KAPITULO 21

Kasanok nga Usaren a Nainsiriban ti Tiempok?

Mano pay nga oras ti kasapulam iti kada aldaw? ․․․․․

Pangusaram kadagita a kanayonan nga oras?

□ Makikadua kadagiti gagayyem

□ Maturog

□ Agadal

□ Dadduma pay ․․․․․

TI TIEMPO ket mayarig iti napartak a kabalio​—tapno mausarmo a naimbag, masapul a sursuruem a kontrolen. No usarem a nainsiriban ti panawenmo, saanka unay a ma-stress, ngumato ti gradom, ken dumakkel ti panagtalek kenka dagiti dadakkelmo. “Nagsayaat dayta,” nalabit kunam, “kasla naglaka nga ibaga ngem nagrigat nga aramiden!” Pudno nga adu a karit ti mapasaram ngem mapagballigiam dagita. Usigentayo ti sumagmamano a pagarigan.

Karit #1: Panagaramid iti Eskediul

Ti lapped. Pampanunotem pay laeng ti mangaramid iti eskediul ngem panagriknam ket kaska la naigaluten! Saanmo a kayat nga adda sursurotem nga eskediul dagiti aramidem.

No apay nga aramidem dayta. Insurat ni Ari Solomon: “Dagiti gakat daydiay nasaet sigurado a mangipaay iti pagsayaatan.” (Proverbio 21:5) Okupado a tao ni Solomon. Isu ket maysa  nga asawa, ama, ken ari. Ken bayat a tumataengan, umad-adu dagiti pakakumikomanna. Mabalin nga okupadoka met a kas kenkuana. Ngem bayat a tumataenganka nalabit ad-addanto manen nga okupadoka. Isu nga uray ita pay laeng, sursuruemon ti agbalin nga organisado!

Ti makuna dagiti kapatadam. “Rinugiak nga urnosen a regular ti eskediulko agarup innem a bulanen ti napalabas. Ikagkagumaak a pasimplien dagiti bambanag, ket kasla nakatulong ti panangaramidko iti eskediul!”​—Joey.

“Nakatulong ti panangilistak kadagiti aramidek tapno masurotko ti eskediulko. No adu pay ti nasken nga aramidek, isuratmi dagita ken ni Nanang tapno makitami no kasano a makapagtinnulongkami a mangragpat kadagiti kalatmi.”​—Mallory.

Ti makatulong kenka. Usigem daytoy: Ipapantayon nga agbiahekayo a sangapamiliaan. Tunggal maysa kadakayo ket basta ikabilna lattan ti bagahena iti kargadera ti lugan. Kasla awanen ti paglugaran ti dadduma a bagaheyo. Ania ti mabalinmo nga aramiden? Mabalin nga iruarmo amin a naikarga, iyun-unam nga isimpa dagiti dadakkel a bag sa isarunom dagiti babbabassit a bag.

Kasta met laeng no iti panangorganisarmo kadagiti aramidem. No iyun-unam nga aramiden dagiti saan unay a napateg, baka saanmonton a maaramid dagiti napapateg a bambanag.

Iyun-unam dagiti narigrigat nga aramiden ket masdaawkanto ta ad-adunto ti panawenmo a mangaramid kadagiti nabatbati a banag!​—Filipos 1:10.

Ania dagiti kapatgan a banag a nasken nga aramidem?

․․․․․

Ita, subliam dagiti insungbatmo ken ikeddengmo no ania ti iyun-unam​—numeruam dagiti banag a kasapulan nga aramidem sigun iti kapategda. No iyun-unam nga aramiden dagiti  napatpateg, mabalin a masdaawkanto ta adun ti tiempom a mangaramid kadagiti saan unay a napateg a banag.

Ti maaramidam. Isuratmo iti bassit a planner dagiti agsasaruno nga aramidem sigun iti kapategda. Wenno, nalabit makatulong kenka ti maysa kadagiti sumaganad.

□ Kalendario iti selpon

□ Bassit a kuaderno

□ Kalendario iti kompiuter

□ Kalendario a maiparabaw iti lamisaan

Karit #2: Panangsurot iti Eskediul

Ti lapped. No nakaawidkan a naggapu iti eskuelaan, kayatmon ti agrelaks ken agbuya iti TV iti sumagmamano a minuto. Wenno panggepmo ti ag-review para iti eksaminasion ngem adda nagteks a mangaw-awis kenka a mapankayo agbuya ti sine. Saan a maitantan ti pabuya idinto ta ti panagadal ket mabalinmo nga aramiden iti rabii. ‘Maysa pay,’ kunkunam iti bagim, ‘kasla ad-adda a makapagadalak no agap-apuraak.’

No apay nga aramidem dayta. Mabalin a nangatngato ti gradom no agadalka a saan a nabannog ti utekmo. Maysa pay, saan kadi nga ad-adda a ma-stress-ka no saan nga organisado ti eskediulmo? Nakarkaro manen no ikamkamakammo ti ag-review iti rabii para iti eksaminasionyo. Anianto laengen ti mapasamak iti kabigatanna? Nalabit maladawka a makariing, ad-addanto a ma-stress-ka, agdardaraska a pumanaw, ken maladawka a sumrek iti eskuelaan.​—Proverbio 6:10, 11.

Ti makuna dagiti kapatadam. “Magusgustuak ti agbuya iti TV, aggitara, ken makikadua kadagiti gagayyemko. Saan met ketdi a dakes dagita; ngem no dadduma, maitungtungkuakon dagiti napatpateg a banag isu nga agap-apuraakton.”​—Julian.

