Belize

MASARAKAN ti tropikal a pagilian a Belize iti Yucatán Peninsula. Ti Mexico, Guatemala, ken Baybay Caribe ti adda iti aglikmutna. Daytoy a bassit a pagilian, a maaw-awagan idi iti British Honduras, ket nagpupuniponan dagiti tattao a nagduduma ti kultura, lenguahe, kostumbre, taraon, ken relihionna.

Agarup 300,000 laeng ti umili iti Belize ken basbassit ti populasionna no idilig iti dadduma a pagilian iti Central America. Dagiti nasamek a kabakiran iti daytoy a pagilian ket taeng dagiti makaay-ayo a tumatayab ken animal, a pakairamanan ti naatap a jaguar. Adu ti masarakan ditoy a rebba dagiti nagkauna a Maya ken dagiti nangayed a kabambantayan a napno kadagiti natayog a palma ken kadagiti dissuor. Makaay-ayo met dagiti adu a kueba, a ti dadduma kadagita ket pinagkakamang ti nalitnaw ken agsikkosikko a karayan. Ti Belize Barrier Reef, a kas kaatiddog ti igid ti baybay, ket naglaon iti nagduduma a kita ti kadilian ken naipattopattok a puro, wenno nababa nga isla, a napalikmutan iti puraw a kadaratan ken kaykayo ti niog.

TI NAGKAUNA A PAKASARITAANNA

Ti immuna a nagindeg iti Belize ket dagiti Arawak ken dagiti Carib, a naggapu idiay South America. Sinigsiglo a tawen sakbay nga immay dagiti Europeo iti maaw-awagan a New World, maipagarup a ti Belize ti sentro ti sibilisasion dagiti Maya, nga addaan kadagiti naranga a ceremonial center ken templo.

Bassit laeng ti rekord maipapan iti panangikagumaan dagiti Europeo a mangsakup iti Belize. Nupay kasta, pagaammo a napaay ti panangikagumaan dagiti Espaniol a mangsakup kadagiti Maya. Idi 1638, nagnaed dagiti pirata  a Briton iti kosta ti Belize. Idi ngalay ti maika-17 a siglo, adda naaramid a tulagan mainaig iti panagpukan kadagiti logwood (a pagtataudan ti nangina a tina).

Nangisangpet dagiti Briton kadagiti tagabo manipud kadagiti pagtagilakuan iti Jamaica, Estados Unidos, ken Africa tapno agpukan iti logwood ken mahogany. Saan a kas iti dadduma a lugar iti America, manmano dagiti nakaiggem iti latigo a mangmanmandar kadagiti tagabo nga agtartrabaho iti industria ti panagtroso. Nupay kasta, narigat latta ti kasasaad ti biag ken gagangay ti panangmaltrato. Adu a tagabo ti immalsa, nagpakamatay, wenno naglibas ket nangipasdekda kadagiti bukodda a komunidad iti Belize. Idi 1862, naideklara ti Belize kas sakup ti Britania. Ngem idi 1981, nakaruk-at daytoy manipud iti turay dagiti Briton. *

NAGTUBO DAGITI BIN-I TI KINAPUDNO

Ni James Gordon a nabautisaran idiay Jamaica idi 1918 ket maysa kadagiti immuna a Saksi, a maaw-awagan idi iti International Bible Students, a simmangpet iti Belize. Idi 1923, pimmanaw iti Jamaica daytoy a narapis ken nakapsut ti timekna a lalaki tapno agnaed iti Belize. Idiay Bomba a nasulinek a purok dagiti Maya ti nagnaedanna. Idiay metten a nangasawa ken nagpamilia. Nupay adayo kadagiti kakabsatna iti pammati, inranudna ti naimbag a damag kadagiti gagayyem ken kakaarrubana.

Kasano a naidanon ti naimbag a damag maipapan iti Pagarian iti amin a paset daytoy a pagilian a sakup ti Britania? Idi 1931, ni Freida Johnson nga agtawen iti nasurok a 50, maysa a pandek a babai manipud iti Estados Unidos, ket nangasaba kadagiti dadduma a lugar iti Central America. Maymaysana idi a nagdaldaliasat, a no dadduma ket agsakay iti kabalio, no mapan mangasaba kadagiti  ili, purok, ken kadagiti naipattopattok a plantasion ti saba iti Kosta ti Caribe.

Idi 1933, simmangpet ni Freida iti Belize. Inabanganna ti bassit a kuarto nga ipapaupa ni Mrs. Beeks. Nangngeg ni Mrs. Beeks ti panagbasbasa ni Freida iti Biblia ken ti panagkankantana sakbay a rummuar iti tunggal agsapa. Adu ti nakapaliiw iti di bumaaw a kinaregta ni Freida. Saan nga agin-inana uray iti aldaw kas gagangay nga ar-aramiden ti dadduma nga agnanaed iti tropiko. Kabayatan ti innem a bulan a kaaddana iti pagilian, natukayna ti interes ti panadero a ni Thaddius Hodgeson a taga-Jamaica. Nupay iti Belize City ti nangnangruna a nangasabaan ni Freida, sinarungkaranna met ti dadduma a lugar iti away, a nakasarakanna ken James Gordon nga agnanaed idiay Bomba. Dakkel ti naaramidan ti kinaregta ni Freida ta nakapagiinnammo dagiti agkakapammatian ken nangrugidan nga aggigimong.

IMMADU TI NATULONGAN NGA UMAWAT ITI KINAPUDNO

Nupay nagrigat ti agkokomunikar iti daydi a tiempo, nataginayon da James ken Thaddius ti komunikasionda bayat ti panangaskasabada kadagiti lugar a pagnanaedanda. Idi 1934, nagsurat ni Thaddius iti sangalubongan a hedkuarter iti Brooklyn tapno agkiddaw iti transcription machine ken kadagiti nairekord a palawag a naibatay iti Biblia.

Tunggal rabii ti Sabado, ipangngeg ni Thaddius dagiti nairekord a palawag idiay bassit a parke a maus-usar idi a pagsanayan dagiti soldado. Masarakan dayta iti sango ti pasdek ti Korte Suprema. Naawagan dayta a parke iti “the Battlefield” (Paggugubatan) ket arigna a kasta ti napasamak. Bayat ti panangipangngeg ni Thaddius kadagiti palawag ni Kabsat Rutherford, gumiddan met ti tokar ti banda ti Salvation Army a nadanggayan iti gumgumluong a tambor ni Beaumont Boman. Ngem di nagbayag, impangag ni Beaumont ti mensahe mainaig iti Pagarian ket  kimmappon ken Thaddius. Kuna ni Beaumont: “Agyamanak ken Jehova a Dios ta naisardengko ti agtambor para iti banda ti Salvation Army!”

Ti sabali pay a nasayaat a lugar a mabalin a pangasabaan ket iti Mule Park, ti bassit a lugar nga adda iti sango ti tiendaan. Addaan dayta iti poste a pakaigalutan dagiti karison a pangiluganan kadagiti produkto a maisangpet ken maisursor iti ili. Masansan a mangngeg ti panangaskasaba sadiay ni Thaddius, ti natayag, kayumanggi, ken nataer a lalaki a pagaammo a napuersa ti panagsasaona. Nupay napigsa ti impluensia dagiti relihion ti Kakristianuan kadagiti managayat iti Biblia nga umili iti Belize, adu a tattao a napudno ti panagpuspusona ti nangipangag iti naimbag a damag kas kada James Hyatt ken Arthur Randall nga agpada a taga-Jamaica.

Iti makin-amianan a deppaar ti Belize City, inkondukta ni Thaddius dagiti gimong iti panaderiana. Tapno maaramidna dayta, ipaigidna ti estante a nakaikabilan dagiti tagilakona sa mangiparabaw iti tabla kadagiti tugaw tapno agbalin a bangko. Iti makin-abagatan a deppaar ti siudad, naangay dagiti gimong iti pagtaengan ni Cora Brown. Kuna met ni Nora Fayad nga idi isu ket ubing pay, agtataripnong ti sumagmamano a Saksi iti lugarda iti paraangan da Arthur Randall a kaarrubana.

NASAYAAT TI RESULTA TI NAREGTA A PANANGASABA

Ti pakabigbigan ti adu kadagiti nagkauna a Saksi ket ti kinagagetda a mangasaba. Alaentay a pagarigan ni James (Jimsie) Jenkins a nupay bulsek ket magmagna iti intero a Belize City. Adda sarukodna a pangtuntonna iti dalanna. Kuna ni Molly Tillet nga uray no dua a bloke ti kaadayona, mangngegna latta ti timek ni James a mangaskasaba iti tiendaan! Napasnek met ti panagim-imdeng ni James kadagiti gimong ta uray la agsammaked iti sarukodna tapno maallingagna amin a balikas. Inkabesana ti adu a teksto a mausarna iti panangasaba.

 Ni James Gordon ket pagaammo met iti intero a Bomba gapu iti panangaskasabana iti amin a masabatna. Awitna iti maysa nga imana ti maleta a naaramid iti kayo a mahogany a naglaon kadagiti literatura ken iggemna ti transcription machine iti bangir nga imana. Tunggal Domingo sakbay nga agbannawag, aglugan iti bilogna sa aggaud nga agpasurong. Kalpasanna, mangasaba iti nawatiwat a teritoriana, a pagpagnaenna dayta iti agmalem. Nariweten inton agawid sa magmagna manen manipud iti karayan agingga iti balayda. No makapangrabiidan, iyadalanna pay ti innem nga annakna nupay arigna dinan maiggaman ti librona gapu iti bannogna.

Iti dayta a tiempo, saan pay a Saksi ti asawa ni Kabsat Gordon. Kinapudnona, iti naminsan a kaawanna, pinuoran ni baketna ti adu a naibatay iti Biblia a literaturana. Idi nakasangpet ni James, nakitana ti inaramid ni baketna ngem nagtalinaed a kalmado ken sititibker a kinunana: “Dimonton ul-uliten dayta!” Naapresiar dagiti annakna ti panagteppel ni tatangda gapu ta ammoda a dakkel a pukaw dayta kenkuana.

INYADANI TI ESPIRITU TI DIOS

Maysa nga agsapa ti Domingo, ni Derrine Lightburn a napeklan nga Anglicano ket kinasabaan ni James ken pinaimaanna iti libro a The Harp of God. Saanna unay a maawatan ti amin nga ibagbaga ni James gapu ta nakapsut ti timekna, ngem pinampanunotna no ania ti kayatna a sawen. Di nagbayag, bayat ti kaaddana iti balay ni ikitna nga Alphonsena Robateau iti Belize City, adda lalaki nga immasideg iti ruanganda ket dinamagna no mabalinna ti sumrek iti paraanganda.

“Kasla isu daydiay lalaki a nangted kaniak iti nagsayaat a libro nga ibagbagak kenka,” kinuna ni Derrine iti ikitna.

Ngem saan nga isu ni James Gordon, no di ket ni James Hyatt. Impangngegna ti transcription machine  kadagiti dua a babbai ken pinaimaanna ni Alphonsena iti The Harp of God. Nupay naigamer iti politika da Alphonsena ken ni adingna nga Octabelle Flowers, sapsapulenda ti kinapudno. Ti nangngeg ni Alphonsena iti dayta nga aldaw ket impadamagna ken Octabelle. Kinunana: “Adda lalaki nga immay ditoy a nangisarsarita iti maipapan iti Pagarian ti Dios. Panagkunak daytoyen ’tay birbirokenta!” Sinigurado ni Octabelle nga isu ket adda idiay balay ni Alphonsena inton sumarungkar sadiay ti kabsat. Dagitoy a tallo a babbai​—ni Alphonsena, Octabelle, ken Derrine​—inawatda ti kinapudno ket nabautisaranda idi 1941.

Nabiit pay idi a pimmusay ti nanang da Alphonsena ken Octabelle. Ti adingda a ni Amybelle Allen indawatna iti Dios a matay met koman tapno makaduana ni nanangna idiay langit. Inawis ni Octabelle ni Amybelle a dumngeg iti palawag a napauluan iti “Sadino ti Ayan Dagiti Natay?” Pinatganna ti awis ket sipud idin, saanen a limmanglangan iti gimong.

Kinuna ni Olga Knight, nga anak ni Derrine: “Ti espiritu ni Jehova inyadanina dagiti tattao babaen laeng ti panangbasada kadagiti publikasion ken ti itatabunoda kadagiti gimong. Naragsakanda a nakaammo iti kinapudno ket di nagbayag, iranranuddan kadagiti sabsabali dagiti naammuanda.”

 Kas pagarigan, ti tatang ni Olga a ni Herman Lightburn, inawatna ti kinapudno idi nabasana ti libro a Children bayat ti kaaddana iti ospital. Naragsakan unay iti naammuanna nga uray la tunggal Biernes nga agarkila iti trak a pagluganan ti sumagmamano nga agibumbunannag a mapan mangasaba kadagiti kabangibang a purok. Winanasna pay ti away ti Black Creek nga ayan ti farm-na.

“Nangasaba dagiti dadakkelko iti igid ti Belize River,” kuna ni Olga, “ket iti rabii, agawit iti lampara dagiti tattao nga umay dumngeg. No mapankami agbakasion idiay farm, binigat a mapankami idiay Crooked Tree. Kaduak dagiti nagannakko, ni ikitko nga Amybelle, ken ti anakna a ni Molly Tillet ket agsakaykami kadagiti kabalio ni tatang sa agsasarunokami iti desdes. Bayat a nakabulos dagiti kabalio a mapan agarab, iyadalanmin iti Biblia dagiti interesado. Kas resultana, sumagmamano kadagidiay a pamilia ti nangawat iti kinapudno.”

