Kapitulo 15

Isusubli iti Pudno a Dios

“Maysa a bilin a baro ti itdek kadakayo, nga ayatenyo ti maysa ken maysa; kas ti panagayatko kadakayo. Gapu itoy malasinto dagiti isuamin a dakayo dagiti adalak, no adda panaginnayan-ayatyo.”​—Juan 13:34, 35.

1, 2. Aniada komat’ epekto ti ayat kadagiti pudno a Kristiano?

 BABAEN kadagita a sao, impasdek ni Jesus ti pagbatayan dagiti agkunkuna a pudno a pasurotna. Ti Nakristianuan nga ayat parmekenna amin a panagsisina ti rasa, tribo, ken nasion. Kalikagumanna a dagiti pudno a Kristiano “saanda a paset ti lubong,” a kas met ken Jesus ‘saan a paset ti lubong.’​—Juan 17:14, 16; Roma 12:17-21.

² Kasano a paneknekan ti Kristiano nga isu ket ‘saan a paset ti lubong’? Kas pangarigan, aniat’ reaksionna iti nadawel a politika, dagiti rebolusion, ken gubgubat iti kaaldawantayo? Insurat ni Kristiano nga apostol Juan kas maitunos iti insaon Jesus ditoy ngato: “Siasinoman a saan nga agaramid iti kinalinteg saan a nagtaud iti Dios, uray ti di agayat iti kabsatna. Ta daytoy ti damag a nangngegyo nanipud idi punganay, nga adda koma ayattayo iti maysa ken maysa.” Ket inlawlawag a mismon Jesus no apay di limmaban dagiti disipulona tapno isu komat’ inkaluyada, a kunkunana: “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong. No ti pagariak paset koma daytoy a lubong, dagiti adipenko nakibakalda koma. . . . Ngem, ita, ti pagariak saan nga itoy a gubuayan.” Uray agngangabit idi ti biag ni Jesus, dagidi a pasurot dida imbanag ti problema sigun kadagiti aggiginnubat a wagas ti lubong.​—1 Juan 3:10-12; Juan 18:36.

3, 4. (a) Aniat’ impadton Isaias maipapan iti “maudi a paset dagiti aldaw”? (b) Aniada a saludsod ti masapul a masungbatan?

 ³ Nasurok a 700 a tawen sakbay ni Kristo, impadton Isaias a dagiti umili kadagiti amin a nasion aguurnongdanto iti pudno a panagdaydayaw ken Jehova ket didanto adalenen ti gubat. Kunana: “Ket maaramidto iti maudi a paset dagiti aldaw a ti bantay ti balay ni Jehova maipasdekto a sititibker iti rabaw dagiti bantay, . . . ket isuamin a nasion agayusdanto agingga kenkuana. Ket adu dagiti inilin-ili a sigurado a mapanto ken agkuna: ‘Umaykayo, dakayo nga umili, ket sumang-attayo iti bantay ni Jehova, iti balay ti Dios ni Jacob; ket isuronatayonto kadagiti dalanna, ket magnatayonto kadagiti danana.’ Ta iti Sion ti rummuaranto ti linteg, ket iti Jerusalem ti rummuaranto ti sao ni Jehova. Ket isu sigurado a pangukomannanto dagiti nasion ket kedngannanto ti maipapan kadagiti inilin-ili. Ket pandayendanto dagiti kampilanda a pagbalinen a dingding dagiti arado ket dagiti pikada pandayendanto a kumkumpay. Ti nasion dinanto itag-ay ti kampilan a maibusor iti nasion, ket didanto met adalenen iti pannakigubat uray kaano.” a​—Isaias 2:2-4.

⁴ Ania kadagiti amin a relihion toy lubong ti karkarnat’ panangtungpalna kadagitoy a pagalagadan? Asinodat’ nagkitakit a mangsursuro iti gubat nupay maibaludda, maipisok kadagiti kampo konsentrasion, ken masentensiaandat’ ipapatay?

Nakristianuan nga Ayat ken Neutralidad

5. Ania a rekord ti Nakristianuan a neutralidad ti impasdek dagiti Saksi ni Jehova kas indibidual, ken apay?

⁵ Agdindinamag dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong gaput’ indibidual a naibatay-konsiensia a takderda no iti Nakristianuan a neutralidad. Inibturanda dagiti pagbaludan, kampo konsentrasion, tuok, deportasion, ken pannakaidadanes iti unos ti maika-20 a siglo gapu ta dida tinallikudan  ti ayat ken panagkaykaysada kas sangalubongan a kongregasion dagiti Kristiano nga immadani iti Dios. Idiay Nazi nga Alemania kadagidi tawen 1933-45, agarup sangaribo a Saksi ti natay ket rinibribo pay dagiti naibalud, maipuon iti panagkitakitda a makibinnadang iti gubat ni Hitler. Kasta met, iti sidong ni Franco iti dati a Fascista nga España, ginasgasut nga agtutubo a Saksi ti naibalud ket adut’ nangbusbos ti agsangapulo a tawen kada maysa kadagiti presuan ti militar imbes nga adalendat’ gubat. Agingga ita kadagiti adu a pagilian, adu nga agtutubo a Saksi ni Jehova ti agrigrigat kadagiti presuan gaput’ Nakristianuan a neutralidadda. Nupay kasta, dagiti Saksi ni Jehova dida mangsalí kadagiti programa militar dagiti gobierno. Ti di agkupas a Nakristianuan a neutralidad dagiti Saksi kadagiti napolitikaan a banag isut’ maysa kadagiti di agbaliw a pagbatayan ti pammatida iti las-ud dagiti amin a rinnisiris ken gubat itoy maika-20 a siglo. Daytat’ mangmarka kadakuada kas pudno a pasurot ni Kristo ken mangisina kadakuada kadagiti relihion ti Kakristianuan.​—Juan 17:16; 2 Corinto 10:3-5.

