Kapitulo 3

Agpapareho nga Elemento iti Mitolohia

1-3. (a) Apay nga aginterestayo kadagiti mitolohia? (b) Aniat’ saklawentay iti daytoy a kapitulo?

 APAY nga amirisentayo dagiti mitolohia? Saan kadi a sarsarita la dagita idi ugma? Nupay pudno nga adut’ naibatay iti sarsarita, daddumat’ naibatay iti pudno a pasamak. Kas ehemplo isu dagiti sangalubongan a mitolohia ken sarsarita a naibatay iti kinapudno daydi sangalubongan a Dilubio, wenno Layus, a saritaen ti Biblia.

² Amirisentayo dagiti mitolohia gapu ta isudat’ pamuon dagiti pammati ken ritual nga adda pay la kadagiti relihion itatta. Kas ehemplo, ti pammati iti imortal a kararua mabuksilan kadagiti mitolohia ti Asiria ken Babilonia sa sinublat ti mitolohia dagiti Egipcio, Griego ken Romano ket tinawid ti Kakristianuan, sana inggamer iti teolohiana. Dagiti mitolohia pasingkedanda a ti nagkauna a tao nagbirbiruk kadagiti didiosen, agraman iti panggep ti biag. Ditoy a kapitulo saklawentay biit ti sumagmamano kadagiti kaaduan a tema a rumsua iti mitolohia dagiti kangrunaan a kultura toy lubong. Bayat a repasuentay dagitoy a mitolohia, paliiwentayto no kasano a ti panamarsua, ti Layus, ulbod a didiosen ken dagiti banuar, ti imortal a kararua, ken panagrukbab iti init naynayda a rumsua kas agpapareho nga elemento iti mitolohia. Ngem apay koma ngamin a kastoy?

³ Kadarato adda bugas ti historikal a kinapudno, maysa a persona, wenno pasamak nga idi agangay sinobraan wenno  tiniritirda tapno agbalin a mitolohia. Maysa kadagitoy a pasamak iti historia isut’ panamarsua nga inrekord ti Biblia. a

Kinapudno ken Sarsaritat’ Panamarsua

4, 5. Aniadat’ sumagmamano a pammati ti Griego a mitolohia?

⁴ Adu ti sarsaritat’ panamarsua, ngem dida matulad ti simple a kinapudno nga inrekord ti Biblia. (Genesis, kapitulo 1, 2) Kas ehemplo, barbarian ti salaysay ti Griego a mitolohia. Ti damo a Griego a sistematikot’ panangisuratna iti mitolohia isun Hesiod, nga insuratna ti Theogony idi maikawalo a siglo K.K.P. Inlawlawagnat’ panangrugi dagiti didiosen ken ti lubong. Inyusuatna dayta ken Gaea, wenno Gaia (Daga), a nangipasngay ken Uranus (Langit). Ti napasamak inlawlawag ni eskolar Jasper Griffin iti The Oxford History of the Classical World:

⁵ “Saritaen ni Hesiod, a kabisadon Homer, ti panagsasagadsad dagiti didiosen ti tangatang. Idi damo ni Uranus  ti kangatuan, ngem immamegna dagiti annakna, ket sinugsogan ni Gaia ni Cronos a barona tapno kaponennan Uranus. Kalpasanna linamut ni Cronos dagiti mismo nga annakna, agingga a ni Rhea a baketna nangted iti bato a kanenna imbes a ni Zeus; daydi ubing a Zeus dimmakkel idiay Creta, pinilitnan tatangna nga isarwana dagiti annakna, ket iti tulongda ken dagiti sabali inabakda ni Cronos ken dagiti Titan a kaduana sada intappuak ida idiay Tartarus.”

6. Sigun ken Jasper Griffin, aniat’ posible a naggubuayan ti kaaduan a Griego a mitolohia?

⁶ Nangalaan dagiti Griego iti daytoy karkarna a mitolohia? Kuna met la ti autor: “Ti namunganayanna agparang a Sumeriano. Kadagiti estoria a dumaya matakkuatan ti panagsasagadsad ti didiosen, ken ti panagkapon, panangalun-on, ken iti bato a ti pannakaulit-ulitda, nupay adda nagdumaanda, ipakitana a di naiparparna ti pannakiparehot’ estorian Hesiod.” Mapilitan a subliantay ti kadaanan a Mesopotamia ken Babilonia kas gubuayan dagiti adu a mitolohia a naigamer kadagiti dadduma a kultura.

7. (a) Apay a narigat a magun-od ti impormasion kadagiti kadaanan a mitolohia dagiti Insik? (b) Kasanot’ panangilawlawag ti maysa a mitolohia dagiti Insik iti pannakaparsuat’ daga ken tao? (Idiligyo ti Genesis 1:27; 2:7.)

⁷ Ti kadaanan a mitolohia ti relihion dagiti Insik narigat nga anagen, ta adu a naisurat a rekorddat’ nadadael idi 213-191 K.K.P. b Adda dagiti nabati a sarsaritada, nupay kasta, a kas iti pannakabukel toy daga. Insurat ni Anthony Christie, a propesor ti arte a Dumaya: “Naammuantayo a ni Chaos ket kasla itlog ti manok. Awan pay idit’ Langit wenno Daga. Iti dayta nga itlog naipasngay ni P’an-ku, ket dagidiay nadagsen nga elementona nagbalinda a Daga ket ti Tangatang naggapu kadagidiay nalag-an nga elemento. Ni P’an-ku nailadawan  kas duende, a sikakawes iti dutdot ti uso wenno bulbulong. Iti las-ud ti 18,000 a tawen sangapulo a pie ti inaldaw a nagsinaan ti Daga ken Tangatang, ket kasta met ti idadakkel ni P’an-ku agingga a kas iti law-ang ti katayagna. Idi isu ket natay, dagiti nagduduma a paset ti bagina nagbalinda a nagduduma a natural nga elemento. . . . Dagidi timel iti bagina isudat’ nagbalin a natauan a rasa.”

8. Sigun iti mitolohia dagiti Inca, kasanot’ itataud dagiti lenguahe?

⁸ Manipud Sud America saritaen dagiti Inca a ti mitolohikal a namarsua inikkannat’ pagsasao ti tunggal nasion. “Inikkannat’ tunggal nasion iti lenguaheda . . . Inikkannat’ persona ken kararua tunggal maysa [agraman] lallaki ken babbai sana binilin tunggal nasion nga umusok ditoy daga. No kasta  tunggal nasion limmasat iti uneg ti daga sada rimkuas iti disso a nangitudinganna kadakuada.” (The Fables and Rites of the Yncas, ni Cristóbal de Molina idiay Cuzco, a naadaw iti South American Mythology) Iti daytoy a kaso agparang a ti saritat’ Biblia a pannakariribuk dagiti lenguahe idiay Babel isut’ pudno a paset daytoy a mitolohia dagiti Inca. (Genesis 11:1-9.) Ngem ita amirisentayo man ti Dilubio a dineskribir ti Biblia idiay Genesis 7:17-24.

