Apay Interesadotayo kadagiti Sabali a Relihion?
Kapitulo 1
Apay Interesadotayo kadagiti Sabali a Relihion?
1-7. Aniadat’ sumagmamano a pakailasinan kadagiti nagduduma a relihion toy lubong?
URAY sadinot’ pagnanaedanyo, di pagduaduaan nakitayo a mismo no kasano a ti relihion inapektaranna ti kabibiag dagiti minilion a tattao, agraman siguro ti biagyo. Kadagiti daga a mangal-alagad iti Hinduismo, masansan a makitayo dagidiay agan-annong iti puja—seremonia a ramanennat’ panagdaton kadagiti didiosen, iti niog, sabsabong, ken mansanas. Adda nalabaga wenno amarilio a pinta, ti tilak, nga imarka ti padi iti muging dagiti manamati. Minilion pay met dagidiay agaripuno a tinawen idiay karayan Ganges tapno pasin-awen ti danum ida.
2 Kadagiti daga a Katoliko, makitayo dagidiay aglulualo kadagiti simbaan ken katedral a siiggem iti krusipiho wenno rosario. Dagiti bukel ti rosario isut’ pangbilangda ti dagup dagiti lualo a naidaton ken Maria. Ket nakalalasin dagiti madre ken padi, ta nakamimminar dagiti nangisit a kawesda.
3 Kadagiti daga a Protestante, nagadu dagiti kapilia ken simbaan, ket iti Domingo agkakapintas ti kawes dagiti makigimong ket aguummongda a mangkanta kadagiti himno ken dumngeg kadagiti sermon. Masansan a dagiti kleroda nakaamerikanadat’ nangisit ket nakadidillaw ti kuelioda a pangklero.
4 Kadagiti daga nga Islāmiko, mangngegyo ti timek dagiti muezzin, dagiti Muslim a para pukkaw nga agpuesto kadagiti minaret makalima ti agmalem, a pakaammuanda dagiti miembro nga orasen ti ṣalāt, wenno ritual a panaglualo. Matmatanda ti Santa Qur’ān a kas libro a kasuratan ti Islām. Sigun iti Islāmiko a pammati, impalgak ti Dios dayta ket inyawat ni anghel Gabriel ken propeta a Muḥammad idi maikapito a siglo K.P.
5 Iti kalsada dagiti adu a daga a Budista, dagiti monghe ti Budismo, a masansan a nakakawes iti naranhita, nangisit, wenno nalabaga, mamatmatanda kas pagilasinan ti kinasanto. Dagiti kadaanan a templo a nakaisaadan ti natalinaay a Buddha paneknekanda ti kinaugma ti pammati a Budista.
6 Ti Shinto, nga idiay Japan ti ad-adda a pakaal-alagadanna, impluensiaanna ti inaldaw a kabibiag babaen kadagiti altar dagiti pamilia ken panagdaton kadagiti inapo. Dagiti Hapones sidadaanda nga ikararag uray aniaman a nailubongan a banag, a kas iti panagballigida iti eksaminasion idiay eskuelaanda.
7 Sabali pay a relihiuso nga aramid a nalatak iti intero a lubong isu dagidiay agbalaybalay ken agtatakder kadagiti kalsada nga addaandat’ Biblia ken literatura iti Biblia. Babaen iti awitda a magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo!, dandani amin mabigbigda a dagitoy ket Saksi ni Jehova.
8. Aniat’ ipasimudaag ti historia ti relihiuso a debosion?
8 Aniat’ ipasimudaag daytoy naindaklan a sangalubongan a panagduduma ti relihiuso a debosion? Ipasimudaagna a rinibribo a tawenen a ti sangatauan addaan iti naespirituan a kasapulan ken waw. Ti tao inandoranna dagiti suot ken dadagsenna, dagiti pagduaduaan ken parikutna, agraman ti misterio ni patay. Dagiti relihiuso a pammati naiyebkasda kadagiti nagduduma a wagas bayat a dagiti tao immadanida iti Dios wenno kadagiti didiosenda, nga agdawatdat’ pamendision ken liwliwa. Padasen met ti relihion a sungbatan dagiti napateg a saludsod: Apay nga addatay ditoy? Kasano komat’ panagbiagtayo? Aniat’ masanguanan ti sangatauan?