Ti makatulong kenka. Saan a dagiti laeng nasken nga aramidem ti iyeskediulmo​—iyeskediulmo met dagiti magusgustuam nga aramiden. “Nalaklakak nga ileppas dagiti nasken nga aramidek ta ammok nga adda dagiti isarunok a magusgustuak  nga aramiden,” kuna ni Julian. Ti sabali pay a singasing ket: Mangikeddengka iti dakkel a kalat sa mangpanunotka kadagiti banag a mabalinmo nga aramiden tapno maragpatmo dayta a kalat.

Ti maaramidam. Ania ti maysa wenno dua a realistiko a kalat a kabaelam a ragpaten iti sumaganad nga innem a bulan?

․․․․․

Ania a realistiko a kalat ti kabaelam a ragpaten iti sumaganad a dua a tawen, ken ania ti nasken nga aramidem itan tapno maragpatmo dayta? *

․․․․․

Karit #3: Panagbalin a Nadalus ken Nadalimanek

Ti lapped. Saanmo a maawatan no kasano a makatulong ti kinamanagdaldalus ken kinadalimanek tapno mausarmo a nasaysayaat ti tiempom. Maysa pay, kasla nalaklaka nga amang  ti agbalin a nawara. Mabalinmo nga ipabigat ti panagdalusmo iti kuartom​—wenno saan pay ketdin! Total, awan met aniamanna kenka uray nakawarwara, isu a saan unay a problema dayta. Ngem kasta kadi a talaga?

No apay nga aramidem dayta. No nadalus ken nadalimanekka, saan a maibus ti tiempom a mangbirok kadagiti banag a sapsapulem. Nataltalna pay ti panunotmo.​—1 Corinto 14:40.

Ti makuna dagiti kapatadam. “No dadduma, diak masango nga ipakni dagiti badok isu a marigatanak a mangbirok kadagiti kasapulak gapu ta nakawarwara!”​—Mandy.

“Masuronak unay idi makalawas a diak nabirokan ti pitakak. Idi nagdalusak iti kuartok, adda met la gayam sadiay.”​—Frank.

Ti makatulong kenka. Ipaugalim nga isubli dagiti bambanag iti umiso a lugarda apaman a malpasmo nga usaren. Kanayon nga aramidem dayta tapno saanka a maurnongan iti wara.

Ti maaramidam. Iyugalim ti agdalus. Mabang-aranka no nadalimanek ti amin.

 Napateg ti panawen. Agpapadakayo kadagiti kapatadam ken kadagiti dadakkelmo no iti kaadu ti orasyo iti kada aldaw. Agsagabaka no saanmo nga usaren a naimbag dayta. Ngem no usarem a nainsiriban, adunto ti magunggonam. Adda kenka no kasanom nga usaren dayta.

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Imigrante dagiti dadakkelmo? Panagriknam kadi ket naidumdumaka iti man eskuelaan ken iti pagtaenganyo? Ammuem no ania ti nasayaat nga aramidem tapno magunggonaanka iti kasasaadmo.

[Footnote]

NAPAPATEG A TEKSTO

‘Siguraduenyo dagiti napatpateg a bambanag.’​—Filipos 1:10

BALAKAD

Saanmo a paggigiddanen nga aramiden dagiti amin a naisingasing iti daytoy a kapitulo. Imbes ketdi, iti sumaganad a bulan, aramidem ti maysa laeng a singasing. No kabaelamon dayta, sabalinto manen ti aramidem.

AMMOM KADI . . . ?

Ma-stress-ka no nakaad-adu ti iyeskediulmo nga aramiden iti maysa nga aldaw. No ikeddengmo no ania ti iyun-unam, ammom no ania ti aramidem itan ken no ania ti saanmo pay laeng nga aramiden.

DAGITI ARAMIDEK!

Ti trabaho a nabiit laeng nga aramidek ket ․․․․․

Usarek ti tiempok a mangaramid iti ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● No ita pay laeng ket sursuruemon nga iyeskediul ti tiempom, kasano a makatulong dayta kenka iti masanguanan?

● Ania ti masursurom kadagiti dadakkelmo mainaig iti nainsiriban a panangusar iti tiempo?

● No addan ti sursurotem nga eskediul, ania dagiti mabalinmo a baliwan tapno nasaysayaat ti panangusarmo iti tiempom?

[Blurb iti panid 154]

“Adda nangngegko a mangyang-angaw a tapno makasangpetak iti maysa a lugar iti alas kuatro, ibagam a masapul nga addaakton sadiay iti alas tres. Idi laeng a naamirisko a nasken nga urnosek ti eskediulko!’’​—Ricky

[Kahon iti panid 155]

Pangus-usarak iti Tiempok?

Iti makalawas, dagitoy ti pangus-usaran dagiti agtutubo nga agtawen iti 8 agingga iti 18 iti tiempoda ken ti promedio nga oras a mabusbusbosda:

17

kadua dagiti dadakkelda

30

iti eskuelaan

44

panagbuya iti TV, panagay-ayam kadagiti video game, panagteks, ken panagdengngeg iti musika

Bilangem no mano nga oras ti mabusbosmo nga

agbuya iti TV ․․․․․

agay-ayam iti video game ․․․․․

aginternet ․․․․․

agdengngeg iti musika ․․․․․

Dagup ․․․․․

Oras a mabalinko nga usaren kadagiti napatpateg a banag ․․․․․

[Ladawan iti panid 153]

Ti tiempo ket mayarig iti napartak a kabalio​—masapul a sursuruem a kontrolen