6, 7. Aniat’ naawatan dagiti Saksi ni Jehova no maipapan iti Kinakristiano?

 ⁶ Gapu ta sinalimetmetandat’ Biblia ken ti ulidan ni Kristo, indemostra dagiti Saksi ni Jehova nga isudat’ agdaydayaw iti pudno a Dios a ni Jehova. Nabigbigda ti ayat ti Dios kas  naiparangarang iti biag ken daton ni Jesus. Maawatanda a ti pudno a Nakristianuan nga ayat agresulta iti di mabingay a sangalubongan a panagkakabsat​—nga artapanna ti panagsisina gaput’ politika, rasa, ken nasion. Iti sabali a pannao, ti Kinakristiano saan la nga internasional; dayta ket supranasional, nga artapanna dagiti nasional a beddeng, autoridad, wenno interes. Matmatannat’ natauan a rasa kas maysa a pamilia a maymaysat’ nagtaudanna ken maymaysat’ Namarsuana, a ni Jehova a Dios.​—Aramid 17:24-28; Colosas 3:9-11.

⁷ Idinto ta gistay amin a sabali a relihion ket nakinaminda kadagiti gubat​—a patayendat’ kabsatda ken dadduma pay​—impakita dagiti Saksi ni Jehova nga impapusoda ti padtot’ Isaias 2:4, a naadaw itayen. ‘Ngem,’ mayimtuodyo, ‘adino ti nagtaudan dagiti Saksi ni Jehova? Kasano ti panagandarda?’

Atiddog a Linea dagiti Saksi ti Dios

8, 9. Aniat’ inyawis ti Dios iti sangatauan?

⁸ Nasuroken a 2,700 a tawen, idi insawang met ni propeta Isaias ti sumaganad nga awis: “Sapulenyo ni Jehova, dakayo nga umili, ita ta masarakan pay. Umawagkayo kenkuana ita ta asideg pay. Ti managdakdakes bay-anna koma ti dalanna, ket ti manangdangran dagiti panunotna; ket agsubli koma ken ni Jehova, ket isu kaasiannanto, ken iti Diostayo, ta isu pakawanennanto iti nawadwad.”​—Isaias 55:6, 7.

⁹ Adu a siglo kalpasanna, inlawlawag ni Kristiano nga apostol Pablo kadagiti Griego sadi Atenas a “managbuteng kadagiti didiosen [ti mitolohia]”: “Iti maymaysa a tao inaramid [ti Dios] a pagtaudan dagiti amin a nasion dagiti tao, tapno agnaedda iti intero a rabaw ti daga, ket inkeddengna dagiti natudingan a panawen ken dagiti beddeng ti pagtaengan dagiti tao, tapno sapulenda ti Dios, bareng no ti panagar-arikapda ket talaga a masarakanda, uray pay no adda iti saan nga adayo iti tunggal maysa kadatayo.”​—Aramid 17:22-28.

10. Kasanotay nga ammo a ti Dios saan idi nga adayo kada Adan ken Eva ken kadagiti annakda?

¹⁰ Sigurado a ti Dios saan idi nga adayo kadagiti tao a pinarsuana  a da Adan ken Eva. Nakisao kadakuada, nga inyallatiwna dagiti bilin ken kalikagumna. Sa, di inlemmeng ti Dios ti bagina kada Cain ken Abel nga annakda. Binalakadanna ni nauyong a Cain idi inapalanna ti indaton ni kabsatna iti Dios. Ngem, imbes a binaliwanna ti pormat’ panagdaydayawna, impakitan Cain ti naimon, relihiuso a kinakuspag ket pinataynan Abel a kabsatna.​—Genesis 2:15-17; 3:8-24; 4:1-16.

11. (a) Aniat’ kayulogan ti sao a “martir”? (b) Kasano a ni Abel nagbalin a damo a martir?

¹¹ Ni Abel, gaput’ kinamatalekna iti Dios ingga ken patay, nagbalin a damo a martir. b Isu met ti immuna a saksi ni Jehova ken ti pakpakauna ti atiddog a linea dagiti amin a nangsalimetmet-kinatarnawda a saksi iti unos ti intero a historia. Gapuna nakuna ni Pablo: “Gapu iti pammati ni Abel indiayana iti Dios ti maysa a daton a nasaysayaat ngem ni Cain, ket gapu iti dayta a pammati naited kenkuana ti pannakapaneknek nga isu nalinteg, a sinaksian ti Dios ti maipapan kadagiti sagutna; ket gapu itoy isu, nupay natayen, agsao pay laeng.”​—Hebreo 11:4.