9. Kasano a kaaduan a tattao addaandat’ porma ti relihiuso a debosion iti kabibiagda?
9 Iti sabali a benneg, minilion dagidiay agkuna nga awan relihionda wenno panamatida iti maysa a dios. Ateistada. Dagiti dadduma, agnostiko, mamatida a ti Dios ditay am-ammo ket nalabit ditayto pulos maam-ammo. Nupay kasta, nabatad a dina kaipapanan dayta a tattao dagita nga awanan prinsipio wenno urbanidad, a kunam la no dagidiay addaan relihion ket addaanda kadagita. Ngem, no intay akseptaren a ti relihion isu ti “debosion kadagiti prinsipio; napinget a kinasungdo wenno kinamatalek; kinasaet; nasantuan a dungngo wenno singgalut,” no kasta kaaduan a tattao, agraman ateista ken agnostiko, adda porma ti relihiuso a debosion iti kabibiagda.—The Shorter Oxford English Dictionary.
10. Adda kadi epekto ti relihion itoy moderno a lubong? Iladawanyo.
10 Ita ta nagadun ti relihion iti daytoy lubong a kumkumsen gaput’ kinapartak ti panagbiahe ken komunikasion, ti epekto dagiti nadumaduma a pammati marikna iti intero a lubong, kayattay man dayta wenno saan. Ti riri a rimmugso idi 1989 a pinartuat ti libro a The Satanic Verses, a kuna dagiti dadduma nga insurat ti ‘apostata a Muslim,’ ibatadna no kasano a ti relihiuso a sentimiento ket maiparangarang iti sangalubongan. Imbilin dagiti lider nga Islāmiko a maiparit koma dayta a libro ken mapapatay pay ketdi koma dayta nga autor. Aniat’ makagapu a kastat’ rungsot ti reaksion dagiti tao no mainaig iti relihion?
11. Apay di dakes no usigentay dagiti dadduma a pammati?
11 Tapno masungbatantay dayta, masapul nga ammuentay ti historia dagiti relihion toy lubong. Kas nasao ni Geoffrey Parrinder iti World Religions—From Ancient History to the Present: “Ti panangadal kadagiti nadumaduma a relihion dina kaipapanan a ditay nasungdo iti bukodtay a pammati, no di ket palawaenna dayta babaen iti pananganag no kasano a dagiti dadduma binirukda ti kinaagpaypayso ket rimmang-ayda gaput’ panagbirbirukda.” Ti pannakaammo agturong iti pannakaawat, ket ti pannakaawat agturong iti kinaanustayo kadagidiay nagpaiduma ti punto de bistada.
Apay nga Usigentayo?
12. Aniada a banag ti masansan a mangikeddeng iti relihion ti maysa a tao?
12 Napadasyo kadin nga inutob wenno kinuna, ‘Adda bukodko a relihion. Personal unay daytoy kaniak. Diak sarsaritaen dayta kadagiti sabali’? Pudno, ti relihion ket personal unay—bale manipud pannakayanaktayo impaagsep dagiti nagannak ken kakabagian dagiti relihiuso ken moral nga ideya iti isiptayo. Kas resultana, masansan a surotentayo dagiti relihiuso a kapanunotan dagiti nagannak ken appotayo. Ti relihion bale nagbalin a tradision ti pamilia. Aniat’ resulta dayta nga aramid? Kaaduanna, impiliandatayo iti relihiontayo. Nagpannuray latta daytan iti lugar ken tiempot’ pannakayanaktayo. Wenno, kas impasimudaag ni historiador Arnold Toynbee, ti isusurot ti maysa a tao iti pammatina masansan nga ikeddeng ti “lugar ti geograpia a naiparna a nakayanakanna.”
13, 14. Apay di rasonable nga ipapan a ti relihiontay idi nayanaktayo isut’ anamongan ti Dios?