Idi 1941, nabautisaran ti umuna a grupo dagiti kabbaro nga agibumbunannag iti baybay ti Caribe iti Belize City. Maysa kadakuada ni George Longsworth a nagpayunir iti dayta met la a tawen agingga iti ipupusayna idi 1967 iti edadna a 87. Kaaduanna a nangaskasaba ni George kadagiti nasulinek a lugar. Inasakna dagiti saan pay a nawanwanas a teritoria, a sisasakay iti kabalio nga  agdaliasat kadagiti agiinnaddayo nga ili ken purpurok. Nangnangruna a makapabileg kadagiti kabbaro a kakabsat ti agtultuloy a kinaregta ni George a mangasaba ken ti regular nga itatabunona kadagiti gimong. Sieepektibo nga us-usaren ni Jehova dagitoy a nareregta ken matalek nga adipenna tapno iyadanina dagiti napudno ti panagpuspusona a tattao iti organisasionna.

SIMMANGPET DAGITI IMMUNA A MISIONERO

Idi Oktubre 5, 1945, simmangpet da Elmer Ihrig ken Charles Heyen a nagturpos iti immuna a klase ti Gilead. Ngem iti aldaw sakbay ti isasangpetda, dinalapus ti bagyo ti lugar nga agarup 160 kilometro ti kaadayona iti abagatan ti Belize City. Natinep iti danum ti 16 kilometro ti kawatiwatna a dalan manipud eropuerto nga agturong iti siudad isu a naglugan dagiti misionero iti dakkel a trak ti militar. Nalayus ti sango ti balay ni Thaddius Hodgeson isu a nangikabil kadagiti hollow block ken kahon a kayo a pagbatayan dagiti dua a misionero inton sumangpetda tapno saan a mabasa dagiti sakada a sumrek.

Pinadpadaanan dagiti kakabsat iti Belize ti isasangpet dagiti immuna a misionero. Nupay narigat ti agbiahe iti  dayta a tiempo, sidadaan nga agbiahe a mapan iti Belize City da James Gordon, León Requeña, ken Rafael Medina manipud iti makin-amianan a deppaar ti pagilian tapno maam-ammoda dagiti kabbaro a misionero. Kinuna ni Ismael Medina, nga apoko ni Rafael: “Awan ti kalsada a mamagkamang iti makin-amianan a deppaar ti pagilian ken ti Belize City no di laeng ti picados, wenno lasonglasong a dalan para iti karison a guyoden ti asno. Awan ti balbalay a malabsan iti dalan, isu a maturogda lattan iti sadinoman a pakadanonanda iti rabii uray adda dagiti uleg. Idi nagkikitadan kadagiti misionero ken naawatdan dagiti instruksion ken literatura, sumagmamano nga aldaw a nagnagna manen dagiti tallo a kakabsat a nagawid.”

Idiay Mule Park, nayam-ammo iti publiko dagiti misionero iti karkarna a pamay-an. Iti panangirugi ni James Hyatt iti programa, binabalawna dagiti klero gapu iti palso a sursuroda. Gapu iti dayta, isu ket pinagsasawan dagiti dadduma nga agpalpaliiw. Iti ngudo ti palawagna, dagus nga intudona ti dua a kabbaro a misionero sa kinunana, “Iyam-ammok ita kadakayo dagitoy dua a lallaki!” Kasta laeng ti kasimple ti pannakayam-ammo dagiti misionero iti publiko!

Awan duadua a dagiti nagkauna a kakabsat ket nauneg ti panagayatda ken Jehova ken iti kinapudno a linaon ti Biblia, ken kasta unay ti pananggurada kadagiti palso a sursuro ti relihion. Nabatad met nga addaan dagiti misionero iti nagpateg a kapadasan a maiburayda kadagiti magagaran a kakabsat, a tumulong kadakuada nga agbalin a mas epektibo iti panangasaba.

Inrugi dagiti misionero ti nangasaba iti Belize City nga addaan iti agarup 26,700 nga umili iti daydi a tiempo. Nagaburan daytoy a siudad ngem 0.3 metro laeng ti kangatona manipud iti patar ti baybay ken saan a nasayaat ti pagayusan ti danum. Malaksid iti dayta, nadagaang ken nasalimuot ti paniempo. Awan ti suplay ti danum iti intero a siudad ngem dandani amin a balay ket addaan iti  dakkel a bariles iti paraanganda a pagtayaan iti danum no panagtutudo. Ngem narungsot ti tudo no dadduma. Kas idi 1931, adda narungsot a bagyo a nangdadael iti siudad ken nangpapatay iti nasurok a 2,000 a tattao.

RIMMANG-AY ITI LAKSID TI PANNAKAIPARIT

Nupay pulos a saan a naparitan ti trabaho dagiti Saksi ni Jehova iti Belize, sumagmamano a tiempo nga imparit ti gobierno ti pannakaiwaras dagiti publikasiontayo kabayatan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Ngem di nagbayag sakbay ti isasangpet dagiti misionero, maipalubos met laengen ti pannakaiwaras dagiti publikasion.

Nupay kasta, kastoy ti impadamag ti Hulio 15, 1946 a The Watchtower maipapan iti trabaho ti dua a misionero iti Belize: “Ti padi ti Romano Katoliko iti nasulinek a lugar ikagkagumaanna latta a paiparit dagiti literatura a maipatpatulod babaen ti koreo. Saan a magustuan ti klero ti Romano Katoliko ti kaadda ti dua a misionero dagiti Saksi ni Jehova; ken nakapungtot ti Irish-American a padi ta impalubos ti British Colonial Government a makastrek dagitoy iti pagilian . . . Imbaga ti dua [a misionero] a ti padi a mismo ti mangibagbaga nga isu ket Amerikano isu nga impakitada kenkuana ti estadistika manipud iti pagbaludan ti Amerika a ti sistema ti Romano Katoliko saanna a pinasayaat ti moralidad dagiti umili ti Estados Unidos. Gapu iti dayta, nabainan ti padi ket nagdardaras a pimmanaw.”

Idi 1944, pito nga agibumbunannag ti nagreport iti Belize ket dayta ti umuna a masinunuo a rekord dagiti agibumbunannag iti daytoy a pagilian. Tapno ad-adda nga epektibo dagiti kakabsat a mangasaba iti binalaybalay, nagusarda iti testimony card. Iti uneg ti makatawen sipud idi simmangpet dagiti misionero, nagbalinen a 16 ti bilang dagiti agibumbunannag.

Idi 1946, bimmisita iti Belize da Nathan H. Knorr ken Frederick W. Franz, manipud iti sangalubongan a hedkuarter,  ket nangipasdekda iti sanga nga opisina. Ni Kabsat Knorr ti nangipaay iti palawag mainaig iti organisasion. Inlawlawagna ti kinapateg ti panangireport kadagiti nagapuanan iti tay-ak, a maisurat dagita iti report slip. Ni Kabsat Franz indagadagna met iti kongregasion nga ipakitaanda iti asi dagiti sabsabali babaen ti agtultuloy a panangikasabada iti mensahe maipapan iti Pagarian. Iti dayta met la a lawas, inlawlawag ni Kabsat Knorr kadagiti 102 a timmabuno, a pakairamanan ti adu nga interesado, no apay a rumbeng nga agrag-o dagiti interesado iti pannakikaduada kadagiti adipen ni Jehova. Inawisna ida a regular a makipagadal kadagiti Saksi.

Iti dayta met laeng a tawen, simmangpet dagiti agassawa a Charles ken Annie Ruth Parrish kasta met da Cordis ken Mildred Sorrell. Idi 1948, simmangpet met ni Truman Brubaker ken ti agassawa a Charles ken Florence Homolka. Pagragsakan unay dagiti kakabsat ti kaaddada gapu ta adu ti agur-uray a trabaho.

ADU TI TRABAHO

“Adda laeng idi maysa a bassit a kongregasion,” insurat ni Elmer Ihrig, “ken awan pay ti kongregasion kadagiti dadduma a lugar. Masansan a mapanak kadagita a lugar ken agtalinaedak iti sumagmamano a lawas tapno agimulaak iti bin-i babaen ti panangipaimak kadagiti libro, panangitukon kadagiti suskripsion ken panagpalawagko.” Iti umuna a tawen a kaaddana iti Belize, naglugan ni Charles Heyen iti trak a mapan iti  Orange Walk tapno wanasenna ti teritoria ken paregtaenna dagiti kakabsat sadiay a regular nga angayenda dagiti gimong.

Bangka laeng ti pagluganan tapno makapanka kadagiti ili iti makin-abagatan a deppaar. Gapuna, naglugan da Elmer ken Charles iti bangka a Heron H tapno mapanda mangasaba idiay Stann Creek (Dangriga itan) ken iti Punta Gorda, ti dua nga ili a pagnanaedan dagiti Garifuna. Kadagidi a tiempo, 30 nga oras ti panaglayag manipud iti Belize City nga agpa-Punta Gorda. Napan ni Elmer idiay Punta Gorda ket nagpalawag iti lobby ti hotel a nagdagusanna. Adda agarup 20 a timmabuno.

Malaglagip ni Olga Knight ti pannakikadua ni Elmer iti pamiliada a napan iti nasulinek a purok iti Crooked Tree, a pangikonkonduktaan ni tatangna iti gimong iti igid ti karayan a nataraigidan iti kaykayo. Inapresiar dagiti kakabsat sadiay ti kinagaget ken kinapakumbaba dagiti misionero.

Idi 1948, agpromedio iti 38 ti bilang dagiti agibumbunannag, ken nabuangay ti uppat a kongregasion iti ruar ti Belize City. Sumagmamano laeng nga agibumbunannag ti mangbukel kadagitoy a babassit a kongregasion kadagiti away. Kas pagarigan, ti laeng pamilia Lightburn ti mangbukel iti kongregasion iti Black Creek, ti pamilia Gordon met iti kongregasion iti Bomba, dagiti pamilia a Humes  ken Aldana iti Santana, ken da Kabsat Requeña ken Medina iti Orange Walk. Impamaysa dagiti misionero ken special pioneer ti ministerioda iti Belize City, kas naidagadag nga aramidenda. Binendisionan ni Jehova ti kinapingetda, ket immadu dagiti napasnek a tattao a nagbalin nga adipen ni Jehova.

Naintiempuan ken makaparegta ti ibibisita manen ni Kabsat Knorr idi Disiembre 949. Binusbosna ti maysa a rabii iti pagtaengan dagiti misionero tapno pagsasaritaanda dagiti karit a pakaipaspasanguan dagiti misionero. Nupay kayat ti adu a kabbaro nga agibumbunannag ti agserbi ken Jehova, agkedkedda nga agpabautisar kas simbolo ti dedikasionda kenkuana. Pinalagipan ni Kabsat Knorr dagiti misionero a masapul nga aganus, agibtur, ken ayatenda dagiti tattao. Impalagipna pay dagiti nasayaat a nagapuananda.

SAANEN A MAPALUBOSAN A SUMREK DAGITI MISIONERO

Idi 1957, nadlaw dagiti kakabsat a sipsiputan a naimbag ti gobierno ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova iti Belize. Kas pagarigan, idi naipabuya ti maysa a video ti Sosiedad iti Orange Walk, maysa a polis ti nagsaludsod kadagiti kakabsat a naggapu iti sanga nga opisina no ania nga oras a simmangpetda iti purok ken no ania nga oras a pumanawda. Kunana a mangaramid iti report nga isubmitirna iti hepeda ken imbagana pay nga adda nakasibilian a polis a timmabuno iti kalkalpas nga asamblea ket kasta met laeng ti inaramidna.

Iti nagbaetan ti 1951 ken 1957, nakaala iti pammalubos ti sangapulo pay a misionero a sumrek iti pagilian. Ngem idi Hunio 1957, bigla a nakaawat dagiti kakabsat iti surat manipud iti polis ken iti opisina ti imigrasion ket kastoy ti linaonna: “Inkeddeng ti Gobierno ti British Honduras [Belize itan] a manipud ita, saanen a maipalubos a sumrek iti British Honduras dagiti Ministro ti organisasionyo nga aggapu iti sabali a pagilian.” Saan a napatgan ti kiddaw dagiti kakabsat  a makisarita iti gobernador tapno ammuenda ti rason no apay a kasta ti naaramid a desision.

Nupay saan met a mapalubosan a sumrek iti pagilian dagiti misionero ti dadduma a relihioso a grupo, mapalubosanda nga agkiddaw iti kasukat dagiti pimmanaw a misioneroda. Ngem saan a naited daytoy a probision kadagiti Saksi ni Jehova nga agkasapulan iti kasukat dagiti dua a misionero. Idi 1960, nagsurat dagiti kakabsat kadagiti agtuturay iti Belize kasta met iti London. Imbagada a saanda nga agkidkiddaw iti kanayonan a misionero no di ket agkidkiddawda laeng iti kasukat dagiti pimmanaw a misioneroda.

Ti ababa a subalit a naawatda ket: “Inkeddeng ti Governor-in-Council a saanen a mapalubosan a sumrek iti British Honduras dagiti misionero ti Watch Tower Bible and Tract Society.”

Idi nagkiddaw dagiti kakabsat iti interbiu, naikuna kadakuada: “Idi 1957, nangaramid ti Governor-in-Council iti natibker a desision a saanen a mapalubosan a sumrek iti British Honduras ti siasinoman a misionero ti organisasionyo; gapuna, ibilang ti Governor-in-Council a saanen a kasapulan ti makisarita kadakayo maipapan iti dayta a banag.” Kasla awanen ti maaramidan dagiti kakabsat a mangbalbaliw iti kasasaad.