Ti Layus—Kinapudno wenno Mitolohia?

9. (a) Aniat’ sawen ti Biblia maipapan iti kasasaad ditoy daga sakbay ti Layus? (b) Aniat’ inaramid ni Noe ken ti pamiliana tapno maispalda iti Layus?

⁹ No agsublitayo iti naglabas nga agarup 4,500 a tawen, idi agarup 2,500 K.K.P., sawen ti Biblia a dagiti rebeliuso nga espiritu nga annak ti Dios naglasagda kas tao ket “nangalada kadakuada kadagiti asawaenda.” Daytoy di natural a panagassawa isut’ nakaipasngayan dagiti narungsot a Nefilim, “dagidiay mannakabalin idi ugma, lallaki a nagdindinamag.” Ti kinauyongda inapektaranda daydi lubong sakbay ti Layus gapuna kinunan Jehova: “‘Pukawekto iti rabaw ti daga dagiti tao a pinarsuak . . . ta naladingitak a nangaramid kadakuada.’ Ngem ni Noe nasarakanna ti parabur kadagiti mata ni Jehova.” Intuloy ti rekord a saritaen dagiti piho ken praktikal nga inaramid ni Noe tapno isu, agraman pamiliana ken nagduduma a kita dagiti animal, ket maispal iti Layus.​—Genesis 6:1-8, Genesis 6:13–8:22; 1 Pedro 3:19, 20; 2 Pedro 2:4; Judas 6.

10. Apay a di koma matmatan kas mitolohia ti salaysay ti Biblia maipapan iti Layus?

¹⁰ Dagiti moderno a kritiko inawaganda a mitolohia ti rekord dagiti pasamak idiay Genesis sakbay ti Layus. Kaskasdi, ti historia ni Noe inakseptar ken pinati dagiti tao a matalek, kas kada Isaias, Ezequiel, Jesu-Kristo, ken da apostol Pedro ken Pablo. Suportaran met ti kinapudno nga agparang dayta  kadagiti nagadu a mitolohia iti intero a lubong, agraman ti kadaanan nga Epic of Gilgamesh ken dagiti mitolohia ti China ken dagiti Aztec, Inca, ken Maya. Ita ta silalagiptayo iti rekord ti Biblia, amirisentayo ti mitolohia ti Asiria ken Babilonia agraman pannakainaigna iti layus. c​—Isaias 54:9; Ezequiel 14:20; Mateo 24:37; Hebreo 11:7.

 Ti Layus ken ni Dios-Tao a Gilgamesh

11. Aniat’ nakaibasaran ti pannakaammotay iti Epic of Gilgamesh?

¹¹ No agsublitayo iti agarup a 4,000 a tawen ti historia, masabattayo ti nalatak a mitolohiat’ Akkadia a naawagan Epic of Gilgamesh. Ti naammuantayo iti daytoy naibasar nga ad-adda iti teksto a cuneiform manipud libraria ni Ashurbanipal, a nagturay idi 668-627 K.K.P., idiay kadaanan a Ninive.

12. Asinon Gilgamesh, ket apay a dida kursonada? (Idiligyo ti Genesis 6:1, 2.)

¹² Estoriaenna dagiti kapadasan ni Gilgamesh, a nadeskribir kas dua-kakatlo a dios ken maysa-kakatlo a tao, wenno banuar. Kunaen ti maysa a bersion ti estoria: “Idiay Uruk nangbangon kadagiti pader, dakkel a balwarte, ken ti templo ni Eanna a bendito maipaay iti dios ti tangatang a ni Anu, ken ni Ishtar a diosat’ ayat . . . , señoratayo iti ayat ken gubat.” (Kitaenyo ti kahon, panid 45, a listaan dagiti dios ken diosa ti Asiria ken Babilonia.) Nupay kasta, saanda unay a kursonada a kadkadua ni Gilgamesh. Dagiti taga Uruk nagreklamoda kadagiti diosda: “Ti derrepna awan ibatina a birhen kadagiti nobioda, uray balasang nga anak ti mannakigubat wenno asawa ti prinsipe.”

13. (a) Aniat’ inaramid dagiti dios, ket aniat’ inaramid ni Gilgamesh? (b) Asino ni Utnapishtim?

¹³ Aniat’ aksion dagiti dios gaput’ panagprotesta dagiti umili? Ni diosa nga Aruru pinarsuanan Enkidu kas natauan a karibal ni Gilgamesh. Ngem, imbes a nagkontrada, nagbalinda ketdi a nasinged nga aggayyem. Idi kuan sigun iti estoria, natay ni Enkidu. Ni Gilgamesh, gaput’ saemna, inyikkisna: “Inton matayak, diakto aya a kas ken Enkidu? Simrek ni ay-ay ditoy tianko. Gaput’ butengko ken patay, agwalang-walangakto iti aw-away.” Tinarigagayannat’ palimed ti imortalidad ket binirukna ni Utnapishtim, daydi nakalasat iti dilubio nga inikkan dagiti dios iti imortalidad.

14. (a) Aniat’ naibilin ken Utnapishtim? (Idiligyo ti Genesis 6:13-16.) (b) Aniat’ nagbanagan ti panagbaniaga ni Gilgamesh?

 ¹⁴ Idi agangay nabirukan ni Gilgamesh ni Utnapishtim, a nangestoria kenkuana iti layus. Kas mabasa iti Epic tablet XI, a maaw-awagan Tapi ti Layus, saritaen ni Utnapishtim dagiti instruksion a naited kenkuana maipapan iti layus: “Warwarem (toy) balay, mangaramidka ti bapor! Baybay-amon dagiti sanikuam, birukem ti biag. . . . Idiay bapor iserrekmo ti bin-i dagiti amin a nabiag.” Saan kadi nga umarngi daytoy iti sawen ti Biblia maipapan ken Noe ken daydi Layus? Ngem di kabaelan idi ni Utnapishtim nga ipatay ti imortalidad ken Gilgamesh. Gaput’ pannakapaayna, nagawid ni Gilgamesh idiay Uruk. Nagngudot’ estoria iti ipapatayna. Ti kangrunaan a mensahe dayta a nobela isut’ ladingit ken pannakaupay nga itden ni patay ken ti sumuno a biag. Dagidi nga umili idi ugma dida nabirukan ti Dios ti kinapudno ken namnama. Nupay kasta, nakabatbatad ti singgalut dayta a nobela iti simple a salaysay ti Biblia maipapan iti tiempo sakbay ti Layus. Ita anagentayo dagiti estoriat’ Layus sigun kadagiti dadduma a sarsarita.