12. Asinoda pay ti kanayonan nga ehemplo dagiti matalek a saksi ni Jehova?

¹² Iti dayta met la a suratna kadagiti Hebreo, inlistan Pablo dagiti agsasagadsad a matalek a lallaki ken babbai, kas kada Noe, Abraham, Sara, ken Moises, a gaput’ rekord ti kinatarnawda, binukelda ti ‘dakkel nga ulep dagiti saksi [Griego, mar·tyʹron]’ a nagserbi a pagulidanan ken pammaregta kadagidiay agtarigagay a mangammo ken agserbit’ pudno a Dios. Lallaki ken babbai dagidi nga adda relasionda ken Jehova a Dios. Isut’ binirukda ket nasarakanda.​—Hebreo 11:1–12:1.

13. (a) Apay a ni Jesus karkarna a parangarang ti ayat ti Dios? (b) Iti ania a naisangsangayan a wagas a ni Jesus ket ulidan kadagiti pasurotna?

¹³ Ti kangrunaan kadagita a saksi isu daydiay nadeskribir iti  librot’ Apocalipsis, “Ni Jesu-Kristo, ‘ti Matalek a Saksi.’” Ni Jesus sabali pay a nabatad nga ebidensiat’ ayat ti Dios, ta kas insurat ni Juan: “Dakami nakitami ket saksianmi a ti Ama imbaonna ti Anakna a Manangisalakan iti lubong. Uray siasino a mangipudno a ni Jesu-Kristo isu ti Anak ti Dios, agtaeng ti Dios kenkuana ket isu agtaeng iti Dios. Ket dakami naammuanmi ket pinatimi ti ayat ti Dios kadatayo.” Naipasngay a Judio, ni Jesus pudno a saksi ket natay a martir a simamatalek ken Jehova, nga Amana. Dagiti agpaypayso a pasurot ni Kristo iti unos dagiti panawen kaskasdi met a saksiandan Jesus ken ti pudno a Dios, a ni Jehova.​—Apocalipsis 1:5; 3:14; 1 Juan 4:14-16; Isaias 43:10-12; Mateo 28:19, 20; Aramid 1:8.

14. Ania a saludsod ti masapul itan a masungbatan?

¹⁴ Ti padton Isaias ipasimudaagna a ti isusubli ken Jehova, a pudno a Dios, partento ti “maudi a paset dagiti aldaw,” wenno “dagiti maudi nga aldaw” c sigun kadagiti sabali a paset ti Biblia. Gapu iti panagduduma ken panagsisimparat ti relihion a dineskribirtay itoy a libro, rumsua ti saludsod: Asinoda kadagitoy maudi nga aldaw a pagbibiagantayo ti talaga a nangbirbiruk iti pudno a Dios, tapno agserbi kenkuana a “buyogen ti espiritu ken kinapudno”? Tapno masungbatan dayta a saludsod, masapul nga iturongtay ti atensiontayo kadagiti pasamak idi maika-19 a siglo.​—Isaias 2:2-4; 2 Timoteo 3:1-5; Juan 4:23, 24.

Maysa a Baro a Nangbiruk iti Dios

15. (a) Asino ni Charles Taze Russell? (b) Aniat’ sumagmamano kadagiti nagduaduaanna iti relihion?

¹⁵ Idi 1870 maysa a naregta a baro, a ni Charles Taze Russell (1852-1916), inrugina a kuinestionaran dagiti tradisional a sursuro ti Kakristianuan. Kas agtutubo, isut’ nagtrabaho iti pagtagilakuan ni tatangna kadagiti kawes, idiay nabaknang nga industrial a siudad ti Allegheny (a paset itan ti Pittsburgh), Pennsylvania, E.U.A. Presbyterian ken Congregational dagiti  relihion a timmanoranna. Nupay kasta, nadukotan kadagiti sursuro ti predestinasion (naikeddeng a gasat) ken agnanayon a tuok iti impierno nga apuy. Apay a nagduaduaanna dagitoy kangrunaan a doktrinat’ dadduma a relihion ti Kakristianuan? Insuratna: “Ti Dios a mangusar ti puersana a mamarsua kadagiti tao nga impakpakaunana ken inkeddengna a gasatda ti agnanayon a pannakatutuok, saan a masirib, nalinteg wenno naayat. Ti estandartena nababbaba ngem iti estandarte dagiti adu a tao.”​—Jeremias 7:31; 19:5; 32:35; 1 Juan 4:8, 9.

16, 17. (a) Ania a pannursuro ti naginteresan unay daydi grupo da Russell a nagad-adal iti Biblia? (b) Ania a dakkel a suppiat ti timmaud, ket kasanot’ isusungbat ni Russell?

¹⁶ Idi tin-edyer pay laeng, inrugi ni Russell ti linawas a grupo  a panagadal ti Biblia a kaduanat’ dadduma a babbaro. Inrugida nga inanag no aniat’ isursuro ti Biblia kadagiti dadduma a tema, kas iti imortal a kararua agraman iti subbot a daton ni Kristo ken ti maikadua a yaayna. Idi 1877, idi ag-25 añosen, inlako ni Russell ti partena iti rumangrang-ay a negosio ni tatangna ket inrugina ti karera a panangasaba iti amin a tiempo.

