a gundaway, sumrekkami iti Sarajevo. Idi agsublikami babaen ti ilalasatmi iti usok, kuna dagiti masabatmi: “Ania ti ar-aramidenyo? Rumrummuar ti amin ta nalakub ti siudad, ngem apay nga agsubsublikayo?” Diak mailadawan ti nakaragragsak a panagkikitami manen kadagiti kakabsat iti Kingdom Hall ti Sarajevo. Dikam pulos nagbabawyan ti panagsublimi.

 [Kahon iti panid 210]

Dagiti Isla ti Croatia

Nasurok a 1,000 nga isla ti naipataraigid iti kosta ti Croatia a 1,778 a kilometro ti kaatiddogna. Agarup 50 kadagita nga isla ti napagnaedan. Agduduma ti kadakkel dagiti isla manipud nasurok la bassit a maysa a kuadrado kilometro agingga iti 400 a kuadrado kilometro.

Ti kangrunaan a pagbiagan dagiti agindeg iti isla ket panagkalap, panagaywan kadagiti kaubasan ken kaolibuan, ken panagmula iti natnateng. Nagsayaat a pagbatokan ti Kornati National Park, maysa a grupo dagiti 140 nga isla ken kadilian. Idiay Krapanj ken Zlarin, batbatoken dagiti umili dagiti korales ken sponge. Ti isla ti Hvar addaan kadagiti produkto a lavender, diro, ken lana ti rosemary. Dagiti agindeg iti natikag nga isla ti Pag, agpataudda iti nangina a keso manipud iti gatas dagiti naandur a karnero nga agarab kadagiti yerba ken naapgad a ruot nga agtubtubo sadiay.

Naisangsangayan ti panangikagumaan dagiti Saksi ni Jehova a mangdanon kadagiti amin nga agindeg iti isla. Dadduma kadakuada ti kasapulan laeng a bumallasiw iti rangtay tapno makadanonda iti isla, ngem ti dadduma masapul nga agluganda iti bapor. Pagay-ayat dagiti Saksi ti mangorganisar kadagiti naisangsangayan a kampania a panangasaba iti isla iti sumagmamano nga aldaw. Ngem talaga a karit ti makisarita kadagiti taga-isla ta addaanda iti naidumduma a dialekto a narigat a maawatan dagiti agindeg iti kangrunaan nga isla.

Ngem makaparagsak ta ipangpangag dagiti taga-isla ti naimbag a damag, ket adda itan kongregasion iti isla ti Korčula nga addaan iti 52 nga agibumbunannag. Gapu ta naiputputong ti ayan ti kongregasion, narigat a makadanon dagiti espiker a mangipaay iti palawag publiko. Ngem ti panagreggetda ket nakatulong iti daytoy a naiputputong a kongregasion tapno agtalinaedda a naikaykaysa iti Nakristianuan a panagkakabsat iti intero a lubong.​—1 Ped. 5:9.

 [Kahon/Ladawan iti panid 224]

“Nagpaibaludak 11 nga Aldaw a Nasaksakbay”

PAVLINA BOGOEVSKA

NAYANAK 1938

NABAUTISARAN 1972

ABABA A PAKASARITAANNA Nangrugi a nagpayunir idi 1975 ket nagbalin a kaunaan nga special pioneer iti Macedonia idi 1977. Natulonganna ti 80 a tattao a mangammo iti kinapudno.

NAMIN-ADU nga impapolisdak dagiti tattao bayat iti panangasabak, ket no dadduma, adu nga oras a palutpotendak iti estasion ti polisia. Namin-adu a namultaak. Iti korte, siuulbod a napabasolak kas kabusor ti gobierno ken agisaksaknap iti propaganda dagiti saan a komunista a pagilian iti Laud. Naminsan, sinentensiaandak iti 20 nga aldaw a pannakaibalud, ken 30 nga aldaw iti sabali pay a gundaway.

Kabayatan ti petsa ti pannakaibaludko iti 20 nga aldaw, nayeskediul met a maangay ti kombension distritomi. Kiniddawko a maitantan ti sentensiak ngem nagkedked ti korte, isu a nagpaibaludak 11 nga aldaw a nasaksakbay. Nagsiddaaw dagiti opisial ti pagbaludan a makakita kaniak sadiay. Dida mamati nga adda asinoman a mayat a maibalud a nasapsapa. Ginundawayak ti nangasaba, ket inkarida nga ikagumaanda nga aramiden ti amin a kabaelanda a mangaywan kaniak. Sangapulo ket maysa nga aldaw kalpasanna, adda polis a napan iti pagbaludan tapno kitaenna no nagpaibaludakon. Anian a pannakasdaawna idi imbaga dagiti opisial a 11 nga aldawen nga addaak sadiay! Nagbanaganna, natabunoak ti kombension.