13 Rasonable kadi nga ipapan a ti relihion a naipilit kadatayo idi mayanaktayo talaga nga isut’ interamente a kinapudno? No nayanakkayo idiay Italia wenno Sud America, ngarud, inkapilitan, nalabit dimmakkelkayo a Katoliko. No nayanakkayo idiay India, ngarud nalabit automatiko a nagbalinkayo a Hindu wenno, no timmaokayo a Punjab, nalabit maysakay a Sikh. No dagiti dadakkelyo taga Pakistanda, masinunuo ngarud a Muslimkayo. Ket no Sosialista a daga ti nakayanakanyo kadagitoy kallabes a dekada, nalabit inkapilitan a timmanorkayo kas ateista.—Galacia 1:13, 14; Aramid 23:6.
14 No kasta, ti kadi relihion a nakayanakanyo automatiko nga isu ti pudno, inanamongan ti Dios? No kasta koma ti kapanunotan nga inannurotda iti las-ud dagiti milenio, adu koma a tao ita ti mangal-alagad pay laeng iti kadaanan a shamanismo (kulam) ken dagiti kulto a pagpaadut’ annak idi ugma, gaput’ pammati a ‘ti banag a mayannatup kadagidi inapok mayannatup met kaniak.’
15, 16. Aniadat’ pagimbagan ti panangusigtay kadagiti sabali a relihion?
15 Gaput’ kinawadwad ti nagduduma a relihion a timmanor ditoy lubong iti naglabas a 6,000 a tawen, makaisuro met ketdi ken mangpalawat’ panunot no anagentay ti pammati dagiti dadduma ken ti namunganayan ti pammatida. Ken nalabit luktanna pay ti pannakatarusyo iti nabilbileg a namnama iti masanguananyo.
16 Kadagiti adu a daga ita, gaput’ imigrasion ken yaalis dagiti umili, dagidiay nagdudumat’ relihionda agkakaarubada. No kasta, ti pannakatarus iti punto de bista ti sabali a tao agturong iti nabagbagas a komunikasion ken panagsasarita dagidiay nagdudumat’ pammatida. Nalabit, pukawenna pay ti sumagmamano a guranggura ditoy lubong a nairamut iti panagsusupadit’ relihion. Pudno, dagiti tao napalalot’ panagsusuppiatda gaput’ relihiuso a pammatida, ngem awan gapu a guraentayo ti maysa maipuon la ta nagpaiduma ti punto de bistana.—1 Pedro 3:15; 1 Juan 4:20, 21; Apocalipsis 2:6.
17. Apay a ditay koma guraen dagidiay naiduma kadatayo ti relihiuso a kapanunotanda?
17 Kunaen ti kadaanan a linteg dagiti Judio: “Ti kabagiam dikanto guraen dita pusom. Tubngaremto ti kabagiam ngem dikanto mapabasol gapu kenkuana. Dikanto balsen wenno ingpen ti maikaniwas iti kailiam. Ayatemto ti padam a tao a kas iti bagim: Siak ti APO [Jehova].” (Levitico 19:17, 18, Ta) Ti Namangon iti Kinakristiano kinunana: “Ngem kunak kadakayo nga agdengdengngeg, Ituloyyo nga ayaten dagiti kabusoryo, agaramidkay ti naimbag kadagiti gumura kadakayo, . . . ket dakkelto ti gunggonayo, ket dakayto ti annak ti Kangatuan, ta isu manangaasi kadagidiay awan panagyamanna ken nadangkes.” (Lucas 6:27, 35) Iti sidong ti paulo a “Daydiay [Babai a] Mausisa,” umarngi dita a prinsipio ti kunaen ti Qur’ān (surah 60:7 MMP): “Nalabit ni Allāh paggayyemennakayto iti daydiay ibilbilangyo kas kabusor. Ket ni Allāh Nabileg; ket ni Allāh Manangpakawan, Naasi.”