Idi Oktubre 1961, kalpasan ti dandani lima a tawen nga agtultuloy a panagkiddaw dagiti kakabsat, nakaawat met laengen ti sanga nga opisina iti surat manipud iti Secretariat iti Belize. Kastoy ti nailanad iti surat: “Kayatko nga ipakaammo kadakayo a tiningiting ti British Honduras Government ti kaudian a kiddawyo ket natinongda a manipud ita, mapalubosanen a sumrek iti pagilian dagiti misionero manipud iti sabali a pagilian a kasukat dagiti ganggannaet a misionero nga adda idin ditoy.” Kas resultana, idi 1962, napalubosan a sumrek iti Belize da Martin ken Alice Thompson manipud Jamaica tapno agserbida kas misionero.

 SAAN A NALAPDAN TI TRABAHO

Nabatad nga inkagumaan dagiti relihioso a bumusbusor a paginaden ti trabahotayo, ngem nagballigida kadi? Sigun iti report idi 1957 a tawen serbisio, 176 ti kangatuan a bilang dagiti agibumbunannag iti pito a kongregasion. Iti dayta a tiempo, 75,000 ti populasion ti Belize. Kayat a sawen dayta nga agarup 400 ti kasabaan ti tunggal agibumbunannag. Iti report iti 1961 a tawen serbisio, agdagupen iti 236 ti bilang dagiti agibumbunannag. Ngimmato daytoy iti 34 porsiento isu a 383 laengen ti kasabaan ti tunggal agibumbunannag! Tinungpal ni Jehova daytoy a karina kadagiti adipenna: “Aniaman nga igam a mabukelto maibusor kenka saanto nga agballigi, ket aniaman a dila a tumakderto a bumusor kenka iti panangukom kondenaremto.” (Isa. 54:17) Saan ngarud a nalapdan ti trabaho a panangasaba.

Ti adu kadagiti mayad-adalan iti Biblia ket agkabkabbalay a di pay nagkasar, ken adda met dagidiay masukan-sukat ti kabkabbalayna. Ngem apaman a naammuanda dagiti nangato a pagalagadan ni Jehova, adu ti nangikagumaan a mangsurot kadagita ken sidadaanda a gumasto iti dakkel tapno laeng makapagkasarda nupay nasurok a 80 ti tawen ti sumagmamano kadakuada!

KASAPULAN TI BARO A KINGDOM HALL

Idi Disiembre 949, inabangan a nasaksakbay dagiti kakabsat ti Liberty Hall iti Belize City a pakaangayan ti uppat nga agsasaruno nga espesial a palawag a maangay iti Enero 1950. Iti aldaw sakbay ti maudi a palawag, nayanunsio iti radio nga iti sumaruno nga aldaw, ti Liberty Hall ket mausar para iti misa ti pumpon ti maysa a prominente a tao. Iti laksid ti namin-adu a panagpakpakaasi dagiti kakabsat kadagiti makinkukua iti Liberty Hall, ti espesial a palawag ket sininga dagiti tattao a simrek iti pasdek ket nakaar-ariwawada a nagsagana para iti misa ti pumpon. Gapu iti dayta, nagpatulong dagiti kakabsat kadagiti  polis. Nalawag nga agkasapulan dagiti kakabsat iti bukodda a Kingdom Hall ta dagiti dadduma a pasdek ket maus-usar kas club ken pagsasalaan sa nakanginngina ti abangna.

“Adda 174 a timmabuno iti Panagadal iti Pagwanawanan a naangay sadiay idi napalabas a rabii ti Domingo,” kuna ni Donald Snider, nga agserserbi idi kas manangaywan iti sanga nga opisina. “Saan a malaon ti pasdek ti kasta kaadu a tattao isu a nakatakder dagiti dadduma. Nakadagdagaang iti uneg ti pasdek gapu ta aglilinnetlet dagiti tattao.” Namin-adu a nayakar ti sanga nga opisina ken ti pagtaengan dagiti misionero kadagiti nagduduma a maabangan a pasdek.

Idi Setiembre 1958, nangrugin a maibangon ti pasdek a dua ti kadsaaranna. Ti umuna a kadsaaran ket nagserbi kas bassit a sanga nga opisina ken pagtaengan dagiti misionero idinto ta ti maikadua a kadsaaran ket nagserbi kas auditorium. Nairingpas ti pannakaibangon ti pasdek idi 1959 ken adda met laengen ti bukod a Kingdom Hall ti kongregasion iti Belize City!

IRARANG-AY ITI TERITORIA NGA AYAN DAGITI ESPANIOL

Dagiti Espaniol ket karaman kadagiti adipen ni Jehova iti Belize a nagsayaat ti irarang-ayna iti naespirituan. Idi 1949, adda dagiti lugar nga ayan dagiti Espaniol ngem awan dagiti misionero a makapagsao iti lenguaheda. Ngem di nagbayag, adda sumagmamano a misionero a makapagsao iti Espaniol a naibaon kadagita a lugar. Maysa kadakuada ni Leslie Pitcher a simmangpet idi 1955. Isu ket naidestino idiay Benque Viejo, a maysa nga ili nga ayan dagiti Espaniol, ken masarakan iti makinlaud a deppaar ti Belize iti abay ti beddeng ti Guatemala. Idi simmangpet ni Leslie, adda dagiti umili a mangpadpadaanen kenkuana. Apay?

Agarup makatawenen ti napalabas, iti ili ti San Benito, a masarakan iti adayo a laud ti Guatemala, naammuan ni Natalia Contreras ti kinapudno ket  nabautisaran. Bimmallasiw iti beddeng ti Belize tapno kasabaanna dagiti kabagianna nga agnanaed idiay Benque Viejo. Maysa kadakuada ni Serviliano Contreras. Nagustuanna unay ti Nainkasuratan a panangilawlawag ni Natalia iti maipapan iti panagdaydayaw kadagiti didiosen ket inawatna ti kinapudno. Isu ket maysa a matalek a Saksi agingga iti ipapatayna idi 1998 iti edad a 101. Nagbalin a Saksi ti adu kadagiti annak ken appokona. Ti teritoria ti sumagmamano nga agibumbunannag idiay Benque Viejo kadagidi a tawtawen ket dimmanon iti beddeng ti Guatemala agingga iti ili ti Melchor de Mencos, a pakaang-angayan dagiti gimong. Di nagbayag, addan ti nabuangay a kongregasion idiay Melchor de Mencos. Dagiti met agibumbunannag iti Kongregasion ti Benque Viejo ket pagaammo pay laeng gapu iti kinaregtada.

Idi 1956, ti dadduma a paset ti programa ti kombension distrito ken asamblea sirkito ket naiparangen iti lenguahe nga Espaniol. Ngem idi laeng Pebrero 1968 a naiparang iti Espaniol ti intero a programa ti asamblea sirkito a naangay iti Kingdom Hall idiay Orange Walk. Adda 85 a timmabuno, ken 4 ti nabautisaran.

Dagiti Espaniol ti pagsasaona a kakabsat a da Marcelo Dominguez ken Rafael Medina, kasta met da Dionisio  ken Catalina Tek, tinabunuanda dagiti amin a gimong ken asamblea iti Ingles nupay dida unay maawatan dayta. Idi laeng Oktubre 1964 a nabuangay ti Espaniol a kongregasion idiay Orange Walk a buklen ti 20 nga agibumbunannag, a dati a naikameng iti Ingles a kongregasion.

Bayat ti dekada 1980, bimtak dagiti gerra sibil iti kabangibang nga El Salvador ken Guatemala isu nga adu ti nagkamang iti Belize. Karaman kadakuada dagiti Espaniol ti pagsasaoda a Saksi a pamilia a pakairamanan dagiti panglakayen, ministerial nga adipen, ken payunir. Kas kadagiti misionero manipud iti dadduma a pagilian a makapagsao iti Espaniol, nakatulong dagitoy a kakabsat iti irarang-ay ti teritoria nga ayan dagiti Espaniol.

“DAGITI PUDNO A KRISTIANO KET MANGASKASABA ITI BINALAYBALAY”

Maysa nga aldaw, adda dua nga estranghero a nagtuktok iti balay ni Margarita Salazar idiay Orange Walk ket dinamagda no adda am-ammona a Saksi ni Jehova nga agnagan iti Margarita Salazar. Dagiti estranghero ket isu da Teófila Mai nga agtawen iti 23 ken ni nanangna a taga-August Pine Ridge, maysa a purok a 34 kilometro ti kaadayona iti abagatan a laud ti Orange Walk. Apay a birbirokenda ni Margarita?

Kinuna ni Teófila: “Agarup makatawenen ti napalabas, nagsakit iti nakaro ti siam a bulan pay laeng nga anakko isu nga impanko idiay purok ti Botes tapno idedikarko iti birhen a santa a maawagan iti Santa Clara. Naglugankami iti trak ken nagtugawak iti abay ti drayber a kapurokak ket kinasabaannak. Idi naammuanna no apay nga ipanko ti anakko idiay Botes, imbagana a saan nga anamongan ti Biblia ti panagdaydayaw iti didiosen. Daytoy ti namagpanunot unay kaniak. Bayat ti panaglabas ti tiempo, inranud kaniak daytoy a lalaki ti adu a Nainkasuratan a kinapudno a nasursurona kadagiti Saksi ni Jehova.”

 Kinuna pay ni Teófila: “Iti naminsan a panagbiahek, imbaga kaniak ti drayber ti trak a dagiti pudno a Kristiano ket mangaskasaba iti binalaybalay. Inlawlawagna a kasta ti ar-aramiden dagiti Saksi ni Jehova ken mangibasada kadagiti teksto kas iti Sofonias 1:14 ken 2:2, 3. Gapuna, kinibinko ti bassit pay nga anakko bayat nga ubba-ubbak ti maladagak ket nangasabaak kadagiti balbalay iti August Pine Ridge, nga imbasak dagita a teksto kadagiti kaarrubak. Idi agangay, insingasing kaniak ti  drayber a no talaga a kayatko a maammuan ti kinapudno, masapul a makipagadalak iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova. Nadakamatna ti maipapan iti agassawa a Salazar ken no sadino idiay Orange Walk ti pakasarakak kadakuada. Ngem diak pay pulos napnapan idiay Orange Walk, isu a nagpakaduaak ken nanang a napan nangbirok kadakuada.”

Malaglagip ni Margarita daydi agsapa a damo a simmarungkar kenkuana da Teófila ken ni nanangna. Kinunana: “Nagadu ti sinalsaludsodda kaniak maipapan iti Biblia ket nagpaut ti panagsasaritami. Kayatda a maammuan no agpayso a tultulongan dagiti Saksi ni Jehova dagiti tattao a mangtarus iti Biblia, ken sidadaanda a mangdanon kadagiti tattao kasanoman kaadayo ti pagnanaedanda. Impasiguradok kenkuana a pudno dayta ken inkarik a mapankami iti purokda maminsan iti kada dua a lawas tapno iyadalanmi ida.”

Idi nakasangpet ni Margarita ken ti asawana a ni Ramón idiay August Pine Ridge, inawis ni Teófila ti innem a nataengan a kakabagianna a makipagadal met iti Biblia. Kabayatanna, ti dadduma a payunir manipud iti Orange Walk regular a kumuykuyogda kadagiti agassawa a Salazar nga agdaliasat iti 34 kilometro iti akikid ken lasonglasong a dalan a mapan iti purok da Teófila. Mangasaba dagiti payunir iti purok bayat a mayad-adalan iti Biblia ni Teofila ken ti pamiliana. Masansan nga umyan ni Amybelle Allen iti dayta a purok tapno mangyadal iti Biblia. Idi 1972, nabautisaran ni Teófila kalpasan ti lima a bulan manipud iti damo a pannakipagadalna iti Biblia. Idi 1980, adda nabuangay a kongregasion idiay August Pine Ridge ket iti panaglabas dagiti tawen, 37 a kabagian ni Teófila ti immawat iti kinapudno.

 NASAYAAT TI RESULTA TI PANAGPASIAR ITI KAKAYKAYWAN

Nupay mawanwanas a naimbag ti Belize City ken dagiti kadadakkelan nga ili iti Belize, saan a regular a makaskasabaan dagiti teritoria iti away. Bangka ti paglugluganan idi dagiti nagkauna a misionero a mapan kadagiti ili iti abagatan a deppaar, ngem di nagbayag, addan ti naaramid a kalsada a mamagkakamang kadagiti makin-abagatan a distrito ti Stann Creek ken Toledo ken kadagiti dadduma pay a lugar iti pagilian. Iti nasapa a paset ti 1971, nangorganisar ti sanga nga opisina kadagiti tinawen nga ekskursion, a maawagan iti panagpasiar iti kakaykaywan, tapno maikasaba ti mensahe maipapan iti Pagarian kadagiti Maya a Mopan ken Kekchi nga agnanaed kadagiti nasulinek a paset ti napuskol a kabakiran iti Belize.

Nangarkila dagiti kakabsat kadagiti lugan ken bilog ket napanda kadagiti purok ken ili manipud Dangriga nga agpa-Punta Gorda ken uray iti Barranco nga adda iti adayo nga abagatan ken asidegen iti beddeng ti Guatemala. Iti dadduma a panagdaliasat dagiti kakabsat, nagluganda iti van a kuyogen ti dua agingga iti uppat a nakamotorsiklo. Agsardengda iti purok a pakadanonanda iti rabii, ket iti aldaw, mangasaba ti kaaduan kadakuada iti dayta a purok idinto ta sagdudua ti aglugan iti motorsiklo a sumang-at kadagiti naiputputong a talon.

Idiay Punta Gorda, naka-bag dagiti kakabsat a nangasaba iti pinuronpurok. Masansan idi a makisaritada iti mayor idiay cabildo, a pagtataripnongan dagiti lallakay iti purok, sakbay a kasabaanda dagiti pumurok.