 [Kahon/Ladawan iti panid 232]

‘Intedda ti Kasayaatan nga Adda Kadakuada’

ŠANDOR PALFI

NAYANAK 1933

NABAUTISARAN 1964

ABABA A PAKASARITAANNA Naammuan dagiti dadakkelna ti kinapudno iti maysa a kampo nga impasdek dagiti Partisan di nagbayag kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. Nagserbi kas agdaldaliasat a manangaywan iti kada ngudo ti lawas ken miembro itan ti Komite ti Pagilian iti Serbia.

GAPU ta Hungariano ti pamiliami, naipankami iti apagbiit a tiempo iti kampo nga impasdek dagiti Partisan. Ngem nagbanag a bendision daydi, ta sadiay a naammuan dagiti dadakkelko ti kinapudno. Kas maysa a tin-edyer, saanak unay nga interesado iti kinapudno. Ngem dakkel ti epekto kaniak ti isasarungkar ni Kabsat Franz Brand, a nakipagnaed iti balaymi iti sumagmamano a tawen. Impagarupko a tumultulongak idi immanamongak iti kiddawna nga ipatarusko iti Serbiano ti publikasion a Hungariano. Ngem naammuak kalpasanna a saan met gayam a masapul nga ipatarusko dayta; kayatna laeng a masigurado a basaek ti publikasion. Nagkurri ti taktikana, ket nagangayanna, nabautisaranak idi 1964.

Maysa kadagiti pakaragsakak unay ket ti panagserbik kas agdaldaliasat a manangaywan. Saan a kanayon a nalaka dayta agsipud ta nanumo laeng dagiti kakabsat. Namin-adu a nakiturogak iti maysa a pamilia iti maymaysa a kuarto. Ngem saan a sayang dagiti panagsakripisiok. Makaparagsak a makita dagiti kakabsat a sigagagar nga agur-uray iti ibibisitak. Aramidenda ti amin a kabaelanda tapno itedda ti kasayaatan nga adda kadakuada. Asino koma ti di agyaman iti dayta?

 [Kahon/Ladawan iti panid 236, 237]

“Pangbirokak Kadagitoy a Tattao?”

AGRON BASHOTA

NAYANAK 1973

NABAUTISARAN 2002

ABABA A PAKASARITAANNA Maysa idi a soldado ti Kosovo Liberation Army ngem agserserbi itan kas regular pioneer ken ministerial nga adipen.

IDI nakitak ti amin a mapaspasamak iti gubat, agraman ti pannakapapatay dagiti babassit nga ubbing, naikunak nga awan ti Dios. ‘No adda Dios,’ kinunak, ‘apay a dina pasardengen ti amin a panagsagaba?’ Ad-adda pay a napukaw ti pammatik iti Dios idi nakitak dagiti Muslim a lider ti relihion a mangsupsuportar iti pannakigubat kadagiti Serbiano. Sakbay ti gubat, maysaak a Muslim; nupay kasta, idi agpatingga ti gubat, maysaakon nga ateista ken nakikaduaak iti Kosovo Liberation Army. Nupay nabiit pay a nakikaduaak kadakuada, rinaemdak ken inikkandak iti adu a pribilehio. Gapuna nagbalinak a nauyong ken natangsit.

Nakalkaldaang ta kasta met ti kababalinko iti asawak. Impagarupko a masapul nga aramidenna ti ibagak ken kanayon a tungpalenna ti bilinko. Nakalanglangenen ni baketko a Merita dagiti Saksi bayat ti gubat ken nakagun-od idi kadagiti publikasionda. Maysa a rabii sakbay a maturog, kinunana: “Alaem dagitoy ta basaem. Maipapan iti Dios dagita.” Makapungtotak ta impagarupna a maisuronak maipapan iti Dios. Ngem tapno saankamin nga agsubang, napan naturogen ni Merita.

Gapu ta agmaymaysaakon ken adda kaniak dagiti publikasion, binasak ti broshur nga Ania ti Kalikaguman ti Dios Kadatayo? Insarunok a binasa ti bokleta a The Time for True  Submission to God. Kas maysa a Muslim, nasdaawak ta ti publikasion kinotarna ti Koran. Kalpasanna, binasak dagiti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! Adalemen ti rabii idi simrekak iti kuarto ket riniingko ni baketko. “Siasino ti nangted kenka kadagitoy?” dinamagko. “Pangbirokak kadagitoy a tattao?”

