KAPITULO 19

Kasano a Maibadyetko ti Kuartak?

Kasano kasansan a mariknam a saan nga umdas ti kuartam?

□ Diak pay napadasan

□ Sagpaminsan

□ Masansan

Kasano kasansan a gumatangka kadagiti banag a saan a kabaelan ti badyetmo?

□ Diak pay napadasan

□ Sagpaminsan

□ Masansan

Kasano kasansan a gumatangka iti banag a saanmo a kasapulan gapu laeng ta nakabaratilio?

□ Diak pay napadasan

□ Sagpaminsan

□ Masansan

KASLA kadi kanayon a saan nga umdas ti kuartam? No koma ad-adu ti kuartam, magatangmo ti kayatmo nga ay-ayam. No la koma dakdakkel ti sueldom, magatangmo ti sapatos a “kasapulam.” Mabalin met a maipasangoka iti narigat a kasasaad a kas iti napadasan ni Joan. Kunana: “No dadduma,  awisendak dagiti gagayyemko ket ammok a dakkel manen ti magastomi. Kayatko ti makipagragragsak kadakuada. Awan man la ti mangngegmo kadakuada nga agkuna iti ‘Diak makaumay ta awan ti umdas a kuartak.’”

Imbes a maupayka gapu ta kurang ti kuartam, apay a dimo sursuruen nga ibadyet ti adda a kuartam? Mabalin met a samonto la adalen ti agbadyet inton suminaka iti poder dagiti dadakkelmo, ngem panunotem, tumpuakka ngata manipud iti eroplano no dimo man la sinursuro nga immuna no kasano nga usaren ti parachute? Pudno, mabalin a madiskubre ti maysa a tao no kasano nga usaren dayta bayat nga agsusuek iti daga. Ngem anian a nasaysayaat nga amang no siguden nga ammona ti agusar iti parachute sakbay a tumpuak!

Umasping iti dayta, ti kasayaatan a panagsursurom nga agbadyet ket bayat nga addaka pay laeng iti poder dagiti dadakkelmo sakbay a dumteng ti tiempo a masapul a sikan a mismo ti mangsuportar iti bagim. “Ti kuarta agpaay a salaknib,” insurat ni Ari Solomon. (Eclesiastes 7:12) Ngem masalaknibannaka laeng dayta no ammom ti agiggem iti kuarta. No kasta ti aramidem, manayonan ti panagtalekmo iti bagim ken ad-adda a raemendaka dagiti dadakkelmo.

Sursuruem Dagiti Kangrunaan a Pamay-an iti Panagbadyet

Pinadasmo kadin ti nagsaludsod kadagiti dadakkelmo no ania ti saklawen ti panangaywan iti sangakabbalayan? Kas pagarigan, ammom kadin no mano ti babayadan iti koriente, pagpaimeng, ken danum iti kada bulan ken no mano ti magastos iti panagusar ken panangmantener iti  lugan, panaggatang iti taraon, ken panangbayad iti abang wenno salda? Laglagipem a maysaka kadagiti nagusar kadagiti mabayadan. Ket no awankan iti poder ti dadakkelmo, sikanton ti agbayad kadagita. Isu a nasken nga ammuem no kasano kadakkel ti baybayadanyo a binulan tapno adda pamalatpatam iti paggastosamto. Damagem iti dadakkelmo no mabalin nga ipakitada kenka ti dadduma kadagitoy a babayadan, ken dumngegka a naimbag bayat nga ilawlawagda no kasanoda nga agbadyet agpaay kadagitoy.

“Ti masirib a tao umimdengto ken gumun-od iti ad-adu pay a pammilin, ket ti tao nga addaan pannakaawat isu daydiay manggun-od iti nasigo a panangiwanwan,” kuna ti maysa a proverbio iti Biblia. (Proverbio 1:5) Kastoy ti kuna ni Anna a nagpatulong kadagiti dadakkelna, “Insuro kaniak ni tatangko no kasano ti agbadyet, ken no kasano kapateg ti agbalin nga organisado iti panangusar iti kuarta ti pamilia.”

Kabayatanna, ni Anna ket sinuruan ni nanangna iti dadduma pay a praktikal a leksion. “Insurona ti kinapateg ti panamagdidilig kadagiti presio sakbay a gatangek ti maysa a banag,” kinuna ni Anna sana innayon, “Nagadu ti maaramidan ni Nanang iti sangkabassit a kuarta.” Ania ti naitulong daytoy ken Anna? “Maibadyetko itan ti kuartak,” kunana. “Naannadak nga  aggasto isu a nawaya ken natalna ti panunotko ta maliklikak ti di kasapulan a panagutang.”