Kuna ti misionero a ni Reiner Thompson: “Iti maysa a purok, simmangpet dagiti kakabsat bayat nga agmimiting dagiti lallakay idiay cabildo. Pagsasaritaanda no kasanoda nga apiten dagiti mais. Kalpasan ti miting, kiniddaw dagiti lallakay nga agkanta dagiti kakabsat iti kanta ti Pagarian. Nabannog ken mabisbisin dagiti kakabsat ken awan ti pagkantaanda.” Kinuna pay ni Kabsat Thompson: “Naimpusuan ti panagkantada isu a naayatan unay dagiti lallakay.”  Idi agangay, addan dagiti nabuangay a kongregasion idiay Mango Creek ket di nagbayag, adda metten ti kongregasion idiay San Antonio a maysa kadagiti kadakkelan a purok dagiti Maya.

“No dadduma, pagpagnaenmi dagiti purok iti rabii tapno masurot ti eskediulmi,” kuna ni Santiago Sosa. “Nagliliniakami a nagna iti tengnga ti kalsada. Nasamek ngamin ti igidna ket amangan no tukkawannakami dagiti uleg. Nasursuromi pay ti uminom iti tubbog ti lanut no maibusankami iti danum.”

Adda dagiti panawen a mabingay ti grupo iti dua wenno uppat tapno mangasabada iti nagduduma a paset ti purok. Kalpasanna, agsasarakda iti rabii. Adda dua nga agbati tapno agluto. Agkatkatawa a kinuna ni Santiago: “Nagrigat a tilmonen ti lutoda ta adda dagidiay saanna nga ammo ti agluto. Naminsan, sinaludsodko iti nagluto no ania ti linutona. Kinunana a saanna nga ammo no ania dayta, basta makan kano. No saan nga ammo ti nagluto no ania ti linutona, padasenmi pay nga ipakan dayta iti paragpagan ken nayaw-awan nga aso. Ngem uray ti mabisbisin nga aso dina pay kayat a timtiman dayta!”

TI KINAPUDNO KET INAWAT TI KEKCHI

Dagiti agassawa a Rodolfo ken Ofelia Cocom manipud Corozal ket immakar iti nasulinek a purok dagiti Kekchi iti Crique Sarco iti abagatan a deppaar. Dimmakkel ni Ofelia iti daytoy a purok, a sarsarungkaran laeng dagiti Saksi kabayatan ti tinawen a panagpasiarda iti kakaykaywan. Idi agtawen ni Ofelia iti agarup 14, nakitana ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Agnanayon iti sirok ti kayo ti kahel ket binasana dayta. Kayatna a maammuan ti ad-adu pay ngem idi laeng nakiasawa ken Rodolfo a taga-Corozal, nga adda dua nga special pioneer​—da Marcial ken Manuela Kay​—a nangyadal iti Biblia kadakuada nga agassawa.

Idi immakar dagiti agassawa a Cocom idiay Crique Sarco idi 1981, kayatda nga ituloy ti panagadalda iti Biblia.  Gapuna, napan ni Rodolfo idiay Punta Gorda tapno birokenna dagiti Saksi. Di kumurang nga innem nga oras ti panagdaliasatna, a nagnagna sa nagbarangay iti karayan ken baybay. Idiay Punta Gorda, naam-ammona ti maysa a payunir a ni Donald Niebrugge. Inyurnos ni Donald nga iyadalanna dagiti agassawa a Cocom babaen ti surat. Ngem ti problema ket awan ti post office idiay Crique Sarco.

“Dinamagko idiay post office iti Punta Gorda no kasano a makaipatulodak iti surat idiay Crique Sarco ket kinunada nga adda padi a linawas a mapmapan sadiay,” kuna ni Donald. Innem a bulan a nagipawpaw-it ni Donald iti dayta a padi iti surat nga us-usarenna a mangyadal iti Biblia. Saan nga ammo ti padi nga isu ket nagserbi kas paraitulod iti surat dagiti Saksi ni Jehova.

“Idi naammuan ti padi no ania ti ipawpaw-itko kenkuana, nakarurod ken saannan nga inawat ti aniaman a surat nga ipaw-itko,” kuna ni Donald.

Gapuna, namin-adu a napan ni Donald idiay Crique Sarco tapno iyadalanna dagiti agassawa a Cocom. Iti sumaganad a panagpasiar dagiti kakabsat iti kakaykaywan, nakiraman metten ni Rodofo a mangasaba. Kuna ni Donald: “Uppat nga aldaw nga inkuyogmi ni Rodolfo a nangasaba iti sumagmamano a purok. Ti pannakitimpuyogna kadagiti kakabsat ket dakkel ti naitulongna iti irarang-ayna iti naespirituan.”

 Kuna ni Rodolfo: “Duakami laeng ken Ofelia a nangasaba iti purokmi tapno iranudmi dagiti nasursuromi. Nakarkaro ti ibubusor a napasaran dagiti iyad-adalak ngem iti napasaranmi. Adda dagidiay saan a naikkan iti agas, taraon, ken kawes a naidonar iti purok. Nakaro met ti panangbusor ti katugangak a babai iti ar-aramidenmi. Naamirismi ken Ofelia a saankami a rumang-ay iti naespirituan no addakami laeng iti Crique Sarco. Nasken a makigimongkami. Dayta ti gapuna nga immakarkami iti Punta Gorda tapno itultuloymi ti agadal. Rimmang-aykami sadiay iti naespirituan ket nabautisarankami idi 1985.” Ita, naikameng dagiti agassawa a Cocom iti Kongregasion ti Ladyville, a pagserserbian ni Rodolfo kas ministerial nga adipen.

TI NASAYAAT A RESULTA TI PANAGLAYAG ITI BAYBAY

Adda nayurnos a tinawen a panaglayag iti baybay tapno makasabaan dagiti tattao nga agnanaed kadagiti isla ken purpurok iti igid ti baybay. Awan pay idi ti kalsada kadagiti purok a Hopkins, Seine Bight, Placencia, ken Punta Negra, kasta met iti Monkey River Town isu a saan a madanon ti lugan. No saan a panawen ti panagkakalap iti udang, ni Polito Bevens ti mangtimon iti lobster boat-na para iti dua a lawas a panaglayag manipud amianan nga agpaabagatan a  kaduana dagiti misionero ken ti uppat a payunir ken sumardengda iti tunggal lugar a malabsanda.

Ni Donald Niebrugge, a masansan a sumursurot iti tinawen a panagpasiar iti kakaykaywan ken iti panaglayag iti baybay, ket maragragsakan no malagipna daydi tiempo a panangbulodda iti barangay ni Ambroncio Hernandez para iti panaglayagda iti baybay. Ngamin, ni Ambroncio a pagaammo kas Bocho ket nakipagadal iti Biblia gapu iti dayta.

Kuna ni Donald: “Iti simmaganad a tawen, uppatkami a nangiplano iti dua a lawas a panaglayag iti baybay ngem iti dayta a gundaway, nailakon ni Bocho ti barangayna. Imbagana a mabalinmi a kasarita ti maysa a mangngalap a sidadaan a mangitulod kadakami. Adda inkuyogna a kaduana ken simmurot met ni Bocho. Pitokami a naglugan iti barangay​—dakami a dua a pagassawaan nga special pioneer ken ti tallo a mangngalap. Iti dayta a panagdaliasat, nakiramanen ni Bocho a mangasaba. Idi nakadanonkami iti sangladan idiay Placencia, nakaad-adu ti nasangpetanmi a yate isu a nangasabakami iti tunggal yate. Kabayatan dayta a dua a lawas, dakkel ti naitulong kadakami dagiti dua a di manamati a mangngalap. Naminsan, idi nakasublikamin iti yate kalpasan ti agmalmalem a panangasabami iti maysa a purok, dagiti dua a mangngalap ket gimmatang iti manok sa linutoda dayta iti bassit a kosinilia.” Nabautisaran ni Bocho iti simmaruno a panaglayag iti baybay iti simmaganad a tawen. Isu ket 18 a tawenen nga agserserbi kas maysa a panglakayen iti Belize City.

NAGBALIN A NABUNGA TI SAAN PAY A NAAS-ASAK A TERITORIA

Ti Toledo District nga adda iti abagatan a deppaar ti Belize ket maysa a lugar a katurturodan ken addaan iti napuskol a kabakiran. Ditoy ti ayan ti sumagmamano a purok dagiti Maya a Mopan ken Kekchi a ti balbalayda ket naaramid iti pan-aw ken saan a sementado ti suelona. Narigat ti biag ti kaaduan a pumurok ken nadagsen ti trabahoda iti talon ta simple a gabion laeng ti alikamenda. No panawen  ti tikag, agsakdoda iti pagsibugda kadagiti mulada a mais, bukbukel, ken kakaw. Adu a babbai ti agar-aramid kadagiti tradisional a nabordaan a lupot dagiti Kekchi ken aglagada kadagiti basket a mailako kadagiti paglakuan kadagiti rekuerdo iti intero a pagilian. Umad-adu dagiti agtutubo a pumampanaw kadagiti purok tapno mapanda ageskuela wenno agtrabaho kadagiti sentro ti pagilian nga adu ti matataona.

Idi 1995, naawis da Frank ken Alice Cardoza nga agserbi kas temporario nga special pioneer iti Abril ken Mayo idiay Toledo District tapno tumulongda nga agiwaras iti Kingdom News No. 34 a napauluan iti, “Apay a Napno ti Biag iti Parikut?” Kinuna ni Frank: “Naminsan, simmurotak iti tinawen a panagpasiar iti kakaykaywan iti daytoy a lugar ket nakitak nga ad-adda a matulongan dagiti Maya a mangammo iti naimbag a damag no adda umakar iti daytoy a lugar. Insingasing ti sanga nga opisina a mangabangak iti balay a pagyananmi nga agassawa, mangbuangayak iti grupo ti panagadal iti Biblia, ken mangipaayak iti espesial a palawag idiay San Antonio. Agiwaraskami iti Kingdom News sadiay ken iti walo pay a purok.”

Nangikondukta dagiti agassawa a Cardoza iti linawas a panagadal ti grupo iti inabanganda a kuarto iti sirok ti maysa a balay, ket iti uneg ti sumagmamano a lawas, tallo agingga iti uppat a pamilia ti tumabtabunon. Dagitoy nga interesado a tattao kimmuyogda met kadagiti agassawa a Cardoza iti maysa nga oras a panagdaliasatda iti lasonglasong ken natapuk a kalsada nga agpa-Punta Gorda babaen ti karagkarag a lugan tapno tumabunoda iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro ken ti Gimong ti Serbisio. Iti umuna a bulan a kaaddada sadiay, nangipaay ni Frank iti espesial a palawag idiay San Antonio. Sipapasnek a nagimdeng ni Jesús Ich, a maysa kadagiti agdadamo a timmabuno. Kas miembro ti Nazarene Church, isu ket nangnangruna a naginteres idi naammuanna a pinapagano ti sursuro maipapan iti umap-apuy nga impierno ta iti Biblia, ti tuktukoyen  ti impierno ket tanem. Kalpasan ti gimong, kinasaritana ni Frank ket adu pay ti sinaludsodna maipapan iti dayta. Kas resultana, nayadalan ni Jesús ken nabautisaran kalpasan ti makatawen.

Idi agngudon ti dua a bulan a panagserbi dagiti agassawa a Cardoza kas temporario nga special pioneer, masapul a mangaramiddan iti napateg a desision. Kinuna ni Frank: “Saanmi a magabenan ti kinaadu ti nairugimi a panangyadal iti Biblia. Saan nga ipalubos ti konsiensiami a basta agsublikami lattan iti komportable a pagtaenganmi idiay Ladyville. No ikeddengmi ti agtalinaed iti San Antonio, nasaysayaat ti kasasaadmi no abanganmi ti makinngato a kadsaaran ti balay, saan ket a ti sirokna. Mabalinko ti mangikabil iti bassit a lababo, kalasugan a pagayusan ti danum no panawen ti tudo, ken inton agangay, mabalin nga addanton ti inidoro ken korientemi. Inkararagmi ken Jehova daytoy a banag ken mangnamnamakami a babaen ti pamendisionna, addanto mabuangay a kongregasion iti daytoy a lugar. Kalpasanna, nagsuratkami iti sanga nga opisina tapno ibagami a kayatmi ti agtalinaed iti San Antonio kas regular pioneer.”

Nabatad a binendisionan a dagus ni Jehova ti desision dagiti agassawa a Cardoza. Kalpasan ti innem a bulan laeng, iti Nobiembre, naangay ti damo a Palawag Publiko iti inabanganda a balay. Iti Abril iti simmaganad a tawen, maang-angay metten ti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro ken ti Gimong ti Serbisio idiay San Antonio. Anian a pannakabang-ar ti bassit a grupo ta saanen a kasapulan nga agbiaheda iti 65 kilometro nga agpapan-agawid idiay Punta Gorda tapno tumabunoda kadagiti gimong.

“SAANAK A MABUTENG ITI PANGTANA”

Di nagbayag, rimmang-ay ti grupo dagiti napasnek nga estudiante ti Biblia idiay San Antonio ken makaparegta ti panagayatda iti kinapudno. Kinuna ni Frank: “Managbabain unay dagiti babbai kadagita a purok, ken iti tradisionda,  masapul nga agpasakupda kadagiti amma ken assawada. Saanda a nakaugalian ti makisarita kadagiti ganggannaet. Gapuna, narigat para kadakuada ti makiraman iti panangasaba iti binalaybalay.”

Ni Priscilian Sho nga agtawen iti 20 iti dayta a tiempo, ket maysa a di bautisado nga agibumbunannag ken talaga a kayatna a kasabaan dagiti kaarrubana. Naminsan, kadua ni Priscilian ti ipagna a ni Amalia Sho a napan nagsarungkar ket naipasangoda iti narigat a situasion.

