Uganda

GINASUT a tawen a binirbirok dagiti eksplorador ti gubuayan ti danum ti dakkel a Karayan Nilo nga agay-ayus iti kagudua ti Africa nga agturong iti Baybay Mediteraneo. Idi agangay, namati ti dadduma nga eksplorador a ti Lake Victoria ken dagiti bantay iti aglawlawna ti kangrunaan a pagtataudan ti danum ti Karayan Nilo. Iti nabiit pay a sumagmamano a dekada, naragsakan ti adu nga umili a nakabirok iti gubuayan ti napatpateg a danum​—ti “nabiag a danum” a mangipaay iti “agnanayon a biag.” (Juan 4:10-14) Daytoy ti pakasaritaan dagiti umili iti Uganda a “mawaw iti kinalinteg.”​—Mat. 5:6.

“TI PERLAS TI AFRICA”

Ti Uganda nga adda iti puseg ti Africa, ket masarakan iti equator. Napintas daytoy a pagilian ken kalkalaingan ti klimana. Dagiti marunrunaw a yelo a nangabbungot iti tapaw ti nangayed a Kabambantayan ti Ruwenzori​—a maaw-awagan iti Dagiti Bantay ti Bulan​—mangpataudda iti rumimatrimat a danum nga agdissuor kadagiti di mabilang a karayan ken ban-aw. Gapu ta nadam-eg ti daga ken matutudo iti Uganda, maitutop unay dayta a pagmulaan iti kape, tsa, ken kapas. Adu met ti dippig a saba iti daytoy a pagilian a mausar iti panagaramid iti matooke, maysa kadagiti kangrunaan a taraon iti Uganda. Kaay-ayo met dagiti umili ti mangan iti kahoy, mais, mijo, ken bukakaw.

Masarakan iti daytoy a tropikal a pagilian dagiti animal a kas iti leon, elepante, hipopotamo, buaya, leopardo, giraffe, antilop, bakes, nagduduma a kita dagiti nakaay-ayat a sunggo, ken ti sumagmamano laengen a gorilia. Nagsayaat met a denggen ti uni dagiti makaay-ayo a tumatayab. Talaga a nakangayngayed ti Uganda isu a naawagan iti “perlas ti Africa.”

 DAGITI MAKAAY-AYO NGA UMILI ITI UGANDA

Agarup 30 milion a tattao manipud iti agarup 30 nga etniko a grupo ti agnanaed iti Uganda. Adu ti relihioso ken miembro dagiti relihion ti Kakristianuan; ngem kas iti dadduma pay a luglugar, masansan a nalaokan kadagiti tradisional a narelihiosuan nga ar-aramid ti pormal a panagdaydayawda. Gagangay a mannakigayyem ken managpadagus dagiti taga-Uganda, ken kadawyanna nga agparintumeng ti dadduma no kablaawan wenno pagserbianda dagiti natataengan.

Ngem nakalkaldaang ta idi dekada 1970 ken 1980, nadadael daytoy napintas a “perlas” ken dagiti makaay-ayo nga umilina gapu kadagiti napolitikaan a riribuk a nangpapatay iti rinibu. Malaksid iti dayta, nadegdegan ti panagsagaba dagiti taga-Uganda gapu iti didigra nga inyeg ti epidemia ti AIDS. Iti sidong dagita a kasasaad, nangipaay dagiti Saksi ni Jehova iti liwliwa ken namnama kadagiti naandur nga umili.

PANANGASABA KADAGITI SAAN PAY A NAAS-ASAK A TERITORIA

Ti damo a pannakaikasaba ti Pagarian iti Uganda ket idi 1931, idi inmatonan ti sanga nga opisina ti South Africa ti trabaho a panangasaba iti intero nga Africa nga adda iti abagatan a deppaar ti equator. Tapno mairugi ti panangasaba iti daytoy a nalawa a teritoria, imbaon ti sanga nga opisina ti dua a payunir a da Robert Nisbet ken David Norman a mapan mangasaba iti lugar a maaw-awagan itan iti Kenya, Uganda, ken Tanzania.

Determinado da Kabsat Nisbet ken Kabsat Norman a mangidanon iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian kadagiti nasulinek a lugar iti Africa. Nangrugida a nangasaba idiay Dar es Salaam idi Agosto 31, 1931, nga awit-awitda ti 200 a karton ti literatura. Manipud sadiay, nagturongda iti isla ti Zanzibar. Kalpasanna, napanda iti puerto ti Mombasa sa nagdaliasatda nga agturong kadagiti kabambantayan ti Kenya. Nagluganda iti tren sa nangasabada  kadagiti ili nga asideg iti riles nga agturong iti makindaya nga igid ti Lake Victoria. Dagiti dua a natured a payunir nagluganda iti barko a bimmallasiw iti ban-aw nga agturong idiay Kampala a kabesera ti Uganda. Idi nakaipaimadan iti adu a literatura ken nakaitukondan kadagiti suskripsion ti The Golden Age, nagluganda nga agturong kadagiti nasulsulinek pay a lugar.

Uppat a tawen kalpasanna, idi 1935, uppat a payunir manipud iti South Africa ti napan manen idiay East Africa​—da Gray Smith ken ni Olga nga asawana, kasta met da Robert Nisbet ken ni George nga adingna. Adda dua a trailer a nagserbi a pagluganan ken pagtaenganda. Sibaballigi a nakapagdaliasatda iti daytoy a lugar nupay narigat ti dalan ken umabut iti tallo a metro ti katayag dagiti ruot a tanglag. Sigun iti maysa a report, masansan a palabsenda ti rabii iti langalang a pagdakdakiwasan dagiti atap nga animal. Mangngegda dagiti ngumerngernger a leon ken makitada dagiti agar-arab a zebra ken giraffe. Mangngegda pay ti uni dagiti nakaam-amak a rhino ken elepante a mangipasimudaag nga addada laeng iti asideg. Situtured a simmarungkarda kadagiti ili a saan pay nakaidanonan ti mensahe maipapan iti Pagarian.

Kabayatan ti sumagmamano a tiempo a kaadda da Gray ken Olga Smith idiay Tanganyika (Tanzania itan), napan da Robert ken George Nisbet idiay Nairobi, Kenya. Idi agangay, dagiti agtuturay iti kolonia imbilinda a pumanaw dagiti agassawa nga Smith idiay Tanganyika, isu a napanda iti  Kampala, Uganda. Ngem iti daytoy a gundaway, saan unayen a natalged ti kasasaad. Kanayon a sipsiputan ida dagiti polis iti Kampala. Ngem saan a daytoy ti nakalapped kadakuada ta kalpasan laeng ti dua a bulan, nakaipaima dagiti agassawa nga Smith iti 2,122 a libro ken bokleta ken adda naangayda nga innem a miting publiko. Nupay kasta, imbilin ti gobernador idi agangay a maideporta dagiti agassawa isu a napilitanda a pumanaw iti Uganda. Napanda idiay Nairobi tapno makisinnarakda kadagiti agkabsat a Nisbet sakbay nga agsublida idiay South Africa.

Babaen ti pamendision ni Jehova, nagballigi unay dagitoy a panangasaba ken adda naipaay a nagsayaat a panangsaksi. Iti laksid ti ibubusor ti relihion ken kumarkaro a panangidadanes dagiti agtuturay iti kolonia, nakaipaima dagiti payunir iti nasurok a 3,000 a libro ken nasurok a 7,000 a bokleta, malaksid pay kadagiti adu a naitukonda a suskripsion. Kalpasan dagitoy a kampania, naisardeng ti panangasaba iti Uganda ket sa la naituloy dayta kalpasan ti adu a tawen.

NAITULOY TI TRABAHO A PANANGASABA

Idi Abril 1950, napan nagnaed iti Kampala ti agkabannuag nga agassawa a Kilminster a taga-Inglatera. Sigagagar nga inkasabada ti naimbag a damag ken naragsakanda idi adda dua a pamilia​—maysa a Griego ken maysa nga Italiano​—a nangipangag iti mensahe maipapan iti Pagarian.

Kalpasanna, idi Disiembre 952, simmarungkar idiay Nairobi, Kenya da Kabsat Knorr ken Kabsat Henschel manipud iti hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay New York. Saan a kayat ni Kabsat Kilminster a palabsen dayta a gundaway, isu a nagdaliasat manipud Kampala nga agpa-Nairobi. Pinaregta da Kabsat Knorr ken Kabsat Henschel ti bassit a grupo idiay Nairobi sa inyurnosda ti pannakabuangay ti kongregasion iti Kampala. Di nagbayag, nagsayaat ti panagrang-ay dayta a kabbuangay a kongregasion. Sangapulo ti kangatuan a bilang dagiti agibumbunannag a nakiraman iti ministerio kabayatan ti 1954 a tawen serbisio.

 Iti dayta met la a tawen, ni Eric Cooke, manipud iti sanga nga opisina iti Southern Rhodesia (Zimbabwe itan), ket simmarungkar idiay East Africa ken nangbusbos iti sumagmamano a tiempo a nakikadua iti kabbuangay a kongregasion iti Kampala. Nupay tagtagiragsaken dagiti kakabsat ti linawas a panagadal ti kongregasion iti Pagwanawanan, saanda pay unay a naregta iti Nakristianuan a ministerio. Dayta ti gapuna a pinaregta ni Kabsat Cooke ni Kabsat Kilminster a mangikondukta kadagiti amin a gimong ti kongregasion, a pakairamanan ti linawas a Gimong ti Serbisio. Tapno ad-adda a maisaknap ti trabaho a panangasaba, impaganetget ni Kabsat Cooke ti panangasaba iti binalaybalay ken siaayat a sinanayna ti sumagmamano nga agibumbunannag.

Sipud idin, adun ti nakasabaan a taga-Europa nga agnanaed iti Uganda. Napaliiw ni Kabsat Cooke a Luganda ti pagsasao ti kaaduan a katutubo iti Uganda nga agnanaed iti Kampala. Insingasingna a masapul nga ipatarus dagiti kakabsat dagiti publikasion iti pagsasao a Luganda tapno madanon ti puso dagiti umili. Idi 1958, inrugin nga usaren dagiti agibumbunannag ti kaipatpatarus a bokleta a “This Good News of the Kingdom.” Anian a nagdakkel ti naitulong dayta! Rimmang-ay ti trabaho, ket idi 1961, addan ti 19 a  kangatuan a bilang dagiti manangiwaragawag iti Pagarian a nakiraman iti ministerio.

Iti pagtrabahuan, naam-ammo ni Kabsat Kilminster ni George Kadu, maysa a naragsak a katutubo ti Uganda, a nasurok la bassit nga 40 ti tawenna. Isu ket nalaing nga agsao iti Ingles ken iti nakayanakanna a pagsasao a Luganda. Naginteres ni George iti kinapudno idi naammuanna manipud iti Biblia a Jehova ti nagan ti Dios ket inrugina ti nakipagadal ti Biblia. Di nagbayag, isu ket sumursuroten ken Kabsat Kilminster a mapan mangasaba iti binalaybalay tapno agserbi kas paraipatarus. Kalpasanna, idi 1956, insimbolo ni George ti dedikasionna ken Jehova idi nabautisaran idiay Lake Victoria nga asideg iti Entebbe. Daytoy ti damo a bautismo a naangay iti Uganda.

Di nagbayag, makapaladingit ta gimminad ti trabaho mainaig iti Pagarian. Nagawid ti dadduma a ganggannaet a kakabsat iti nakayanakanda a pagilian idi nagpaso ti kontratada nga agtrabaho. Nailaksid ti sumagmamano, ken adda dagidiay naitibkol iti saan a Nainkasuratan a kondukta ti dadduma iti kongregasion. Ngem ni Kabsat Kadu ipatpategna ni Jehova ken ammona a nasarakannan ti kinapudno. Sinalimetmetanna ti kinapudno ‘iti mainugot a panawen ken iti nariribuk a panawen’ ken simamatalek a nagserbi kas panglakayen agingga iti ipapatayna idi 1998.​—2 Tim. 4:2.

PANAGSERBI ITI LUGAR NGA ADDAAN ITI DAKDAKKEL A PANAGKASAPULAN

Nalawa ti talon iti East Africa isu a dakkel ti panagkasapulan kadagiti manangaskasaba iti Pagarian. Adda pay kanayonan a karit. Ti turay ti kolonia iparitna nga adda dagiti misionero a sumrek iti dayta a lugar. Kasano ngarud itan?

Idi 1957, nayawis kadagiti agibumbunannag iti intero a lubong a mapanda agserbi kadagiti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan. Naiparegta kadagiti kakabsat a lallaki a nataengan iti naespirituan nga umakarda kadagiti  lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan kadagiti agibumbunannag iti Pagarian. Daytoy nga awis ket umasping iti nasirmata ni apostol Pablo maipapan iti lalaki a nangipakpakaasi kenkuana: “Umallatiwka iti Macedonia ket tulongannakami.” (Ara. 16:9, 10) Kasano a daytoy nga awis iti moderno a panawen apektaranna ti irarang-ay ti trabaho a panangikasaba iti Pagarian iti Uganda?

Da Frank ken Mary Smith ket addaan iti kababalin a kas ken Isaias ta impangagda ti awis ken dagus a nagsaganada nga umakar iti East Africa. * (Isa. 6:8) Idi Hulio 1959, naglayagda manipud New York ket dimmalanda iti Cape Town nga agpa-Mombasa. Kalpasanna, nagluganda iti tren nga agpa-Kampala. Nakastrek ni Frank iti trabaho sadiay kas kemiko ti gobierno iti Geological Survey Department. Agnanaed dagiti agassawa nga Smith idiay Entebbe, a maysa a nangayed a siudad iti igid ti Lake Victoria nga agarup 35 kilometro ti kaadayona manipud iti abagatan ti Kampala. Saan pay idi a naidanon ti mensahe maipapan iti Pagarian iti daytoy a siudad. Regular a tumabtabunoda kadagiti gimong iti bassit ngem rumangrang-ay a kongregasion iti Kampala.