¹⁷ Idi 1878 kinasuppiat ni Russell ti maysa kadagiti kaduana, a nangilaksid iti sursuro a ti ipapatay ni Kristo ket mangabbong kadagiti managbasol. Sigun iti argumentona insurat ni Russell: “Nagadu a pagimbagantayo ti nagapuanan ti ipapatay ken panagungar ni Kristo. Isut’ sanditay ken patay; natay a sililinteg gapu kadagiti nakillo​—nakillotay amin. Ni Jesu-Kristo gaput’ grasia ti Dios naramanannan patay para kadagiti amin a tao. . . . Isut’ nagbalin nga autor ti agnanayon a pannakaisalakan kadagiti amin nga agtulnog kenkuana.” Intuloyna: “Ti panangsubbot isut’ pananggatang. Aniat’ ginatang ni Kristo para kadagiti amin? Biag. Napukawtayo dayta gaput’ kinasukir ti damo nga Adan. Ti maikadua nga Adan [ni Kristo] ginatangna dayta babaen iti mismo a biagna.”​—Marcos 10:45; Roma 5:7, 8; 1 Juan 2:2; 4:9, 10.

18. (a) Aniat’ naaramid kalpasan ti suppiatda maipapan iti subbot? (b) Ania a padron ti inalagad dagiti Estudiante ti Biblia maipapan kadagiti donasion?

¹⁸ Gapu ta sigsigud nga intandudona ti doktrina a pannubbot, simminan nga interamente ni Russell iti daydi a kaduana. Idi Hulio 1879, inrugin Russell nga ipablaak ti Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, a nalatak iti intero a lubong itattan kas Ti Pagwanawanan—Mangibumbunannag ti Pagarian ni Jehova. Idi 1881 isu, agraman dadduma a dedikado a Kristiano, impasdekda ti di pagganansiaan a sosiedad ti Biblia. Naawagan idit’ Zion’s Watch Tower Tract Society, a nalatak itattan kas Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, ti legal nga ahensia a mangibagi kadagiti Saksi ni Jehova. Nanipud idi punganay, impilit ni Russell nga awan komat’ koleksion a dawaten kadagiti gimong ti kongregasion wenno  kontribusion man a maur-or baeten kadagiti publikasion ti Watch Tower. Dagidi kimmadua ken Russell iti serioso a panagad-adal iti Biblia naawaganda laeng kas Estudiante ti Biblia.

Isusublida iti Kinapudnot’ Biblia

19. Ania a sursuro ti Kakristianuan ti inlaksid dagiti Estudiante ti Biblia?

¹⁹ Kas resulta ti panagad-adaldat’ Biblia, ni Russell ken dagiti kakaduana inlaksidda dagiti sursuro ti Kakristianuan a misterioso a “Sagrada Trinidad,” ti naisigud nga imortal a kararuat’ tao, ken agnanayon a tuok iti impierno nga apuy. Inlaksidda pay ti kaadda ti naisalumina a klase klero a nageskuela iti seminario. Kayatda idit’ agsubli kadagiti napakumbaba a punganay ti Kinakristiano, nga addaan kadagiti naespirituan a kualipikado a panglakayen a mangidalan iti kongregasion a di masusuelduan wenno mabaybayadan.​—1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9.

20. Aniat’ natakkuatan dagiti Estudiante ti Biblia maipapan iti pa·rou·siʹa ni Kristo ken iti 1914?

²⁰ Bayat a sinukimatda ti Saot’ Dios, dagidi nga Estudiante ti Biblia interesadoda unay kadagiti padto ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan a nainaig iti “panungpalan ti lubong” ken iti “yaay” ni Kristo. (Mateo 24:3, KJ ) Idi inusarda ti Griego a teksto, nadiskobreda a ti “yaay” ni Kristo, kinapudnona, ket maysa a “pa·rou·siʹa,” wenno di makita a kaadda. Gapuna, inikkan ni Kristo dagiti disipulona iti impormasion maipapan iti ebidensia ti di makita a kaaddana iti panawen ti panungpalan, saan ket nga iti masanguanan a makita a yaayna. Nainayon iti panagadalda, dagidi nga estudiantet’ Biblia tarigagayanda unay idi a tarusan ti kronolohia ti Biblia a nainaig iti kaaddan Kristo. Nupay dida naawatan amin a detalye, ni Russell ken ti kakaduana nabigbigda a ti 1914 ket kritikal a petsa iti historia ti tao.​—Mateo 24:3-22; Lucas 21:7-33, Int.

21. Ania a responsabilidad ti naawatan da Russell ken dagiti kapammatianna?

²¹ Ammon Russell a masapul a mairingpas ti dakkel a trabaho  a panangasaba. Sipapanunot idi kadagiti saon Jesus nga inrekord ni Mateo: “Ket daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti amin a napagnaedan a daga tapno mangpaneknek kadagiti amin a nasion; ket iti kasta umayton ti panungpalan.” (Mateo 24:14; Marcos 13:10) Naganetget ti trabaho dagidi nga Estudiante ti Biblia sakbay ti 1914. Impapanda a ti trabahoda a panangasaba agturposto iti dayta a tawen, ket iti kasta namatida a masapul nga usarenda amin a reggetda a mangtulong kadagiti sabali a mangammo iti “daytoy naimbag a damag ti pagarian.” Idi agangay, dagiti sermon ti Biblia ni C. T. Russell naipablaakda kadagiti rinibo a periodiko iti intero a lubong.

