KAPITULO 10

Apay a Rumbeng a Maseknanak iti Salun-atko?

Markaam iti ✔ ti abay dagiti kayatmo nga aramiden.

□ Kissayak dagiti pakaringgorak

□ Kontrolek ti pungtotko

□ Maaddaanak iti dakdakkel a kompiansa

□ Agbalinak a nasigsiglat

□ Agbalinak a nagangganaygay

□ Agpapintas iti kudil

□ Agpakuttong

KAS agtutubo, adda bambanag iti biag a dimo mapili, kas iti no siasino ti agbalin a dadakkelmo, kakabsatmo, no sadino ti pagnaedam, ken dadduma pay. Ngem adda maaramidam no maipapan iti salun-atmo. Ti salun-atmo ket  agpannuray iti piliem nga estilo ti panagbiag nupay adda met epektona ti natawidmo a kasasaad ti salun-at. *

‘Ubingak pay isu nga ania koma ti pagdanagak?’ nalabit maikunam. Ngem umiso ngata dayta? Kitaem ti listaan iti panid 71. Mano kadagita ti tsinekam? Mamatika man wenno saan, nakapatpateg ti nasayaat a salun-at tapno maaramidmo ti tunggal maysa kadagita.

Mabalin nga umanamongka ken Amber nga agtawen iti 17. Kinunana: “Diak la ket maanusan no whole wheat, low-fat, ken sugar-free ti kanayon a kanek!” Saanka a madanagan no kasta met ti marikriknam. Dina kayat a sawen nga isardengmon nga interamente ti mangan kadagiti nasam-it ken linawaskan nga ag-jogging iti napaut. Mabalin a sumagmamano laeng ti balbaliwam tapno sumayaat ti langam, rikriknam, ken gumanaygayka. Kitaem no ania ti inaramid ti dadduma kadagiti kapatadam.

Manganka iti Umiso ket Sumayaat ti Langam!

Isingasing ti Biblia a kalkalainganna laeng ti kanentayo. “Saanka . . . koma a narawet,” kuna ti Proverbio 23:20. (Contemporary English Version) Saan a kanayon a nalaka a suroten dayta a balakad.

“Kas iti adu nga agtutubo, managbisbisinak. Kuna dagiti dadakkelko a kasla lussok ti tianko!”​—Andrew, 15.

“Awan pay met ti mariknak a dakes nga epekto ti dadduma a kankanek isu a kanek latta amin a kayatko.”​—Danielle, 19.

Kasapulam kadi ti agteppel no maipapan iti taraon? Adtoy ti sumagmamano a nakatulong kadagiti dadduma nga agtutubo.

 Sumardengka no nabsogkan. “Bilbilangek idi ti calorie dagiti kankanek,” kuna ni Julia nga agtawen iti 19, “ngem ita, sumardengakon a mangan no nabsogakon.”

Liklikam dagiti saan a nasustansia a taraon. Kinuna ni Peter nga agtawen iti 21: “Limmag-anak iti 5 kilo iti uneg ti makabulan laeng gapu ta insardengkon ti uminom iti softdrink!”

Baliwam dagiti saan a nasayaat nga ugalim iti pannangan. “Ikagumaak ti saanen a mangala iti makan no naibuskon ti adda iti pingganko,” kuna ni Erin nga agtawen iti 19.

 Tapno Agballigika: Dika aglangan a mangan! Ta no mabisinanka, maaduamto manen ti mangan.

Sansanem ti Agehersisio ket Sumayaat ti Riknam!

Kuna ti Biblia a ‘ti panagsanay iti bagi ket makagunggona.’ (1 Timoteo 4:8) Ngem adu nga agtutubo ti masadut nga agehersisio.

“Idi haiskulak, nagadu ti saan a nakapasa iti klasemi a physical education idinto ta dayta ti kalakaan malaksid iti pannangan!”​—Richard, 21.

“Kuna ti dadduma nga apay koma nga agkaling-etan ken agbannogka iti katataray iti kainaran no mabalin met nga agay-ayamka lattan iti video game. Kasla met laeng ag-eehersisiokan.”​—Ruth, 22.

Mabannogka kadin uray no panunotem laeng ti maipapan iti “ehersisio”? No kasta, kitaem ti tallo a pagsayaatanna no regular nga agehersisioka.

Umuna. Pumigsa ti resistensiam. “Sangkaibaga ni tatangko a no diak iwayaan ti agehersisio, agsakitak ken ad-adda a saankonton a maaramid ti dadduma pay a banag,” kuna ni Rachel nga agtawen iti 19.

Maikadua. Makatulong ti ehersisio tapno mangiruar ti utekmo kadagiti kemikal a mangparelaks kenka. “Dakkel  ti maitulong ti panagtaray no adu ti pampanunotek,” kuna ni Emily nga agtawen iti 16. “Lumag-an ngamin ti riknak ken mabang-aranak.”

Maikatlo. Maparagsaknaka. “Diak kayat nga addaak la iti balay,” kuna ni Ruth nga agtawen iti 22, “isu a karaman kadagiti ehersisiok ti panagbisikleta, panaglangoy, hiking, ken snowboarding.”