Di nagbayag, inranud dagiti agassawa nga Smith ti  kinapudno ken ni Peter Gyabi, nga addaan iti nangato a saad iti serbisio sibil iti Uganda, kasta met iti asawana a ni Esther. Nakaawat idin ni Peter iti libro a What Has Religion Done for Mankind? * ngem saanna pay a binasa gapu ta okupado unay iti trabahona ken masansan a mayakar iti trabaho. Kalpasanna, naibaon ni Peter a bumallaet iti nakaro a riribuk mainaig iti daga iti nagbaetan ti dua a tribu. Inkararagna, “Diosko, no tulongannak, am-ammuenkanto.” Idi napagkappiana ti dua a tribu, nalagipna ti inkararagna ket inrugina a binasa ti libro. Naamirisna a ti basbasaenna ket isu ti kinapudno isu a binirokna dagiti Saksi. Anian a ragsakna ta naam-ammona ni Frank Smith, nga isu ti nangyadal iti Biblia kadakuada nga agassawa! Kas resultana, nabautisaran dagitoy a mannakigayyem nga agassawa, ken naregtada pay laeng a mangiwarwaragawag iti Pagarian kalpasan ti nasurok nga 40 a tawen ti matalek a panagserbida.

Dagiti dadduma a ganggannaet a kakabsat impangagda met ti awis nga agserbi kadagiti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan. Adda dagidiay nakastrek iti trabaho kadagiti lugar nga adayo iti bassit a grupo dagiti agibumbunannag iti Kongregasion ti Kampala. Nagtalinaed ti maysa a pagassawaan iti Mbarara, maysa a bassit nga ili iti katurturodan iti makin-abagatan a laud ti Uganda, nga agarup 300 kilometro ti kaadayona manipud Kampala. Inangayda iti pagtaenganda ti Panagadal iti Pagwanawanan ken ti panagadal iti libro. Nupay kasta, masansan a mapanda iti Kampala wenno iti Entebbe tapno matagiragsakda ti nabara a panaglalangen a kadua dagiti padada a Kristiano. Kanayon met idi a makikomunikarda iti sanga nga opisina iti Luanshya, idiay Northern Rhodesia (Zambia itan), nga iti dayta a tiempo ket mangimatmaton iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian  idiay East Africa. Ni Harry Arnott, a mangiwanwanwan iti trabaho iti dayta a sanga nga opisina, ket nagserbi kas manangaywan iti sona ken sinarungkaranna ti Kampala tapno paregtaenna ti sumagmamano nga agibumbunannag iti Uganda. Inapresiar unay dagiti agibumbunannag ti naayat a pannakaseknanna.

Da Tom ken Ann Cooke a taga-Inglatera ket sabali pay a pagassawaan a nasged ti tarigagayna nga agserbi iti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan kadagiti manangikasaba iti Pagarian. Nagaplay ni Tom iti trabaho kadagiti sumagmamano a pagilian ket nakastrek kas education officer iti Ministry of Education iti Uganda. Gapu iti trabahona, isuda ken Ann agraman ti uppat ti tawenna nga anakda a ni Sara, ket nagnaed iti bassit nga ili ti Iganga nga agarup 130 kilometro ti kaadayona iti daya ti Kampala. Idi naipasngay ti maikadua nga anakda a ni Rachel, immakarda idiay Jinja a maysa nga ili a masarakan iti lugar a pagaammo kas gubuayan ti danum ti Karayan Nilo. Idi agangay, immakarda iti Kampala.

DAGITI SAKRIPISIO KEN BENDISION

Nagdakkel ti naitulong dagitoy a pamilia iti trabaho a panangasaba iti Uganda. Pudno a binalbaliwanda ti nakairuamanda  a wagas ti panagbiag ken insakripisioda ti nanam-ay a biagda. Ngem naaddaanda iti rag-o a makakita kadagiti napakumbaba a tattao a nangbalbaliw iti wagas ti panagbiagda ken nangipangag iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian. Timmibker pay ti Nakristianuan nga ayat iti nagbabaetan dagitoy a pamilia ken dagiti nadanonda a pamilia bayat ti naragsak a panaglalangen ken panagtataripnongda tapno agdaydayaw.

Malagip ni Tom Cooke: “Nagustuanmi ti nasayaat a kababalin ken kinapakumbaba dagiti tattao iti teritoriami. Ibilangmi a naisangsangayan a pribilehio ti bassit a naitulongmi iti irarang-ay ti kongregasion.”

Idi naisaludsod ken Tom no ania ti maikunana iti iyaakarda, kinunana: “Awanen ti nasaysayaat pay nga aglawlaw a mabalinmi a pagserbian ken Jehova a kadua dagiti ubbing pay nga annakmi. Nagunggonaankami iti nagsayaat nga ulidan dagiti kakabsat iti adu a pagilian, tinagiragsakmi ti makikadua kadagiti naayat ken nasungdo a kakabsat, ti adu a pribilehio iti panagserbi, ti pannakailiklik iti impluensia ti telebision, ken ti pannakakita kadagiti agkakapintas a buya iti away ti Africa. Sumagmamano laeng dagitoy kadagiti bendision a tinagiragsakmi.”

Dagidiay nagserbi kadagiti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan impakitada met ti nauneg nga apresasionda iti Nakristianuan a panagtataripnong babaen ti sidadaan a panagdaliasatda a mapan idiay Kenya tapno tumabuno kadagiti asamblea sirkito. Nagluganda iti bus wenno tren a nagbiahe iti 1,500 kilometro nga agpapan-agawid.

Dakdakkel manen ti sakripisioda a tumabuno kadagiti kombension distrito. Kas pagarigan, idi 1961, dagiti delegado manipud Uganda ken Kenya tinabunuanda ti kombension distrito idiay Kitwe, Northern Rhodesia (Zambia). Malagip ti maysa kadagiti delegado: “Uppat nga aldaw a nagdaliasatkami iti nasurok a 1,600 kilometro. Lasonglasong ti  kaaduan a paset ti dalan idiay Tanganyika (Tanzania), sa uppat nga aldaw manen nga agdaliasatkami iti nakabarbara ken natapok a kapanagan ti Africa nga agsubli iti Uganda. Maysa a naisangsangayan a kapadasan ken nagdakkel a bendision ti naragsak a pannakitimpuyogmi kadagiti nakaad-adu a kakabsat.” Makabannog ti biahe ta agkasapulan iti dakkel a panagsakripisio ngem anian a makapabang-ar dayta iti naespirituan!

TI NAPATEG A TRABAHO DAGITI MISIONERO

Idi 1962, nawayawayaan ti Uganda manipud iti turay ti Britania. Iti simmaganad a tawen, simmarungkar ni Kabsat Henschel idiay Nairobi, Kenya, ken imbagana a posible nga addanto dagiti misionero a maibaon iti Uganda. Siasino ngata ti maidestino ditoy?

Da Tom ken Bethel McLain a nagturpos iti maika-37 a klase ti Gilead ket nabiit pay a simmangpet idiay Nairobi a nakaidestinuanda. Ngem anian a siddaawda idi maibaonda iti Kampala! Nupay kasta, situtulok nga inawatda dayta a panagbalbaliw ket isuda ti immuna a misionero a nagturpos iti Gilead nga agserbi iti Uganda. Kinuna ni Tom: “Kailiwmi ti Kenya idi damo, ngem di nagbayag tagtagiragsakenmin ti agserbi ditoy Uganda. Kaay-ayomi dagiti mannakigayyem nga umili ken ti  kinagagarda a dumngeg iti mensahe maipapan iti Pagarian.”

Nagsursuro idi da Tom ken Bethel iti Swahili idiay Kenya, ngem ita masapul nga agadalda iti baro a lenguahe​—ti Luganda. Awan ti mangisuro kadakuada ngem determinadoda nga agsursuro. Nagpannurayda ken Jehova ken nakatulong kadakuada ti libro a “teach yourself.” Iti umuna a bulanda iti Uganda, nakabusbosda iti 250 nga oras a mangadal iti baro a lenguahe, ken 150 nga oras ti nabusbosda iti maikadua a bulan, malaksid pay iti 100 nga oras a nabusbosda iti ministerio. In-inut a nakabesadoda ti baro a lenguahe ket nagsayaat ti resultana iti ministerioda.

Idi Enero 1964, da Gilbert ken Joan Walters a nagturpos iti maika-38 a klase ti Gilead ket nakikadua kada Tom ken Bethel. Da Stephen ken Barbara Hardy agraman da Ron ken Jenny Bicknell ket dua pay a pagassawaan manipud iti maika-38 a klase ti Gilead a naidestino iti kabangibang a pagilian ti Burundi. Gapu ta adda problema iti visa-da, naibaonda met iti Uganda. Iti apagbiit laeng a tiempo,  agkasapulanen ti Kampala iti dakdakkel a pagtaengan dagiti misionero.

Nakallalagip ti kongregasion iti Kampala. Naikameng iti daytoy ti pamilia ni Kabsat Kadu; da John ken Eunice Bwali nga special pioneer manipud idiay Northern Rhodesia, ken dagiti annakda; ken ni Margaret Nyende agraman dagiti annakna. Naangay dagiti gimong iti nawayang a lugar. Malagip ni Gilbert Walters: “Mangmangngegdakami dagiti aglabas ken makitkitada a manmanokami laeng. Sigaganaygay nga idauluan ti pamilia Bwali ti awan tokarna a panangkansion kadagiti kanta ti Pagarian, ket makitkita dayta ti publiko. Dayta ti nangpabileg kadakami a mangitultuloy iti trabahomi kas misionero.”

Di nagbayag, naibaon da Gilbert ken Joan Walters tapno mangipasdek iti pagtaengan dagiti misionero idiay Jinja, a saan pay idi a naas-asak. Idi agangay, naipasdek ti dua pay a pagtaengan dagiti misionero​—maysa idiay Mbale nga asideg iti beddeng ti Kenya, ken maysa idiay Mbarara. Dagiti misionero kadagidiay a pagtaengan ket nakipagtrabaho kadagiti special pioneer a naggapu kadagiti sabali a pagilian. Nabatad a ti talon ket ‘purawen a maipaay iti pannakaani.’ (Juan 4:35) Ngem ania ti masapul a maaramid tapno mapapartak ti panagurnong?

NAPASAYAAT A PANNAKAORGANISAR TI TRABAHO

Dagiti agserserbi iti amin a tiempo iti Uganda inkagumaanda a wanasen ti nalawa a teritoriada iti sistematiko a pamay-an aginggat’ mabalin. Iti lawlawasna,  mangasabada kadagiti housing, a dagiti kalsada ken blokena ket adda nagan ken numerona. Ngem dagiti ngay teritoria nga awan ti nagan dagiti kalsada ken awan ti numero dagiti balbalay?

Kinuna ni Tom McLain: “Nagbibingayanmi a trinabaho ti tunggal turod. Sagdudua ti mapan iti agsumbangirna sa surotenmi dagiti desdes a sumang-at ken sumalog agingga nga agsasabatkami nga uppat.”

Di nagbayag, nabenepisiaran dagiti ganggannaet a kakabsat gapu ta umad-adun dagiti Saksi iti Uganda a makaammo iti teritoria ken kultura dagiti lumugar. Iti sabali a bangir, nagunggonaan dagiti agibumbunannag iti dayta a lugar gapu kadagiti nagsayaat a kapadasan dagiti ganggannaet a kakabsat. Kas pagarigan, idiay Jinja, dagiti kakabsat a taga-Uganda kumuykuyogdan kadagiti misionero a mapan mangasaba. Iti Domingo, mangasabada iti binalaybalay manipud 8:00 ti bigat agingga iti 10:00 ti bigat. Kalpasanna, mangbusbosda iti maysa nga oras nga agsarungkar sa mangyadalda iti Biblia agingga iti aldaw. Babaen iti daytoy, nabenepisiaran ti intero a kongregasion gapu iti panagsisinnukat iti pammaregta ken nakasursuroda manipud iti paglaingan ti tunggal maysa.

Ti Jinja a maikadua idi a kadakkelan nga ili iti pagilian ket addaan iti dakkel a hydroelectric power station. Gapuna, nagsayaat dayta a lugar para iti panagrang-ay ti industria. Nakabalballigi ti panangasaba dagiti misionero kadagiti adu ti matataona a paradaan ti taksi ken bus. Dagiti biahero manipud kadagiti adayo a lugar siraragsak nga immawatda kadagiti literatura a naibatay iti Biblia a basaenda kabayatan ti biaheda. Gapuna, naisaknap ti bin-i ti Pagarian agingga kadagiti away ken kadagiti kabangibang a luglugar.

 Dagiti kakabsat inaprobetsarda met dagiti programa iti radio tapno maidanon ti naimbag a damag iti adu a tattao aginggat’ mabalin. Naaddaanda iti bukod a programa iti radio a napauluan iti “Bambanag a Pakaseknan Dagiti Tattao” ket linawas a maipatpatangatang dayta iti intero a pagilian. Adda dua a kakabsat a mangidatag kadagiti mamagpanunot a topiko a kas iti “No Kasano a Mapagballigian ti Krisis iti Pamilia” ken “No Kasanoyo a Salakniban ti Bagiyo Manipud iti Krimen ken Kinaranggas” sa pagtungtonganda dayta. Malagip ti maysa a kabsat: “Karkarna ti makangngeg iti saritaan ti Amerikano ken Scottish iti estasion ti radio iti Africa. Iti pangasabaan, masansan a makangngegkami kadagiti komento maipapan iti programa, a mangipakita a dakkel ti maitultulong dayta.”

 TULONG KADAGITI AGDADAMO A MANGASABA

Ti grupo iti Jinja ang-angayenda idi dagiti gimongda iti multi-purpose hall iti kadakkelan a housing iti Walukuba. Malagip ni Tom Cooke: “Adu a kakabsat ti kabbaro pay laeng iti kinapudno ken manmano dagiti publikasion a mausarda kas reperensia ti pasetda kadagiti gimong.” Ania ti mabalin nga aramiden?