18. Kasano a ti patpatien ti maysa ket adda balbalena?
18 Ngem, nupay kasapulan ti anus ken pannakaawat, dina ipapan dayta nga awan balbalena uray no aniat’ patpatientayo. Kas kinuna ni historiador Geoffrey Parrinder: “Masao no dadduma nga amin a relihion agpapareho ti kalatda, wenno agpapatasda a daldalan ti kinapudno, wenno agpapareho pay ketdi a doktrina ti isursuroda . . . Kaskasdi a dagidi Aztec idi ugma, nga intangkayagda idiay init dagiti agbitbitik a puso dagiti biktimada, sigurado a di pumatas ti relihionda iti daydiay relihion ni natalinaay a Buddha.” Tutal, no mainaig iti panagdaydayaw, saan kadi a ti Dios a mismo koma ti mangikeddeng no ania ti anamonganna ken dina anamongan?—Mikias 6:8.
Kasano Komat’ Pannakarukod ti Relihion?
19. Kasano a ti relihion ti maysa apektaranna komat’ kababalinna?
19 Nupay kaaduan a relihion addaandat’ nabukel a pammati wenno doktrina, kadarato a buklenda dagitoy ti komplikado unay a teolohia, a di matarusan ti tao a gagangay. Kaskasdi a ti prinsipio ti puon ken bunga agaplikar iti tunggal kaso. Dagiti pannursuro ti maysa a relihion impluensiaanda koma ti personalidad ken ti inaldaw a kondukta ti tunggal manamati. Gapuna, ti kondukta ti tunggal tao gagangay nga isarmingna, iti nawadwad wenno basbassit, ti relihiuso a sursurona. Aniat’ epekto ti relihionyo kadakayo? Ti relihionyo pinagbalinnakay kadi nga ad-adda a manangaasi? Ad-adda a managparabur, mapiar, napakumbaba, naanus, ken manangay-ay? Rasonable a saludsod dagitoy, ta kas kinuna ti maysa a dakkel a mannursuro, a ni Jesu-Kristo: “Tunggal kayo a nasayaat mamataud ti bunga a nasayaat, ngem tunggal kayo a rinuker mamataud ti bunga nga awan serserbina; ti nasayaat a kayo saan a mangted ti bunga nga awan serserbina, kasta met ti kayo a rinuker di met mamataud ti bunga a nasayaat. Tunggal kayo a saan a mamataud ti bunga a nasayaat mapukan ket maisungrod iti apuy. Talaga, ngarud, mailasinyonto ida gapu kadagiti bungada.”—Mateo 7:17-20.
20. Aniadat’ rumsua a saludsod maipapan iti relihion ken historia?
20 Sigurado a ti historia ti lubong pagpanunotennatayo tapno intay utoben ti papel nga inakem ti relihion sigun kadagiti adu a gubat a nangduprak iti sangatauan ken namataud ti nakaro a panagsagaba. Apay a nagadu dagidiay namapatay ken natay a maipuon iti relihion? Dagiti Krusada, ti Inkisision, dagiti risiris idiay Middle East ken Northern Ireland, ti panagkikinnisap ti Iraq ken Iran (1980-88), dagiti enkuentro dagiti Hindu ken Sikh idiay India—amin dagitoy a pasamak sigurado a pagpalutpotenda dagiti tao a managpanunot iti maipapan kadagita a relihiuso a pammati ken alagaden.—Kitaenyo ti kahon iti baba.
21. Aniadat’ sumagmamano nga ehemplo ti bunga ti Kakristianuan?
21 Ti sakup ti Kakristianuan nagpaiduma gaput’ kinamanaginsisingpetna no iti daytoy a tay-ak. Kadagiti dua a sangalubongan a gubat, dagiti Katoliko pinatayda dagiti Katoliko ket dagiti Protestante pinatayda dagiti Protestante gapu ta immandar dagiti “Kristiano” a napolitikaan a liderda. Ngem ti Biblia sibabatad a pagdiligenna dagiti aramid ti lasag ken dagiti bunga ti espiritu. Maipapan kadagiti aramid ti lasag, kunana: “Isuda ti pannakiabig, kinarugit, nalulok a kababalin, idolatria, panangalagad iti espiritismo, guranggura, ringringgor, im-imun, panagpupungtot, panagsususik, panagsisina, dagiti sekta, ap-apal, panagbarbartek, panagragragsak nga aglablabes, ken dagiti banag nga umasping kadagitoy. No maipapan kadagitoy a banag ipakpakaunak kadakayo, kas impakpakaunak kadakayon idi damo, a dagiti agaramid kadagitoy saandanto a tawiden ti pagarian ti Dios.” Kaskasdi dagiti masasao a Kristiano sinigsiglon nga ar-aramidenda dagitoy, ket ti kababalinda masansan a konsintiren dagiti kleroda.—Galacia 5:19-21.