Dagiti Suot ken Panagbalbaliw

22-24. (a) Aniat’ reaksion dagiti kaaduan nga Estudiante ti Biblia idi natay ni C. T. Russell? (b) Asinot’ nangsandi ken Russell kas presidente ti Watch Tower Society?

²² Idi 1916, idi agedad ti 64, bigla a natay ni Charles Taze Russell bayat ti biahena a nangaskasaba iti intero nga Estados Unidos. Ania itan ti mapasamak kadagiti Estudiante ti Biblia? Agsardengda ngatan a kasda la pasurot ti maysa laeng a tao? Kasanoda idi a sarangten dagiti suot ti Gubat Sangalubongan I (1914-18), a ti panagpipinnatay dandani idin maisagmak ti Estados Unidos?

²³ Ti reaksion ti kaaduan nga Estudiante ti Biblia ket pumada kadagiti sao ni W. E. Van Amburgh, nga opisial ti Watch Tower Society: “Daytoy dakkel a sangalubongan a trabaho saan nga aramid ti maymaysa a tao. Dakkel unay a trabaho dayta para kenkuana. Trabaho ti Dios daytoy ket saan nga agbalbaliw dayta. Sigud a nagusar ti Dios kadagiti adu nga adipen iti naglabas ket di pagduaduaan adu pay ti usarenna iti masanguanan. Ti konsagrasiontayo saan a para iti maysa a tao, wenno iti trabaho ti tao, no di ket tapno aramidentayo ti pagayatan ti Dios, sigun ti ipalgakna kadatayo baeten iti Saona ken ti nadiosan a panangidalanna. Dios pay laeng ti mangiturturong kadatayo.”​—1 Corinto 3:3-9.

 ²⁴ Idi Enero 1917, ni Joseph F. Rutherford, abogado ken nasaririt nga estudiantet’ Biblia, nabutosan kas maikadua a presidente ti Watch Tower Society. Nasiglat ti personalidadna ket awan kaamakna. Ammona a masapul idi a maikasaba ti pagarian ti Dios.​—Marcos 13:10.

Napabaro a Regta ken Baro a Nagan

25. Aniat’ reaksion dagiti Estudiante ti Biblia iti karit a rimsua kalpasan ti umuna a gubat sangalubongan?

²⁵ Inorganisa ti Watch Tower Society dagiti kumbension idiay Estados Unidos idi 1919 ken 1922. Kalpasan ti pannakaidadanesda idi Gubat Sangalubongan I idiay Estados Unidos, bale kasla Pentecostes manen kadagidi sumagmamano a ribo nga Estudiante ti Biblia iti daydi a tiempo. (Aramid 2:1-4) Imbes a timmulokda iti panagbuteng iti tao, inabrasada a buyogen ti ad-adu a regget ti awis ti Biblia a mapanda ket kasabaanda dagiti nasion. Idi 1919 namataud ti Watch Tower Society iti magasin a kadua ti Watch Tower a naawagan The Golden Age, a limmatak itattan iti intero a lubong kas Agriingkayo! Nagserbi daytoy kas nabileg nga instrumento a nangriing kadagiti umili iti kayulogan dagiti panawen a pagbibiagantayo ken tapno mapabileg ti panagkompiansatay iti inkari ti Namarsua a natalna a baro a lubong.

26. (a) Ania a responsabilidad ti ad-adda a naigunamgunam kadagiti Estudiante ti Biblia? (b) Ania a nabatbatad a pannakatarus iti Biblia ti inawat dagiti Estudiante ti Biblia?

²⁶ Kadagidi dekada ti 1920 ken 1930, ad-adda nga inggunamgunam dagiti Estudiante ti Biblia daydi wagas a panangaskasaba dagiti nagkauna a Kristiano​—iti binalaybalay. (Aramid 20:20) Tunggal manamati rebbengenna nga ikasaba ti turay ti Pagarian ni Kristo iti kas kaadu ti umili a kabaelanna. Naawatanda a sibabatad manipud Biblia a ti dakkel nga isyu a naipasango iti sangatauan isut’ sapasap a kinasoberano ket maibanagto daytoy babaen ti panangrumek ni Jehova a Dios ken Satanas agraman amin a makadadael nga aramidna ditoy daga. (Roma 16:20; Apocalipsis 11:17, 18) Sigun itoy nga isyu, naawatanda  a ti pannakaisalakan ti tao ket sumegunda iti dayta pannakaalangon ti Dios kas nalinteg a Soberano. Gapuna, masapul a ditoy daga adda koma dagiti matalek a saksi a situtulok a mangtestigo kadagiti panggep ken kinasupremo ti Dios. Kasano a napennek daytoy a kasapulan?​—Job 1:6-12; Juan 8:44; 1 Juan 5:19, 20.