Sarsaritat’ Layus kadagiti Dadduma a Kultura

15. Apay paginteresantay ti Sumeriano a sarsaritat’ layus?

¹⁵ Immun-una pay ngem ti salaysay ti Epic of Gilgamesh isu ti Sumeriano a mitolohia a kunaenna a “ni Ziusudra, a katupag ni Noe iti Biblia, nadeskribir kas nasingpet, managbuteng-dios nga ari, a naynay a mangsegseggat’ nadibinuan a paltiing babaen kadagiti tagtagainep wenno tanamitim.” (Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament) Sigun iti daytoy met la a libro, daytoy a mitolohia “isut’ kaasitgan ken umarngi unay iti estoria ti Biblia a natakkuatanda kadagiti Sumeriano a literatura.” Dagiti sibilisasion ti Babilonia ken Asiria, a timmaud kalpasanna, inimpluensiaan dagiti Sumeriano.

16. Naggubuayan ngata ti sarsaritat’ layus kadagiti Insik?

 ¹⁶ Ti libro a China—A History in Art saritaenna a ti maysa kadagiti kadaanan a nagturay ti China isun Yü, “ti nangparmek iti Dakkel a Layus. Inturong ni Yü dagiti layus kadagiti karayan ken taaw tapno adda pagnaedan dagiti kailianna.” Ni Joseph Campbell nga ekspertot’ mitolohia insuratna maipapan iti “Periodo ti Dakkel a Sangapulo” ti China, a kunana: “Iti daytoy nagpateg a tiempo, a nagngudo iti Dilubio, sangapulo nga emperador ti naituding idi nagkauna a mitolohia ti Chou. Ngarud, agparang a ti an-anagentay ditoy isut’ lokal a pannakabalbaliw ti kadaanan a listaan dagiti ari a Sumeriano.” Nadakamat pay ni Campbell dagiti dadduma a material manipud sarsarita nga Insik nga agparang a “mangpasingked iti argumento a ti naggubuayanda isut’ Mesopotamia.” Isublinatay dayta iti isu met la nga isu a pamunganayan a gubuayan dagiti adu a mitolohia. Nupay kasta, ti estoriat’ Layus  agparang pay met idiay America, a kas pangarigan, idiay Mexico idi tiempo dagiti Aztec idi maika-15 ken -16 a siglo K.P.

17. Ania a sarsaritat’ layus ti adda kadagiti Aztec?

¹⁷ Ti mitolohia dagiti Aztec saritaennat’ uppat nga immun-una a tiempo, a ti daga nagtaengan dagiti higante idi damo. (Sabali pay a pakalagipan kadagiti Nefilim, dagiti higante a tinukoy ti Biblia idiay Genesis 6:4.) Iramanna ti sarsaritat’ nagkauna a layus a “nagtipon dagiti danum diay ngato ken diay baba, a napukaw ti tangatang ket isuamin nagbalin a sapasap a taaw.” Ti dios a nangtengngel iti tudo ken danum isun Tlaloc. Nupay kasta, nanginat’ gatad ti tudona ta “nasuktan iti dara dagiti naisakripisio a biktima a dagiti nagtedted a luada umarngida ken sugsogandat’ panagtedted ti tudo.” (Mythology—An Illustrated Encyclopedia) Kunaen ti sabali a sarsarita a ti maikapat a tiempo inturayan ni Chalchiuhtlicue, a diosat’ danum, a nalayus ti unibersona. Dagiti taot’ nakalasat idi nagbalinda nga ikan!

18. Ania a salaysay ti nalatak iti mitolohiat’ Sud America? (Idiligyo ti Genesis 6:7, 8; 2 Pedro 2:5.)

¹⁸ Umarngi met, dagiti Inca addaandat’ sarsarita iti Layus. Kunan Harold Osborne nga Ingles a mannurat: “Nalabit ti kalatakan a paset ti mitolohia ti Sud America isut’ sarsarita iti dilubio . . . Dagiti mitolohia iti dilubio nagsaknapda nga agpada kadagiti taga bambantay ken kadagiti tribo iti baba. Ti dilubio gagangay a nainaig iti panamarsua ken ti pannakaiparangarang ti dios a namarsua. . . . Maibilbilang dayta no dadduma kas nadiosan a pannusa nga inkisapna daydi immuna a sangatauan tapno masandian iti baro a rasa.”

19. Deskribirenyo ti sarsaritat’ layus kadagiti Maya.

¹⁹ Kasta met, dagiti Maya ti Mexico ken Central America adda sarsaritadat’ Layus a nakainaigan ti sapasap a dilubio, wenno haiyococab, a kayuloganna “ti danum iti rabaw ti  daga.” Insurat ni Las Casas a Katoliko nga obispo a dagiti Indian ti Guatemala “inawagandat’ Butic, a sao a kayulogannat’ layus ti adu a danum ket kaipapananna ti maudi a panangukom, a gapuna a mamatida nga adda um-umay a sabali a Butic, a sabali a layus ken panangukom, saan nga iti danum, no di iti apuy.” Aduda pay a sarsaritat’ layus ti masarakan iti intero a lubong, ngem dagitoy sumagmamano a nadakamat pasingkedanda ti bugas ti sarsarita, ti historikal a pasamak a nadakamat iti libro ti Genesis.

Nasaknap a Pammati iti Imortal a Kararua

20. Aniat’ pammati ti Asiria ken Babilonia maipapan iti sumuno a biag?

²⁰ Nupay kasta, saan nga amin a mitolohia ti naibasar iti pudno a pasamak wenno iti Biblia. Gaput’ panangbirukna iti Dios, pinetpetan ti tao uray eppes a pammati, ket naulaw gaput’ arapaapna iti imortalidad. Kas maanagtayto iti intero daytoy a libro, ti pammati iti imortal a kararua wenno umarngi iti dayta isut’ naipatawid kadatayo bayat dagiti milenio. Dagidi umili iti kadaanan a kultura ti Asiria ken Babilonia namatidat’ sumuno a biag. Ilawlawag ti New Larousse Encyclopedia of Mythology: “Idiay uneg ti daga, a labes ti yuyeng ti Apsu [a napnot’ danum a tamnay ken linikmutnat’ daga], isut’ impierno a pagnaedan nga ulogan dagiti tao no matayda. Dayta ti ‘Daga nga awan makalapsut’ . . . Kadagitoy a lugar ti manayon a sipnget ti kararua dagiti natay​—edimmu—‘nga adda dutdotda, kasla billit, a nagpayak’ nagabsuonda amin.” Sigun iti mitolohia, daytoy a dariwangwang inturayan ni diosa Ereshkigal, “Prinsesa ti dakkel a daga.”