22, 23. Kas panangidilig, ania komat’ ibunga ti pudno a relihion?
22 Maidilig dita, dagiti positibo a bunga ti espiritu nadeskribir kas: “ayat, rag-o, talna, mabayag a panagitured, kinamanangaasi, kinaimbag, pammati, kinaemma, panagteppel. Awan linteg a maibusor kadagitoy a banag.” Amin a relihion pataudenda koma dagitoy a kita dagiti natalna a bunga. Ngem kastada kadi? Kasta kadit’ relihionyo?—Galacia 5:22, 23.
23 Gapuna, ti panangusig daytoy a libro iti panangbiruk ti sangatauan iti Dios baeten kadagiti relihion toy lubong isu komat’ makasungbat kadagiti dadduma a saludsodtayo. Ngem ania komat’ pakaibasaran ti pannakahusgar ti maysa a relihion? Makin-estandarte ti usaren?
‘Umdasen ti Relihionko No Para Kaniak’
24, 25. Aniat’ karit a maipasango iti tunggal tao no maipapan iti relihionna?
24 Adu dagidiay mangguped iti relihiuso a panagsasarita a kunaenda, ‘Umdasen ti relihionko no para kaniak. Diak met dangdangran ti asinoman, ket tumulongak no la ket kabaelak.’ Ngem umdas kadi daytan? Umdas kadi ti personal a pagrukodantayo no maipapan iti relihion?
25 No ti relihion ket “ebkas ti pammati ken panagrukbab ti tao iti pannakabalin a nangatngato ngem iti tao a mabigbig kas namarsua ken mangituray iti uniberso,” sigun iti maysa a diksionario, ngarud sigurado a kastoy koma ti saludsod, Ti relihionko pasado kadi iti dayta namarsua ken mangiturturay iti uniberso? Ket, no kasta, ti Namarsua addaan iti kalintegan a mangikeddeng no aniat’ anamonganna a kababalin, panagdaydayaw, ken doktrina ken no aniat’ dina kayat. Tapno maaramid a kasta, masapul nga ipalgakna ti pagayatanna iti sangatauan, ket dayta a palgaak nalaka koma a mabasa ken magun-odan dagiti isuamin. Mainayon pay, dagiti palgaakna, nupay adu a siglot’ nagbabaetanda, agtutunosda koma ken dida agsisimparat. Daytoy ti karit a maipasango iti tunggal tao—ti panangusigna iti ebidensia ket paneknekanna a mismo no aniat’ naanamongan a pagayatan ti Dios.
26. Ania a nasantuan a libro ti agserbi koma kas pangrukod iti pudno a panagdaydayaw? Ken apay?
26 Maysa kadagiti kadadaanan a libro nga akuenna nga impaltiing ti Dios isu ti Biblia. Isut’ libro a kaaduan pannakaiwarasna ken pannakaipatarusna sigun iti intero a historia. Dandani dua a ribon a tawen ti naglabas, kastoy ti kinunat’ maysa kadagiti nagsurat: “Dikay umabuloy itoy sistema dagiti banag, no di ket agbalbaliwkayo gapu iti pannakapabaro ti isipyo, tapno mapaneknekanyo a mismo ti nasayaat ken makaay-ayo ken naan-anay a pagayatan ti Dios.” (Roma 12:2) Aniat’ gubuayan ti kasta a pammaneknek? Kuna met la dayta a mannurat: “Isuamin a Kasuratan impaltiing ti Dios ket naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakapalintegan dagiti banag, pakadisiplinaan iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios naan-anay koma a makabael, naan-anay a makabalan iti tunggal aramid a nasayaat.” No kasta, ti naipaltiing a Biblia agserbi koma a kas mapagtalkan a pangrukod no ania ti pudno ken makaay-ayo a panagdaydayaw.—2 Timoteo 3:16, 17.