Natukay ti riknak iti nabasak, ngem maamak ni baketko gapu ta pagduaduaanna ti mabalin nga aramidek. Nupay kasta, iti dayta a rabii, tineleponuanmi ti maysa a Saksi ket naammuanmi no kaano ti gimong ken no sadino ti pakaangayanna. Kabigatanna, napankami nakigimong. Naallukoyak iti kinaimbag ken kinamannakigayyem dagiti kakabsat! Diak impagarup nga adda kakasta a tattao ditoy lubong. Maikunak a talaga a naidumada. Bayat ti gimong, adda saludsodko a kayatko a masungbatan a dagus, nga uray la nga intayagko ti imak tapno masungbatanen dayta. Gapu ta saanda nga ammo no apay a magagaranak a makisarita kadakuada, medio maamak dagiti panglakayen. Anian a pannakabang-arda idi naawatanda a kayatko laeng a maammuan no ania ti aramidek tapno agbalinak a maysa kadagiti Saksi ni Jehova!

Nakipagadalak iti Biblia iti dayta met la nga aldaw. Narigat nga ibanag ti adu a panagbalbaliw a kayatko a maaramid iti personalidadko. Kayatko nga isardeng ti agsigarilio, isu a naamirisko a masapul a diakon makikadua kadagiti dati a gagayyemko. Babaen iti kararag ken regular a pannakigimong, nagbabawyak ti dati a panagbiagko ket inkawesko ti baro a personalidad. Anian a nagdakkel ti naaramidan ti kinapudno iti biagko ken iti biag ti pamiliak! Agserserbikamin ken baketko kas regular pioneer, ket idi 2006, nadutokanak kas ministerial nga adipen. Ita, mabalinkon a tulongan ti sabsabali tapno maawatanda no apay nga agsagsagaba dagiti tattao ken no kasano nga iti mabiiten solbarenton ni Jehova ti amin a parikuttayo.

 [Kahon/Ladawan iti panid 249, 250]

“Kasla Binulsek ni Jehova Ida”

JANEZ NOVAK

NAYANAK 1964

NABAUTISARAN 1983

ABABA A PAKASARITAANNA Tallo a tawen a naibalud gapu iti pammatina ket miembro itan ti Komite ti Sanga iti Slovenia.

IDI Disiembre 1984, maulit-ulit nga imbilin dagiti opisial ti militar a mapanak agreport iti kuartel dagiti soldado. Idi nangipaskilda iti pakaammo iti ridawko ken namutbutengda a tiliwendak dagiti polis ti militar, napanak iti kuartelda tapno ilawlawagko kadakuada ti takderko. Ngem saan a napatgan ti kayatko, ta inkagumaanda nga aramiden ti amin a kabaelanda tapno puersaendak nga agsoldado. Kinalbodak, inuksobda ti sibilian a kawesko ket inikkandak iti uniporme ti soldado. Idi diak insuot dayta, kapilitan nga isudan ti nangsukat kaniak sada impapetpet kaniak ti maysa a pluma ket pinadasdak a piliten nga agpirma nga agsoldado. Nagkedkedak.

Diak met kayat ti makipaset iti panagehersisio iti agsapa ken agsaludo iti bandera. Idi impandak ti uppat a soldado iti paraangan ken kalpasanna binilindak nga agehersisio, diak kayat nga itayag dagiti imak. Pinadasda nga itayag ti imak agingga a nabigbigda a nakakatkatawa ti ar-aramidenda. Pinaturongandak iti paltog ken binutbutengdak a papatayendak. No dadduma padasendak a pasuksokan babaen ti panangtedda iti kape ken kadagiti keyk.

  Uray la makasangit ti dadduma kadakuada gapu iti determinasionko. Dadduma ti makapungtot idi nagkedkedak a mangtupra iti impasangoda kaniak a ladawan ni Marshal Tito. Kalpasan ti dua nga aldaw, pinadasdak a pagawiten kadagiti armas, ngem nagkedkedak. Maibilang daytoy a basol iti militar, ket naipupokak iti kuartel iti makabulan. Kalpasanna, sumagmamano a lawas a nagnaedak iti maysa a selda iti pagbaludan iti Zagreb, Croatia, tapno urayek ti sentensiak. Agpatnag nga adda nalabaga a silaw iti selda, ket mapalubosanak laeng a mapan iti kasilias no nasayaat ti rikna ti guardia.