27. (a) Ania a naisalsalumina a pasamak ti naangay idi 1931? (b) Aniat’ sumagmamano kadagiti nagpaiduma a doktrina dagiti Saksi?

²⁷ Idi Hulio 1931, nagkumbension dagiti Estudiante ti Biblia idiay Columbus, Ohio, ket dagiti rinibo a timmabuno inanamonganda ti maysa a resolusion. Iti dayta sirarag-oda nga inabrasa “ti nagan nga inyawag ti ngiwat ni Apo Dios,” ket kinunada: “Tarigagayanmi ti managanan ken maawagan iti dayta a nagan, a kas, ‘dagiti saksi ni Jehova.’” Nanipud iti dayta a petsa, dagiti Saksi ni Jehova saanda la a limmatak iti intero a lubong gaput’ nagpaiduma a pammatida no di pay gaput’ naregta a ministerioda iti balaybalay ken lansangan.​—Isaias 43:10-12; Mateo 28:19, 20; Aramid 1:8.

28. Idi 1935 ania a nalawlawag a pannakatarus ti inawat dagiti Saksi maipapan iti turay ti Pagarian?

²⁸ Idi 1935 bimmatad ti pannakatarus dagiti Saksi iti nailangitan a klase Pagarian, a makipagturayto ken Kristo, ken kadagiti iturayanda ditoy daga. Ammoda a sigud a ti dagup dagiti napulotan a Kristiano a naayaban a makipagturay ken Kristo sadi langit ket 144,000 laeng. No kasta, aniat’ namnama ti dadduma a paset ti sangatauan? Ti maysa a gobierno kasapulan nga addaan kadagiti iturayan tapno nainkalintegan ti kaaddana. Daytoy nailangitan a gobierno, ti Pagarian, maaddaanto met kadagiti minilion a natulnog nga iturayan ditoy daga. Isu dagitoy ti “dakkel nga umariwekwek, nga awan ti nakabalin a bumilang, a naggapuda kadagiti isuamin a nasion ken kadagiti tribo ken inilin-ili ken dildila,” nga agpukpukkaw: “Ti pannakaisalakan utangtayo iti Diostayo [a Jehova], nga agtugtugaw iti trono, ken iti Kordero [a ni Kristo Jesus].”​—Apocalipsis 7:4, 9, 10; 14:1-3; Roma 8:16, 17.

29. Ania a karit ti nailasin ken inakseptar dagiti Saksi?

 ²⁹ Daytoy a pannakaawat maipapan iti dakkel nga umariwekwek timmulong kadagiti Saksi ni Jehova a mangkita nga iti sanguananda adda nakadakdakkel a karit​—ti panangsapul ken panangisuro amin kadagitoy minilion a mangbirbiruk iti pudno a Dios nga isudantot’ mangbukel iti “dakkel nga umariwekwek.” Kayuloganna dayta ti internasional a kampania ti edukasion. Kasapulanna dayta dagiti nasanay a bumibitla ken ministro. Masapul dagiti eskuelaan. Nasirmata amin dagitoy daydi simmaruno a presidente ti Watch Tower Society.

Sangalubongan a Panangbiruk kadagiti Mangsapsapul iti Dios

30. Aniada a pasamak kadagiti dekada ti 1930 ken 1940 ti nangapektar kadagiti Saksi?

³⁰ Idi 1931 basbassit ngem 50,000 a Saksi ti masarakan kadagiti kurang a 50 a daga. Dagiti pasamak kadagiti dekada ti 1930 ken 1940 dina pinalaka ti panangasabada. Daytoy a periodo isut’ itataud ti Fascismo ken Nazismo ken ti panagbettak ti Gubat Sangalubongan II. Idi 1942 natay ni J. F. Rutherford. Ti Watch Tower Society kasapulanna idi ti naregget a liderato tapno ad-adda a bumara ti panangasaba dagiti Saksi ni Jehova.

31. Aniat’ nangrugi a nagandar idi 1943 a nangpalawat’ pannakaikasaba ti naimbag a damag?

³¹ Idi 1942, idi agtawen ti 36, napili ni Nathan H. Knorr kas maikatlo a presidente ti Watch Tower Society. Isut’ alibtak nga organisador nga addaan nalawag a pannakatarus iti kasapulan a mangparang-ay iti pannakaikasaba ti naimbag a damag iti amin a lubong iti kapartakan a pamuspusan, nupay naigamer idi dagiti nasion iti Gubat Sangalubongan II. Kas resultana, dagdagus nga inyusuatna ti plano maipapan iti eskuelaan a mangsanay kadagiti misionero, a naawagan Watchtower Bible School of Gilead. d Dagiti damo a sangagasut nga estudiante, nga intero ket ministro iti amin a tiempo, nagpasalistada  idi Enero 1943. Inadaldat’ Biblia ken dagiti nainaig a ministerial a tema a siinget iti gistay innem a bulan sada naibaon kadagiti teritoriada, a kaaduanna ket baniaga a nasion. Agingga idi 1990, 89 a klasen ti nagraduar, ket rinibon a ministro ti naggaput’ Gilead tapno agserbida iti intero a lubong.