21. Sigun iti pammatit’ Egipto, aniat’ mapasamak iti natay?

²¹ Uray dagiti Ehipsio addaanda met ti ideya iti imortal a kararua. Sakbay a makagteng ti kararua idiay gloria, tingitingen  pay ni Maat, diosat’ kinapudno ken hustisia, nga insimbolo ti dutdot ti kinapudno. Tumulong ni Anubis, ti dios a jackal ti ulona, wenno ni Horus, ti falcon, a mangtimbang. No anamongan ni Osiris, dayta a kararua makipagloria kadagiti dios. (Kitaenyo ti ilustrasion, panid 50.) Kas kadarato, madlawtay ditoy ti agpapareho nga elemento iti ideya ti imortal a kararua manipud Babilonia a nangimpluensia iti relihion, kabibiag, ken tigtignay dagiti umili.

22. Aniat’ pannakaawat dagiti Insik kadagiti natay, ket aniat’ pangtulongda kadakuada?

²² Ti kadaanan a mitolohia dagiti Insik ramanenna ti pammati a panagbiag kalpasan ti ipapatay ken ti kinapateg ti panangay-ayo kadagiti inapo. Patienda a dagiti inapo “espirituda a sibibiag ken mannakabalin, a maseknanda unay iti pagimbagan dagiti sibibiag a kaputotanda, ngem kabaelandat’ mangdusa no marurodda.” Masapul a maited kadagiti minatay amin a kasapulanda, agraman kakaduada ken patay. Gapuna, “adda dagiti ari a Shang . . . a naipumpon nga adda sangagasut inggat’ tallo gasut a biktima a tattao a kaduada, nga isudantot’ agserbi kenkuana iti sumuno a lubong. (Daytoy nga alagaden isinggalutna ti kadaanan a China iti Egipto, Africa, Japan, ken dadduma pay a lugar, a naaramid kadagita ti umarngi a daton.)” (Man’s Religions, ni John B. Noss) Kadagitoy a kaso ti pammatida iti imortal a kararua intagadnat’ panangidatonda iti tao.​—Idiligyo ti Eclesiastes 9:5, 10; Isaias 38:18, 19.

23. (a) Sigun iti Griego a mitolohia, asino ken ania ti Hades? (b) Aniat’ Hades sigun iti Biblia?

²³ Dagiti Griego, a nakabukel iti adu a didiosen sigun iti mitolohiada, naseknanda met kadagiti natay ken ti pagturongan dagita. Sigun kadagiti mitolohia, ti nadutokan iti dayta a lugar ti kinasipnget isut’ anak ni Cronus ken kabsat dagiti dios a Zeus ken Poseidon. Hades ti naganna, ket ti  lugarna nanaganan kenkuana. Kasano a nakagteng idiay Hades ti kararua dagiti natay? d

24. (a) Sigun iti Griego a mitolohia, aniat’ mapasamak idiay dariwangwang? (b) Aniat’ nagpadaan ti Epic of Gilgamesh ken ti Griego a mitolohia?

²⁴ Inlawlawag ni mannurat nga Ellen Switzer: “Adu . . . dagiti nakaam-amak a parsua idiay dariwangwang. Addan Charon, a bankero a mangiballasiw kadagiti kappatay manipud daga dagiti nabiag ket agturong idiay dariwangwang. Agsingir ni Charon iti pasahe [a bumallasiw iti karayan Styx], ket dagiti Griego masansan nga ikkandat’ sensilio idiay sirok ti dila ti natay no ipumponda tapno siguradot’ pagpasahena. Dagiti natay a kararua nga awan pagbayadda naidissaagda iti sabali nga igid ti karayan, a kasla walangwalang, ket makasublidanto a mamutbuteng kadagiti sibibiag.” e

25. Asinodat’ inimpluensiaan ti Griego a kapanunotan maipapan iti kararua?

²⁵ Ti Griego a mitolohia maipapan iti kararua inimpluensiaanna ti sursuro dagiti Romano, ket dagiti Griego a pilosopo, kas ken Plato (agarup 427-347 K.K.P.), inimpluensiaanda unay dagidi nagkauna nga apostata a Kristiano a teologo ket inraktipda iti doktrinada ti sursuro nga imortal a kararua, nupay di naibasar iti Biblia dayta.

26, 27. Kasano a minatmatan dagiti Aztec, Inca, ken Maya ti ipapatay?

²⁶ Dagiti Aztec, Inca, ken Maya namatida met iti imortal a kararua. Ni patay misterio kadakuada a kas met la kadagiti  dadduma a sibilisasion. Addaanda kadagiti seremonia ken doktrina a tumulong kadakuada a mangtarus iti dayta. Kas inlawlawag ni Victor W. von Hagen a historiador ti arkeolohia iti librona a The Ancient Sun Kingdoms of the Americas: “Dagiti natay kinapudnona sibibiagda: limmasatda laeng iti maysa a biag nga agturong iti sabali; saan ida a makita, di masagid, di madadael. Ti natay . . . nagbalin a di makita a kameng ti puli.”​—Idiligyo ti Oc-ocom 16:30; Ezequiel 18:4, 20.

²⁷ Dayta met la a historiador kunaenna a “ti Indian [nga Inca] namati iti imortalidad; kinapudnona namati a ti maysa pulos a di matay, . . . ti bangkay nawaswas ti ipapatayna ket impluensiaan dagiti di makita a pannakabalin.” Ti Maya namati met iti kararua agraman 13 a langit ken 9 nga impierno. No kasta, uray sadinot’ papanantayo, sigsigud a kayat a laksiden ti tao ti kinaaktual ni patay, ket ti imortal a kararua isut’ nagsanggiranna.​—Isaias 38:18; Aramid 3:23.

28. Aniadat’ pammati a nagsaknap iti Africa?

²⁸ Dagiti mitolohia ti Africa tukoyenda met ti di ipapatay  ti kararua. Pagbutbutngan dagiti Africano ti kararua dagiti natay. Kunaen ti New Larousse Encyclopedia of Mythology: “Daytoy a pammati naisinggalut iti sabali​—ti panagtultuloy ti kararua kalpasan ti ipapatay. Agpatulong dagiti salamangkero kadagiti kararua tapno manayonan ti pannakabalinda. Ti kararua dagiti natay masansan nga umakarda kadagiti bagit’ animal, wenno agreenkarnasionda kadagiti mula.” Kas pagbanaganna, adda dagiti uleg a di kayat a papatayen dagiti Zulu ta mamatida nga espiritut’ kabagianda dagita.