Kamaudiananna, nasentensiaanak iti tallo a tawen a pannakaibalud idiay Goli Otok, maysa nga isla iti Adriatiko a pakaipanan dagiti kadaksan a balud. Imbaluddak iti dayta a nalatak nga ayan dagiti naranggas a balud. Nakakawar dagiti imak ta diak kayat ti makidangadang. Sadiay a naam-ammok ti uppat a sabali pay a Saksi a naibalud gapu iti neutral a takderda.

Saankami a mapalubosan a mangiserrek iti Biblia wenno aniaman a sabali a literatura. Nupay kasta, adda idin maysa a Biblia sadiay. Mangikoreo dagiti kabagiak iti Pagwanawanan iti kahon nga addaan iti sekreto a lansad. Saan a pulos a natakuatan dagiti guardia dagiti literaturatayo ken pulos a dida naammuan a maang-angay dagiti Nakristianuan a panaggigimong. No dadduma sumrek dagiti guardia, ket mabati dagiti literatura iti sanguananda, ngem kasla binulsek ni Jehova ida ta awan ti aniaman a madlawda.

Kalpasan ti makatawen, nayakarak idiay Slovenia tapno turposek sadiay ti sentensiak. Inkasarko ni Rahela idi addaak pay la iti pagbaludan. Idi nawayawayaanakon, nagpayunirak a kadua ni baketko, ket sipud idi 1993 nagserbikamin idiay Bethel iti Slovenia.

 [Tsart/Graph iti panid 244, 245]

DAGITI PASAMAK ITI PANAGLABAS DAGITI TAWEN​—Dagiti Pagilian ti Dati a Yugoslavia

Dekada 1920 Adda bassit a grupo idiay Maribor, Slovenia, a mangad-adal iti Biblia.

Dekada 1930 Dagiti payunir a makapagsao iti Aleman naibaonda idiay Yugoslavia.

1935 Naipasdek ti sanga nga opisina idiay Belgrade, Serbia, tapno maiwanwan ti panangasaba.

1940

1941 Rimmaut ti buyot ti Alemania, a sinaruno ti nakaro a pannakaidadanes.

1950

1953 Legal a nabigbig dagiti Saksi ni Jehova kas maysa a relihion; nupay kasta, maiparit ti panangasaba iti binalaybalay.

1960

1969 Naangay ti internasional nga asamblea iti daytoy nga istadium idiay Nuremberg, Germany.

1970

 1990

1991 Naangay ti damo nga internasional a kombension idiay Zagreb, Croatia. Simmangpet dagiti immuna a misionero a nasanay iti Gilead. Nalukatan ti maysa nga opisina idiay Slovenia iti sidong ti panangiwanwan ti sanga nga opisina iti Austria. Bimtak ti gubat.

1993 Nairehistro dagiti Saksi ni Jehova idiay Macedonia.

1994 Naipasdek ti Hospital Liaison Committee idiay Slovenia.

2000

2003 Dagiti Saksi ni Jehova nagun-odanda ti legal a pannakabigbig idiay Croatia. Naidedikar ti baro a Bethel idiay Macedonia.

2004 Nairuar ti Baro a Lubong a Patarus ti Kristiano a Griego a Kasuratan iti lenguahe nga Sloveniano.

2006 Naidedikar ti baro a sanga nga opisina idiay Slovenia. Nairuar ti kompleto a Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan iti lenguahe a Croatiano, Serbiano, ken Macedoniano. Nabuangay ti grupo dagiti Tsino idiay Belgrade, Serbia.

2007 Damo a naipaay ti espesial a palawag iti lenguahe a Romany idiay Macedonia. Nairuar ti kaunaan a publikasion iti lenguahe a Romany.

