Ti Grecia ken Roma Inimpluensiaanda Dagiti Judio

NANGRUGI a nagsaknap ti Imperio ti Grecia kadagiti kabambantayan ti Macedonia. Sadiay a rinugian ni Alejandro a panunoten no kasanona a maparmek dagiti pagilian iti daya, nupay agtawen laeng idi iti nasurok a 20. Idi 334 K.K.P., indauluanna ti buyotna a limmasat iti Hellespont (Dardanelles), a namagsina iti Europa ken Asia. Kas iti dumaruros a “leopardo,” inyussuat dagiti Griego ti agsasaruno a napartak a panangparmekda iti sidong ti panangidaulo ni Alejandro. (Da 7:6) Pinarmek ni Alejandro dagiti Persiano iti asideg ti Troy, kadagiti tanap ti Karayan Granicus, ket pinarmekna ida idiay Issus.

Rinaut dagiti Griego ti Siria ken Fenicia, ket pinarmekda ti Tiro kalpasan ti pito a bulan a pananglakubda. (Eze 26:4, 12) Imbes a rautenna ti Jerusalem, pinarmek ni Alejandro ti Gaza. (Zac 9:5) Idi nakagtengen idiay Egipto, impasdekna ti Alejandria, a nagbalin a sentro ti komersio ken edukasion. Kalpasan ti ilalasatna manen iti Naikari a Daga, pinarmekna manen dagiti Persiano idiay Gaugamela, iti asideg dagiti rebba ti Nineve.

Nagpaabagatan ni Alejandro tapno parmekenna ti Babilonia, Susan (Susa), ken Persepolis​—dagiti administratibo a sentro ti Persia. Kalpasanna sipapartak a simrek iti teritoria ti Persia, a dimmanon iti Karayan Indus iti agdama a Pakistan. Iti las-ud laeng ti walo a tawen, naparmeken ni Alejandro ti kaaduan kadagiti pagaammona idi a pagilian iti lubong. Ngem idi 323 K.K.P., idi agtawen iti 32, natay  iti malaria idiay Babilonia.​—Da 8:8.

Nabileg idi ti impluensia ti Grecia iti Naikari a Daga. Nagnaed sadiay ti sumagmamano a dati a soldado ni Alejandro. Idi umuna a siglo, adda liga dagiti siudad a Griego ti pagsasaoda (ti Decapolis). (Mt 4:25; Mr 7:31) Naipatarus idin ti Hebreo a Kasuratan iti Griego. Koine (kadawyan a Griego) idi ti internasional a lenguahe iti panangisaknap kadagiti Nakristianuan a pannursuro.

Imperio ti Roma

Ania ti napasamak iti laud? Dimmakkel unay ti Roma, a dati a grupo dagiti purok iti Karayan Tiber. Idi agangay, gapu iti epektibo a pannakigubat ti Roma ken ti nagkaykaysa a napolitikaan a pannakabalinna, sipapartak a naparmekna dagiti lugar a dati a sinakup dagiti uppat a heneral ni Alejandro. Idi 30 K.K.P., nabataden a ti Imperio ti Roma ti kabibilgan nga imperio, ket nangrugin nga agparang ti ‘nakabutbuteng nga animal’ a nakita ni Daniel iti sirmata.​—Da 7:7.

Ti sakup ti Imperio ti Roma ket manipud Britania agingga iti Makin-amianan nga Africa, manipud iti Taaw Atlantico agingga iti Gulpo ti Persia. Gapu ta linikmutna ti Mediteraneo, inawagan dayta dagiti Romano a Mare Nostrum (Ti Baybaytayo).

Inimpluensiaan met ti Roma dagiti Judio, yantangay sinakup ti Imperio ti Roma ti pagilianda. (Mt 8:5-13; Ara 10:1, 2) Nabautisaran ken natay ni Jesus kabayatan ti panagturay ni Emperador Tiberio. Dagiti dadduma nga agtuturay ti Roma sidadangkok nga indadanesda dagiti Kristiano ngem dida napaksiat ti pudno a panagdayaw. Kalpasan ti 1,300 a tawen, naparmek ti imperio gapu kadagiti panangraut dagiti tribu ti Alemania iti amianan ken dagiti agalla-alla a manangraut iti daya.