“Nangipasdek dagiti misionero iti libraria iti pagtaengan ti maysa a kabsat nga agnanaed iti sentro ti housing,” kuna ni Tom. “Tunggal rabii ti Lunes mapan sadiay dagiti adda pasetna tapno agsukimatda iti libraria ken agpatulongda a mangaramid kadagiti pasetda.” Ita, addan sumagmamano a kongregasion idiay Jinja ken naballigi pay laeng ti trabaho a panangasaba ken panagaramid kadagiti adalan iti daytoy kangrunaan a gubuayan ti danum ti Karayan Nilo.

DAGITI AGDALDALIASAT A MANANGAYWAN TIMMULONGDA ITI NAESPIRITUAN NGA IRARANG-AY

Idi Setiembre 1963, ti kaipaspasdek a sanga nga opisina idiay Kenya ti nangimaton iti trabaho a panangasaba iti Uganda, ket da William ken Muriel Nisbet ti nadutokan a bumisita iti Uganda a paset ti sirkito a nakabase idiay Nairobi. Sinurot ni William ti addang da manongna a Robert ken George, a nangasaba iti Uganda agarup 30 a tawenen ti napalabas. Mabembenepisiaran itan dagiti agibumbunannag iti napinget a trabaho dagiti agkakabsat a Nisbet.

Immadu dagiti interesado, kasta met dagiti naipasdek a grupo, ken nagwaras dagiti agibumbunannag iti nagduduma a lugar. Gapuna, ti regular nga ibibisita dagiti agdaldaliasat a manangaywan ket dakkel ti naitulongna iti pannakasanay ken pannakapabileg dagiti kakabsat. Impatalgedna met kadagiti kakabsat iti naiputputong a lugar a “dagiti mata ni Jehova addada kadagidiay nalinteg.”​—1 Ped. 3:12.

Idi 1965, sinarungkaran da Stephen ken Barbara Hardy dagiti kongregasion iti sirkito a mangsakup kadagiti kongregasion  iti Uganda agingga iti Seychelles, a grupo dagiti isla a 2,600 kilometro ti kaadayona manipud Taaw Indiano. Naminsan, sinawarda ti Uganda tapno maammuanda no sadino ti kabungaan a teritoria a kasayaatan a pagpayuniran. Inusarda ti Volkswagen Kombi nga impabulod ti sanga nga opisina ti Kenya nga agserbi a pagluganan ken pagturoganda. Iti uneg ti innem a lawas laeng, nasawardan ti kaaduan a paset ti Uganda, a sinarungkaranda dagiti ili ti Masaka, Mbarara, Kabale, Masindi, Hoima, Fort Portal, Arua, Gulu, Lira, ken Soroti.

Kuna ni Kabsat Hardy: “Nakaay-ayat ti panagdaliasatmi ken makaparagsak ti mangasaba! Mannakikooperar ken mannakigayyem dagiti tattao agraman dagiti lokal nga agtuturay. Iti panangasabami iti binalaybalay, namin-adu nga inaribungbongandakami dagiti tattao tapno dumngegda iti mensahemi, isu a kasla agpalpalawagkamin iti publiko imbes a ti bumalay laeng ti kasaritami. Uray no aginanakami iti ipagarupmi nga awan matataona a lugar, in-inut nga  asitgandakami dagiti nakaisem nga umili gapu ta ibilangdakami kas sangaili. Nagbiit a naibus dagiti literaturami. Nakaipaimakami iti agarup 500 a libro ken nakaitukonkami iti adu a suskripsion Ti Pagwanawanan ken Agriingkayo!”

Ti kinamannakigayyem ken ti panaginteres dagiti taga-Uganda kadagiti narelihiosuan a topiko ipasimudaagna nga adu pay ti umawat ti kinapudno. Kapatgan iti amin, tinagiragsak dagiti agassawa a Hardy ti panangbendision ni Jehova iti trabaho a panangasaba iti daytoy nabunga a tay-ak.

NI JEHOVA TI MANGPADAKKEL

Adda nakallalagip a pasamak iti pakasaritaan dagiti adipen ni Jehova iti Uganda idi Agosto 12, 1965. Nairehistro ti International Bible Students Association isu a nagbalinen a legal ti trabaho a panagaramid iti adalan. Dagiti napudno ti panagpuspusona a taga-Uganda kas kada George Mayende, Peter ken Esther Gyabi, ken ni Ida Ssali ti nangbukel iti bassit ngem natibker a grupo dagiti matalek a Saksi kabayatan ti dekada 1960. Iti report ti Uganda idi 1969, adda 75 nga agibumbunannag iti agarup walo a milion nga umili. Kayat a sawen dayta a nasurok a 100,000 ti kasabaan ti tunggal Saksi. Idi 1970, nagbalinen a 97 ti bilang dagiti manangiwaragawag iti Pagarian sa idi 1971, immabuten iti 128. Idi 1972, addan ti 162 a naregta a Saksi ni Jehova iti Uganda.

Nupay makaparegta ti irarang-ay, ammo dagiti kakabsat a ti bilegda ket agpannuray iti “Dios a mangpadakkel iti dayta” saan nga iti umad-adu a bilangda. (1 Cor. 3:7) Awan ti pamalatpatanda a ti dekada 1970 ket mangyeg iti dakkel a panagbalbaliw iti biagda ken masubok iti kasta unay ti pammatida. Ti kudeta ti militar idi 1971 nga indauluan ni Heneral Idi Amin ket sinaruno ti diktador a turay a nangparigat iti minilion ken nangpapatay iti rinibu. Kumarkaro met ti riri iti nagbaetan ti gobierno ken dagiti grupo a bumusbusor iti baro a sistema ti politika. Masansan a maserraan  dagiti beddeng dagiti kabangibang a pagilian. Naipaannurot ti curfew. Adu a tattao ti nagpukaw. Adda dagidiay matiktiktikan. Ania ti aramiden dagiti managayat iti kappia a kakabsattayo iti Uganda iti sidong daytoy a riribuk, panangbutbuteng, ken kinaranggas?

“NADIBINUAN A TURAY” WENNO NATAUAN A TURAY?

Iti dayta met laeng a tiempo, naiplano ti pannakaangay ti 1972 a “Nadibinuan a Turay” a Kombension Distrito idiay Kampala, ti damo a kombension a naangay iti Uganda. Dagiti delegado ket aggapu idiay Kenya, Tanzania, ken iti adayo nga Etiopia. Kasanoda a madaeran ti nakaro a panagbibinnusor ken kumarkaro a panagdadangadang iti politika ken tribu? Kasanoda a makaballasiw kadagiti napeggad a beddeng ti pagilian? Masapul kadi a makanselar ti kombension? Sipapasnek nga inkararag dayta dagiti kakabsat, nga indawdawatda ti panangiwanwan ni Jehova kadagiti urnos mainaig iti kombension ken kadagiti agbiahe a delegado.

 Idi agangay, kasla kimmaro ti kasasaad ta idi nakagteng dagiti delegado iti beddeng nakitada dagiti adu a tattao a pumampanaw iti pagilian! Pumampanaw ti kaaduan gapu ta imbilin ti gobierno a mapagtalaw amin a taga-Asia nga umili iti pagilian​—nangruna dagiti taga-India ken Pakistan. Adu ti agtatalaw, kas kadagiti ganggannaet a mannursuro, gapu ta maamakda di la ket ta sumaruno met a mapapanaw dagiti dadduma pay nga etniko a grupo. Iti laksid ti kasta a kasasaad, agsasangpet latta dagiti delegado. Ania ngata ti madanonanda a kasasaad iti siudad nga addaan iti nariribuk a sistema iti politika?

Nakaskasdaaw ta natalinaay ti Kampala idi simmangpetda. Naragsak dagiti kakabsat agraman dagiti interesado a mangur-uray kadakuada iti lugar a pakaangayan ti kombension. Nasdaawda met ta dagiti agtuturay pinalubosanda ti pannakayuntay ti dakkel a banner iti kangrunaan a kalsada iti Kampala a nakaisuratan ti petsa ken lugar a pakaangayan ti kombension. Naisurat met kadagiti napuskol a letra ti paulo ti palawag publiko a, “Nadibinuan a Turay​—Ti Kakaisuna a Namnama ti Sangatauan.” Naintiempuan dayta a tema gapu ta nariribuk idi ti kasasaad.

Sibaballigi a naiparang ti programa, nga awan ti aniaman a nakasinga, ken ti kangatuan a bilang dagiti timmabuno  ket 937. Nakapatpateg dayta a pasamak iti pakasaritaan ti nasin-aw a panagdaydayaw iti Uganda. Idi agaawiden dagiti ganggannaet a delegado, narigatanda a bimmallasiw kadagiti beddeng ngem saan a bimmaaw ti regtada ken nakaawidda met laeng a sitatalged. Nupay pumegpeggad ti kasasaad iti politika, situtured nga impakita dagiti adipen ni Jehova ti kinasungdoda kenkuana kas Soberano nga Agturay. Ket iti daytoy napeggad a tiempo, ti Dios pinagbalinna a ‘natured’ dagiti adipenna.​—Sal. 138:3.

Karaman da George ken Gertrude Ochola kadagiti timmabuno a taga-Uganda. Malagip ni Gertrude: “Dayta ti damo a pannakiasambleak ket dita a nabautisaranak!” Ngem saan pay idi a Saksi ni George. Kaay-ayona unay ti agbuya iti soccer, ken interesado laeng a mapan iti istadium no adda buyaenna nga ay-ayam. Nupay kasta, ti nasayaat a kababalin ti asawana ken ti panagadalna iti Biblia a bukbukodna ti nangtignay kenkuana idi agangay a mangisimbolo iti dedikasionna babaen ti panagpabautisarna idiay Kenya idi 1975.

Kuna ni Gertrude nga isu ti maysa kadagiti kaunaan a nakaammo iti kinapudno iti makin-amianan nga Uganda. “Idi nabautisaranak idi 1972, impagarupko no naiputputong unay ti ayanko. Ngem ita, addan ti Kingdom Hall ditoy, kasta met ti pagtaengan dagiti misionero ken translation office. Daytoy ti nangyeg kaniak iti dakdakkel a rag-o no idilig iti rag-ok idi nabautisaranak!” kinunana.

TI “NARIRIBUK A PANAWEN”

Idi Hunio 8, 1973, bigla lattan a naparitan ti aktibidad ti 12 a narelihiosuan a grupo a pakairamanan dagiti Saksi ni Jehova. Nayanunsio dayta iti radio ken telebision. Ti paglintegan ti baro a gobierno, pinataudna ti buteng ken panagatap kadagiti tattao, ket mapagsuspetsaan kas espia dagiti ganggannaet. Ad-adda a rimmigat ti panangasaba dagiti misionero. Dagiti Saksi ni Jehova iti Uganda mapaspasarandan ti “nariribuk a panawen.” (2 Tim. 4:2) Ania ngata ti mapasamak kadakuada?

 Iti dayta a tawen, nakapanawen ti dua nga agassawa a misionero iti Uganda gapu ta saan a naaprobaran ti papelesda nga agtalinaed iti napapaut pay. Iti ngalay ti bulan ti Hulio, napagtalaw aminen dagiti nabatbati a 12 a misionero. Dagiti ganggannaet a kakabsat a napan nagserbi kadagiti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan ket napalubosan nga agtalinaed iti sumagmamano pay a tiempo gapu iti sekular a trabahoda, ngem saan a nagpaut ti wayawayada. Iti simmaganad a tawen, inkapilitan a pimmanawda amin iti pagilian.

‘NATIBKER KEN DI MAGARAW’

Naladingitan dagiti agibumbunannag iti Uganda iti ipapanaw dagiti ipatpategda a ganggannaet a kakabsat. Ngem babaen ti bileg nga ipapaay ni Jehova nagtalinaedda a ‘natibker ken di magaraw.’ (1 Cor. 15:58) Gagangay a ti isungbatda idi naipakaammo kadakuada a maipariten ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova ket kas iti kinuna ti lakayen a kabsat a ni Ernest Wamala: “Kasano koma a malapdanda ti adda iti pusok?”

Ania itan ti aramiden dagiti panglakayen iti Uganda, kas kada George Kadu ken Peter Gyabi, ta napagtalawen dagiti panglakayen manipud iti sabali a pagilian? Dakkel ti naitulong ti natibker nga espiritualidadda ken ti panagbalinda a pamiliar iti kultura iti lugarda. Inlawlawag ni Kabsat Gyabi: “Ditoy Uganda, masapul a disiplinaan ti maysa a tao ti bagina ken tallikudanna dagiti kostumbre a maisalungasing kadagiti pagalagadan ni Jehova tapno maawatna ti kinapudno ken makapagserbi Kenkuana. Ti panangdisiplina iti bagi ket nangnangruna a kasapulan dagiti responsable a kakabsat tapno makapagpannurayda kadagiti naisurat nga instruksion manipud iti organisasion ni Jehova.” Ti naannad a personal a panagadal dagiti lokal a panglakayen ket nakatulong kadakuada a di payaw-awan iti sirib ti lubong. Kas resultana, imbes  a maupayda, ti narigat a kasasaad ket nakatulong iti naespirituan a panagrang-ay dagiti adipen ni Jehova.

Iti sabali a bangir, dumegdegdeg ti pannakarikna ti kaaduan nga umili iti kinaawan-talged. Adu a tattao ti rirriribuken dagiti sabsabali, ken adda dagidiay mabutbuteng unay kadagiti militar. Nasaknap ti panagkunniber, a nagresulta iti panagsuek ti ekonomia. Nakaron ti riribuk a mapaspasaran dagiti umili iti daytoy a nangayed a pagilian. Maitultuloy ngata dagiti matalek nga adipen ni Jehova iti Uganda ti mangbirok kadagiti panggapuanda nga agrag-o kabayatan ti narigat a panawen?