2010

[Graph]

(Kitaenyo ti publikasion)

Dagup Dagiti Agibumbunannag

Dagup Dagiti Payunir

14,000

10,500

7,000

3,500

1940 1950 1960 1970 1990 2000 2010

 [Dagiti Mapa iti panid 147]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

CZECH REPUBLIC

AUSTRIA

VIENNA

SLOVAKIA

BRATISLAVA

HUNGARY

BUDAPEST

ROMANIA

BULGARIA

GREECE

ALBANIA

TIRANË

IONIAN SEA

ITALY

ADRIATIC SEA

DATI A YUGOSLAVIA

SLOVENIA

LJUBLJANA

Maribor

Kamnik

CROATIA

ZAGREB

SLAVONIA

Osijek

Vukovar

Vinkovci

Privlaka

Jasenovac

Šibenik

Split

DALMATIAN COAST

Goli Otok

Pag

Kornat

Zlarin

Krapanj

Hvar

Korčula

BOSNIA AND HERZEGOVINA

SARAJEVO

Bihać

Banja Luka

Tuzla

Travnik

Zenica

Vareš

Mostar

SERBIA

BELGRADE

VOJVODINA

Bor

MONTENEGRO

PODGORICA

Nikšić

Herceg Novi

Tara

Lake Scutari

KOSOVO

Peć

Priština

MACEDONIA

SKOPJE

Tetovo

Kočani

Štip

Kičevo

Strumica

Resen

Pakaammo: Impadamag ti United Nations nga “indeklara ti Kosovo ti independensiana manipud iti Serbia idi Pebrero [2008].” Kas panangikagumaan a mangrisut iti susik mainaig iti napolitikaan a sasaaden ti Kosovo, kidkiddawen ti UN General Assembly ti “balakad ti International Court of Justice.”

 [Ladawan iti panid 142]

[Ladawan iti panid 145]

Ni Franz Brand

[Dagiti Ladawan iti panid 146]

Ni Rudolf Kalle, ken ti maysa kadagiti makiniliana

[Ladawan iti panid 149]

Nangabangda iti trak nga usarenda iti panangasabada idiay Slovenia

[Ladawan iti panid 154]

Naipasango dagiti nagkauna a payunir iti adu a karit

[Ladawan iti panid 157]

Da Alfred ken Frida Tuček ken dagiti bisikletada

[Ladawan iti panid 158]

Ni Rudolf Kalle iti sanguanan ti Belgrade Bethel, Serbia

[Dagiti Ladawan iti panid 168]

Ni Franc Drozg, ken ti suratna

[Ladawan iti panid 180]

Kannawan: Ti kuadra a napagbalin a Kingdom Hall idiay Ljubljana, Slovenia

[Ladawan iti panid 180]

Baba: Maysa kadagiti kaunaan a Kingdom Hall idiay Zagreb, Croatia

[Ladawan iti panid 182]

Ni Stojan Bogatinov

[Dagiti Ladawan iti panid 184, 185]

Likudan: Ti 1969 a “Talna Ditoy Daga” nga Internasional nga Asamblea idiay Nuremberg, Alemania; kannigid: tren dagiti kombensionista manipud Yugoslavia; kannawan: ni Nathan Knorr

[Ladawan iti panid 188]

Ni Ðuro Landić

[Dagiti Ladawan iti panid 192]

Ni Milton Henschel bayat ti palawagna, ken ti bautismo iti 1991 a“Managayat iti Nadiosan a Wayawaya” nga Internasional a Kombension idiay Zagreb, Croatia

[Ladawan iti panid 197]

Ni Ljiljana, a kaduana dagiti babbalasangna

[Dagiti Ladawan iti panid 199]

Dagiti pannaranay nga inyeg ti trak manipud Austria

[Ladawan iti panid 200]

Ti pamilia Ðorem, idi 1991

[Ladawan iti panid 204]

Panagbautisar iti bariles ti ikan idiay Zenica, idi 1994

[Dagiti Ladawan iti panid 209]

Naipempen idiay Zagreb, Croatia dagiti pangsaranay nga abasto

[Ladawan iti panid 215]

Da Elke ken Heinz Polach

[Dagiti Ladawan iti panid 216]

Ti Komite ti Sanga iti Croatia, ken ti sanga nga opisina

[Ladawan iti panid 228]

Panagitulod kadagiti abasto a pangsaranay idiay Bosnia

[Dagiti Ladawan iti panid 233]

Ti Komite ti Pagilian iti Serbia, ken dagiti pasilidad ti Bethel idiay Belgrade

[Ladawan iti panid 235]

Ni Saliu Abazi

[Dagiti Ladawan iti panid 243]

Panangasaba idiay Podgorica; Kingdom Hall idiay Podgorica

[Ladawan iti panid 247]

Ti dati nga ili ti Piran, Slovenia

[Ladawan iti panid 251]

Dati a sanga nga opisina idiay Ljubljana, Slovenia, idi 2002

[Ladawan iti panid 253]

Sanga nga opisina idiay Kamnik, Slovenia, idi 2006

[Ladawan iti panid 254]

Komite ti Sanga idiay Slovenia