Ti Karit iti Panagbadyet

Aklonentayo a nalaklaka nga ibaga a kontrolem ti panaggastom ngem iti panangaramid iti dayta, nangruna no addaka iti poder ti dadakkelmo ken ik-ikkandaka iti allowance wenno, no adda panggedam. Apay? Agsipud ta mabalin a dagiti dadakkelmo ti agbaybayad iti kaaduan kadagiti paggastosan. Isu a mabalinmo a gastuen ti dakkel a paset ti kuartam iti aniaman a kayatmo. Sa nagganas ti aggatang.

Ngem tumaud ti problema no pilitendaka dagiti kakaduam nga aggasto iti nalablabes ngem iti kabaelan ti badyetmo. Kastoy ti kuna ni Ellena, nga agtawen iti 21: “Para kadagiti kakaduak, ti panag-shopping ti nagbalin a kangrunaan a pagpalpaliwaan. No agkakaduakami, naimulan iti panunotmi a tapno naragsakkami, masapul nga aggastokami.”

Natural laeng a saanmo a kayat ti maiduma kadagiti gagayyemmo. Ngem imtuodem ti bagim, ‘Aggasgastoak kadi a kas kadagiti gagayyemko agsipud ta kabaelak, wenno gapu ta mapilpilitanak?’ Adu a tattao ti aggasto tapno agbalinda a nalatak kadagiti gagayyem ken kakaduada. Ikagkagumaanda a gun-oden ti pabor dagiti sabsabali babaen kadagiti material a bambanag imbes a kadagiti nasayaat a galadda. Daytoy a pagannayasan ket mangpataud iti nakaro a pinansial a parikut, nangruna no addaanka iti credit card. Kasano a maliklikam daytoy?

Kontrolem ti Panaggastom

Imbes nga umutangka iti aginggat’ ipalubos ti credit card-mo no adda wenno ibusem amin  a sueldom iti maysa laeng a rabii a panagpasiar, apay a dimo padasen ti solusion ni Ellena? “No rummuarak a kaduak dagiti gagayyemko,” kunana, “agplanoak a naimbag ken sigud nga ikeddengkon no aginggat’ mano ti mabalinko a gastuen. Ti sueldok ket dagus nga idepositok iti banko isu a ti laeng gatad a kasapulak ti iruarko no agpasiarkami. Nainsiriban met a no aggatangak, ti pakikaduaak ket dagiti gagayyemko a naannad ti panaggastoda ken dagidiay mangisingasing kaniak nga agkita pay iti sabsabali imbes a gatangekon ti kaunaan a makitak.”

Dadduma pay a singasing a mabalinmo a suroten no adda credit card-mo.

● Ilistam dagiti ginatgatangmo samonto idilig iti binulan a singirenda kenka tapno masiertom nga umiso ti baybayadam.

● Dagus nga agbayadka no sumangpet ti listaan dagiti bayadam. No mabalbalin, bayadam ti intero nga utangmo.

● Agannadka a naimbag no adda agdamdamag iti telepono wenno iti Internet maipapan iti numero ti credit card-mo ken no kaano nga agpaso dayta.

● Liklikam ti bumale iti credit card-mo no kasapulam ti kuarta. Nangatngato ngamin ti interesna no kuarta ti utangem.

● Dimo pulos ipabulod iti siasinoman ti credit card-mo, uray iti gayyemmo.

 Masolbar ngata dagiti parikutmo iti panaggasto no ad-adu ti kuartam? Saan! Kas pagarigan: No agmanmanehoka ket saanmo a makontrol ti luganmo wenno ugalim ti agmaneho a nakakidem, ti ngata panaggasolina iti ad-adu ti mamagbalin iti panagbiahem a nataltalged? Kasta met, uray no ad-adu ti matgedam, saan a sumayaat ti kasasaadmo no saanmo a sursuruen a kontrolen ti panaggastom.

Mabalin a pampanunotem a kontroladom ti panaggastom. Ngem damagem iti bagim: ‘Mano ti nagastosko itay napan a bulan? Nangigastuak iti dayta?’ Saanka a sigurado? Dagiti sumaganad ket sumagmamano a singasing a makatulong kenka a mangkontrol iti panaggastom.

1. Agilistaka. Iti uneg ti makabulan, ilistam dagiti maawatmo a kuarta ken no kaano a maawatmo dagita. Isuratmo  amin a gatangem ken ti balorda. Iti agtapus, dagupem dagiti naawatmo ken nagastom.