DAGITI NARAGSAK A TARIPNONG

Inaramid ti gobierno ti amin a kabaelanna a manglapped kadagiti amin a napolitikaan a taripnong nga agparang a pangta iti turayda. Nupay siiinget a tinaginayon dagiti Saksi ni Jehova ti neutral a takderda, raraemenda met ti bilin ti Biblia a saanda a baybay-an ti panagtataripnong ken panagpipinnaregtada. (Heb. 10:24, 25) Kasapulan unay ti tured ken laing nga agipamuspusan tapno saan a maduktalan dagiti agtuturay ti panagtataripnongda. Ania ti aramiden dagiti adipen ti Dios tapno saan a mangawis iti atension dagiti panagtataripnongda nga awan pakainaiganna iti politika?

Umuna, inorganisarda manen ti kaaduan a gimong iti babbabassit a grupo kadagiti pribado a pagtaengan. No agtataripnongda kadagiti daddadakkel a grupo, pagparangenda nga agpipiknikda. Kas pagarigan, maminsan iti kada bulan nga agtataripnong ti intero a kongregasion para iti palawag publiko ken iti Panagadal iti Pagwanawanan. Iyurnos dagiti kakabsat nga agpipiknikda iti parke wenno iti hardin iti paraangan ti maysa a kabsat. Epektibo unay daytoy a taktika dagiti mannakigayyem a taga-Uganda. Gagangay ngamin nga aglalangen dagiti aggagayyem ken agkakabagian tapno agraragsakda. Malaksid iti sitataktika a panangitugotda kadagiti Biblia ken libro a pagadalanda,  nasigo dagiti kakabsat a mangitugot kadagiti amin a kasapulanda nga agpipiknik ken agpapangan! Dagiti kasta a taripnong impalagipna kadakuada no kasano a tinagiragsak dagiti Israelita idi un-unana dagiti narelihiosuan a piestada.​—Deut. 16:15.

Kasta met laeng ti pannakaangay dagiti napaababa nga asamblea sirkito kabayatan ti pannakaiparit ti aktibidadda. Iti laksid dagiti panangikagumaan ti gobierno a manglapped iti panagtataripnong dagiti kakabsat, pulos a saanda a liniwayan ti agtataripnong wenno mangasaba. Natabunuan pay ketdi dagiti dadduma a kakabsat dagiti kombension idiay Nairobi ket inranudda dagiti makaparegta a kapadasanda idi nakaawidda.

 ‘NAANNAD A KAS KADAGITI SERPIENTE KASKASDI A NASINGPET A KAS KADAGITI KALAPATI’

Mamati dagiti responsable a kakabsat a posible a saan unay a maingetan ti trabahoda ken maitultuloyda dagiti nateokratikuan nga aktibidadda no ‘naannadda a kas kadagiti serpiente ket kaskasdi a nasingpetda a kas kadagiti kalapati.’ (Mat. 10:16) Gapuna, siaannad nga intultuloy dagiti special pioneer dagiti annongenda bayat nga intultuloy dagiti agibumbunannag ti nangasaba iti binalaybalay.

Siempre, adda dagidiay saan a maragsakan iti isasarungkar dagiti Saksi ni Jehova. Maysa nga aldaw, idi ngalay ti dekada 1970, nagkadua da Peter Gyabi ken ti agtutubo a ni Fred Nyende iti ministerio. Maladaga pay laeng ni Fred idi naammuan ni nanangna ti kinapudno idi 1962. Ita, maysan nga agtutubo ket adda nakaipasanguanna a kasasaad a nangsubok iti pammatina.

Adda nakapungtot a bumalay a nakabigbig kadagiti kakabsat kas Saksi ni Jehova. Nabatad nga isu ket maysa a polis ngem nakasibilian laeng. Inaresto ken pinuersana ida a sumrek iti luganna. Madanaganda la ketdi ta rinibu a tattao a kasta ti pannakaarestona ket basta nagpukaw lattan. Gagangay met ti panangparparigat uray awan gapgapuna wenno gapu iti pinarparnuayda a rason. Iti dalanda nga agturong iti presinto, ginundawayan da Peter ken Fred ti nagkararag ken Jehova maipaay iti bileg  tapno makapagtalinaedda a kalmado ken matalek. Ti polis impanna ida iti hepeda ket adu a pammabasol ti imbagbagana ken pinalpalutpotna ida. Ngem napaneknekan da Peter ken Fred nga umiso dagiti sasao iti Proverbio 25:15: “Babaen iti kinaanus mauyotan ti maysa a komandante, ket ti met laeng naalumamay a dila maburakna ti tulang.” Awan met ketdi ti naburak a tulang iti dayta a malem. Ngem nalunag ti puso ti hepe idi sikakalma nga inlawlawag ni Peter a natulnogtayo iti linteg ken iyap-aplikartayo dagiti pannursuro ti Biblia, kasta met iti napnuan panagraem nga isusungbatda. Ania ti resultana?

Saan laeng a winayawayaan ti hepe da Peter ken ti agtutubo a ni Fred no di ket binilinna ti nangaresto kadakuada nga itulodna ida iti pangaskasabaanda. Nabainan ti polis ket napilitan nga agtulnog. Agyamyaman met dagiti kakabsat ken ni Jehova gapu ta nawayawayaanda.

Saan unay a nainget ti dadduma a polis a nakaduktal iti aktibidad dagiti kakabsat. Kas pagarigan, da Emmanuel Kyamiza ken ti asawana sililimed nga inangayda dagiti gimong iti pagtaenganda idiay Entebbe a kadua ti pamiliada ken sumagmamano nga interesado. Tapno saanda a matiktikan, binaliwbaliwan ni Emmanuel ti lugar a pangikonduktaanna kadagiti panagadal iti Biblia. Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, impagarupna nga epektibo ti taktikana a mangyaw-awan kadagiti polis. Maysa nga aldaw, kalpasan ti panangingudo  ni Emmanuel iti panagadal iti Biblia idiay Entebbe Botanical Gardens, immasideg ti maysa a polis ket inalistuanna nga inlemmeng ti literatura nga inadalda. “Apay nga ilemlemmengmo dagiti librom?” insaludsod ti polis. “Ammomi no ania ti ar-aramidenyo. Ammomi a Saksi ni Jehova-kayo. Ammomi pay no sadino ti pagtataripnonganyo. Nabayag koman nga inarestodakayo no kinayatmi. Ngem ala, itultuloyyo laeng ta ar-aramidenyo.” Kasta a talaga ti simamatalek nga inaramid ni Emmanuel!

Idi agangay, nagretiro ni Emmanuel iti panggedanna ket nagawid iti purok nga ayan ti pamiliana. Adu nga ibubusor ken panangumsi ti inibturanna sadiay. Kas ken Jesus, isu ket ‘di napadayawan iti taengna nga ili.’ (Mar. 6:4) Nupay kasta, nagtultuloy ni Emmanuel a ‘nagbarusbos bayat ti kinaubananna’ ken kanayon nga agbisikleta iti 60 kilometro nga agpapan-agawid iti tunggal gimong uray idi agtawenen iti nasurok a 70. (Sal. 92:14) Ita ta agtawenen iti agarup 90, simamatalek pay laeng nga agserserbi kas ministerial nga adipen nupay marigatanen nga agbisikleta no dadduma.

DAGITI NAREGTA A PAYUNIR

Nupay saan a natalged dagiti kasasaad, adda latta sumagmamano a nangipamuspusan nga agpayunir. Ti maysa kadagita a nareregta a payunir ket ni James Luwerekera a nabautisaran idi 1974 ken agserserbi iti gobierno kas para surbey. Kalpasan unay ti bautismona, napan nagtalon iti purok a nakayanakanna tapno mairanudna ti naimbag a damag kadagiti kapurokanna. Nakipagadal met iti apagbiit ni baketna, ngem di nagbayag, binusorna ni James ken kimmaro a kimmaro ti ibubusorna.

Kas pagarigan, maysa nga agsapa sakbay nga agbannawag, nagrubbuat da James ken ti dadduma a kakabsat a mapan tumabuno iti kombension distrito idiay Nairobi. Idi nagsardeng ti luganda iti maysa a police checkpoint, nadlaw dagiti kakabsat a saan nga agparis ken saan a  maitutop ti kawes ni James idinto ta saan met a kasta ti dati a panagkawkawesna. Idi damo, inyangaw ni James a nagap-apura ngamin ken nasipnget pay idi nagsukat. Ngem idi dida ininggaan a saludsoden no ania a talaga ti napasamak, imbagana nga inlemmeng ni baketna dagiti kawesna tapno saan a makatabuno iti kombension isu a kapilitan a kumporme lattan ti insuotna. Naasian kenkuana dagiti kakaduana ket impabulodda ti dadduma a kawesda isu a maitutop ti kawes ni James a nakikombension.

Adda tiempo a nakaro ti ibubusor ti pamilia ken kakaarruba ni James ngem adda met tiempo a saan. No mano a tawen a kasta ti napasamak. Ngem iti laksid amin dagita, siaalumamay a nagibtur ni James ken nagtalinaed a matalek agingga iti ipapatayna idi 2005. Ti pammatina ket ap-apresiaren pay laeng dagiti kapammatianna agingga ita ken awan duadua nga isu ket adda iti lagip ni Jehova.

“TI KABSAT A MAYANAK NO ADDA RIGAT”

“Ti pudno a kadua agayat iti isuamin a tiempo, ken ti kabsat a mayanak no adda rigat.” (Prov. 17:17) Dagiti kakabsat idiay Kenya nagbalinda a pudno a kakadua kabayatan ti narigat ken napeggad a kasasaad nga inibturan dagiti Saksi iti Uganda idi dekada 1970. Dagiti agdaldaliasat a manangaywan ken dagiti pannakabagi ti sanga nga opisina kasapulanda ti tured a bumallasiw iti beddeng ti Uganda tapno suportaran ken paregtaenda dagiti ipatpategda a kakabsat.

Idi 1978, timmaud ti riribuk iti politika idi adda grupo dagiti militar iti Uganda a rimmaut iti teritoria ti Tanzania. Bimmales dagiti militar idiay Tanzania babaen ti panangpaksiatda iti gobierno ti Uganda idi Abril 1979, isu a napilitan nga aglibas ni Idi Amin, ti mapagbutbutngan a diktador. Adu a panagbalbaliw ti napasamak iti Uganda gapu iti bigla a pannakapadisi ni Amin. Kinuna ti maysa a kabsat a lalaki: “Idi napadisi ni Amin, nawayan ti trabaho. Impablaak ti Uganda Times: “Mabalinen nga Agsubli Dagiti  Misionero.” Nawaya manen dagiti adipen ni Jehova a mangannurot iti relihionda!

“URAY PATAYENDAK, MAPANAK LATTA”

Nariribuk ti kasasaad ti Uganda sipud idi nagbaliw ti turay. Adu a panagsamsam ti naaramid a kagiddan ti wayawayada. Gapu ta awan ti linteg a sursurotenda nagraira ti panagtakaw ken nakaam-ames a kinaranggas. Gapuna, ti sanga nga opisina ti Kenya, dagus nga inyurnosna ti ibibisita da Günter Reschke ken Stanley Makumba iti Uganda ken nangangayda kadagiti asamblea sirkito.

Malagip ni Günter: “Mangisursurokami idi iti Pioneer Service School idiay Meru nga asideg iti Mount Kenya dua a lawas sakbay a bimmisitakami iti Uganda kalpasan ti gubat sadiay. Malagipko ti nabasak iti diario a nasaknap ti panangpapatay idiay Kampala nangruna iti rabii. Kalpasan ti panangbasak a sipipigsa iti maysa a bennegna, naikunak: ‘Numona ta daytoy ti bisitaenmi inton sumaganad a lawas? Ngem idi kuan, pinampanunotko, ‘Tuladek kadi ni Jonas ket itarayak ti annongek?’ Dagus a naikkat ti panagpangaduak ket kinunak, ‘Uray patayendak, mapanak latta. Saanak nga aglibas a kas ken Jonas.’”

Kas iti naiplano, napan dagiti dua iti Uganda. Binisita ni Stanley dagiti kongregasion kadagiti nasulinek a lugar iti Uganda ket dagiti daddadakkel met nga ili ti binisita ni Günter. “Nakaad-adu ti masapul nga organisaren manen kalpasan ti gubat,” kinunada. “Agarup 113 laeng nga agibumbunannag ti naregta idi idiay Uganda. Maay-ayatan ti amin ta nawayada manen nga agtataripnong ken mangangay iti asamblea ket makaparagsak ta adda 241 a timmabuno.” Nupay naipayatpayat dagiti bin-i ti kinapudno, nabatad nga agtubo pay laeng dagita.

NAPEGGAD A TIEMPO

Iti Mbale, nga asideg iti makindaya a beddeng ti Uganda, imparada ti dua a bumisbisita a kakabsat a da Günter ken Stanley ti luganda iti sango ti balay nga imyananda.  Karabianna, nangngegda nga adda mangtaktakaw kadagiti piesa ti luganda. Bugkawan koman ni Günter dagiti mannanakaw ngem nalagipna nga iti dayta met la a lawas, adda pinaltogan ken pinapatay dagiti mannanakaw a nangpadas a mangatipa kadakuada. Isu a binaybay-anna lattan ta napanunotna a napatpateg ti biagda ngem ti luganda. Idi bumigaten, naduktalanda a natakaw ti dua a pilid ken ti windshield. Inreportda dayta iti polisia ngem insingasing dagiti polis nga ipanawdan ti luganda ta no saan, sublian dagiti agtatakaw dagiti dadduma pay a piesana!

Nagpa-Kampala dagiti kakabsat iti kabiitan a panawen. Ngem narigatanda a nagbiahe ta awan ti windshield ti luganda. Agkutkutimermerda iti lam-ek a nagdaliasat iti 250 kilometro. Inusarda ti reserba a pilid ken bimmulodda iti maysa pay isuna laeng ta adda lussokna. Ad-adda a naburiboranda idi naibaga kadakuada a masapul nga ipulangda ti pilid iti uneg ti dua nga aldaw! Kasta unay ti danagda ken idawdawatda a saanda koma a maplatan.