27. (a) Ania dagiti nasantuan a librot’ sumagmamano kadagiti relihion toy lubong? (b) Kasano komat’ pannakaidilig dagiti isursuroda kadagiti pannursuro ti Biblia?
27 Dagiti kadaanan a paset ti Biblia immun-unada a naisurat ngem ti aniaman a sabali a relihiuso a libro toy lubong. Ti Torah, wenno umuna a lima a librot’ Biblia, ti Linteg nga insurat ni Moises babaen iti paltiing, naisurat idi maika-15 ken maika-16 a siglo K.K.P. No idilig, dagiti Hindu a kasuratan a Rig-Veda (napagtitipon a himno) nakompletoda idi agarup 900 K.K.P. ket dida akuen ti nadiosan a pannakaipaltiing. Ti Budista a “Canon of the Three Baskets” napaadda idi maikalima a siglo K.K.P. Ti Qur’ān, nga akuenda nga inyallatiw ti Dios baeten ken anghel Gabriel, napataud idi maikapito a siglo K.P. Ti Book of Mormon, a kunada a nayawat ken Joseph Smith idiay Estados Unidos babaen iti anghel a managan Moroni, napataud idi maika-19 a siglo. No dadduma kadagitoy a libro ket impaltiing ti Dios a kas akuen dagiti dadduma, ngarud ti itukonda a narelihiusuan a giya dina koma kontraen ti pannursuro ti Biblia, nga isu dayta ti orihinal a naipaltiing a libro. Sungbatanda met komat’ sumagmamano a karirikutan a saludsod ti tao.
Salsaludsod a Masapul a Sungbatan
28. Aniadat’ sumagmamano a saludsod a masapul a sungbatan?
28 (1) Isursuro kadit’ Biblia ti isursuro dagiti kaaduan a relihion ken ti pammatit’ kaaduan, a, ti tao addaan kararua a di matay ket inton umapay ni patay umallatiw dayta iti sabali a lugar, ti “sumuno a biag,” idiay langit, impierno, wenno purgatorio, wenno agsubli dayta iti reenkarnasion?
(2) Isursuro kadit’ Biblia a ti Soberano nga Apo ti uniberso awan naganna? Isursurona kadi nga isu ket maymaysa a Dios? wenno tallo a persona iti maymaysa a Dios? wenno adu a didiosen?
(3) Aniat’ kunaen ti Biblia nga orihinal a panggep ti Dios a namarsuaannat’ tao nga agbiag ditoy daga?
(4) Isursuro kadit’ Biblia a ti daga madadaelto? Wenno ilawlawagna laeng ti panungpalan, wenno panagngudo, ti rinuker a sistema toy lubong?
(5) Kasano a talaga a maragpat ti talnat’ panunot ken ti pannakaisalakan?
29. (a) Aniat’ pamunganayan a prinsipio a mangigiya kadatayo iti intay panangbiruk iti kinapudno? (b) Aniadat’ isungbat ti Biblia kadagiti saludsodtayo?
29 Tunggal relihion nagdudumat’ sungbatna, ngem iti intay panangbiruk iti “nasin-aw a relihion,” inton agangay maragpattayto koma dagiti konklusion a tarigagayan ti Dios a ragpatentayo. (Santiago 1:27; AS; KJ) Apay a masaotay a kasta? Ngamin daytoy ti pamunganayantay a prinsipio: “Mapapati koma ti Dios, uray pay naulbod koma amin a tao, a kas iti naisurat: ‘Tapno mapalintegka kadagiti saom ket agballigika intono umayka iti pangukoman.’”—Roma 3:4. a
30. Aniadat’ sumagmamano a saludsod a mausig iti sumaruno a kapitulo?
30 Ita ta addan pangibasarantayo iti intay panangusig kadagiti relihion toy lubong, agturongtayo kadagiti kauunaan a panagsirarak ti tao iti espiritualidadna. Aniat’ ammotayo no maipapan iti irurugi ti relihion? Aniada a padron ti panagdaydayaw ti naipasdek kadagidi kadaanan ken nalabit kaugmaan a tattao?