2. Agbadyetka. Kitaem  ti tsart iti panid 163. Iti umuna a benneg, ilistam amin a namnamaem a mapastrek wenno maawatmo a kuarta iti makabulan. Iti maikadua a benneg, ilistam dagiti planom a pangigastuan iti kuartam; usarem a giya dagiti insuratmo iti napalabas a bulan (num. 1). Bayat nga aglabas ti aldaw, isuratmo iti maikatlo a benneg ti aktual a magastom iti kada implanom a paggastuan. Iramanmo met amin a naggastuam a saanmo a naiplano.

3. Baliwam ti nakairuamam. No maur-urnongen ti utangmo gapu ta dakdakkel ti gasgastosem iti dadduma a banag ngem iti implanom, baliwam dayta a nakairuamam. Bayadam dagiti utangmo. Kontrolem ti panaggastom.

Makatulong ti kuarta no umiso ti pannakausarna. Kinapudnona, iti adu a kultura, nagpateg a paset ti biag ti panagsapul ken panangbadyet iti kuarta. Ngem ikagumaam ti agbalin a balanse. “Napateg ti kuarta ngem saan a dayta ti kapatgan,” kuna ti agtutubo nga agnagan Matthew. “Saan koma pulos nga agbalin a napatpateg dayta ngem iti pamiliatayo wenno ni Jehova.”

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Napanglaw kadi ti pamiliayo? No wen, ania ti kasayaatan a maaramidam iti kasasaadmo?

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Ti kuarta agpaay a salaknib; ngem ti pagsayaatan ti pannakaammo ket ti met laeng sirib taginayonenna a sibibiag dagiti agik-ikut iti dayta.”​—Eclesiastes 7:12.

BALAKAD

Sakbay a mapanka gumatang, mangaramidka iti listaan dagiti gatangem. Ti laeng kasapulam a gatad ti itugotmo, ken dagiti laeng inlistam ti gatangem.

AMMOM KADI . . . ?

No nakautangka babaen ti credit card-mo iti $2,000 nga aginteres iti 18.5 a porsiento ket bayadam laeng ti kababaan a masingir iti binulan, maiwakasmo dayta kalpasan ti 11 a tawen ken nagbayadkanto payen iti kanayonan a $1,934 para iti interes.

DAGITI ARAMIDEK!

Makontrolko ti panaggastosko babaen ti ․․․․․

Sakbay a gumatangak babaen ti credit card, masapul nga ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Apay a nasken a sursuruem ti umiso a panagbadyet iti kuarta bayat nga addaka pay laeng iti poder dagiti dadakkelmo?

● Apay a mabalin a marigatanka a mangibadyet iti kuartam?

● Ania dagiti pamay-an a mabalinmo nga usaren ti kuartam a tumulong iti sabsabali?

[Blurb iti panid 162]

“Ad-adda a makaurnongak no agbadyetak. Diak gumatang iti saanko a kasapulan.”​—Leah

[Kahon iti panid 158]

Agsao ti Kuarta

Pangus-usaram iti kuartam? No nayugalim ti aggastos tapno makatulong iti sabsabali, ibagbaga ti kuartam, saan la a dagiti sasaom, a pudno a maseknanka iti sabsabali. (Santiago 2:14-17) Babaen ti regular a panagdonarmo iti kuarta tapno masuportaram ti pudno a panagdayaw, ‘padpadayawam ni Jehova iti napapateg a bambanagmo.’ (Proverbio 3:9) Iti sabali a bangir, no agpaay laeng iti bagim ti pangus-usaram iti kuartam, ania ti ibagbaga dayta maipapan kenka?

 [Tsart/Dagiti Ladawan iti panid 163]

 Worksheet

Ti Binulan a Badyetko

Kopiaem daytoy a panid!

Mapastrek

ALLOWANCE

PASET-TIEMPO A TRABAHO

Dagup

₱․․․․․

Badyet iti Magastos

TARAON

․․․․․

KAWES

․․․․․

TELEPONO

․․․․․

PANAGLINGLINGAY

․․․․․

DONASION

․․․․․

URNONG

․․․․․

DADDUMA PAY

․․․․․

Dagup

₱․․․․․

Aktual a Nagastos

TARAON

․․․․․

KAWES

․․․․․

TELEPONO

․․․․․

PANAGLINGLINGAY

․․․․․

DONASION

․․․․․

URNONG

․․․․․

DADDUMA PAY

․․․․․

Dagup

₱․․․․․

[Ladawan iti panid 160]

Napanglaw kadi ti pamiliayo? No wen, ania ti kasayaatan a maaramidam iti kasasaadmo?