Nadegdegan pay ti rigat ti panagdaliasat da Günter ken Stanley gapu ta dumalanda iti kalsada iti bakir a pagsasaedan dagiti tulisan. “Partakanyo ti agpataray ken diyo ipalubos nga adda siasinoman a manglumba kadakayo,” kinuna ti nangpadagus kadakuada. Nabang-aran dagiti natured a kakabsat ta alisto a nakadanonda a sitatalged iti Kampala. Kinapudnona, adda pay umdas a panawenda a mangbirok iti pangipaw-itanda iti ipulangda a pilid idiay Mbale.

 DAGITI BARO A KARIT KEN OPORTUNIDAD

Idi bimmisita ni Kabsat Reschke iti sangalubongan a hedkuarter idiay Brooklyn, New York idi 1980, nakiddaw a mangipaay iti report iti pamilia ti Bethel maipapan iti nagrang-ayan ti Uganda. Kalpasan dayta, imbaga dagiti miembro ti Bagi a Manarawidwid a posible nga addanto manen dagiti misionero a maibaon iti Uganda. Umanamong ti amin a panawenen tapno ad-adu pay a misionero ti maibaon iti Uganda. Naangay manen dagiti dadakkel a panagtataripnong, ket idi 1981, addan ti 175 nga agibumbunannag iti Uganda. Kinapudnona, iti Hulio iti dayta a tawen, naragsakan ti Uganda a nakaireport iti kangatuan a bilang a 206 nga agibumbunannag.

Nupay kasta, makapaladingit ta naala dagiti mananggundaway dagiti armas ken bala a nabaybay-an iti napalabas a sangapulo a tawen a panagdadangadang. Makapadanag ta gagangay laengen dagiti panagpipinnaltog ken panagtakaw. Dagiti manangaskasaba iti naimbag a damag siaannad nga inwarasda iti intero a teritoria dagiti literatura a naibatay iti Biblia a mangyeg iti liwliwa. Agpromedio iti 12.5 a magasin ti naipaima ti tunggal agibumbunannag kabayatan ti Hulio. Ngem, kas iti dadduma nga aktibidad, nasken ti panagannad no mapanda mangasaba ken masapul nga aramidenda laeng dayta iti aldaw ta no rumabiin, amangan no adda mangdarup kadakuada. Ngem nupay napeggad ti kasasaad, posible latta ti panagrang-ay.

NAGSASANGPET MANEN DAGITI MISIONERO

Idi Setiembre 1982, da Jeffrey Welch ken Ari Palviainen a nagturpos iti Gilead ket simmangpet iti Kampala manipud Kenya. Manipud pay idi damo, adun a nagsayaat a resulta ti tinagiragsak dagitoy dua a misionero a mas pamiliar iti nagan a Jeff ken Ari. Malagip ni Jeff: “Iti dayta a tiempo, mabisbisinan dagiti tattao iti naespirituan isu nga inawatda dagiti magasin gapu kadagiti makapainteres a linaonna.”

 Iti Disiembre iti dayta a tawen, simmangpet da Heinz ken Marianne Wertholz a nagturpos iti Gilead Extension School idiay Wiesbaden, Germany tapno tumulongda kada Jeff ken Ari. Manipud pay idi damo, ap-apresiaren unayen dagiti agassawa a Wertholz dagiti kakabsat iti Uganda ta nadaeranda ti narigat ken napeggad a kasasaad iti lugarda.

Kinuna ni Heinz: “Adu a serbisio ti nadadael kas iti linia ti komunikasion ken kimmiddit ti suplay a danum. Nagtultuloy ti nariribuk a kasasaad iti politika. No namin-ano a nagwaras ti sayangguseng nga adda maaramid a kudeta, ken adu ti barikada ti militar. Gagangay ti panagpipinnaltog ken panagtakaw nangruna iti rabii. No sumipngeten, awanen ti matatao kadagiti kalsada. Addada aminen kadagiti pagtaenganda ken masansan nga idawdawatda nga awan koma ti mangserrek kadakuada.”

Da Heinz ken Marianne ket inawis ni Sam Waiswa ken ti pamiliana a makipagyan pay laeng kadakuada agingga a makabirokda iti balay nga agserbi kas pagtaengan dagiti misionero. Uray no maysa nga edukador ni Sam, pimmanglaw gapu iti panagsuek ti ekonomia ti pagilian. Nupay kasta, naisangsangayan ti kinamanagpadagus ti pamiliana.

Kinuna ni Heinz: “Narigat ti agbirok iti balay iti natalged a lugar, isu a kapilitan a nagtalinaedkami iti pagtaengan da Sam iti lima a bulan. Bayat dayta a tiempo, naam-ammomi a naimbag ti tunggal maysa. No dadduma, maminsan laeng a mangan iti agmalem ti dakkel a pamiliana, ngem kanayon a naragsakda. Natulnog ken nadayaw pay dagiti annakda. Gapu ta saan a nasayaat ti panagandar ti gubuayan ti danum, mapan sumakdo dagiti ubbing ket susuonenda dagiti pagkargaan a naglaon iti lima galon a danum. Isu a no makaawidkamin manipud iti pangasabaan, kanayon nga adda nadalus a danum nga usarenmi. Siempre, nasursuromi ti agin-inut. Kas pagarigan, sumagmamano laeng a litro ti pagdigusmi sa tayaenmi iti batia tapno adda maisuyat iti kasilias.”

 Idi Abril 1983, agarup sangapulo a tawenen ti napalabas sipud idi napilitan a pumanaw iti Uganda dagiti immuna a misionero, nakabirok dagiti uppat a kabbaro a misionero iti pagtaenganda iti medio natalged a lugar. Adu a rigat ti inyeg ti kinaawan talged ken kinakirang ti suplay ngem pinunnuan dayta ti ayat dagiti kakabsat.

“Kanayon a maragragsakankami a mangiranud iti naimbag a damag kadagiti tattao,” kinuna ni Marianne. “Relihiosoda ngamin, adda Biblia ti kaaduan kadakuada ken sidadaanda a makisarita. Nalakada a maas-asitgan ken nadayawda. Kanayonda latta a nakaisem iti laksid ti rigat ti biag ken dadduma pay a pakarigatan.”

DAGITI NATAENGAN KAYATDA NGA ARAMIDEN TI AMIN A KABAELANDA

Adu a mararaem a nataengan iti Uganda ti nangipangag iti naimbag a damag ken nangikeddeng nga agserbi ken Jehova uray lakay wenno baketdan. Kas pagarigan, ni  Paulo Mukasa a dati a mannursuro ket agtawen iti 89 idi naammuanna ti kinapudno. Gapu ta nasaksianna ti dua a sangalubongan a gubat, turay ti kolonia, naranggas a turay dagiti diktador, ken dadduma pay a napolitikaan a riribuk, naginteres ni Paulo a mangammo iti maipapan iti Pagarian ti Dios. Naragsakan idi naammuanna a ti Mesianiko nga Ari a ni Jesu-Kristo, ‘ispalennanto daydiay napanglaw ken naparigatan manipud iti pannakairurumen ken kinaranggas.’​—Sal. 72:12, 14.

Idi kualipikadon ni Paulo nga agpabautisar kalpasan ti dua a tawen, madanagan dagiti kakabsat a mangitaneb kenkuana gapu ta lakay unayen. Ngem awan ti rumbeng a pagdanaganda. Nupay medio agamak a maitaneb ti maysa nga agtutubo a kandidato, nakaisem a rimkuas iti danum ti agtawen iti 91 a ni Paulo. Uray limitado laengen ti maaramidanna iti ministerio, sireregta nga inranud ni Paulo ti naimbag a damag maipapan iti Pagarian iti amin a bumisita kenkuana agingga iti ipapatayna sumagmamano a tawen kalpasanna.

Ni Lovinca Nakayima ket maysa pay a nataengan a nakapuyen ti salun-atna. Um-umbal dagiti sakana gapu iti sakitna isu a saanen a makaadayo no awan ti mangukod kenkuana. Kaskasdi, kayat a padasen ni Lovinca ti agpayunir idi naiparegta iti kongregasion ti panag-auxiliary pioneer iti maysa a bulan kabayatan ti panawen ti Memorial. Tinulongan ti kongregasion ni Lovinca nga agpayunir babaen ti panangitugotda kadagiti interesado a tattao iti balayna tapno sadiay a mayadalanda iti Biblia. Tapno saan a marigatan, isu ket sinuruan pay dagiti misionero nga agaramid iti surat agpaay kadagiti tattao kadagiti purok. Sinabado met nga adda panglakayen a mangipan ken Lovinca iti adu ti matataona a lugar iti Kampala. Ibirokanna ni Lovinca iti nasayaat a pagtugawan ket agmalmalem a mangasaba kadagiti aglabas. Iti ngudo ti bulan, naragsak ken napnek ni Lovinca ket kinunana: “Maragsakanak ta kabaelak met gayam!” Babaen ti naayat a tulong ti kongregasion, saan laeng  a maysa a bulan a nakapag-auxiliary pioneer no di ket naitultuloyna iti nagsasaruno a 11 a bulan.

“KASANOM NGA IBAGA . . . ?”

Kabayatan ti dekada 1980, siaayat nga inabrasa dagiti nagaget nga agibumbunannag iti Uganda dagiti agtultuloy nga agsangpet a misionero a magagaran nga agserbi. Sumagmamano kadagita ti nabiit pay a nagturpos iti Gilead, ken dadduma ti napilitan a pimmanaw idiay Zaire (Democratic Republic of the Congo itan) a nakaidestinuanda kas misionero. Gapu ta immadu dagiti misionero iti Kampala ken Jinja, nasaysayaaten ti pannakawanas dagidiay adu ti matataona a teritoria, ket naragsakan dagiti misionero a makakita a ti Uganda ket natangkenanen maipaay iti pannakaani. Kinapudnona, ti karit ket saan laeng a ti panagbirok kadagiti interesado no di pay ket ti panangsukay iti interesda.

Ni Mats Holmkvist, a kapudpudotan pay laeng ti regtana gapu ti pannakasanayna iti Gilead iti sumagmamano a bulan, ket magagaran a mangadal iti lokal a lenguahe tapno matukayna ti interes dagiti umili iti kinapudno. Iti dayta a tiempo, agserserbi kas special pioneer ni Fred Nyende iti Entebbe. Gapu iti paglainganna iti panagipatarus, dakkel ti naitulongna kadagiti kabbaro a misionero tapno agbalinda a nasayud nga agsao iti Luganda, nga aduan iti sasao a narigat nga ibalikas. Talaga a narigatan ni Mats a nagsursuro iti baro a lenguahe.

Iti maysa kadagiti immuna a klase a pagsursuruanda iti lenguahe, kastoy ti insaludsod ni Mats: “Kasanom nga ibaga ti ‘Pagarian ti Dios’ iti Luganda?”

Insungbat ni Fred: “Obwakabaka bwa Katonda.”

Nakuna ni Mats iti un-unegna: ‘Nagrigaten aya a baliksen! Diak la koma dinamdamagen.’ Nupay kasta,  nakasursuro met laeng ni Mats ket nasayuden nga agsao iti Luganda.

IYAADU DAGITI AGIBUMBUNANNAG

Iti laksid dagiti pakarigatan a napasaran dagiti taga-Uganda iti nganngani intero a dekada 1980, nakaskasdaaw ta adu ti nangipangag iti kinapudno a linaon ti Biblia. Kasla uong ti panagadu dagiti agibumbunannag ta nasurok a 130 porsiento ti ngimmatuan ti bilangda​—328 idi 1986 sa nagbalin a 766 idi 1990. Agtultuloy ti pannakabuangay dagiti baro a grupo iti intero a pagilian. Nagdoble ti bilang dagiti kongregasion iti Kampala. Naragsakan ti kongregasion iti Jinja gapu ta immadu iti nasurok a triple ti bilang dagiti agibumbunannag ken nagbiit met a nagbalin a kongregasion ti grupo iti Iganga.

Malagip ti maysa a panglakayen iti Jinja: “Nagpartak ti panagrang-ay ket masdaawkami no sadino ti naggapgapuan dagiti kabbaro nga agibumbunannag. Gapu ta nagadu ti mayat nga agbalin a di bautisado nga agibumbunannag, nganngani dinomingo nga iwayaanmi ti makisarita kadakuada.”

PANAGANI ITI DAKDAKKEL A TAY-AK

Ti nasged nga espiritu ti kinapayunir dagiti kakabsat ket maysa kadagiti banag a nakaigapuan ti naisangsangayan a panagrang-ay. Kas kadagiti manangaskasaba idi umuna a siglo a da Pablo, Silas, ken Timoteo, dagiti agserserbi iti amin a tiempo iti Uganda ‘impaayda ti bagbagida kas ulidan a tuladen.’ (2 Tes. 3:9) Adu a nareregta nga agibumbunannag ti natignay a mangpalawa iti ministerioda gapu kadagita a nagsayaat nga ulidan ken iti dakkel a panagkasapulan iti tay-ak. Nagbalin a nareregta a payunir dagiti ubbing ken nataengan, naasawaan ken saan, babbai ken lallaki, ken uray dagiti dadduma nga addaan iti pamilia. Agpromedio iti nasurok a 25 porsiento iti dagup a bilang dagiti agibumbunannag ti nakiraman iti dadduma nga aspeto ti panagserbi kas payunir kabayatan ti ngudo ti  dekada 1980. Sumagmamano kadakuada ti agserserbi pay laeng iti amin a tiempo agingga ita.

Masindadaan a sinuportaran dagiti payunir ti tinawen nga espesial a kampania a panangasaba nga aw-awaganda kas awis iti Macedonia. (Ara. 16: 9, 10) Nagtultuloy dagiti kasta a kampania iti adu a tawen. Immabut iti tallo a bulan ti panangasaba dagiti kongregasion kadagiti saan a naituding wenno manmano a maasak a teritoria. Malaksid iti dayta, nadutokan ti dadduma a regular pioneer nga agserbi kas temporario nga special pioneer kadagiti teritoria nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan. Makaparegta unay ti resulta dayta. Adu a napasnek nga umili ti nangyebkas iti apresasionda kadagiti naaramid a kampania, a nakaammuanda iti kinapudno, ket adu ti nabuangay a baro a grupo ken kongregasion.