32. Ania a progreso ti nagapuanan dagiti Saksi ni Jehova nanipud 1943?

³² Idi 1943 adda laeng 126,329 a Saksi a mangaskasaba iti 54 a nasion. Nupay nakas-ang ti ibubusor ti Nazismo, Fascismo, Komunismo, ken Catholic Action agraman kadagiti masasao a demokratiko a daga idi Gubat Sangalubongan II, idi 1946 naragpat dagiti Saksi ni Jehova ti kangatuan a dagup a nasurok a 176,000 a mangaskasabat’ Pagarian. Uppat a pulo ket uppat a tawen kalpasanna, adda dandanin uppat a milion nga aktibo iti nasurok a 200 a daga, isla, ken teritoria. Di pagduaduaan, ti nabatad a pakailasinan kadakuada babaen iti nagan ken panagtignayda nagserbi a nangilatak kadakuada iti sangalubongan. Ngem adda dagiti nainaig a dadduma a banag a nangimpluensia unay iti kinaepektiboda.​—Zacarias 4:6.

Organisasion a Mangyadal iti Biblia

33. Apay nga adda Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova?

³³ Linawas ti gimong dagiti Saksi ni Jehova a mangyadal iti Biblia kadagiti Kingdom Hallda nga agserbi kadagiti nasurok a 60,000 a kongregasion iti intero a daga. Dagitoy a gimong saanda a naibasar iti ritual wenno iti emosion no di iti pananggun-od iti umiso a pannakaammo iti Dios, iti Saona, ken kadagiti panggepna. Gapuna, mamitlo iti makalawas nga agtataripnong dagiti Saksi ni Jehova tapno parang-ayendat’ pannakatarusda iti Biblia ken tapno adalenda no kasanoda nga ikasaba ken isuro ti mensahena kadagiti sabali.​—Roma 12:1, 2; Filipos 1:9-11; Hebreo 10:24, 25.

34. Aniat’ ranta ti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro?

³⁴ Kas ehemplo, adda ti gimong iti ngalay ti lawas nga iramanna ti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro, a dagiti kameng ti kongregasion mabalindat’ agpasalista. Daytoy nga eskuelaan, nga imatonan ti kualipikado a Kristiano a panglakayen,  mangsanay kadagiti lallaki, babbai, ken ubbing iti arte ti panangisuro ken panagyebkas mayalubog kadagiti prinsipio ti Biblia. Kinuna ni apostol Pablo: “Ti saoyo kankanayon koma a makaay-ayo, a kasla natempla iti asin, tapno ammoyo no kasano ti isusungbat iti tunggal maysa.” Kadagiti Nakristianuan a gimongda, adalen pay dagiti Saksi ti inda panangyebkas iti mensahe ti Pagarian a “sipapakumbaba ken sidadayaw.”​—Colosas 4:6; 1 Pedro 3:15.

35. Ania pay dagiti dadduma a gimong dagiti Saksi, ket aniat’ pagimbaganda?

³⁵ Iti sabali nga aldaw, adda pay gimong dagiti Saksi a buklen  ti 45-minuto a diskursot’ Biblia a sarunuen ti maysa nga oras a panangamiris ti kongregasion (babaen iti saludsod ken sungbat) iti tema ti Biblia a nainaig iti Nakristianuan a sursuro wenno kondukta. Siwawaya dagiti miembrot’ kongregasion a makiraman. Kada tawen tabunuan pay dagiti Saksi ti tallo a dadakkel a gimong, dagiti asamblea ken kumbension a maysa inggat’ uppat nga aldaw, a kadarato pakaummongan dagiti rinibo nga umimdeng kadagiti palawag iti Biblia. Kas resulta dagitoy ken dadduma pay a gimong nga awan bayadda, tunggal Saksi pauneggennat’ pannakaammona kadagiti kari ti Dios para iti daga ken iti sangatauan malaksid pay ti pananggun-odnat’ ekselente nga edukasion kadagiti Nakristianuan a moral. Tunggal maysa umadani nga ad-adda iti pudno a Dios, a Jehova, babaen iti panangannurotna kadagiti sursuro ken ehemplo ni Kristo Jesus.​—Juan 6:44, 65; 17:3; 1 Pedro 1:15, 16.

Kasanot’ Pannakaorganisa dagiti Saksi?

36. (a) Adda kadi susuelduan dagiti Saksi a klase klero? (b) Asinoda, no kasta, ti mangidadaulo iti kongregasion?

³⁶ Natural, a no aggigimong dagiti Saksi ni Jehova ken organisadoda a mangasaba, masapul nga adda mangidaulo kadakuada. Nupay kasta, awan klase klero a susuelduanda ket awan met ti charismatic a lider nga ipangpangrunada. (Mateo 23:10) Kunan Jesus: “Inawatyo nga awan bayadna, itedyo nga awan bayadna.” (Mateo 10:8; Aramid 8:18-21) Kada kongregasion, adda dagiti naespirituan a kualipikado a panglakayen ken ministerial nga adipen, a kaaduanna adda panggedanda ken adda pamiliada a tamingen, ket boluntarioda a mangidaulo iti panangisuro ken panangidirihir iti kongregasion. Kastoy a talaga ti modelo nga impaay dagiti Kristiano idi immuna a siglo.​—Aramid 20:17; Filipos 1:1; 1 Timoteo 3:1-10, 12, 13.