29. Ilawlawagyo ti sarsaritat’ dadduma a tribo ti abagatan nga Africa. (Idiligyo ti Genesis 2:15-17; 3:1-5.)

²⁹ Dagiti Masai diay abagatan a daya ti Africa mamatida iti namarsua a managan ’Ng ai, nga ikkannat’ tunggal Masai iti anghel a mangguardia kenkuana. No dumteng ni patay, ipan ti anghel ti kararua dayta a mannakigubat iti sumuno a biag. Ti Larousse a naadaw itayen dakamatenna ti sarsarita dagiti Zulu maipapan iti ipapatay a nakainaigan ti immuna a tao, a ni Unkulunkulu, a sigun itoy a mitolohia isut’ nagbalin a kangatuan a persona. Imbaonna ti chameleon tapno ibagana iti sangatauan a, “Ti tao dinto matay!” Nabannayat daydi chameleon ken naatraso idiay dalan. Gapuna nangited ni Unkulunkulu ti sabali a mensahe babaen iti banias, a kunkunana, “Ti tao matayto!” Immun-una a nakagteng ti banias, “ket nanipud idin awan tao a nakaliklik ken patay.” Nupay adda panagdudumana, daytoy met la a sarsarita masarakan kadagiti tribo a Bechuana, Basuto, ken Baronga.

30. Ania pay ti maamiristay ditoy a libro no iti kararua?

³⁰ Bayat nga ad-adalentayo ti panangbiruk ti sangatauan iti Dios, ad-addatayto pay a makita ti kinapateg iti sangatauan idi ken ita ti mitolohia maipapan iti imortal a kararua.

Panagrukbab iti Init ken Natauan a Daton

31. (a) Aniat’ pammati dagiti Egipcio ken Ra a dios-init? (b) Kasanot’ pannakaidiligna dayta iti kunaen ti Biblia? (Salmo 19:4-6)

³¹ Ti mitolohia ti Egipto saklawenna dagiti nagadu a  dios ken diosa. Kas kadagiti adu a kadaanan a sosiedad, bayat ti panangbiruk dagiti Egipcio iti Dios, nagturong ti panagdaydayawda iti daydiay banag a nangsustenir iti inaldaw a panagbiagda​—ti init. Gapuna, iti nagan a Ra (Amon-Ra), nagrukbabanda ti soberano nga apo ti tangatang, nga inaldaw nga aglugan iti bilog manipud daya nga agpalaud. Iti rumabii, sinurotna ti napeggad a dana idiay dariwangwang.

32. Deskribirenyo ti maysa kadagiti piesta ni Xiuhtecutli (Huehueteotl) a dios-apuy.

³² Dagiti natauan a daton ket gagangay a paset ti pannakadaydayaw ti init sigun iti relihion dagiti Aztec, Inca, ken Maya. Dagiti Aztec rinambakanda ti naynay a panagrikos dagiti relihiuso a piesta, a buyogen dagiti natauan a daton kadagiti nagduduma a didiosen, nangnangruna iti pannakarukbab ti dios-init a ni Tezcatlipoca. Kasta met, no iti piesta ti dios-apuy a ni Xiuhtecutli (Huehueteotl), “nagsala dagiti preso ti gubat agraman dagiti nangtiliw kadakuada sada . . . pinagpuspusipos ida iti likmut ti nakadardarang nga apuy sadanto iduron ida idiay beggang, sada guyoden ida bayat a  sibibiagda pay ket isinada ti agbitbitik a pusoda sada idaton kadagiti diosda.”​—The Ancient Sun Kingdoms of the Americas.

33. Aniat’ inraman ti panagrukbab dagiti Inca? (b) Aniat’ kuna ti Biblia kadagiti natauan a daton? (Idiligyo ti 2 Ar-ari 23:5, 11; Jeremias 32:35; Ezequiel 8:16.)

³³ Idiay pay umabagatan, ti relihion dagiti Inca addaan kadagiti bukod a panagdaton ken mitolohia. Iti kadaanan a panagrukbab dagiti Inca, indatonda dagiti ubbing ken animal iti dios-init a ni Inti ken ni Viracocha, ti namarsua.

Dagiti Dios ken Diosa iti Mitolohia

34. Asinodat’ nangbukel iti kalatakan a trinidad ti Egipto, ket aniat’ akemda?

³⁴ Ti kalatakan kadagiti trinidad ti Egipto isut’ buklen ni Isis, a simbolo ti nadibinuan a kinaina; ni Osiris, a kabsat ken konsortena; ken ni Horus, nga anakda, a masansan a kasla falcon ti itsurana. Ni Isis mailadladawan no dadduma kadagiti estatua ti Egipto a paspasusuenna ti anakna a pumada unay kadagiti estatua ken naipinta a birhen-ken-maladaga a kukuat’ Kakristianuan, a rimsua nasurok a dua ribo a tawen kalpasanna. Idi agangay ni Osiris, nga asawa ni Isis, nagpopular bilang dios dagiti natay gapu ta impaaynat’ namnama ti agnanayon a naragsak a biag para iti kararua dagiti natay iti sumuno a biag.

35. Asinon Hathor, ket aniat’ kangrunaan a piestana?

³⁵ Ni Hathor ti Egipto isut’ diosa ti ayat ken rag-o, musika ken salsala. Isut’ nagbalin a reyna dagiti natay, nga inikkanna ida ti agdan tapno agpalangitda. Kas ilawlawag ti New Larousse Encyclopedia of Mythology, isut’ rinambakanda kadagiti naranga a piesta, “nangnangruna no iti Baro a Tawen, nga anibersario ti pannakayanakna. Sakbay nga agbannawag iruar dagiti madre ti ladawan ni Hathor idiay terasa tapno silnagan ti sumingsingising nga init. Ti panagraragsakda  a simmaruno talaga nga agbalin a karnabal, ket agngudonto ti aldaw iti panagkankanta ken panagbarbartek.” Adda kadi nagbaliwan ti rambak ti Baro a Tawen kalpasan dagiti rinibo a tawen?

36. (a) Aniat’ relihiuso a kasasaad a nanglikmut iti Israel idi maika-16 a siglo K.K.P.? (b) Aniat’ naisangsangayan a kayulogan daydi Sangapulo a Saplit?

³⁶ Dagiti Egipcio aduanda met kadagiti dios ken diosa nga animal, kas ken Apis a toro, ni Banaded a karnero, ni Heqt a tukak, ni Hathor a baka, ken ni Sebek a buaya. (Roma 1:21-23) Kastoy ti relihiuso a kasasaad a nanglikmut kadagiti Israelita idi naadipenda idi maika-16 a siglo K.K.P. Tapno maluk-atanda manipud iti nasubeg a Faraon, inted ni Jehova, a Dios ti Israel, ti sangapulo a nagduduma a saplit iti Egipto. (Exodo 7:14–12:36) Dagidi a saplit nairantada a mangibabain kadagiti mitolohikal a dios ti Egipto.​—Kitaenyo ti kahon, panid 62.

37. (a) Aniat’ kababalin ti dadduma kadagiti dios dagiti Romano? (b) Aniat’ epekto ti ugali dagiti dios kadagiti pasurotda? (c) Aniat’ kapadasan da Pablo ken Bernabe idiay Listra?