Iti naminsan a kampania, nangasaba iti ili ti Kabale dagiti misionero a da Peter Abramow ken Michael Reiss ket nakasaritada ni Margaret Tofayo a dati a mayad-adalan iti Biblia. Kumbinsido ni Margaret a ti naadalna ket isu ti kinapudno, ken iranranudnan dagiti patpatienna iti di pormal a pamay-an. Tapno matulonganda ni Margaret, inted dagiti misionero ti kakaisuna a kopiada a Pannakirinnason Manipud iti Kasuratan. Iti maudi nga isasarungkarda kenkuana sakbay ti ipapanawda, nasorpresada ta insaganaan ida ni Margaret iti espesial a putahe. Inapresiarda ti kinamanagayat ken kinaparaburna, ngem mabainda ta naammuanda a pinartina gayam ti kakaisuna a pagit-itlogenna a manok a pangal-alaanna iti nayon ti pagbiagda a sangapamiliaan. Ngem kinuna ni Margaret: “Dikay madanagan, ta no ar-arigen, kurang pay daytoy a putahe a pangsubadko iti panangsarsarungkaryo kaniak.” Idi agangay, isu ket nagpabautisar ken nagtultuloy kas naregta nga agibumbunannag agingga iti ipapatayna.

Nakatulong met iti napartak a panagrang-ay ti panangusar dagiti kakabsat kadagiti nagsasayaat a publikasion.  Ni Mats a nadakamat itay, kinunana: “Nupay ikagkagumaanmi ti agbalin a nalaing a mannursuro, ti Biblia ken dagiti publikasion ti nangnangruna a nangtignay kadagiti tattao nga agbalbaliw. Uray dagidiay marigatan nga agbasa ngem mawaw iti kinapudno, nagutugotda met gapu kadagiti makaisuro a broshur.”

PANANGSARANGET KADAGITI LAPPED

Nupay nagsayaat ti panagrang-ay bayat ti arinunos ti dekada 1980, adda met dagiti pakarigatan. Gapu iti kudeta idi Hulio 1985, ti militar inagawna ti rienda ti gobierno. Kas iti napalabas, saan manen a natalged ti kasasaad, ken kimmaro ti panaggugubat dagiti gerilia. Dagiti aglilibas a militar ti administrasion nagbalinda a naranggas ken nagsamsamda kadagiti sanikua ken paltoganda lattan ti uray siasino. Iti sumagmamano a tiempo, napasamak ti gubat iti lugar a pagnanaedan dagiti misionero idiay Jinja. Maysa nga aldaw, sinerrek dagiti soldado ti pagtaenganda, ngem idi naammuanda a misionero dagiti agnanaed iti dayta, awan ti dinadaelda ken bassit laeng ti sinamsamda. Kalpasanna, idi Enero 1986, adda manen sabali a turay ket inkagumaan dayta nga isubli ti kinatalged iti pagilian.

Di nagbayag, naipasango ti baro a gobierno iti baro ken makapapatay a kabusor​—ti AIDS. Idi timmaud ti epidemia ti AIDS idi dekada 1980, maysa ti Uganda kadagiti pagilian a kangrunaan a naapektaran. Maipagarup a maysa a milion ti natay gapu iti daytoy a sakit​—posible nga ad-adu no idilig kadagiti napapatay iti 15 a tawen a napolitikaan a riribuk ken gerra sibil. Kasano a naapektaran dagiti kakabsattayo iti daytoy a sakit?

Kuna ni Washington Ssentongo a maysa a regular pioneer: “Nakaregregta ken nakagangganaygay ti sumagmamano a kabbaro a kakabsat ngem idi agangay, natayda gapu iti AIDS. Naakaranda iti HIV virus sakbay a naammuanda ti kinapudno.” Dagiti dadduma ket naakaran kadagiti di manamati nga assawada.

 Kuna ni Washington: “No dadduma, dandani binulan nga adda maipumpon a gayyem ken patpatgenmi. Napadasan ti tunggal maysa ti natayan iti kameng ti pamilia. Maysa pay, nakaad-adu ti di umiso a patpatien dagiti tattao maipapan iti AIDS. Adu ti agkuna a ti tao nga addaan iti AIDS ket nakulam ken nailunod. Dayta a di umiso a kapanunotan ti nangpataud iti buteng, panangidumduma, ken saan a nainkalintegan a panagrasrason.” Nupay kasta, sisusungdo a liniwliwa dagiti kakabsattayo ti tunggal maysa babaen ti namnama iti panagungar ken babaen ti panangipariknada iti napaypayso a Nakristianuan nga ayatda.

Iti arinunos ti dekada 1980, dakkel ti namnama dagiti taga-Uganda a sumayaat ti kasasaadda. Timmalged ti kasasaad ken rumangrang-ay manen ti ekonomia. Napasayaat dagiti patakder ken napabaro wenno naipatungpal dagiti programa a pakagunggonaan dagiti umili.

Bayat nga umad-adu dagiti tattao a mangitantandudo kadagiti napolitikaan a kapanunotan, addada gundaway a saan a maawatan dagiti tattao ti neutral a takder dagiti Saksi ni Jehova. Naminsan, impaisardeng dagiti agtuturay ti pannakaibangon ti maysa a Kingdom Hall. Saanda nga impalubos ti pannakaangay ti sumagmamano nga asamblea ken adda dagiti misionero a napapanaw apaman a nagpaso ti visa-da. Idi arinunos ti 1991, dua laengen a misionero a lallaki ti nabati. Ania ti mabalin nga aramiden tapno sumayaat ti kasasaad?

Di nagbayag, adda naibaon a kakabsat a lallaki a makisarita kadagiti agtuturay tapno ilawlawagda ti neutral a takdertayo. Idi naawatan dagiti agtuturay ti takdertayo, napalubosanen dagiti misionero nga agsubli iti Uganda. Awan ti nakalapped iti irarang-ay ti trabaho ket idi 1993, maragsakan ti Uganda a mangireport nga addaandan iti 1,000 nga agibumbunannag. Lima a tawen laeng kalpasanna, nagbalinen a 2,000 ti bilang dagiti manangiwaragawag iti Pagarian. Iti agdama, agarup 40 a misionero ti agserserbin iti intero a pagilian.

 TI PANAGIPATARUS PINAPARTAKNA TI TRABAHO A PANAGURNONG

Maus-usar ti Ingles iti intero a pagilian ngem Luganda ti gagangay a pagsasao ti kaaduan. Nasurok met a 30 a lenguahe ti us-usaren ti nagduduma nga etniko a grupo. Gapuna ti trabaho a panagipatarus ket nagdakkel ti naitulongna iti napaspas nga irarang-ay kadagiti kallabes a tawen.

Kuna ni Fred Nyende: “Nupay maysa a matalek a saksi ni nanangko, ad-adda a naapresiarna dagiti gimong idi impatarusko iti Luganda dagiti maadal nga artikulo. Diak impagarup a dayta gayam ti pakasanayak para iti dakdakkel pay a trabaho a panagipatarus.” Ania ti kayat a sawen ni Fred?

Di nagbayag kalpasan ti panangrugina nga agpayunir idi 1984, nakiddaw ken ni Fred a mangisuro iti klase a pagsursuruan dagiti misionero iti lenguahe a Luganda. Iti simmaganad a tawen, isu ket naawis nga agbalin a miembro ti grupo dagiti agipatpatarus iti Luganda. Idi damo, ni Fred ken dagiti kakaduana agipatarusda kadagiti pagtaenganda kadagiti nawaya nga orasda. Di nagbayag, nakapagkakaduadan iti amin a tiempo nga agipatarus iti uneg ti bassit a siled a nayariping iti pagtaengan dagiti misionero. Makapainteres ta kabayatan ti pannakaiparit ti aktibidadtayo idi ngalay ti dekada 1970, ti dadduma a ruar Ti Pagwanawanan ket naipatarusen iti Luganda sa nai-mimeograph. Ngem di nagbayag, naisardeng dayta a trabaho. Sa la naituloy manen ti pannakaipablaak Ti Pagwanawanan iti pagsasao a Luganda idi 1987. Sipud idin, immadun ti bilang dagiti agipatpatarus. Sipipinget nga impatarusda ti adu pay a publikasion para iti umad-adu a bilang dagiti kongregasion nga agus-usar iti lenguahe a Luganda. Iti agdama, dandani kagudua iti amin a kongregasion iti Uganda ket Luganda ti lenguahena.

Idi agangay, naipatarus met dagiti publikasiontayo iti dadduma a lenguahe. Adda itan ti permanente a grupo  dagiti amin-tiempo a paraipatarus iti lenguahe nga Acholi, Lhukonzo, ken Runyankore. Malaksid iti dayta, adda dagiti publikasion a naipatarusen iti Ateso, Lugbara, Madi, ken Rutoro.

Ti grupo nga agipatpatarus iti Acholi ket agtartrabaho iti translation office iti Gulu. Iti met translation office iti Mbarara ti pagtartrabahuan ti grupo nga agipatpatarus iti Runyankore. Adu ngamin ti kasta ti lenguahena kadagita a lugar. Makatulong daytoy para kadagiti agipatpatarus tapno makapagsaoda latta iti bukodda a lenguahe ken tapno nalaka a maawatan ti patarusda. Malaksid iti dayta, matagiragsak met dagiti lokal a kongregasion ti makitimpuyog kadagiti agipatpatarus.

Awan duadua a dakkel a trabaho ken dakkel ti magastos iti trabaho a panagipatarus. Ti kinapinget dagiti agipatpatarus a taga-Uganda agraman dagiti dadduma pay a grupo dagiti agipatpatarus iti intero a lubong ket mabembenepisiaran iti pannakasanayda a mangtarus iti lenguahe ken mangipatarus iti dayta. Saan a nasayang ti bannog ken gastos dagiti kakabsat ta umad-adu dagiti umili iti Uganda manipud kadagiti nagduduma a ‘tribu, ili, ken pagsasao’ ti mabembenepisiaran kadagiti kinapudno a linaon ti Biblia nga ita pay laeng a mabasada iti bukodda a lenguahe. (Apoc. 7:9, 10) Kas resultana, addan ti nasurok a 3,000 a manangikaskasaba iti Pagarian iti Uganda idi 2003. Kalpasan ti tallo a tawen, idi 2006, nagbalinen nga 4,005 ti bilangda.

KASAPULAN TI AD-ADU A LUGAR A PAGDAYDAYAWAN

Idi damo, aggigimong dagiti kakabsat kadagiti pribado a pagtaengan, community center, ken siled iti eskuelaan. Dagiti dua nga immuna a patakder a nakaangayan dagiti gimong ket naaramid iti pitak ken pan-aw. Masarakan dagita kadagiti nasulinek a lugar iti Namaingo ken Rusese. Nabendisionan ti panangipamuspusan ken panagregget dagiti kakabsat kadagitoy dua a lugar, ket sititibker a naipasdek dagiti kongregasion sadiay.

 Nupay kasta, kadagiti ili, dakkel ti magastos iti panagibangon iti uray simple laeng a pasdek ken kasla imposible ti agibangon kadagiti Kingdom Hall gapu iti kasasaad ti ekonomia ti Uganda. Idi laeng Marso 1988 a naidedikar ti immuna a permanente a Kingdom Hall a naibangon idiay Jinja. Adu a trabaho ti kasapulan iti panagibangon​—agpukanda kadagiti kayo iti kaasitgan a kabakiran, ibiaheda dagita iti napitak a kalsada, ken ibangonda ti Kingdom Hall! Di nagbayag, dagiti kakabsat iti Mbale, Kampala, ken Tororo nagibangonda met kadagiti Kingdom Hall babaen ti bukodda a panangipamuspusan ken abilidad.

Idi 1999, pimmartak ti trabaho a panagibangon kadagiti Kingdom Hall idi adda nabuangay a construction group a supsuportaran ti Regional Engineering Office iti sanga nga opisina iti South Africa. Nangdutok ti sanga nga opisina iti siam a boluntario, a pakairamanan ti dua nga international servant ken dagiti assawada. Dagitoy a magagaran a kakabsat alisto a nasursuroda ti trabaho ken sinanayda pay dagiti kakabsat iti dayta a lugar. Nagtultuloy a pimmartak ti trabaho a panagibangon. Ti tunggal maysa kadagiti 67 a Kingdom Hall ket naibangon iti promedio a maysa ket kagudua a bulan laeng uray no manmano ti de-koriente a remienta ken alikamenda, nakiddit ti danum, ken saan a masinunuo ti kaadda dagiti materiales.

Tagtagiragsaken itan ti kaaduan a kongregasion iti Uganda ti aggigimong kadagiti bukodda a Kingdom Hall ken masagsagrapdan dagiti pagsayaatan ti pannakaibangon ti Kingdom Hall iti lugarda. Kaykayat dagiti interesado ti aggigimong iti maitutop a lugar a pagdaydayawan ngem iti siled ti eskuelaan, isu nga immadu dagiti tumabtabuno ken nagalisto a dimmakkel dagiti kongregasion.

PANANGASIKASO ITI UMAD-ADU A BILANG DAGITI AGIBUMBUNANNAG

Nupay kasta, gapu iti napartak nga iyaadu dagiti agibumbunannag, saandan nga umdas kadagiti lugar a pakaang-angayan  dagiti asamblea ken kombension. Ania ti mabalin nga aramiden tapno makabirokda kadagiti maitutop a lugar a saan unay nga adayo iti kasta saan a marigatan dagiti kakabsat, nangruna dagiti agnanaed kadagiti nasulinek a lugar? Makaparagsak ta naaprobaran ti pannakaibangon dagiti Kingdom Hall a mabalin a pagasambleaan. Dagitoy a Kingdom Hall ket addaan iti nalawa, nawayang, ken naatepan nga ekstension. No maangay ti asamblea, maikkat dagiti diding ti Kingdom Hall tapno ad-adu ti malaonna. Addan dagiti kasta a Kingdom Hall idiay Kajansi, Rusese, ken Lira, ken ti maikapat ket madama a maibangbangon idiay Seta.