Tapno Agballigika: Mangyeskediulka iti uray 20 minuto laeng iti mamitlo iti kada lawas tapno aramidem ti pagaayatmo nga ehersisio.

Maturogka iti Umdas ket Gumanaygayka!

Kuna ti Biblia: “Nasaysayaat ti sangarakem nga inana ngem iti dua a rakem a napinget a panagtrabaho ken panangkamkamat iti angin.” (Eclesiastes 4:6) No kurang ti turogmo, saan a nasayaat ti panagtrabahom!

“Aglaladutak no kurang ti turogko. Saanko a maipamaysa ti ar-aramidek!”​—Rachel, 19.

“Alas dos pay laeng ti malem ngem nabambannogakon isu nga agtutuglepak uray kaimasan ti tungtongan!”​—Kristine, 19.

 Kurang kadi ti turogmo? Kastoy ti inaramid ti dadduma nga agtutubo.

Liklikam ti agpuyat. “Ikagkagumaak ti maturog a nasapa,” kuna ni Catherine nga agtawen iti 18.

Saanka a makiinnestoria no rabii unayen. “No dadduma, nakarabrabiin no tumawag wenno agteks dagiti gagayyemko,” kuna ni Richard nga agtawen iti 21, “ngem ammokon no kasano a gupden ti saritaan tapno nasapaak a maturog.”

Saanmo a baliwbaliwan ti oras a pannaturogmo. “Ikagkagumaak itan ti maturog ken bumangon iti isu met la nga oras iti kada aldaw,” kuna ni Jennifer nga agtawen iti 20.

Tapno Agballigika: Ikagumaam ti maturog iti di kumurang a walo nga oras iti kada aldaw.

Adu ti magunggonam no mangaramidka iti uray sumagmamano laeng a simple a pamay-an tapno maaywanam ti bagim. Laglagipem a makatulong kenka ti nasayaat a salun-at tapno sumayaat ti langa ken riknam, ken gumanaygayka. Saan a kas iti dadduma a banag iti biag, adda maaramidam tapno sumayaat ti salun-atmo. Kas iti kinuna ni Erin nga agtawen iti 19, “ti salun-atmo ket nakadepende iti maymaysa a tao​—sika a mismo.”

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Saankayo nga agkatunosan kadagiti dadakkelmo no maipapan iti panagkawkawes? Kitaem no ania ti mabalinmo nga aramiden tapno agtunoskayo!

[Footnote]

NAPAPATEG A TEKSTO

“Ti panagsanay iti bagi . . . [ket] makagunggona.”​—1 Timoteo 4:8.

BALAKAD

Makitulagka iti kaduam nga agehersisio. Makatulong daytoy gapu ta mabainka no saanmo a tungpalen ti tulaganyo.

AMMOM KADI . . . ?

Ti panagehersisio ket mangparuar iti endorphin​—ti kemikal iti utek a mangep-ep iti ut-ot ken mangpasalun-at kenka.

DAGITI ARAMIDEK!

Ti nainkalintegan a kalatko maipapan iti dietak ket ․․․․․

Ti nainkalintegan a kalatko maipapan iti panagehersisio ket ․․․․․

Ikagumaak ti maturog iti promedio a nga oras iti kada aldaw inton umay a bulan. ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Kasano a ti panangasikasom iti salun-atmo apektaranna ti panagtalekmo iti bagim?

● Ania ti napatpateg ngem iti panangasikasom iti salun-atmo?​—1 Timoteo 4:8.

[Blurb iti panid 74]

Nagmayat ti riknak no agehersisioak. Ken maaddaanak iti kompiansa no sumayaaten ti langak!’’​—Emily

[Kahon iti panid 73]

“Binalbaliwak ti Estilo ti Panagbiagko”

“Nakaluklukmegak. Saanak a naragsak ken diak magustuan ti langak! Sagpaminsan nga agpakuttongak babaen ti espesial a dieta ngem agsubli met latta ti kinalukmegko. Isu nga idi agtawenak iti 15, inkeddengko nga ipaypaysokon ti agpakuttong iti umiso a pamay-an​—iti wagas a kabaelak a manteneren. Gimmatangak iti libro maipapan iti panagpili kadagiti nasustansia a taraon ken no kasano ti umiso a panagehersisio. Determinadoak a di sumuko uray no sagpaminsan a maupayak wenno diak maaramidan dagita. Ket ammom, epektibo daytoy! Iti uneg ti makatawen, limmag-anak iti 25 kilo. Namantenerko ti timbangko iti dua a tawen. Diak pulos ninamnama a maaramidko daytoy! Iti panagkunak, ti maysa a makagapu a nagballigiak ket saan laeng a ti panagdieta no di ket binalbaliwak ti estilo ti panagbiagko.”​—Catherine, 18.

[Ladawan iti panid 74]

Ti salun-atmo ket mayarig iti lugan​—madadael no saanmo a manteneren a naimbag