[Footnote]
a No kayatyo a sungbatan a dagus ti Biblia dagitoy a saludsod, irekomendami ti panangbasayo kadagiti sumaganad a teksto: (1) Genesis 1:26; 2:7; Ezequiel 18:4, 20; Levitico 24:17, 18; Mateo 10:28; (2) Deuteronomio 6:4; 1 Corinto 8:4-6; (3) Genesis 1:27, 28; Apocalipsis 21:1-4; (4) Eclesiastes 1:4; Mateo 24:3, 7, 8; (5) Juan 3:16; 17:3; Filipos 2:5-11; 4:6, 7; Hebreo 5:9.
[Salsaludsod]
[Blurb iti panid 16]
Amin a relihion mamataudda koma ti natalna a bunga. Ngem kastada kadi?
[Kahon iti panid 14]
Relihion, Ayat, ken Gura
▪ “Dagiti relihiuso a gubat nakarkarot’ kinauyongda. No dagiti umili paggugubatanda ti teritoria maipuon iti ekonomia, magtengda ti punto a ti gubat nagastos unayen ket ngarud makikompromisoda. No relihiuso ti makagapu, rumsua a dakes ti ikokompromiso ken pannakikappia.”—Roger Shinn, propesor ti social ethics, Union Theological Seminary, Nueva York.
▪ “Dagiti tao pagririkkiaranda ti relihion, agsuratda, lumabanda, matayda para iti dayta; aramidendat’ aniaman malaksid ti agbiag para iti dayta . . . No ti pudno a relihion natipedna ti maysa a krimen, dagiti ulbod a relihion adda pambarda a mangaramid iti rinibo.”—Charles Caleb Colton (1825).
▪ “Umdas ti kaadut’ relihion a mamaggugura kadatayo, ngem kurang daydiay mamagayan-ayat kadatayo.”—Jonathan Swift (1667-1745).
▪ “Awan dakes a naan-anay ken siraragsak nga aramiden dagiti tao nga ad-adda ngem ti inda aramiden maipuon iti relihiuso a pammatida.”—Blaise Pascal (1623-62).
▪ “Ti pudno a panggep ti natantan-ok a relihion isut’ panangisaknapna kadagiti naespirituan a balakad ken kinapudno nga isudat’ kababagasna kadagiti adu a kararua a kabaelanna a danonen, tapno tunggal maysa kadagitoy a kararua kabaelanda a tungpalen ti pudpudno a pagtungpalan ti Tao. Ti pudpudno a pagtungpalan ti Tao isut’ inna panangipadayag iti Dios ken ti pannakipagragsakna Kenkuana iti agnanayon.”—Arnold Toynbee, historiador.
[Dagiti Ladawan iti panid 4]
Dayawen dagiti Hindu ti karayan Ganges—naawagan Ganga Ma, wenno Ina Ganga
Dagiti napasnek a Katoliko agdawatda ken Maria no agrosarioda
Iti dadduma a dagat’ Budista, agserbit’ adu a tawen dagiti lallaki kas monghe a nakanaranghita
Dagiti debosionado a Muslim agmanoda idiay Mecca uray maminsan laeng
[Ladawan iti panid 6]
Dagiti Saksi ni Jehova, a nalatak iti intero a lubong gaput’ panangasabada, kas iti siudad idiay Japan
[Ladawan iti panid 9]
Maladaga a mabuniagan idiay simbaan ti Kakristianuan. Ti relihion a nakayanakanyo sigurado kadi nga isut’ pudno?
[Ladawan iti panid 11]
Natauan a daton dagiti Aztec—amin a relihion talaga kadi nga “agpapatasda a daldalan ti kinapudno”?
[Ladawan iti panid 13]
Maipuon iti relihion, minilion dagiti pimmatay ken napapatay