Kuna ni Priscilian: “Diak imbagbaga ken tatangko a mapanak mangasaba gapu ta pinaritannak a mangaramid iti dayta ken mabutengak kenkuana. Bayat a mangaskasabakami iti dayta nga agsapa ti Domingo, nakitami ni tatangko iti sango ti tumabtabunuanna a simbaan dagiti Baptist. Idi damo, kimlebkami iti karuotan tapno saannakami a makita. Ngem idi kuan, kinunak, ‘Ammom Amalia, kitkitaennata ni Jehova. Saan a rumbeng a kabutengta ni tatangko. Ni Jehova ti rumbeng a pagbutnganta.’”

Nakapungtot ti tatang ni Priscilian, ken ad-adda manen a dimmakkel ti problema ta siraranggas a busbusorenna ti panagbalin ni Priscilian a maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Iti aldaw sakbay ti asamblea, inkararag ni Priscilian ti maipapan iti panagpabautisarna ket nakaurnong iti tured a mangibaga iti dayta ken ni tatangna.

Kinunana ken tatangna: “Mapanak idiay Belize City inton bigat.”

“Ania ti aramidem sadiay?” insaludsod ni tatangna.

“Innak agpabautisar,” kuna ni Priscilian. “Aramidek no ania ti pagayatan ni Jehova. Ipatpategkayo ngem ipatpategko met ni Jehova.”

“Talaga kadi nga aramidem dayta?” sipupungtot a kinuna ni tatangna.

 “Wen,” kuna ni Priscilian. “Kuna ti Aramid 5:29 a masapul nga agtulnogak iti Dios imbes nga iti tao.”

Kasta unay ti pungtot ti tatang ni Priscilian. “Saan a natalged ti riknak agingga a diak pay nakalugan iti trak nga agturong iti pagasambleaan,” kuna ni Priscilian. “Diak ammo no ania ti aramiden ni tatang apaman a makaawidak kalpasan ti asamblea. Ngem bautisadoakton iti dayta a gundaway isu nga uray no papatayennak, naaramidkon no ania ti umiso.”

Idi nakaawiden ni Priscilian, saan a dinangran ni tatangna ngem pinangtaanna a papatayenna ni Priscilian. “Nakita ni Tatang a saanak a mabuteng iti pangtana ket manipud idin, simmingpeten kaniak,” kuna ni Priscilian.

DIMMASIG KEN JEHOVA TI MAYSA A BUMUSBUSOR

Ti kabbuangay a grupo dagiti nareregta nga agibumbunannag idiay San Antonio ket rumangrang-ayen iti naespirituan idi adda surat manipud iti konsilio ti purok a naawat dagiti agassawa a Cardoza. Nailanad iti surat a masapul a pumanawdan iti San Antonio. Sakbay dayta, idi nagbayad ni Frank iti application fee, isu ket nakaala iti permit manipud iti konsilio a mabalinda ti agtalinaed iti dayta a purok. Ita, adda mabigbigbig a miembro iti purok a determinado a mangpapanaw kadagiti agassawa a Cardoza. Iti maysa kadagiti miting ti konsilio, ni Frank ket indepensa ti tallo kadagiti iyad-adalanna. Kalpasanna, nagsao met ti makinkukua iti balay nga ab-abangan da Frank ket imbagana a no papanawenda dagiti agassawa a Cardoza, ti konsilio ti mangbayad iti abang ti balayna. Impakita a mismo ni Frank ti surat manipud iti Lands Department. Nailanad iti dayta a ti maysa a tao nga agab-abang iti pribado a pasdek ket saan a mabalin a papanawen. Nagangayanna, impalubos ti konsilio nga agtalinaed iti dayta a purok dagiti agassawa a Cardoza.

Ti lalaki a mayat a mangpapanaw kadagiti agassawa a Cardoza ket ni Basilio Ah, ti dati a mayor a mabigbigbig pay  laeng iti politika. Inusar ni Basilio ti impluensiana a bumusor kadagiti Saksi ni Jehova idiay San Antonio. Idi kayat ti bassit a grupo dagiti kakabsat ti gumatang iti lote a pangipatakderanda iti Kingdom Hall, kinuna ni Basilio: “Pulos a saankayo a makaibangon iti Kingdom Hall iti daytoy a purok!” Nupay kasta, nakagatang dagiti kakabsat iti lote ken nakaibangonda iti simple ken napintas a Kingdom Hall. Nakaskasdaaw ta maysa ni Basilio kadagiti timmabuno iti pannakaidedikar ti Kingdom Hall idi Disiembre 998. Ania ti napasamak?

Adda problema ti pamilia ti dua kadagiti naasawaanen nga annak ni Basilio. Namindua a kiniddaw ni Basilio iti simbaanda a tulonganda dagiti annakna ngem awan ti naurayna a tulong. Di nagbayag, nakipagadal dagiti annakna kadagiti Saksi ni Jehova. Napaliiw ni María nga asawa ni Basilio a nagbalbaliwen dagiti annakda ken sumaysayaaten ti relasionda iti pamiliada. Gapu iti dayta, nakipagadal met ni María kadagiti Saksi.

Kinuna ni María: “Talaga a kayatko a maam-ammo ni Jehova a Dios ken imbagak ken ni lakayko a masapul a mapankami makigimong iti Kingdom Hall tapno ad-adu pay ti maammuanmi maipapan iti Dios.” Nupay saan a naiwaksi a dagus ni Basilio ti gurana kadagiti Saksi ni Jehova kasta met ken Frank Cardoza, nga aw-awaganna iti “dayta a ganggannaet,” natukay ti pusona idi nakitana a simmayaat ti kababalin dagiti annakna gapu iti panangyaplikarda kadagiti kinapudno a linaon ti Biblia. Inkeddeng ni Basilio nga am-ammuenna a naimbag dagiti Saksi ni Jehova, ket kalpasan ti sumagmamano a daras a pannakisaritana kadakuada, ammoyo  kadi no siasino ti pinilina a mangyadal kenkuana? Awan sabali no di ti aw-awaganna iti “ganggannaet” a ni Frank Cardoza!

Kuna ni Basilio: “Nagbalbaliw ti panunotko gapu iti nabasak iti Biblia. Innem a pulo a tawenen a Katoliko-ak ken siak ti parapuor iti insenso agpaay kadagiti didiosen iti simbaan. Ita, ti nasursurok maipapan ken Jehova ket adda a mismo iti librona, ti Biblia. Mabainak iti inaramidko ken Frank Cardoza, a kabsatko itan iti pammati ngem saanak a mabain a mangaklon a nagkamaliak. Kombinsidoak ngamin unay idi a dagiti patpatiek ket agpaay a pagimbagan dagiti kapurokak ken ti relihionko. Ngem insardengkon nga alagaden dagiti tradision dagiti Maya nga adda pakainaiganna iti espiritistiko a pamay-an ti panangagas a gagangay iti purokmi. Insardengko metten ti mangsuporta iti napolitikaan a grupo dagiti Maya.” Ita, siraragsak nga agserserbin ken Jehova da Basilio ken María Ah kas bautisado nga agibumbunannag.

Pagaammo dagiti Saksi ni Jehova kas naayat, nararagsak, ken nareregta a tattao. Kadagiti nasulinek a rehion iti Belize, adu nga agibumbunannag ti magmagna iti tallo wenno ad-adu pay nga oras a sumang-at ken sumalog kadagiti narangkis a turod tapno makasabaanda dagiti tattao, ken saanda a kayat ti lumangan kadagiti gimong. Alaentay a pagarigan ni Andrea Ich. Maysa a rabii, isu ket natudingan nga agakem kas bumalay iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro. Iti dayta nga aldaw, kaduana dagiti annakna a nagnagna iti tallo agingga iti lima a kilometro a napan nagpidut kadagiti abokado idiay bakir. Isu ket naglak-am iti 23 a silud ti alumpipinig. Nupay kasta, nagawid ni Andrea, insaganana ti taraon ti pamiliana, napan nakigimong, ken imparangna ti pasetna. Lumlumteg ti rupana gapu kadagiti kagat ti insekto ngem naragsak latta. Kanayon a makaparegta ti pannakakita kadagiti patpatgentayo a kakabsat a Maya ta nupay agmalmalem nga agbiaheda babaen ti trak wenno bus a mapan makiasamblea ken tumabuno iti  kombension, pagragsakanda ti makidanggay nga agdaydayaw iti pudno a Dios a ni Jehova.

NADADAEL TI BELIZE GAPU ITI NADAWEL A PANIEMPO

Iti napalabas a 115 a tawen, addan ti 51 a napigsa a bagyo a dimmupar iti Belize. Manipud idi 1930, addan ti 12 a bagyo a dimmupar iti mismo a Belize wenno iti kabangibangna. Adu ti nadadael ken napukaw a biag. Ti bagyo a Hattie a dimmupar iti agsapa ti Oktubre 31, 1961 ti maysa kadagiti kapipigsaan a bagyo. Napakuyogan dayta iti angin nga addaan iti kapigsa a 300 kilometro iti kada oras. Dimmawel met ti baybay ken ginasut a tattao ti natay. Ti Belize City a 30 sentimetro laeng ti kangatona manipud iti patar ti baybay ket napno iti lan-ak a 30 sentimetro ti kaadalemna. Kuna ti report manipud iti sanga nga opisina: “Saan unay a nadangran ti kaaduan a kakabsat [iti Belize City] nupay nakaro wenno naan-anay a nadadael dagiti balbalayda. Awan ti naisalbarda a kawes wenno saan, nayanud dagita iti danum.

“Nausar dagiti buldoser a mangdalus kadagiti kalsada ken napuoran dagiti narba a balbalay. Iti uneg ti pagtaengan [dagiti misionero], agarup 60 sentimetro ti kaadalem ti danum isu nga adu ti nadadael. Iti met ruarna, agarup 3 metro ti kaadalem ti danum, . . . imbag laengen ta nangatngato ngem iti kalsada ti suelo ti pagtaengan dagiti misionero. . . . Bassit laeng ti magatang a taraon . . . , ken makalkali pay laeng dagiti nagaburan a tattao.”

Kalpasan ti sangapulo nga aldaw, kastoy ti impadamag ti sanga nga opisina: “Nakarkaro ti kasasaad [idiay Dangriga] no idilig ditoy [Belize City]. Napilitan dagiti tattao nga agtrabaho iti walo nga oras iti inaldaw tapno makaalada iti kupon a panggatangda iti aniaman. Kontrolado ti militar ti amin a banag ken saan a mabalin nga usaren ti kuarta a paggatang.” Natay ti dua a lallaki ken natukkol met ti gurong ti tatangda idi narba ti balayda. Aktibo nga agibumbunannag dagitoy a dua a lallaki. Ti pakalaglagipan ti agtawen iti 12 kadakuada ket ti panangaskasabana kadagiti mannursurona.

 Limmabas ti mata ti bagyo iti nagbaetan ti Belize City ken Dangriga isu a nadadael wenno naawanan iti pagtaengan ken sanikua ti kaaduan kadagiti kakabsat. Sumagmamano nga aldaw kalpasan ti bagyo, nangyetnag ti gobernador kadagiti restriksion ken curfew. Binilinna ti buyot ti Britania nga ipatungpalda dagitoy a linteg ken paltoganda dagiti agtatakaw. Maipupok iti agpatnag dagiti lallaki, babbai, ken ubbing a matiliwan a saan a mangsursurot iti curfew.

Iti laksid ti nariribuk a situasion, naituloy met laeng dagiti regular a gimong ken dagiti aktibidad iti panagserbi iti tay-ak iti kabiitan a panawen. Narigat nga aramiden daytoy ta adu a tattao ti adda kadagiti pasdek a pagkamangan ken ti aglawlaw ket napno iti danum ken lan-ak. Ngem nasken a mangngegan dagiti tattao ti makaliwliwa a mensahe ti naimbag a damag mainaig iti Pagarian, ket sidadaan dagiti Saksi ni Jehova nga agsakripisio tapno mairanudda daytoy kadakuada.

Nagrigat ti kasasaad ti biag dagiti kakabsat iti Belize ngem dakkel ti naitulong ti kinamanagayat ken kinamanagparabur dagiti Saksi ni Jehova iti sabali a pagilian. Nangipatulod dagiti dadduma a sanga nga opisina iti 25 a kahon a naglaon kadagiti kawes ken dadduma pay a banag a maiwaras kadagiti Saksi kasta met iti adu a saan a Saksi a kaarrubada. Ti sanga nga opisina ken ti Kingdom Hall ket karaman kadagiti sumagmamano a pasdek a nakalasat iti nadawel a bagyo. Gapuna, kiniddaw ti gobierno a mausar ti Kingdom Hall kas pagkamangan dagiti nadidigra ket sidadaan nga immanamong dagiti kakabsat. *

“MRS. PRATT, PANGNGAASIM MAN TA IDAULOM TI KARARAG”

Idi Oktubre 2000, dagiti umili iti San Pedro idiay Ambergris Cay ket tallo nga aldaw a dinidigra ti bumayakabak a tudo ti bagyo a Keith a napakuyogan iti angin  a 205 kilometro iti kada oras ti kapigsana. Nalayus ti Ladyville, a 16 kilometro ti kaadayona iti amianan ti Belize City. Agarup 80 sentimetro ti kaadalem ti danum iti dayta a lugar gapu iti tallo nga aldaw a panagtudtudona. Nagkamang ti 42 a kakabsat iti Assembly Hall idiay Ladyville. Dandani narba amin a pagtaengan idiay Cay Caulker. Nadadael ti adu wenno amin pay ketdi a sanikua ti 57 nga agibumbunannag idiay Ambergris Cay ken Cay Caulker ken sumagmamano a lawas nga awan ti koriente, danum, ken linia ti telepono kadagitoy a lugar. Indeklara ti prime minister a ti Belize District, Orange Walk District, ken Corozal District kasta met ti Ambergris Cay ken Cay Caulker kas nadidigra a luglugar. Nainget ti pannakaipatungpal ti curfew kadagitoy a rehion tapno awan ti matakawan.