 ³⁷ Ita amirisentayo dagiti dios ti kadaanan a Grecia ken Roma. Ti Roma sinublatna dagiti adu a dios ti kadaanan a Grecia, agraman kinasingpetda ken kinauyongda. (Kitaenyo dagiti kahon, panid 43 ken 66.) Kas ehemplo, da Venus ken Flora nalatakda a balangkantis; ni Bacchus mammartek ken managragragsak; ni Mercury tulisan; ni Apollo manangsulbog iti babbai. Naipadamag a ni Jupiter, nga ama dagiti dios, 59 a babbai ti nakikamalalaanna wenno nagbasol iti insesto! (Anian a pakalaglagipan kadagidi rebeliuso nga anghel a nakidenna kadagiti babbai sakbay ti Layus!) Gapu ta dagiti managrukbab ket ad-adda a tuladenda ti kababalin dagiti diosda, pagsiddaawan kadi no apay a dagiti Romano nga emperador kas kada Tiberio, Nero, ken Caligula ket nakadakdakes ti kabibiagda kas mannakikamalala, mannakiabig, ken mammapatay?

38. (a) Deskribirenyo ti panagrukbabda idiay Roma. (b) Kasanot’ impluensia ti relihion iti Romano a soldado?

³⁸ Sigun iti relihionda, dagiti Romano inggamporda dagiti dios a naggaput’ sabali a tradision. Kas ehemplo,  maay-ayatanda iti panagrukbab ken Mithras, ti Persiano a dios ti lawag, nga isut’ nagbalin a dios-initda (kitaenyo ti kahon, panid 60-1), ken ti Siriano a diosa nga Atargatis (Ishtar). Ni mangnganup nga Artemis ti Grecia pinagbalinda a Diana sa adda bersionda ken Isis ti Egipto. Inakoda pay ti Celtic a triple a diosa ti kinaruay ti bunga.​—Aramid 19:23-28.

39. (a) Asinot’ nangituray iti kinapadi ti Roma? (b) Deskribirenyo ti maysa kadagiti relihiuso a seremoniat’ Roma.

³⁹ Tapno maalagadda ti publiko a panagrukbab kadagiti ginasut nga altar ken templo, adda nadumaduma a padida, ngem amin dagita “nagpaiturayda iti Pontifex Maximus [Supreme Pontiff], nga isut’ ulo ti relihion ti gobierno.” (Atlas of the Roman World) Kuna met la dayta nga atlas a maysa kadagiti Romano a seremonia isu ti taurobolium, a “ti managrukbab nagtakder iti abut sada dinigos iti dara daydiay toro a naidaton iti ngatuenna. Inton maturpos ti ritual isu ket rummuar a nasin-aw ti kasasaadna.”

Nakristianuan a Mitolohia ken Sarsarita?

40. Kasanot’ panangmatmat dagiti adu nga eskolar kadagiti pasamak ti immuna a Kinakristiano?

⁴⁰ Sigun kadagiti moderno a kritiko, ti Kinakristiano aduan met iti mitolohia ken sarsarita. Kasta kadi? Ti panangiyanak ti birhen ken Jesus, dagiti milagrona, ken panagungarna laksiden dagiti adu nga eskolar a kas mitolohia. Kuna pay dagiti dadduma nga awan timmao a Jesus no di ket sarsarita laeng dayta a naggapu kadagiti kadaanan a mitolohia ken panagrukbab iti init. Kas insurat ni Joseph Campbell nga ekspertot’ mitolohia: “Sumagmamano, ngarud, nga eskolar ti nangisingasing nga awan a pulos ti Juan [a Mammautisar] wenno Jesus, no di laeng ti dios-danum ken dios-init.” Ngem laglagipentay koma nga adu kadagitoy  nga eskolar ateistada ket iti kasta laksidenda a namimpinsan ti panamati iti Dios.

41, 42. Aniat’ mangpasingked iti kinapudnot’ historia ti immuna a Kinakristiano?

⁴¹ Nupay kasta, daytoy a panagduadua suppiaten ti historikal nga ebidensia. Kas ehemplo, insurat ni Josephus a Judio a historiador (c.37-c.100 K.P.): “Kadagiti dadduma a Judio ti pannakadadael ti armada ni Herodes agparang a nadibinuan a pammales, ket sigurado a nalinteg a pammales, gaput’ panangtratona ken Juan, nga agapeliedot’ Bautista. Ta isut’ pinapatay ni Herodes, idinto ta isu ket naimbag a tao.”​—Marcos 1:14; 6:14-29.

⁴² Daytoy met la a historiador pinaneknekanna ti historikal a katatao ni Jesu-Kristo, idi insuratna nga adda rimsua  “a Jesus, masirib a tao, no isu ket talaga a makuna a tao . . . nga inawagan dagiti disipulona nga anak ti Dios.” Intuloyna a kinuna nga “isut’ sinentensiaan ni Pilato . . . Ket uray ita saan a napukaw ti puli dagidiay naawagan ‘Mesianista’ a pasurotna.” f​—Marcos 15:1-5, 22-26; Aramid 11:26.

43. Aniat’ nangibasaran ni apostol Pedro iti pammatina ken Kristo?

⁴³ Gapuna, nagsurat ni Kristiano nga apostol Pedro a buyogen ti naan-anay a panagtalgedna kas nakasaksi iti panagbalbaliw ti langa ni Jesus, a kunkunana: “Saan, saanmi a sinursurot dagiti nainsikapan a palpaltuad [Griego, myʹthos] idi impakaammomi kadakayo ti pannakabalin ken kaadda ni Apotayo a Jesu-Kristo, no di ket nasaksian dagiti matami ti dayagna. Ta inawatna iti Dios Ama ti dayaw ken dayag, idi immay kenkuana babaen ti nakaskasdaaw a dayag dagiti kastoy a sao: ‘Daytoy ti anakko, ti dungdungnguek, isu nga inanamongak.’ Wen, dagitoy a sao nangngegmi nga immay manipud langit idi addakam a naikuyog kenkuana idiay nasantuan a bantay.”​—2 Pedro 1:16-18. g

44. Ania a prinsipiot’ Biblia ti masurot no agsubang ti opinion ti tao ken ti Saot’ Dios?

⁴⁴ Gapu ta agsubang ti “eksperto” nga opinion ti tao ken ti Saot’ Dios, masapul nga ipakattayo ti prinsipio a naipakpakaunan: “Ania, ngarud, no kasta? No dagiti dadduma kadakuada nagbanagda nga awan pammatida, ti kinaawan pammatida ikkatennanto aya ti kinamatalek ti Dios? Ni kaanoman! Ngem mapapati koma ti Dios, uray pay naulbod koma amin a tao, a kas iti naisurat: ‘Tapno mapalintegka kadagiti saom ket agballigika intono umayka iti pangukoman.’”​—Roma 3:3, 4.