[Mapa iti panid 26]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Imperio ti Grecia

Kalpasan ni Alejandro, uppat kadagiti heneralna ti nangituray iti nalawa nga imperio

▪ Cassander

▫ Lysimachus

○ Ptolemy I

• Seleucus I

A2 ▪ GRECIA

A2 ▪ Atenas

A2 ▪ ACAYA

A3 ○ Cirene

A3 ○ LIBYA

B2 ▫ Byzantium

B3 ○ CHIPRE

B4 ○ No-amon (Thebes)

C3 Palmyra (Tadmor)

C3 ○ Gerasa

C3 ○ Filadelfia

C3 ○ Jerusalem

C5 ○ Siene

G2 • Alejandria Margiana

Ruta ni Alejandro

A2 ▪ MACEDONIA

A2 ▪ Pella

A2 ▫ TRACIA

B2 ▫ Troy

B2 ▫ Sardis

B2 ▫ Efeso

B2 ▫ Gordium

C2 ▫ Ankara

C3 • Tarso

C3 • Issus

C3 • Antioquia (ti Siria)

C3 ○ Tiro

C4 ○ Gaza

B4 ○ EGIPTO

B4 ○ Memfis

B4 ○ Alejandria

A4 ○ Oasis ti Siwa

B4 ○ Memfis

C4 ○ Gaza

C3 ○ Tiro

C3 ○ Damasco

C3 • Aleppo

D3 • Nisibis

D3 • Gaugamela

D3 • Babilonia

E3 • Susan

E4 • PERSIA

E4 • Persepolis

E4 • Pasargadae

E3 • MEDIA

E3 • Ecbatana

E3 • Rhagae

E3 • Hecatompylos

F3 • PARTIA

G3 • ARIA

G3 • Alejandria Areion

G3 • Alejandria Prophthasia

F4 • DRANGIANA

G4 • ARACHOSIA

G4 • Alejandria Arachosiorum

H3 • Kabul

G3 • Drapsaca

H3 • Alejandria Oxiana

G3 • Drapsaca

G3 • BACTRIA

G3 • Bactra

G2 • Derbent

G2 • SOGDIANA

G2 • Maracanda

G2 • Bukhara

G2 • Maracanda

H2 • Alejandria Eschate

G2 • Maracanda

G2 • Derbent

G3 • Bactra

G3 • BACTRIA

G3 • Drapsaca

H3 • Kabul

H3 • Taxila

H5 • INDIA

H4 • Alejandria

G4 • GEDROSIA

F4 • Pura

E4 • PERSIA

F4 • Alejandria

F4 • CARMANIA

E4 • Pasargadae

E4 • Persepolis

E3 • Susan

D3 • Babilonia

[Dadduma pay a disso]

A3 CRETA

D4 ARABIA

[Dandanum]

B3 Baybay Mediteraneo

C5 Nalabaga a Baybay

E4 Gulpo ti Persia

G5 Baybay ti Arabia

[Karayan]

B4 Nilo

D3 Eufrates

D3 Tigris

G4 Indus

[Mapa iti panid 27]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Imperio ti Roma

A1 BRITANIA

A3 ESPANIA

B1 GERMANIA

B2 GAUL

B2 ITALIA

B2 Roma

B3 Cartago

C2 ILIRICO

C3 GRECIA

C3 Actium

C3 Cirene

D2 Byzantium (Constantinople)

D3 ASIA MENOR

D3 Efeso

D3 Aleppo

D3 Antioquia (ti Siria)

D3 Damasco

D3 Gerasa (Jarash)

D3 Jerusalem

D3 Alejandria

D4 EGIPTO

[Dandanum]

A2 Taaw Atlantico

C3 Baybay Mediteraneo

D2 Nangisit a Baybay

D4 Nalabaga a Baybay

[Ladawan iti panid 26]

Idi naibangonna manen ti Rabba, pinanaganan dayta ni Ptolemy II iti Filadelfia. Adda pay laeng dagiti rebba ti dakkel a teatro dagiti Romano

[Ladawan iti panid 27]

Gerasa (Jarash), maysa a siudad iti Decapolis

[Ladawan iti panid 27]

Dagiti kalsada dagiti Romano, a kas iti daytoy iti asideg ti Aleppo, ket dimmanon idiay Europa, Makin-amianan nga Africa, ken iti Makintengnga a Daya. Dinaliasat dagiti Kristiano dagitoy a kalsada tapno isaknapda ti kinapudno iti Biblia