Ni Cecilia Pratt, a maysa nga special pioneer idiay Cay Caulker, nadamagna nga adda sumungsungad a bagyo isu a nangisagana iti bag no kas pagarigan ta kasapulanna ti agbakuit inton dumteng ti bagyo. Iti dayta nga aldaw, kaal-alana laeng ti report slip ti 12 a kakabsat a babbai ken planona nga iti malem, aglugan iti barangay a mapan iti siudad tapno itedna ti reportda iti sanga nga opisina. Binungon a naimbag ni Cecilia dagiti report slip iti plastik sa inkabilna dayta iti pang-emerhensia a bagna. Karabianna, talaga a nagbagyo isu a nagkamang ni Cecilia ken ti sumagmamano kadagiti kakabsat a babbai iti sementado a pasdek iti maysa nga eskuelaan idinto ta nagkamang iti health center ti dadduma a kakaduada.

 “Intayab ti angin ti atep ti immuna a siled ti eskuelaan a nagkamanganmi,” kuna ni Cecilia. “Innalami dagiti gargaretmi ket dagus nga immakarkami iti sabali a siled. Uray no sementado ti eskuelaan, kasla magunggunggon daytoy gapu iti kapigsa ti angin. Idi simmiripkami iti ruar, kaskam la adda iti tengnga ti baybay. Awan ti makitami a daga. Naguummong ti bassit a grupomi sa nagkararagkami a sipapasnek. Uppat a pulo-kami iti dayta a siled iti eskuelaan, nagduduma ti relihionmi, ken madandanagankami. Adda dagiti agkunkuna nga aramid ti Dios dayta. Inasitgannak ti maysa a ministro ti Katoliko ken kiniddawna, ‘Mrs. Pratt, pangngaasim man ta idaulom ti kararag.’ Kinunak a diak mabalin nga aramiden dayta ta maysaak a babai ken awan ti kallugongko. Kinuna ti ministro: ‘Bulodem pay laeng daytoy kallugongko.’ Diak masigurado no mabalinko nga ikararagan ida, ngem kayatko a maammuanda a saan a ni Jehova ti nangyeg iti bagyo. Gapuna, sipipigsa nga inkararagak ti bassit a grupomi tapno mangngeg ti amin. Kalpasan la unay ti kararagko ken idi naibagamin ti ‘Amen,’ simmardeng ti angin! Iti dayta a gundaway, pumampanawen ti bagyo. Kinuna ti ministro ti Katoliko: ‘Nagsayaat ti kararagmo. Ti Diosmo ket isu ti pudno a Dios.’ Kalpasan dayta, dakami a lima a Saksi ket dida pinalubosan a pumanaw iti dayta a siled, ket tallo nga aldaw nga inikkandakami iti taraon ken kape.

“Ngem madanaganak kadagiti dadduma pay nga agibumbunannag. Iti simmaganad nga aldaw, idi nagsardengen ti angin, rimmuarak iti siled tapno birokek ida. Agkaraiwara dagiti natuang a kaykayo ken nagadu ti nadadael. Naitayab iti 10 agingga iti 15 metro ti dadduma a balay. Napanak nga immuna iti community center ket nakitak sadiay ti dua a kakabsat a babbai ken ti annakda. Nadadael met ti balay ti maysa a kabsat ngem saan a nadangran.”

Kalpasan ti bagyo, narigatan ti sanga nga opisina a mangkolekta iti report dagiti kakabsat kadagiti kongregasion a naapektaran iti bagyo. Ngem ti kaunaan a simmangpet ket ti report dagiti kakabsat manipud idiay Cay Caulker.  Indulin a naimbag dagita ni Cecilia iti pang-emerhensia a bagna ken personal nga inyawatna kadagiti kakabsat manipud iti sanga nga opisina a napan nangkita iti kasasaadda.

Kadagiti simmaganad a lawas, dagiti kakabsat nga agnanaed kadagiti isla a dinadael ti bagyo ket nakaawat iti saranay ken praktikal a tulong manipud kadagiti boluntario a timmulong a nangdalus ken nangtarimaan kadagiti balbalayda ken iti Kingdom Hall idiay Ambergris Cay.

Kinuna ni Merle Richert a karaman iti grupo dagiti timmulong idiay Cay Caulker: “Nangaramidkami nga umuna iti pagyananmi sa insaganami dagiti maibunong a suplay. Kabigatanna, rinugianmin a tarimaanen dagiti balay dagiti kakabsat. Iti agsapa ti Domingo, napankami amin nangasaba. Kalpasanna, nangisaganakami iti paggigimonganmi iti paraangan ti maysa a kabsat. Nangaramidkami iti bangko a pagtugawan dagiti tumabuno ken inusarmi kas podium ti daanen a puon ti niog. Binaliwanmi ti oras ti gimong tapno saankami nga umabut iti 8:00 ti rabii ta dayta ti naikeddeng a curfew. Adda 43 a timmabuno iti palawag publiko ken iti Panagadal iti Pagwanawanan.”

PANAGTATARIPNONG TAPNO AGPAISURO KEN JEHOVA

Iti ngudo ti dekada 1960, nausar dagiti tolda a pakaangayan dagiti asamblea iti nagduduma a lugar iti pagilian. Ngem dakkel a trabaho ti panangibangon iti nalawa a tolda ken umabut iti adu nga aldaw. Kinuna ni Santiago Sosa: “Inrugimi ti nagtrabaho iti nasapa a paset ti lawas. Nagaramidkami iti palapala, inusarmi dagiti bangko manipud iti Kingdom Hall, sa bimmulodkami kadagiti tugaw. Adda kapeteria no panawen ti asamblea kadagidi a tiempo isu a bimmulodkami kadagiti kaldero ken pariok. Nagpatpatnagkami a nagluto ken nangiringpas kadagiti trabaho. Adda dagiti panawen a no kaano a naiplastarmin ti amin, isu met ti idadateng ti napigsa nga angin iti rabii. Kabigatanna, masapul a tarimaanenmi manen dagiti dinadael ti angin ngem awan ti nagrekreklamo.”

 Malagip ni Jeanne Thompson ti kombension a naangay iti maysa nga away iti nagbaetan ti Belize City ken Orange Walk. Dagiti kakabsat masapul a paraspasenda nga umuna dagiti mula iti asideg ti Kingdom Hall sakbay nga ibangonda ti palapala ken iplastarda dagiti pagtugawan. Kinuna ni Jeanne: “Saan a nagsardeng ti tudo kabayatan ti intero a kombension distrito ken nalayus ti uneg ti tolda. Gapuna, imparabawmi dagiti sakami iti bangko nga adda iti sangomi. Saanmi nga ammo nga adu gayam ti nagita nga uleg iti dayta a lugar. Imbag laengen ta nagtudo ta napilitankami a nagtalinaed iti uneg ti tolda nga asideg iti Kingdom Hall. Delikado ti mangasak iti karuotan.”

Idi dekada 1970, idiay Bird’s Isle, a maysa a bassit nga isla iti tropiko nga agarup 120 metro ti kaadayona iti pungto ti Belize City iti abagatan a daya, ti nakaangayanen dagiti asamblea. Ti makinkukua iti dayta nga isla  ket nangibangon iti auditorium a naaramid iti pan-aw. Adda korientena, danum, ken kasilias. Nairanta dayta nga auditorium a paglinglingayan. Nangaramid dagiti kakabsat iti rangtay a kayo manipud iti siudad tapno nalakada a makapan iti dayta a naulimek a lugar a pakaangayan ti adu nga asamblea.

Idi Marso 1983, adda naabangan a lote a kukua ti gobierno a pakaipatakderan ti Assembly Hall idiay Ladyville. Idi damo, temporario a patakder laeng ti imbangon dagiti kakabsat a pakaangayan dagiti asamblea sirkito, espesial a pasken, ken kombension distrito. Ngem idi 1988, nakagatangdan iti pasdek a naaramid iti landok idiay Guatemala a mabalin nga usaren kas permanente nga Assembly Hall idiay Ladyville.

IRARANG-AY ITI TERITORIA NGA AYAN DAGITI TSINO

Sipud idi dekada 1920, nagnaeden dagiti Tsino iti Belize ket adu kadakuada ti maragragsakan a mangbasa kadagiti publikasiontayo iti bukodda a lenguahe. Kas pagarigan, kinuna ni Roberta Gonzalez: “Kayatko a kasabaan ti mannakigayyem a babai a Taiwanese a makinkukua iti maysa a panaderia, ngem ammok a saan nga interesado iti relihion ken kanayon nga okupado. Ammok met nga adda dua nga agtutubo nga annakna, isu nga iti naminsan nga ipapanko iti panaderiana, pinaimaak iti libro nga Agimtuod Dagiti Agtutubo iti pagsasao a Tsino ken imbagak a kayatko a maammuan no ania ti makunana iti dayta a libro. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, idi lumabasak iti panaderiana, nakitak a pirmi ti panangpaypayapayna kaniak. Insardengko ngarud ti luganko ket kasta unay ti ragsakna a  nangibaga a manipud idi pinaimaak iti libro, ur-urayennan ti panagsublik. Kinunana nga adu ti problema ti kaaduan nga agtutubo a Taiwanese manipud idi simmangpetda iti Belize. Iti panagkunana, nasken a mabasada ti libro nga Agimtuod Dagiti Agtutubo. Imbaonna ti anakna a mangbilang no mano ti pamilia a Taiwanese nga addaan kadagiti agtutubo nga annak iti ilida. Kalpasanna, nagkiddaw kaniak iti 16 pay a kopia ta kayatna a regaluan ida iti saggaysa a libro.”

Idi Oktubre 2000, nangyurnos ti sanga nga opisina iti tallo a bulan a klase a pagsursuruan iti Mandarin para kadagiti payunir ken agibumbunannag a sidadaan a tumulong kadagiti Tsino nga agnanaed iti teritoriada. Ania ti resultana? Adda nabuangay a grupo dagiti Tsino nga addaan iti sumagmamano a payunir ket di nagbayag, nagbalin dayta a kongregasion. Iti laksid ti nakaro nga ibubusor, adda dagiti nangipangag iti naimbag a damag ken natignay gapu iti ayat nga impakita ti kongregasion.

 Alaentay a pagarigan ni Monje Chen nga immanamong a mayadalan iti Biblia idi 2006. Sinuportaran ti pamiliana idi damo ngem di nagbayag, inumsi ken binusorda. Kalpasanna, inlako ti pamiliana ti amin a sanikuada, a pakairamanan ti pagtagilakuan nga imanmanehar ni Monje. Inikkanda ni Monje iti maysa nga oras a mangtallikud iti baro a relihionna ken sumurot kadakuada nga umakar iti sabali a pagilian. Nagkedked ni Monje a mangtallikud kadagiti baro a patpatienna isu a pinanawan ti pamiliana nga awan man la ti imbatida kenkuana. Isu ket nakipagyan iti maysa a kabsat a lalaki, intultuloyna ti nagadal iti Biblia ken regular a timmabuno kadagiti gimong. Kinuna ni Monje: “Naaddaanak iti nasinged a relasion ken Jehova ken dinak binaybay-an. Nakatulong kaniak ti panagadalko iti Biblia ken ti panangutobko iti Kasuratan kasta met ti panangparegta kaniak dagiti kakabsat.”

Nabautisaran ni Monje idi Nobiembre 2008 ket simmayaat ti kababalin ti pamiliana idi nakitada ti nagbalbaliwan ti kababalin ken konduktana. “Saannak a pinapanglaw ti panagtulnogko ken Jehova,” kuna ni Monje, “pinagbalinnak ketdi a naragsak. Saannak a binaybay-an no di ket inyadaninak iti nagkaykaysa ken naayat a timpuyog dagiti agkakabsat.”

 TI SANGA NGA OPISINA ITI MEXICO INMATONANNA TI TRABAHO ITI BELIZE

Ti Bagi a Manarawidwid ket nakikomunikar iti Komite ti Sanga iti Belize ken Mexico tapno maammuanda no ania dagiti kasapulan para iti pannakaitungpal ti trabaho mainaig iti Pagarian. Kalpasan ti naannad a panangtingitingda, inkeddeng ti Bagi a Manarawidwid a ti trabaho iti Belize ket imatonan ti sanga nga opisina iti Mexico. Nangrugi daytoy idi Enero 1, 2001. Kas resultana, nabenepisiaran ken naragsakan dagiti kakabsat iti daytoy a paset ti lubong.

Manipud idin, timmulongen ti sanga nga opisina iti Mexico a mangimaton iti pannakaibangon ti adu a Kingdom Hall iti Belize. Idi Marso 16, 2002, naidedikar ti simple ken duplex a Kingdom Hall iti Belize City. Iti simmaganad nga aldaw, naidedikar met ti napintas ken baro a pagtaengan dagiti misionero ken ti napapintas nga Assembly Hall idiay Ladyville. Karaman kadagiti timmabuno iti palawag ti dedikasion nga impaay ni Gerrit Lösch, a miembro ti Bagi a Manarawidwid, ket ti adu kadagiti simamatalek nga agserserbi ken Jehova iti lima wenno innem a dekadan. Dakkelen ti rimmang-ayan ti trabaho manipud idi nabuangay ti Kingdom Hall Construction Group, a timmulong  a nangibangon iti 20 a Kingdom Hall iti intero a pagilian.

Idi 2007, simmangpet iti Belize ti 325 a payunir manipud Mexico tapno tumulongda a mangasaba kadagiti manmano a maasak a teritoria. Nagdakkel ti naitulong daytoy nga isasarungkarda ta naparegta dagiti kakabsat iti Belize a ganetgetanda ti mangasaba. Kas resultana, nagdakkel ti ngimmatuan ti bilang dagiti payunir iti Belize.