Gapu iti pamendision ni Jehova, rimmang-ay iti naespirituan ti Uganda isu a kasapulan dagiti organisasional a panagbalbaliw. Sakbay ti 1994, maymaysa laeng ti sirkito iti intero a pagilian. Di nagbayag, immadun dagiti nabuangay a sirkito tapno maasikaso ti umad-adu a bilang dagiti kongregasion ken grupo ken dagiti tattao a nagduduma ti lenguahena. Ita, addan ti walo a sirkito iti Uganda a buklen ti 111 a kongregasion ken agarup 50 a grupo. Tallo kadagita a sirkito ti agus-usar iti lenguahe a Luganda.

Ni Apollo Mukasa, a maysa kadagiti manangaywan iti sirkito iti Uganda, ket nabautisaran idi 1972. Rinugianna ti agserbi iti amin a tiempo idi 1980 imbes a mangala iti nangatngato nga edukasion. Pinagbabawyanna kadi ti desisionna?

“Saan a pulos,” kuna ni Apollo. “Nagadu ti makagunggona a kapadasak idi agserserbiak kas special pioneer ken kas agdaldaliasat a manangaywan a bumisbisita kadagiti kongregasion ken kadagiti grupo a nabuangay kadagidi a tiempo. Nangnangruna a nagustuak ti nagsayaat a pannakasanayko iti naespirituan ken kadagiti organisasional nga urnos idi nagadalak iti Ministerial Training School.”

Malaksid ken Apollo, adda pay nasurok a 50 a kakabsat a lallaki manipud iti Uganda a nakagun-od iti nagpateg  nga edukasion iti Ministerial Training School manipud idi 1994, idi damo a naangay dagita a klase iti sanga nga opisina iti Kenya. Dakkel ti naitulong dagitoy a managsakripisio a kakabsat ta nagserbi ti adu kadakuada kas special pioneer kadagiti babbabassit a kongregasion ken grupo, idinto ta nagserbi met dagiti dadduma kas agdaldaliasat a manangaywan.

Idi 1995, adda nadutokan a Komite ti Pagilian nga agserbi iti Uganda iti sidong ti panangiwanwan ti sanga nga opisina ti Kenya. Ti maysa kadagiti pagtaengan dagiti misionero iti Kampala ket nagserbi kas pagtaengan ti walo a boluntario nga agserserbi iti amin a tiempo a pakairamanan ti grupo dagiti agipatpatarus iti Luganda. Idi Setiembre 2003, naipasdeken ti sanga nga opisina iti Uganda.

“PARAISON!”

Inkagumaan ti Komite ti Pagilian nga asikasuen dagiti kasapulan ti dumakdakkel a grupo dagiti agipatpatarus ken ti umad-adu a trabaho kadagiti opisina. Gapuna, nagatang ti dua a pasdek a kaabay ti sanga nga opisina iti Kampala. Ngem idi agangay, kasapulan ti daddadakkel a pasilidad para iti ad-adda a pannakapalawa ti sanga nga opisina. Idi 2001, inaprobaran ti Bagi a Manarawidwid ti pannakagatang ti uppat nga ektaria a lote kadagiti away ti Kampala nga asideg iti Lake Victoria a pakaipatakderan dagiti baro a pasilidad ti sanga nga opisina.

Idi damo, ti kompania nga eksperto iti panagibangon dina pinatgan ti kiddaw ti sanga nga opisina gapu ta adun ti proyektoda. Ngem nakaskasdaaw ta giddato a nagbalbaliw ti panunotda, ket isuda ti nakaitukon iti kababaan a kontrata para iti pannakaibangon ti baro a sanga nga opisina. Nabatad a di ninamnama a naibabawi ti maysa a dakkel a proyektoda isu nga immanamongda a mangibangon iti sanga nga opisina iti kabiitan a panawen.

Idi Enero 2006, naragsakan ti pamilia ti Bethel nga immakar iti napintas ken baro a pagtaengan a dua ti  kadsaaranna ken 32 ti kuartona. Ti pasilidad ti sanga ramanenna ti opisina, nalawa a siled a panganan, kosina, ken paglabaan. Addaan met daytoy iti sewage system (imburnal a pakaipadalanan dagiti rugit) a saan a makadadael iti aglawlaw, maysa a bodega para iti Shipping ken Literature Department, ken adda dagiti patakder para iti Maintenance Department, pagurnongan iti danum, ken maysa a generator. Siraragsak a kinuna ti maysa a kabsat a lalaki: “Paraison! Biag nga agnanayon laengen ti kurangna!” Ni Anthony Morris a miembro ti Bagi  a Manarawidwid ti nangipaay iti palawag ti dedikasion idi Sabado ti Enero 20, 2007.

NAGSAKNAP TI PUDNO A PANNAKAAMMO

Agingga kadagiti nabiit pay a dekada, iti man panawen ti riribuk ken talna, nasursuro dagiti adipen ni Jehova iti Uganda no kasano nga ‘ikasaba ti sao iti mainugot a panawen ken iti nariribuk a panawen.’ (2 Tim. 4:2) Idi 2008, ti 4,766 nga agibumbunannag siraragsak a nangikonduktada iti 11,564 a panangyadal iti Biblia ken adda 16,644 a timmabuno iti Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo. Kayat a sawen dayta nga adda 1 nga agibumbunannag iti kada 6,276 nga umili. Ipasimudaag dagita a bilang a dagiti talon ket “puraw [pay laeng] a maipaay iti pannakaani.”​—Juan 4:35.

Iti dayta met laeng a tiempo, dagiti kakabsattayo iti Uganda naammuanda manipud kadagiti nasaem a kapadasanda a nagbiit nga agbaliw dagiti kasasaad ken di mapakpakadaan dagiti umapay a suot iti pammati. Ngem gapu kadagiti kapadasanda, nasursuroda ti agtalek ken ni Jehova ken agpaiwanwan iti Saona, kasta met a nariknada ti suporta dagiti kakabsat iti intero a lubong.

Kinuna ti maysa nga anghel iti matalek ken lakayen a mammadto a ni Daniel nga iti ‘tiempo ti panungpalan umadunto ti pudno a pannakaammo.’ (Dan. 12:4) Babaen ti pamendision ni Jehova, talaga a nagsaknap ti pudno a pannakaammo iti Uganda. Awan duadua nga iti daytoy a rehion a pagtataudan ti danum ti dakkel a Karayan Nilo, nawadwad met ti danum ti kinapudno nga agtultuloy nga agayus agingga a mapnek dagiti mawaw iti kinapudno. Bayat nga itultuloy ni Jehova a bendisionan ti trabaho iti intero a daga, sigagagar a padpadaanantayo ti tiempo inton agkaykaysan ti amin a mangidir-i iti pammadayaw ken Jehova iti agnanayon!

[Footnotes]

[Blurb iti panid 84]

‘Karkarna ti makangngeg iti saritaan ti Amerikano ken Scottish iti estasion ti radio iti Africa’

[Blurb iti panid 92]

“Kasano koma a malapdanda ti adda iti pusok?”

[Blurb iti panid 111]

“Kasanom nga ibaga ti ‘Pagarian ti Dios’ iti Luganda?” “Obwakabaka bwa Katonda”

 [Kahon/Ladawan iti panid 72]

Maipapan iti Uganda

Pagilian

Nagpaiduma ti Uganda gapu ta addaan daytoy kadagiti napuskol a kabakiran, nalawa a kapanagan, di mabilang a karayan ken ban-aw, ken ti nangayed a Kabambantayan ti Ruwenzori a naabungotan iti yelo. Ti kalawa daytoy ket 241,551 kilometro kuadrado ken saklawenna ti agarup kagudua ti Lake Victoria, ti kadakkelan a ban-aw iti Africa.

Umili

Ti nasurok a 85 porsiento kadagiti umili ket buklen ti agarup 30 nga etniko a grupo nga agnanaed kadagiti away.

Lenguahe

Luganda ti kaaduan a maus-usar a pagsasao kadagiti nasurok a 32 a lenguahe iti Uganda. Ingles ken Swahili ti opisial a lenguahe.

Pagsapulan

Panagtalon ti kangrunaan pagsapulan iti Uganda. Agmulmulada iti kape, tsa, kapas, ken dadduma pay a produkto a mailako. Mannalon ti kaaduan nga umili ngem ti panguartaan ti dadduma ket panagkalap wenno turismo.

Taraon

Ti matooke (makita iti ladawan) wenno naisalapusop a dippig a saba, ti gagangay a taraon iti kaaduan a paset iti makin-abagatan a deppaar ti pagilian. Pagtaraonda met ti mais, kamote, ken tinapay a naaramid iti mijo wenno arina manipud iti kahoy nga ipanganda iti nagduduma a nateng.

Klima

Ti Uganda ket maysa a tropikal a pagilian a kalkalaingan ti klimana. Masarakan daytoy iti patag a tapaw ti bantay. Ti abagatan a pasetna ket addaan iti kangato nga agarup 1,500 metro sa sumalog agingga iti agarup 900 metro iti amianan. Adda dua a paniempo iti kaaduan a paset ti pagilian​—nadagaang ken matutudo.

 [Kahon/Ladawan iti panid 77]

Makatukay iti Puso ti Napudno a Nakristianuan nga Ayat

PETER GYABI

NAYANAK 1932

NABAUTISARAN 1965

ABABA A PAKASARITAANNA Maysa a panglakayen a timmulong iti pannakaipatarus dagiti publikasion kabayatan ti pannakaiparit ti aktibidadtayo. Uppat ti annakda ken Esther nga asawana.

▪ NAKARO ti panangidumduma iti puli ditoy Uganda idi simmangpet dagiti immuna a misionero dagiti Saksi ni Jehova. Adu a puraw nga umili ti manglikliklik kadagiti nangisit nga Africano. Natukay ti pusomi iti napudno a Nakristianuan nga ayat nga impakita dagiti misionero ket impatpategmi unay ida.

Kabayatan ti dekada 1970, tinagiragsakmi a sangapamiliaan ti makitimpuyog ken mangasaba a kadua dagiti misionero nga agnanaed idiay Mbarara nga agarup 65 kilometro ti kaadayona. Maysa nga aldaw, bayat ti panagbiahemi a mapan sadiay, pinasardengdakami dagiti soldado. Kinuna ti maysa kadakuada: “Isarsarakyo laeng ti biagyo no ituloyyo ti mapan sadiay.” Kasla nasaysayaat nga agpayso no agawidkami laengen. Ngem bayat ti panaglabas ti aldaw, ad-adda a maseknankami kadagiti misionero. Kayatmi ti mapan iti pagtaengan dagiti misionero iti kabiitan a panawen tapno maammuanmi ti kasasaadda. Nainget ti pannakabantay dayta a lugar, ngem pinastrekdakami met laeng idi imbagak nga agtartrabahoak iti maysa nga ospital ken impakitak ti sticker ti ospital iti luganko. Anian a pannakabang-armi idi nakitami a natalged dagiti misionero! Inabastuanmi ida iti taraon ken nagtalinaedkami sadiay iti sumagmamano nga aldaw. Kalpasan dayta, linawas a sinarsarungkaranmi ida agingga a natalgeden ti iyaakarda iti Kampala. Bayat a rumikrikut ti kasasaad, ad-adda met a simminged ti nagpateg a panagkakabsatmi.

 [Kahon/Ladawan iti panid 82]

“Kasla Diak Ammo ti Ibagak”

MARGARET NYENDE

NAYANAK 1926

NABAUTISARAN 1962

ABABA A PAKASARITAANNA Isu ti immuna a kabsat a babai iti Uganda a nangawat iti kinapudno. Nagserbi kas regular pioneer iti nasurok a 20 a tawen ken naregta pay laeng nga agibumbunannag.

▪ NAGUSTUAN ni lakayko ti panangyadal kenkuana ni Kabsat Kilminster ken imbagana a nasayaat no makipagadalak met gapu ta ipatpategko unay ti Biblia. Gapuna, nayurnos nga iyadalannak ni Eunice nga asawa ni John Bwali.

Nagustuak ti naadalko ngem maamakak a mangasaba. Managbabainak ngamin ken kasla diak ammo ti ibagak. Ngem inan-anusannak ni Eunice. Tinulongannak a mangbasa iti uray maysa laeng a teksto sa sinuruannak a mangilawlawag iti dayta a teksto bayat a magmagnakami a mapan iti sumaruno a balay. Babaen ti tulong ni Jehova naparmekko ti butengko.

Sakbay la unay ti panagpabautisarko, naklaatak ta linaksid ni lakayko ti kinapudno ket pinanawannak ken ti pito nga annakmi. Nupay kasta, nakasaysayaat dagiti kakabsat ta tinulongandakami nga agiina iti material ken iti naespirituan. Maysa a ganggannaet a pagassawaan nga agserserbi idiay Entebbe ti mangdagas ken mangilugan kadakami nga agiina no mapanda makigimong idiay Kampala. Agyamyamanak ta uppat kadagiti anakko ket agserserbin ken Jehova a kadua ti pamiliada.

Idi agangay, nakapagserbiak kas regular pioneer. Idi marigatanakon a magna gapu iti rayuma, mangikabilak iti lamisaan iti ruar ti balaymi a pangiparabawak kadagiti literatura sa kasabaak dagiti aglabas. Iti kastoy a pamay-an, naitultuloyko ti agserbi iti amin a tiempo.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 98, 99]

Ti Dios Binendisionanna ti Naespirituan a Panaganimi

SAMUEL MUKWAYA

NAYANAK 1932

NABAUTISARAN 1974

ABABA A PAKASARITAANNA Adu a tawen a ni Samuel ti nangibagi iti organisasion mainaig kadagiti legal a bambanag. Isu ket nagserbi kas panglakayen ken payunir.

▪ DIAK pulos malipatan ti panagpasiarmi iti sanga nga opisina ti Kenya idiay Nairobi.