 Agpapareho nga Elemento

45. Aniat’ sumagmamano kadagiti agpapareho nga elemento a linaon ti mitolohia toy lubong?

⁴⁵ Daytoy ababa a pannakarepasot’ sumagmamano kadagiti mitolohia toy lubong impasimudaagnat’ sumagmamano nga agpapareho a paset, nga adu kadagita ti nairamut idiay Babilonia, ti Mesopotamia a namunganayan ti kaaduan a relihion. Adda agpapareho nga elemento, uray no iti kinapudnot’ panamarsua, wenno ti salaysay maipapan iti tiempo a nagtaeng ditoy daga dagiti banuar ken higante sa dinadael ti dilubio dagiti nadangkes, wenno kadagiti pamunganayan a relihiuso a sursuro a panagrukbab iti init ken iti imortal a kararua.

46, 47. (a) Ania a palawag ti Biblia ti itedtayo a makagaput’ agpapareho a punganay ken elemento iti mitolohia? (b) Aniada pay a paset ti panagrukbab idi ugma ti saklawentayto?

⁴⁶ Sigun iti Biblia, mailawlawagtay dagitoy agpapareho nga elemento no lagipentayo a kalpasan ti Layus, kas inkeddeng ti Dios nagsaknap ti sangatauan manipud Babel idiay Mesopatamia nasuroken a 4,200 a tawen ti napalabas. Nupay nagsisinada, a binukelda dagiti pamilia ken tribo a nagdudumat’ lenguaheda, nangrugida nga addaan iti isu met la nga isu a pannakaawat iti damo a historia ken dagiti relihiuso a sursuro. (Genesis 11:1-9) Bayat ti ilalabas dagiti siglo, daytoy a pannakatarus natiritir ken inadurnuan ti tunggal kultura, a nagbanag iti nadumaduma a sarsarita, paltuad, ken mitolohia a tinawidtayo agingga itatta. Dagitoy a mitolohia, a naisina manipud kinapudnot’ Biblia, dina inyadani ti sangatauan iti pudno a Dios.

⁴⁷ Nupay kasta, inyebkas pay ti sangatauan dagiti relihiuso a riknana sigun iti nagduduma a wagas​—espiritismo, panagkulam, salamangka, panagdayaw iti inapo, ken dadduma pay. Adda kadi maibagada kadatayo maipapan iti panangbiruk ti sangatauan iti Dios?

[Footnotes]

[Salsaludsod]

 [Kahon iti panid 43]

Griego ken Romano a Didiosen

Adu a dios ken diosa ti Griego a mitolohia dagidiay parehot’ akemda no iti Romano a mitolohia. Nailistat’ sumagmamano kadagitoy.

Griego Romano Akemda

Aphrodite Venus Diosat’ ayat

Apollo Apollo Dios ti lawag, medisina, ken daniw

Ares Mars Dios ti gubat

Artemis Diana Diosat’ panaganup ken panagpasngay

Asclepius Aesculapius Dios ti panangagas

Athena Minerva Diosat’ panday, gubat, ken sirib

Cronus Saturn Kadagiti Griego, agturay kadagiti

Titan ken mama ni Zeus. Iti

Romano a mitolohia, dios pay ti

agrikultura

Demeter Ceres Diosat’ tumantanor a bambanag

Dionysus Bacchus Dios ti arak, kinabunga, ken

panaglablabes

Eros Cupid Dios ti ayat

Gaea Terra Simbolot’ daga, ket ina ken

asawa ni Uranus

Hephaestus Vulcan Mammanday para kadagiti dios ken

dios ti apuy ken panday ti metal

Hera Juno Manalaknib iti panagasawa ken babbai.

Kadagiti Griego, kabsat ken asawa ni

Zeus; kadagiti Romano, asawa ni Jupiter

Hermes Mercury Mensahero dagiti dios; dios ti

komersio ken siensia; ken manalaknib

kadagiti biahero, mannanakaw, ken walay

Hestia Vesta Diosat’ paginuduan

Hypnos Somnus Dios ti pannaturog

Pluto, Hades Pluto Dios ti dariwangwang

Poseidon Neptune Dios ti baybay. Iti Griego a mitolohia,

dios pay dagiti ginggined ken kabalio

Rhea Ops Asawa ken kabsat ni Cronus

Uranus Uranus Anak ken asawa ni Gaea ken

ama dagiti Titan

Zeus Jupiter Agturay kadagiti dios

Naibasar iti The World Book Encyclopedia, 1987, Tomo 13.

[Kahon iti panid 45]

Dagiti Dios ken Diosa ti Asiria-Babilonia

Anu​—kangatuan a dios, agturay kadagiti langit; ama ni Ishtar

Asshur—nasional a dios-soldado dagiti Asirio; dios pay ti kinabunga

Ea—dios ti danum. Ama ni Marduk. Pinakdaarannan Utnapishtim iti yaay ti layus

Enlil (Bel)​—apo ti angin; idi agangay pimmada ken Zeus no iti Griego a mitolohia. Nagbalin a Marduk (Bel) kadagiti taga Babilonia

Ishtar​—nadibinuan a kinapersona ti planeta a Venus; ti sagrado a kinabalangkantis paset ti kultona. Isut’ Astarte ti Phoenicia, Atargatis ti Siria, Astarot ti Biblia (1 Ar-ari 11:5, 33), Aphrodite ti Grecia, Venus ti Roma

Marduk​—umuna kadagiti amin a dios ti Babilonia; “insugponna kenkuana amin a sabali a dios ken inakona amin nga akemda.” Inawagan dagiti Israelita iti Merodach

Shamash—dios-init ti lawag ken hustisia. Pakpakauna ni Apollo kadagiti Griego

Sin​—dios-bulan, miembrot’ trinidad a kaduanan Shamash (ti init) ken ni Ishtar (ti planeta a Venus)

Tammuz (Dumuzi)​—ti dios-ani. Kaayan-ayat ni Ishtar (Naibasar iti New Larousse Encyclopedia of Mythology)

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 60, 61]

Dagiti Dios ti Romano a Soldado

Nagdinamag ti disiplinado nga armada ti Roma. Ti panagkaykaysat’ imperiona nagdepende iti kinarayray ken kinaepektibo ti armadana. Relihion kadi ti maysa a makagapu itoy? Wen, ket pagsayaatantayo, ta dagiti Romano nangibatidat’ nabatad a prueba ti gapuananda babaen kadagiti kalsada, balwarte, kanal, koliseum, ken templo. Kas pangarigan, idiay Northumbria, amianan nga Inglatera, adda ti nalatak a Pader ni Hadrian, a nabangon idi agarup 122 K.P. Aniat’ impalgak dagiti kabakab no iti aktibidad dagiti Romano a tropa ken ti akem ti relihion?