Maisupadi kadagiti lider ti simbaan a tinawen a mangikarkararag a masalakniban koma ti Belize manipud kadagiti bagyo, dagiti Saksi ni Jehova ket immawat kadagiti praktikal nga instruksion no ania ti aramidenda no adda emerhensia sakbay pay a dimteng ti panagbabagyo idi 2007. Anian a yamanda iti daytoy a naintiempuan nga instruksion ta iti Agosto iti dayta a tawen, dimmupar ti signal no. 5 a bagyo a Dean. Amin a kakabsat nga adda iti saan a natalged a lugar ket nagkamang iti balay dagiti kakabsat nga adda kadagiti nataltalged a lugar. Kalpasan ti bagyo, dagiti Saksi iti intero a pagilian timmulongda a nangtarimaan kadagiti balbalay ken kadagiti Kingdom Hall. Kas resultana, ti estasion ti radio iti dayta a lugar pinadayawanna dagiti Saksi ni Jehova kas ulidan a maikari a tuladen.

PANAMAGKAYKAYSA KADAGITI TATTAO ITI AMIN A NASION

Gapu iti pamendision ni Jehova, addan ti 1,800 nga agibumbunannag iti Belize. Kayat a sawen dayta a 149 a tattao ti kasabaan ti maysa a Saksi. Dakkel ti posibilidadna nga umadu pay ti bilangda ta iti Memorial idi 2009, maysa iti tunggal 39 nga umili ti timmabuno!

Nasurok a 80 a tawenen a maitungtungpal ti trabaho a panagaramid iti adalan iti Belize. Kas resultana, adun a makaay-ayo ken naespirituan a tattao, a pinagkaykaysa ti “nasin-aw a pagsasao,” ti nangipangag iti kinapudno maipapan iti Dios ken kadagiti panggepna. Dagiti Saksi ni Jehova iti Belize makibimbinnuligda kadagiti kapammatianda iti intero a daga ken us-usarenda a naimbag ti nasin-aw a pagsasao babaen ti panangipaayda iti panangsaksi a pakaidayawan ti naayat a Diostayo a ni Jehova.​—Sof. 3:9.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 224]

“Imbaga kaniak ti drayber ti trak a dagiti pudno a Kristiano ket mangaskasaba iti binalaybalay”

[Blurb iti panid 234]

“Saan a rumbeng a kabutengta ni tatangko. Ni Jehova ti rumbeng a pagbutnganta”

 [Kahon iti panid 208]

Maipapan iti Belize

Pagilian

Maysa daytoy a nababa a tanap iti igid ti baybay nga agpangato agingga iti Kabambantayan ti Maya iti makin-abagatan a deppaar. Dagiti kabakiranna ket taeng dagiti jaguar, puma, bakes a black howler, alingo, berde nga iguana, ken buaya. Masarakan met ditoy ti agarup 60 a kita ti uleg kas iti nagita unay a fer-de-lance nga aw-awagan dagiti umili iti yellow-jaw tommygoff. Addaan pay daytoy iti agarup 600 a kita ti tumatayab, a pakairamanan ti manmano laengen nga scarlet macaw, ken ti makaay-ayo a keel-billed toucan. Adu met ti nagduduma a kita dagiti nabiag iti baybay kas kadagiti kadilian, espongha, parrot fish, manatee, barracuda, ken whale shark.

Umili

Dagiti agnanaed iti daytoy a pagilian ket buklen dagiti Maya (Kekchi, Mopan, ken Yucatec), Creole (naglaok nga Africano ken Europeo), Mestizo (naglaok nga Espaniol ken Maya), Garinagu (naglaok nga Africano ken Carib), East Indian, Lebanese, Tsino, ken Europeo, agraman dagiti Aleman ken Olandes a Mennonite.

Lenguahe

Ingles ti opisial a lenguahe, ngem adda met dagiti agsasao iti Belize Creole, Espaniol, Garifuna, Kekchi, Maya, Aleman, ken Mandarin.

Pagsapulan

Kaaduan kadagiti umili ket agmulmula ken agilaklako iti asukar a nagtaud iti unas ken prutas iti tropiko. Adu met ti mangmangged babaen ti panagkalap ken turismo.

Taraon

Gapu ta nagduduma ti kultura dagiti tattao nga agnanaed iti daytoy a pagilian, nadumaduma met ti agkakaimas a putaheda. Paboritoda ti ginettaan nga innapuy ken bukbukel. Kaaduanna nga ipanganda daytoy iti tinuno wenno gisado a manok, karne ti baka, wenno ikan ken naprito a naluom a saba. Nawadwad ken nalatak met dagiti naimas a taraon iti baybay.

Klima

Ti Belize ket adda iti Kosta ti Caribe iti Central America isu a nadagaang ken nasalimuot ti paniempo ken masansan a duparen ti bagyo.

 [Kahon/Ladawan iti panid 215]

Dagiti Garinagu Inawatda ti Kinapudno

BEVERLY ANN FLORES

NAYANAK 1961

NABAUTISARAN 1993

ABABA A PAKASARITAANNA Maysa a Garifuna a nangawat iti kinapudno ket tultulonganna ita dagiti kailianna a mangammo iti maipapan ken Jehova.

▪ TI KAPUONAN dagiti Garinagu (plural ti Garifuna) ket nangrugi idi maika-17 a siglo, idi nakiasawa dagiti tagabo kadagiti katutubo a Carib. Ti Garifuna ket lenguahe dagiti Arawak nga adda bassit laokna a Pranses ken Swahili.

Ti relihion dagiti Garinagu ket naglaok a tradision dagiti Africano ken Amerindian. Dakkel ti impluensia dagiti Katoliko iti dayta a relihion. Kas pagarigan, ti dugu ket maysa a nalabor a seremonia a pangay-ayo kadagiti natayen nga inapo babaen ti panagiyatang iti taraon ken inumen. Kinuna ni Beverly: “Saan a mamati ni nanangko iti seremonia a dugu. Saanna a maaklon nga anamongan ti Dios ti pannakaikali dagiti taraon. Kanayon nga ibagana, ‘Nairanta dagiti taraon a kanen dagiti tattao! No dagiti natay ket ay-ayatentayo, apay koma nga agsublida tapno dangrandatayo?’”

Inestoria ni Beverly no ania ti inaramidna idi naammuanna ti kinapudno. “Kas maysa a Garifuna, kayatko ti agsubli idiay Dangriga tapno kasabaak dagiti kailiak. Ammok nga ad-adda nga imdengan dagiti Garinagu ti mensahe no kailianda ti makisao kadakuada. Adu ti dimngeg idi nagsaoak iti Garifuna, ken adda sumagmamano a nangrugin a makitimpuyog iti kongregasion. Napaneknekanda a kabaelanda nga iwaksi dagiti saan a nainkasuratan a patpatienda ken saan ida a papatayen dagiti dakes nga espiritu.”

 [Kahon/Ladawan iti panid 218]

“Kanayon nga Inaywanannakami ni Jehova”

LILLY MILLER

NAYANAK 1928

NABAUTISARAN 1960

ABABA A PAKASARITAANNA Maymaysana a nangpadakkel kadagiti innem nga annakna ken 47 a tawenen nga agserserbi iti amin a tiempo.

▪ KINUNA ti nakapsut ti timekna a ni Lilly: “Idi 1959, kinasabaannak ni Amybelle Allen. Napakdaarankamin iti simbaan maipapan kadagiti amin nga ‘ulbod a propeta’ a mamalaybalay. Immanamongak a makipagadal ngem Biblia laeng ti nausar, inawatko ti kinapudno, ket nabautisaranak iti simmaganad a tawen.

“Marigatanak a mangasaba idi damo. Kasta unay ti pigergerko nga uray la diak maiggaman a naimbag ti Bibliak. Ngem kas ken Jeremias, ti tarigagayko a mangisarsarita iti maad-adalko ket ‘kas sumsumged nga apuy a napupok kadagiti tulangko’ isu a masapul a kasabaak dagiti tattao, dumngegda man wenno saan.”​—Jer. 20:9.

Kasano a napadakkel a bukbukod ni Lilly dagiti innem nga annakna ket kaskasdi a nakapagpayunir? Kinuna ni Lilly: “Inkararagko dayta ken Jehova ket tinulongannak. Mamitlo iti kada lawas a bumangonak iti 3:30 iti parbangon tapno agaramidak iti tinapay. Kaduak dagiti babbalasangko a mangluto kadagita iti pugon, kalpasanna agsasarunon nga umay gumatang dagiti tattao bayat a napudot pay dagiti tinapay. No naibusen dagiti lakomi, mapan ageskuelan dagiti annakko ket rummuarak metten a mapan mangasaba. Kanayon nga inaywanannakami ni Jehova.”

Nagpayunir ni Lilly iti Corozal sipud idi 1969. Ti inauna nga anakna a lalaki ken ti dua kadagiti annakna a babbai ket agserserbin iti amin a tiempo. Addan ti 69 a tattao a natulongan ni Lilly a nangawat iti kinapudno ket nagpabautisarda.

 [Kahon/Ladawan iti panid 227, 228]

Panagpasiar iti Kakaykaywan—Panangasaba iti Napuskol a Kabakiran

“Idi Marso 1991, nagdadanon iti Punta Gorda ti grupo ti 23 a kakabsat manipud iti nadumaduma a paset ti pagilian tapno mangasabada iti sangapulo nga aldaw kadagiti nasulinek a paset ti napuskol a kabakiran,” kuna ni Martha Simons. “Malaksid kadagiti intugotmi a kawes, ules, ken dagi-dagi, awit-awitmi pay dagiti literatura iti pagsasao nga Ingles, Espaniol, ken Kekchi. Nangitugotkami pay kadagiti taraon, a pakairamanan ti 200 a biskuit.

“Iti kabigatanna, naglayagkami iti nadawel a baybay babaen ti maysa a bilog, ti nakungkongan a dakkel a kayo ti ceiba (kapas). Simmangladkami iti purok ti Crique Sarco ket nagtoldakami sadiay. Bayat nga isagsagana dagiti kakabsat a lallaki ti pakaibitinan dagiti dagi-dagi, nagluto met dagiti kakabsat a babbai iti paboritomi a taraon​—ti gisado a pigtail boilup, a maysa a putahe a naaramid iti kahoy, tugi, naata a saba, niog, nalingta nga itlog ken, siempre ti ipus ti baboy. Nagdinamag ti isasangpetmi, ket adu a pumurok a Kekchi ti nagsasaruno nga immay nangabrasa kadakami iti nagpatnag. Gapuna, naaddaankami iti gundaway a nangasaba kadagiti amin a pumurok iti uneg ti dua nga oras laeng. Naturog dagiti kakabsat a lallaki kadagiti dagi-dagi iti sirok ti estasion ti polis ta nangato dagiti adigina. Imyan met dagiti kakabsat a babbai iti cabildo, ti naatepan iti pan-aw a pagtataripnongan dagiti lallakay iti purok.

“Iti kabigatanna, nagbilogkami manen agingga a nakadanonkami iti waig a ti dadduma a pasetna ket addaan kadagiti nagdadakkel a ramut dagiti parakad isu a nasipnget ken nakaam-amak. Kalpasan ti agarup kagudua nga oras, timmakdangkamin sa nagnagnakami iti maysa ket kagudua pay nga oras iti kakaykaywan nga agturong iti purok ti Sundaywood. Dagiti umili sadiay ket pandek, nangisit, ken unnat ti nangisit a buokda. Sakasaka ti kaaduan kadakuada. Nakakawes met dagiti babbai iti katutubo a pandilingda ken nakaukkorda kadagiti naubon nga abalorio.  Dagiti balbalay ket naatepan iti pan-aw, saan a sementado ti suelona, saan a nadibisionan, ken awanan iti muebles. Dagi-dagi laeng ti adda ken dalikan ti paglutuanda.

“Mannakigayyem unay dagiti umili, ken talaga nga interesadoda. Nangnangruna a naragsakanda ta addaankami kadagiti literatura iti pagsasao a Kekchi ken naipakitami kadakuada dagiti teksto kadagiti Kekchi a Bibliami.

“Iti simmaruno nga aldaw, nariingkami iti taraok dagiti kawitan ken iti uni dagiti tumatayab ken dagiti sunggo. Kalpasan ti pannanganmi iti naimas a pamigat, sinarungkaranmi amin a nangipakita iti interes iti napalabas nga aldaw. Nakairugikami iti adu a panangyadal iti Biblia ken pinaregtami ti amin nga itultuloyda ti agadal a bukbukodda agingga a makasublikami a mangyadal kadakuada iti sumaganad a tawen. Kasta met laeng ti inaramidmi kadagiti simmaganad nga aldaw bayat ti panangasakmi iti napuskol a kabakiran nga agturong kadagiti naiputputong a purok.

“Kalpasan ti sangapulo nga aldaw a naragsak a kaaddami iti kabakiran, saanmi a nalipatan ti nawatiwat a panagdaliasatmi, ti adu a purok a napnapananmi, ken dagiti amin a tattao a nakasaritami. Inkarkararagmi ken Jehova nga aywananna dagiti bin-i ti kinapudno nga immulami agingga nga agsublikami iti sumaruno a tawen. Simmakit dagiti saksakami ken nabambannogkami ngem agliplippias ti pusomi iti napalaus a panagyaman ken Jehova gapu iti rag-o a nasagrapmi iti pannakiramanmi nga agpasiar iti kakaykaywan iti dayta a tawen.”

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 235, 236]

Dagiti Maya a Mangay-ayat ken Jehova

JORGE KEN NICOLAS SHO (KEN TI ADINGDA A NI PRISCILIAN)

NAYANAK 1969 ken 1971

NABAUTISARAN 1997

TRADISION Ti tradision dagiti Maya ipaganetgetna ti panagraem ken naan-anay a panagtulnog kadagiti nagannak, uray naasawaanen dagiti annak.