“Ania ti usar dagitoy a de kolor a pin?” insaludsodko bayat a kitkitaek ti mapa ti Uganda.

“Dagitoy ti lugar nga adu ti interesadona,” kinuna ni Robert Hart a miembro ti Komite ti Sanga iti Kenya.

“Kaanokayo a mangibaon iti payunir sadiay?” insaludsodko bayat nga itudtudok ti narangrang ti kolorna a pin iti batog ti Iganga a nakayanakak nga ili.

“Awan ti ibaonmi sadiay,” insungbatna, sa kimmita kaniak ket siraragsak a kinunana “Sika ti mapan sadiay.”

Naklaatak iti insungbat ni Kabsat Hart ta saanak a payunir ken saanak nga agnanaed iti ili a nakayanakak. Nupay kasta, naipaltek dayta iti panunotko ket idi nagretiroakon kas empleado ti gobierno, inkeddengko ti agawid ken ag-regular pioneer sadiay. Anian a ragsakko ta ti sumagmamano laeng idi a nadanonko nga agibumbunannag ket nagbiit nga immadu ken nagbalin a natibker a kongregasion nga addaanen iti bukodda a Kingdom Hall!

Idi naibaon ni Patrick Baligeya nga agserbi kas special pioneer iti Iganga, nakipagyan kaniak ket nagkaduakami a nagpayunir. Nagmulakami iti mais tapno adda pangalaanmi iti  pagbiagmi. Binigat nga usigenmi ti teksto sakbay a mapankami agtrabaho iti minaisan iti sumagmamano nga oras. Iti agarup alas nuebe iti bigat, mapankamin iti teritoria sa agmalmalemkamin iti ministerio.

Idi dadakkelen dagiti maismi, kinuna dagiti kaarrubami a saanmin a maas-asikaso dagiti mulami gapu iti panangaskasabami. Ammomi a masapul a mabantayan dagiti mais ta no saan, ibusen dagiti sunggo dagiti bungana. Kaskasdi, saanmi a kayat a masinga ti naespirituan a panaganimi tapno laeng agabug kadagiti sunggo.

Di nagbayag, nadlawmi nga adda dua a dadakkel nga aso iti minaisanmi. Saanmi nga ammo no naggapgapuanda ken no siasino ti makin-aso kadagita, ngem imbes nga abugenmi, inaldaw a pinakan ken inikkanmi ida iti inumen. Siempre, awan ti makaasideg a sunggo iti minaisan gapu ta kabutengda dagiti aso. Ngem kalpasan ti uppat a lawas, saanmin a nakita dagiti aso ngem apag-isu laeng ti ipapanawda ta napaksiatdan dagiti sunggo nga agkaan kadagiti maismi. Agyamankami ken Apo Jehova ta nagadu ti naapitmi a mais a pagtaraonmi imbes a para kadagiti sunggo. Ngem napatpateg pay, anian a yamanmi ta binendisionan ti Dios ti naespirituan a panaganimi!

 [Kahon/Ladawan iti panid 101, 102]

Naibaludak Ngem Sinalaknibannak ni Jehova

PATRICK BALIGEYA

NAYANAK 1955

NABAUTISARAN 1983

ABABA A PAKASARITAANNA Simrek iti amin-tiempo a serbisio kalpasan unay ti bautismona. Agserserbi kas agdaldaliasat a manangaywan a kadua ti asawana a ni Symphronia.

▪ IDI nagturay ti baro a gobierno idi 1979, naibilin a maibalud amin a dati nga adda koneksionna iti dati a rehimen. Naipakaammo a ti siasinoman a saan nga agtungpal iti dayta ket maibilang a pangta iti baro a gobierno. Naibaludak gapu ta nagserbiak idi iti militar kas maysa a musikero.

Maragsakanak ta bayat ti pannakaibaludko inaldaw nga agbasbasaak iti Biblia isu a nagtalinaed nga aktibo ti panunotko. Maysa pay, sapsapulek ti kinapudno ken kaay-ayok ti makisarita kadagiti padak a balud maipapan iti Biblia. Kaduak iti isu met laeng a pagbaludan ni John Mundua a maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Isu ket naibalud gapu ta dati nga empleado ti gobierno ken karaman iti tribu a maibilang a mangsupsuporta iti dati a rehimen.

Sigagagar nga inranud kaniak ni John ti naimbag a damag, ket impangagko dayta. Addaankami laeng iti 16 a Pagwanawanan ken maysa a libro a Good News—To Make You Happy * ngem dagus a naamirisko a ti ad-adalek ket kinapudno. Kalpasan ti tallo a bulan a panagadalko iti Biblia, kuna ni John a kualipikadoakon nga agbalin nga agibumbunannag. Di nagbayag, isu ket nawayawayaan gapu ta napaneknekan nga  awan ti basolna. Awanen ti kakaisuna a komunikasionko kadagiti Saksi ni Jehova. Kaskasdi, intultuloyko nga inaramid ti amin a kabaelak a mangyadal kadagiti interesado iti uneg ti pagbaludan.

Nawayawayaanak idi Oktubre 1981. Nagsubliak iti purokmi ngem awan ti Saksi sadiay. Pilpilitendak dagiti kakabagiak a makipaset kadagiti narelihiosuan nga aramidda. Ngem ammo ni Jehova a kayatko ti agserbi kenkuana ket sinalaknibannak. Ammok a masapul a surotek ti ulidan ni Jesus isu a nangasabaak a bukbukod. Di nagbayag, naaddaanak iti adu nga iyad-adalan iti Biblia. Maysa nga aldaw, inruar ti maysa a bumalay ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Agnanayon sa kinunana: “Kasla nabasakon iti daytoy a libro dagita ibagbagam.” * Saan unay nga interesado dayta a lalaki idinto ta magagaranak unay a mangbasa iti librona kasta met kadagiti naurnongna a Pagwanawanan. Gapuna, immanamong ti bumalay a mangited kaniak kadagiti literatura nga adda kenkuana!

Ngem nasken a sapulek dagiti kapammatiak. Nasao idi ni Kabsat Mundua nga addada Saksi iti Jinja isu nga inkeddengko ti mapan sadiay. Kalpasan ti gistay nagpatnag a panagkarkararagko, nasapaak a nagluas iti kabigatanna ken saanak payen a namigat. Ti immuna a nasabatko ket maysa a lalaki a nakaawit iti plastik a bag. Kasla diak makappapati ta Agriingkayo! ti nakitak a nagyanna. Nasarakakon ti maysa kadagiti kakabsatko!

Idi 1984, maragsakanak ta maysaak kadagiti nageskuela iti umuna a klase ti Pioneer Service School iti Uganda. Ket ammoyo kadi no siasino ti maysa kadagiti kaeskuelaak? Awan sabali no di ti ipatpategko a kabsat a ni John Mundua. Uray agtawenen iti 74, simamatalek pay laeng nga agserserbi kas regular pioneer.

[Footnotes]

 [Kahon/Ladawan iti panid 113]

Nasarakanna met Laengen ti Pudno a Relihion

Kiniddaw ti maysa a kabsat a babai iti misionero a ni Mats Holmkvist a makisinnarak ken Mutesaasira Yafesi a pastor iti Seventh-Day Adventist Church. Ita, isu ket interesadon kadagiti Saksi ni Jehova ken adda insaganana a 20 a saludsod nga insuratna a naimbag. Idi nagkitada ken Mats, impakitana dagiti inlistana a saludsod.

Kalpasan ti dua nga oras a panagsarsaritada maipapan iti Biblia, kinuna ni Mutesaasira: “Iti panagkunak nasarakakon ti pudno a relihion! Di la mabalin nga umaykanto idiay purokmi? Adu pay ti mayat a mangammo kadagiti patpatien dagiti Saksi ni Jehova.”

Lima nga aldaw kalpasanna, nag-motor ni Mats ken ti kaduana a misionero a napan simmarungkar ken Mutesaasira idiay Kalangalo a 110 kilometro ti kaadayona. Narigat ti dalan ta lumasatda iti napitak a plantasion ti tsa. Nasorpresa dagiti misionero idi inkuyog ida ni Mutesaasira iti kalapaw nga addaan iti karatula a “Kingdom Hall.” Wen, addan ti insaganana a paggigimongan ken pagadalanda iti Biblia!

Gapu iti panangiranud ni Mutesaasira iti kinapudno, adda pay sangapulo a naginteres nga agadal iti Biblia. Inyadalan ida ni Mats iti mamindua iti kada bulan uray no nakaad-adayo ti lugarda. Nagsayaat ti panagrang-ay dagiti iyad-adalanna. Nasurok a 20 ti nagbalin nga agibumbunannag idiay Kalangalo ken addan ti narang-ay a kongregasion iti kabangibangda nga ili ti Mityana. Kabayatanna, nagpartak ti panagrang-ay ni Mutesaasira ken inkeddengna ti agpabautisar. Nasurok itan a 70 ti tawenna ken agserserbi pay laeng kas panglakayen iti kongregasion.

 [Tsart/Graph iti panid 108, 109]

DAGITI PASAMAK ITI PANAGLABAS DAGITI TAWEN​—Uganda

1930

1931 Nangasaba da Robert Nisbet ken David Norman idiay East Africa.

1940

1950

1950 Immakar iti Uganda dagiti agassawa a Kilminster.

1952 Nabuangay ti umuna a kongregasion.

1956 Naangay ti umuna a bautismo.

1959 Timmulong iti naespirituan dagiti kakabsat manipud iti sabali a pagilian.

1960

1963 Simmangpet dagiti misionero a nagturpos iti Gilead.

 1972 Naangay ti umuna a kombension distrito.

1973 Naiparit ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova ken napapanaw dagiti misionero.

1979 Nawayan ti trabaho.

1980

1982 Napalubosan manen dagiti misionero a sumrek iti pagilian.

1987 Regularen a maipatpatarus iti Luganda Ti Pagwanawanan.

1988 Naidedikar ti umuna a permanente a Kingdom Hall.

1990

2000

2003 Naipasdek ti sanga nga opisina.

2007 Naidedikar dagiti baro a pasilidad iti sanga nga opisina.

2010

[Graph]

(Kitaem ti publikasyon)

Dagup a Bilang Dagiti Agibumbunannag

Dagup a Bilang Dagiti Payunir

5,000

3,000

1,000

1930 1940 1950 1960 1980 1990 2000 2010

 [Mapa iti panid 73]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

DEMOCRATIC REPUBLIC OF THE CONGO

SUDAN

KENYA

UGANDA

KAMPALA

Arua

Gulu

Lira

Soroti

Lake Kyoga

Masindi

Hoima

Mbale

Tororo

Namaingo

Iganga

Jinja

Seta

Kajansi

Entebbe

Mityana

Kalangalo

Fort Portal

Rusese

Lake Albert

Ruwenzori Mts.

Equator

Lake Edward

Masaka

Mbarara

Kabale

KENYA

LAKE VICTORIA

TANZANIA

BURUNDI

RWANDA

UGANDA

KAMPALA

KENYA

NAIROBI

Meru

Mt. Kenya

Mombasa

TANZANIA

DAR ES SALAAM

Zanzibar

[Mapa/Ladawan iti panid 87]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

UGANDA

KAMPALA

Arua

Gulu

Lira

Soroti

Masindi

Hoima

Fort Portal

Masaka

Mbarara

Kabale

LAKE VICTORIA

[Ladawan]

Ni Kabsat Hardy ken ti asawana sinawarda ti kaaduan a paset ti Uganda iti uneg ti innem a lawas

 [Ladawan iti panid 66]

[Ladawan iti panid 69]

Da David Norman ken Robert Nisbet a nangidanon iti naimbag a damag idiay East Africa

[Ladawan iti panid 71]

Da George ken Robert Nisbet agraman da Gray ken Olga Smith iti sikigan ti lugan nga adda iti balsa a bumallasiw iti karayan

[Ladawan iti panid 75]

Da Mary ken Frank Smith, sakbay ti kasarda idi 1956

[Ladawan iti panid 78]

Ni Ann Cooke ken dagiti annakna ken dagiti agassawa a Makumba

[Ladawan iti panid 80]

Da Tom ken Bethel McLain, dagiti kaunaan a misionero a nagturpos iti Gilead a nagserbi iti Uganda

[Ladawan iti panid 81]

Ti immuna a pagtaengan dagiti misionero iti Jinja

[Ladawan iti panid 83]

Dagiti misionero a nagturpos iti Gilead a da Barbara ken Stephen Hardy

[Ladawan iti panid 85]

Ni Mary Nisbet (tengnga) ken dagiti annakna a da Robert (kannigid) ken George (kannawan), kasta met ni William ken ni Muriel nga asawana (likud)

[Ladawan iti panid 89]

Ni Tom Cooke bayat nga agpalpalawag iti “Nadibinuan a Turay” a Kombension Distrito iti Kampala

[Ladawan iti panid 90]

Da George ken Gertrude Ochola

[Dagiti Ladawan iti panid 94]

Intultuloy dagiti kakabsat ti nagtataripnong iti laksid ti pannakaiparit ti aktibidadda

[Ladawan iti panid 95]

Ni Fred Nyende

[Ladawan iti panid 96]

Ni Emmanuel Kyamiza

[Ladawan iti panid 104]

Da Stanley Makumba ken Esinala nga asawana, idi 1998

[Ladawan iti panid 107]

Da Heinz ken Marianne Wertholz tinabunuanda ti immuna a klase ti Gilead Extension School idiay Germany

 [Dagiti Ladawan iti panid 118]

Grupo Dagiti Agipatpatarus

Luganda

Acholi

Lhukonzo

Runyankore

[Dagiti Ladawan iti panid 123]

Dagiti Kingdom Hall iti moderno a panawen ket naiduma kadagiti nagkauna a patakder (kannigid)

 [Dagiti Ladawan iti panid 124]

Sanga nga Opisina iti Uganda

Dagiti miembro ti Komite ti Sanga: Mats Holmkvist, Martin Lowum, Michael Reiss, ken Fred Nyende; opisina (baba) ken pasdek a pagtaengan (kannawan)