Idiay Housesteads Museum, iti denna dagiti kabakab ti Romano a kampo idiay Pader ni Hadrian, kunaen ti exhibit: “Ti relihiuso a kabibiag ti Romano a soldado nabingay iti tallo a paset. Umuna . . . ti kulto dagiti Madaydayaw nga Emperador ken ti pannakarukbab dagiti manalaknib a dios ti Roma kas kada Jupiter, Victory ken Mars. Adda altar a naidedikar ken Jupiter iti tinawen idiay pagparadaan ti tunggal kampo. Amin a soldado masapul a makirambakda iti kasangay, aldaw a panagtugaw ken panagbiktoria dagiti Madaydayaw nga Emperador.” Anian nga umarngi kadagiti kustombre dagiti armada itatta, a dagiti chaplain, altar, ken bandera ket regularda a paset ti panagdaydayaw ti armada.

Ngem aniat’ maikadua a paset ti relihiuso a kabibiag ti Romano a soldado? Isut’ panagrukbabna kadagiti manalaknib a dios ken ti mangguardia nga espiritu ti bukodda a yunit “agraman dagiti dios nga inggapuda kadagiti daga a nakayanakanda.”

“Kamaudiananna adda dagidiay kulto nga annuroten ti tunggal indibidual. No la ket ta annongen ti soldado dagiti obligasionna kadagiti opisial a kulto isu ket libren a mangdayaw iti uray ania a dios a kayatna.” Kasla liberal unay dayta a situasion ti kinawayawaya ti panagdaydayaw, ngem “napawilan dagidiay relihion, a kas iti Druidismo, nga imbilangda a nadangkok ti al-alagadenda, ken dagidiay masuspetsa ti kinasungdoda iti Estado, a kas iti Kinakristiano.”​—Idiligyo ti Lucas 20:21-25; 23:1, 2; Aramid 10:1, 2, 22.

  Makapainteres, ta idi 1949 adda nadiskobreda a templo ni Mithras iti kalutlotan idiay Carrawburgh, a pangasitgen iti Pader ni Hadrian. (Kitaenyo ti retrato.) Pattapattaen dagiti arkeologo a nabangon dayta idi agarup 205 K.P. Naglaon iti ladawan ti dios-init, dagiti altar, ken sinurat a Latin a kunat’ pasetna, “Iti di maparmek a dios a Mithras.”

 [Kahon iti panid 62]

Dagiti Dios ti Egipto ken ti Sangapulo a Saplit

Inukom ni Jehova dagiti awan gawayna a dios ti Egipto babaen iti Sangapulo a Saplit.​—Exodo 7:14–12:32.

Saplit Pasamak

1 Nagbalin a dara ti Nilo ken amin a danum. Naibabain ni

Hapi a dios-Nilo

2 Dagiti tukak. Di nalapdan ni Heqt a diosa-tukak

3 Tapuk nagbalinda a kuto. Ni Thoth, nga apot’ salamangka,

dina natulongan dagiti salamangkerot’ Egipto

4 Dagiti ngilaw iti amin nga Egipto malaksid ti Gosen a yan

ti Israel. Awan dios a nakalapped itoy​—uray ni Ptah, a

namarsuat’ uniberso, wenno ni Thoth, nga apot’ salamangka

5 Pesti dagiti baka. Di nalapdan ni Hathor a sagrado a

diosa-baka wenno ni Apis a toro daytoy a saplit

6 Busbusali. Di nakabadang dagiti mangngagas a didiosen

a Thoth, Isis, ken Ptah

7 Gurruod ken uraro. Imbutaktakdat’ kinakapuy ni Reshpu,

para tengngel ti kimat, ken ni Thoth, a dios ti

tudo ken gurruod

8 Dagiti dudon. Sipat daytoy ken Min a diosa-kinabunga,

manalaknib ti apit

9 Tallo nga aldaw a sipnget. Naibabain ni Ra, ti kangrunaan

a dios-init, ken ni Horus, a dios ti lawag

10 Ipapatay ti inauna agraman inaunan Faraon, nga imbilangda

a naglasag a dios. Ni Ra (Amon-Ra), a dios-init

ken naisimbolo no dadduma kas toro a karnero,

dina napawilan dayta

[Kahon iti panid 66]

Mitolohia ken Kinakristiano

Ti panagrukbab kadagiti mitolohikal a dios ti kadaanan a Grecia ken Roma kapeggesna idi naipasdek ti Kinakristiano agarup dua ribo a tawenen. Idiay Asia Menor maus-usar pay la idi dagiti Griego a naganda, a makagapu a dagidi taga Listra (Turkia itan) kinunada a “dios” da Pablo ken Bernabe a Kristiano a mangngagas, a ninagananda idat’ Hermes ken Zeus, imbes a da Romano a Mercury ken Jupiter. Kunaen ti salaysay a “daydi padi ni Zeus, a ti templona adda idi iti sanguanan ti siudad, nangyeg kadagiti toro ken balangat iti sanguanan dagiti ruangan ket kayatna koma ti mangidaton a mairaman iti umariwekwek.” (Aramid 14:8-18) Nagparigat da Pablo ken Bernabe a nangumbinsir iti umariwekwek a dida koma agdatdaton kadakuada. Daytoy ti mangipakita no kasanot’ panangipasnek dagiti umili iti mitolohia idi a tiempo.

[Ladawan iti panid 42]

Ti Bantay Olympus, Grecia, ipapanda a taeng dagiti dios

[Ladawan iti panid 47]

Tapi a damili a cuneiform ti suratna a mangidatag iti paset ti Epic of Gilgamesh

[Ladawan iti panid 50]

Timbangen ni Anubis, dios a jackal ti ulona, ti maysa a puso-kararua, iti makatigid a timbangan, nga idiligna ken Maat, diosat’ kinapudno ken hustisia, nga isimbolo ti dutdot; isurat ni Thoth ti resulta iti tapi sana ibaga ken Osiris

[Dagiti Ladawan iti panid 55]

Ni Chalchiuhtlicue, Aztec a diosat’ tamnay a danum; basiha a kasla kullaaw nga adda abutna a kunada a nagidulinanda kadagiti puso a naidaton

[Ladawan iti panid 57]

Trinidad ti Egipto: manipud katigid, da Horus, Osiris, ken Isis

Ti panagrukbab dagiti Inca iti init inalagadda idiay Machu Picchu, Peru

 [Dagiti Ladawan iti panid 58]

Ti Intihuatana, nairaktip, “estasion” ti init, nalabit nausar a mainaig iti panagrukbabdat’ init idiay Machu Picchu

[Dagiti Ladawan iti panid 63]

Ladawan ni Horus a falcon, ni Apis a toro, ken ni Heqt a tukak. Dagiti dios ti Egipto dida nalapdan dagiti saplit nga inted ni Jehova, agraman panagbalin ti Nilo a dara

[Dagiti Ladawan iti panid 64]

Griego a didiosen, manipud katigid, da Aphrodite; ni Zeus awitnan Ganymede, para awit ti kopa dagiti dios; ken Artemis