▪ IDI a da Nicolas ken Jorge naam-ammo ken inayatda ni Jehova, kasta unay ti panangbusor ni tatangda kadagiti Nakristianuan nga aktibidadda.

Kinuna ni Nicolas: “Inlawlawagko ken Tatang a makagunggona dagiti ad-adalek, ngem saan nga interesado gapu ta isu ket maysa a Baptist. Diak kayat a saktan ti riknana isu a sumagmamano a daras nga insardengko ti nakipagadal iti Biblia. Ngem ammok met a saan a nasayaat nga ulidan para kadagiti annakko ti panagbarbartekmi ken Tatang. Saan a naragsak ni baketko ken dagiti annakko isu a saanda a pulos umis-isem.

  “Idi rinugiak ti nakipagadal iti Biblia ken timmabuno a regular kadagiti gimong, ti kinapudno a naadalko ti timmulong kaniak a lumapsut iti dakes nga aramid. Inggaedko ti nagtrabaho para iti pamiliak. Amin a sapulko ket us-usarek a mangbiag kadakuada. Ita, kas maysa a pamilia, okupadokami nga agserserbi ken Jehova ken naragsaken ti sangakabbalayanmi.”

Kasta met laeng ti kasasaad ni Jorge. Nariribuk ti pamiliana gapu iti kinamanagbarbartek ken naalas a panagsasaona, ken kanayon nga awan iti pagtaenganda no ngudo ti lawas. Ngem dakkel ti nagbalbaliwan ti kababalinna idi nagadal iti Biblia.

Kinuna ni Jorge: “Bayat a rumangrang-ayak, kumarkaro met ti ibubusor ni Tatang. Aw-awagannakami iti ulbod a mammadto. Saan la a namnaminsan a linayatannakami iti buneng. Ni Kabsat Cardoza a nangyad-adal kaniak iti Biblia, naisagananakami a nasaksakbay iti mabalin a mapasamak. Kinunana: ‘Ania ti aramidenyo no kas pagarigan ta pagtalawennakayo ni tatangyo?’ Kinunak a saan a maaramid dayta ni Tatang ta ay-ayatennakami. Ngem, makapaladingit ta kasta ti inaramidna.

“Nupay kasta,” intuloy ni Jorge, “impategko ti maad-adalko, ket simmayaat ti kabibiagko. Nagunggonaan ti pamiliak iti baro a Nakristianuan a personalidadko. Naragsakkami ken raraemenmi ti tunggal maysa. Ita, dakkel a rag-o ti it-itden kaniak ti trabaho a panangasaba, ken agyamanak ken Jehova ta maysaak a regular pioneer.”

[Ladawan]

Ni Frank Cardoza kaskasabaanna ni Jorge

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 238, 239]

Siraragsak a Panagserbi iti Lugar nga Addaan iti Dakdakkel a Panagkasapulan

Saan a kaskarina ti umakar iti pagilian nga agkasapulan iti adu a manangiwaragawag iti Pagarian. Narigat dayta ta kasapulan ti dakkel a panagregget ken panagsakripisio tapno makapagbayagka iti ganggannaet a teritoria. Ngem adu kadagiti kakabsattayo ti determinado a nangparmek kadagitoy a karit ket sirarag-o nga inaramidda dayta.

Alaentay a pagarigan da Arthur ken Roberta Gonzalez a taga-Estados Unidos a nagserbi iti Belize a kadua ti tallo ti tawenna nga anakda a ni Dalton idi 1989. Kinuna ni Roberta: “Ti kadakkelan a karit a nakaipasanguanmi ket ti panangpanaw iti natalged ken dakkel ti sueldona a trabaho sa umakarkami iti maysa a pagilian a manmano laeng nga umili ti adda trabahona.”

Kinuna ni Arthur: “Masapul nga agtalekka ken Jehova. No basbasaek iti Biblia ti maipapan ken Abraham, masmasdaawak no kasanona a nabaelan a panawan ti balay, pamilia ken amin a gagayyemna. Ngem isu ket inaywanan a naimbag ni Jehova. Ti maysa pay a karit a nakaipasanguanmi ket no kasanomi a sursuruen ti Creole a pagsasao iti Belize. Ngem nagpannuraykami ken Jehova ket tinulongannakami.”

Idi 1991, simmangpet iti Belize da Frank ken Alice Cardoza a taga-California ket nagpayunirda. Kinuna ni Frank: “Ti panangbasbasak iti libro nga Aramid ti nakaparegtaak nga agmisionero. Ngem gapu ta addaankami iti uppat nga annak, ammok a saankami a kualipikado nga ageskuela iti Gilead. Gapuna, idi nagturposen nga ageskuela ti buridekmi a babai, nakakitakami iti gundaway nga umakar iti sabali a pagilian. Idi nabasami iti Pagwanawanan ti maipapan iti Belize, inkeddengmi ti mapan sadiay.”

  Kinuna ni Alice: “Immanamongak a padasenmi ti agyan iti Belize iti tallo a tawen. Ngem ita, 18 a tawenen nga addakami ditoy, ken kaykayatkon ti agnaed ditoy!”

Kinuna met ni Frank: “Kaay-ayomi dagiti tattao ken ti trabaho a panangasaba, isu a nalakakami laeng a nakisinninged kadagiti mangay-ayat ken Jehova. Saanmi a magabenan ti kaadu ti nabirokanmi a mayadalan iti Biblia ken adu ti nangipangag iti kinapudno. Daytoy ti kasayaatan a tawtawen iti biagmi. Saanmi nga isukat ti pribilehiomi iti aniaman a kinabaknang iti lubong.”

Idi 1988, immakar iti Belize da Carl ken Martha Simons manipud Texas. Kinuna ni Martha: “Dagiti dua nga annakmi ket agtawen iti sangapulo ken walo idi immakarkami. Iti Belize, nakikaduakami iti kongregasion a nagmalmalem a nangasaba kadagiti purok nga adda iti kakaykaywan. Timmulongkami pay a nagtrabaho iti pannakaibangon ti Assembly Hall, ken kanayon nga adu ti kakabsat nga agdagus iti balaymi no tiempo ti asamblea. Agyamankami ta iti daytoy a lugar ti nangpadakkelanmi kadagiti annakmi. Ngamin, naaddaanda iti oportunidad a makitimpuyog kadagiti special pioneer ken kadagiti misionero. Wen, talaga nga adda dagiti panawen a kayatmin ti aglugan iti eroplano tapno pumanawkamin​—dagiti panawen nga awan ti koriente, suplay a danum, bateria, ken telepono. Ngem nakasaganakamin a mangsango kadagita a karit no bilang ta mapasaranmi manen dagita. Nagbalin a makagunggona ti biagmi gapu ta nagserbikami iti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan.”

[Dagiti Ladawan]

Kannigid nga agpakannawan: Dalton, Roberta, Arthur, ken ti nanangna a ni Martha Gonzalez

Da Alice ken Frank Cardoza

Da Carl ken Martha Simons

 [Kahon iti panid 250]

“Adda Dagiti Maseknan Kadatayo!”

ALEJANDRO KEN REBECCA (BECKY) LACAYO

NAYANAK 1950 ken 1949

NABAUTISARAN 1966 ken 1959

ABABA A PAKASARITAANDA Kalpasan ti panagturposda iti Gilead idi 1972, nagserbida kas misionero iti El Salvador, Belize, Nicaragua, Mexico, ken Honduras. Agserserbida itan kas manangaywan iti sirkito iti Estados Unidos ngem dida pulos nalipatan daydi tiempo a nangipaayda iti saranay iti Belize.

▪ ITI Lunes idi Oktubre 2, 2000, kastoy ti insurat ni Becky: “Kapigpigsaan ita ti bagyo a Keith. Dua ket kagudua nga aldawen nga agtudtudo.”

Iti simmaganad nga aldaw, idi timmalnan ti angin ken nagsardengen ti tudo, ni Alejandro ken ti special pioneer a ni Donald Niebrugge ket napan idiay Ambergris Cay tapno mangipaayda iti saranay. Kaduada ti dua a panglakayen sadiay a nangsarungkar iti tunggal agibumbunannag iti dua a kongregasion tapno makitada ti kasasaadda.

Kinuna ni Becky: “Iti Mierkoles, dagiti kakabsat manipud iti nagduduma a paset ti pagilian nangipanda kadagiti taraon, danum, ken kawes iti sanga nga opisina agpaay kadagiti kakabsat nga adda kadagiti isla. Di nagbayag, napnon ti lobby ken ti libraria kadagiti saranay.”

Kabayatanna, napan da Alejandro ken ti tallo pay a kaduana idiay Cay Caulker tapno mangipaayda iti saranay ken naintiempuan a pammaregta, sa inkararaganda ti grupo. Natukay ti puso dagiti Saksi agraman dagiti saan a Saksi gapu iti ayat ken pannakaseknan nga impakita dagiti kakabsat. “Adu a tawen a nagidondonarak iti simbaanmi,” inreklamo ti maysa a babai, “ngem awan man la ti simmarungkar a karelihionak tapno komustaendak.”

Aglulua a kinuna ti maysa a kabsat a babai gapu iti rag-o: “Kitaem dagiti dadduma a tattao, ken kitaem ti kasasaadtayo! Adda dagiti maseknan kadatayo!”

 [Tsart/Graph iti panid 244, 245]

DAGITI PASAMAK ITI PANAGLABAS DAGITI TAWEN​—Belize

1923 Nangasaba ni James Gordon idiay Bomba.

1930

1933 Nangasaba ni Freida Johnson iti Belize City.

1934 Inkondukta ni Thaddius Hodgeson ti gimong iti panaderiana.

1940

1941 Nabautisaran dagiti immuna nga agibumbunannag iti Belize City.

1945 Simmangpet ti umuna a grupo dagiti misionero.

1946 Naipasdek ti sanga nga opisina.

1950

1957 Saanen a mapalubosan dagiti misionero a sumrek iti pagilian.

1959 Naibangon ti sanga nga opisina, pagtaengan dagiti misionero, ken Kingdom Hall.

1960

1961 Napalubosan manen dagiti misionero a sumrek iti pagilian.

 1961 Ti bagyo a Hattie dinadaelna ti Belize.

1971 Naangay dagiti asamblea iti Bird’s Isle iti umuna a gundaway.

1980

1988 Naibangon ti Assembly Hall iti Ladyville.

1990

2000

2000 Dinalapus ti bagyo a Keith ti Belize.

2001 Natudingan ti sanga nga opisina iti Mexico a mangimaton iti trabaho iti Belize.

2002 Naidedikar ti duplex a Kingdom Hall (kannigid), ti pagtaengan dagiti misionero, ken ti napapintas nga Assembly Hall.

2010

[Graph]

(Kitaem ti publikasion)

Dagup a Bilang Dagiti Agibumbunannag

Dagup a Bilang Dagiti Payunir

1,800

1,200

400

1930 1940 1950 1960 1980 1990 2000 2010

[Ladawan]

Dagiti kakabsat a nakalugan iti barko a mapan makiasamblea

 [Mapa iti panid 209]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

MEXICO

GUATEMALA

Melchor de Mencos

BAYBAY CARIBE

BELIZE

Ambergris Cay

San Pedro

Cay Caulker

COROZAL DISTRICT

Corozal

ORANGE WALK DISTRICT

Orange Walk

August Pine Ridge

BELIZE DISTRICT

Bomba

Santana

Crooked Tree

Black Creek

Ladyville

Belize City

CAYO DISTRICT

BELMOPAN

Benque Viejo

STANN CREEK DISTRICT

Stann Creek Valley

Dangriga

Hopkins

Seine Bight

TOLEDO DISTRICT

Mango Creek

Placencia

Monkey River Town

Punta Negra

San Antonio

Punta Gorda

Sundaywood

Barranco

Crique Sarco

Belize River

KABAMBANTAYAN TI MAYA

 [Ladawan iti panid 200]

[Ladawan iti panid 206]

Da Alphonsena Robateau ken Amybelle Allen agraman ti tallo nga special pioneer

[Ladawan iti panid 207]

Da Herman ken Derrine Lightburn ken ni Stephen nga anakda

[Ladawan iti panid 210]

Ti grupo dagiti Saksi ken ti sound cart iti Belize City idi dekada 1940; (1) Ni Thaddius Hodgeson, (2) Ni George Longsworth

[Ladawan iti panid 213]

Napan nangasaba ni Elmer Ihrig kadagiti away

[Ladawan iti panid 214]

Pinaregta ni Charles Heyen dagiti kakabsat a regular nga angayenda dagiti gimong

[Ladawan iti panid 221]

Ti sanga nga opisina, pagtaengan dagiti misionero, ken Kingdom Hall iti Belize City

[Ladawan iti panid 223]

Naangay ti immuna a kompleto nga asamblea sirkito iti lenguahe nga Espaniol iti Kingdom Hall idiay Orange Walk idi 1968

[Ladawan iti panid 229]

Da Marcial ken Manuela Kay nga special pioneer

[Ladawan iti panid 230]

Ti gagangay a purok dagiti Maya, Toledo District

[Ladawan iti panid 240]

Da María ken Basilio Ah

[Ladawan iti panid 246]

Ni Cecilia Pratt

[Ladawan iti panid 249]

Asamblea sirkito iti sirok ti tolda idiay Punta Gorda idi dekada 1960

[Ladawan iti panid 251]

Da Becky ken Alejandro Lacayo

[Dagiti Ladawan iti panid 252, 253]

Ti pasdek a naaramid iti landok iti baba ket isu itan ti Assembly Hall (kannawan)

[Ladawan iti panid 253]

Ti napapintas nga Assembly Hall

[Ladawan iti panid 254]

Dagiti kakabsat iti lugar a nakaibangonan ti duplex a Kingdom Hall, Belize City