37. Kasanot’ pannakadutok dagiti panglakayen ken ministerial nga adipen?

³⁷ Kasanot’ pannakadutok dagitoy a panglakayen ken ministerial nga adipen? Ti pannakadutokda tamingen ti manarawidwid  a bagi dagiti napulotan a panglakayen a naggaput’ nadumaduma a daga a ti annongda pumada iti daydi bagi dagiti apostol ken panglakayen sadi Jerusalem, a nangidaulo iti daydi immuna a kongregasion Kristiano. Kas nakitatayon iti Kapitulo 11, awan agsolsolo nga apostol a nangituray kadagiti sabali. Nangeddengda kas maysa a bagi, ket dagitoy ti rinaem dagiti kongregasion a naiwaras iti intero a kadaanan a Romano a lubong.​—Aramid 15:4-6, 22, 23, 30, 31.

38. Kasanot’ panagandar ti Manarawidwid a Bagi?

³⁸ Kasta met lat’ urnos ti Manarawidwid a Bagi dagiti Saksi ni Jehova itatta. Linawas ti mitingda idiay sangalubongan a hedkuarterda sadi Brooklyn, Nueva York, ket manipud sadiay maipatulod dagiti instruksion kadagiti Komite ti Sanga iti intero a lubong nga isudat’ mangas-asikaso iti ministerial a trabaho ti kada nasion. Gaput’ panangsurotda iti ulidan dagidi nagkauna  a Kristiano, dagiti Saksi ni Jehova nabalinanda a sinaknapan dagiti naglawa a paset ti daga iti panangikasabadat’ naimbag a damag ti Pagarian ti Dios. Agtultuloy dayta a trabaho iti intero a lubong.​—Mateo 10:23; 1 Corinto 15:58.

Agaaripunoda iti Pudno a Dios

39. (a) Apay a neutral dagiti Saksi kadagiti politikal nga isyu? (b) Kasanot’ irarang-ay dagiti Saksi a nalaplappedan?

³⁹ Bayat ti maika-20 a siglo, immadu dagiti Saksi ni Jehova iti intero a daga. Pudno pay daytoy uray kadagiti daga a malaplapdan wenno maparparitan. Dagitoy a lapped impaulog a nangnangruna dagiti rehimen a dida naawatan ti neutral a takder dagiti Saksi ni Jehova no kadagiti napolitikaan ken nasionalistiko a kinasungdo daytoy lubong. (Kitaenyo ti kahon, panid 347.) Kaskasdi, kadagita a daga, pinulpullo a ribo a tattao dagiti nangabrasa iti Pagarian ti Dios kas kakaisuna a pudno a namnama iti talna ken kinatalged ti sangatauan. Kadagiti kaaduan a nasion nawadwad a pammaneknek ti naiteden, ket itan  minilion dagiti aktibo a Saksi nga adda iti amin a lugar.​—Kitaenyo ti tsart, panid 361.

40, 41. (a) Aniat’ ur-urayen itan dagiti Saksi ni Jehova? (b) Ania a saludsod ti masapul pay a masungbatan?

⁴⁰ Buyogen ti Nakristianuan nga ayatda ken namnamada a “baro a langit ken baro a daga,” segseggaan dagiti Saksi ni Jehova iti asideg a masanguanan dagiti manggunggon-lubong a pasamak a mamagngudonton iti isuamin a kinadangkok, kinabulok, ken kinakillo ditoy daga. Maipuon iti dayta itultuloydanto a sarungkaran dagiti kaarubada kas naregget a pamuspusanda a mangyadani kadagidiay nasingpet panagpuspusoda iti pudno a Dios a ni Jehova.​—Apocalipsis 21:1-4; Marcos 13:10; Roma 10:11-15.

⁴¹ Kabayatanna, sigun iti padtot’ Biblia, aniat’ masanguanan ti sangatauan, ti relihion, ken daytoy natulawan a daga? Ti ultimo a kapitulotayo sungbatannanto dayta napateg a saludsod.​—Isaias 65:17-25; 2 Pedro 3:11-14.

[Footnotes]

[Salsaludsod]

[Kahon iti panid 347]

Nakristianuan a Neutralidad idiay Pagano a Roma

Kas mayalubog kadagiti prinsipiot’ ayat ken talna nga insuron Jesus, ken naibasar iti personal a panagadalda ti Saot’ Dios, dagidi nagkauna a Kristiano dida rimmaman kadagiti gubat wenno panagsanay kadagita. Kunan Jesus: “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong. No ti pagariak paset koma daytoy a lubong, dagiti adipenko nakibakalda koma tapno saanak a mayawat kadagiti Judio. Ngem, ita, ti pagariak saan nga itoy a gubuayan.”​—Juan 18:36.

Uray agingga idi petsa a 295 K.P., ni Maximilianus ti Theveste, nga anak ti beterano iti Romano nga armada, naayaban nga agsoldado. Idi dinamag ti prokonsul ti naganna, insungbatna: “Ita, apay kayatmo a maammuan ti naganko? Di anamongan ti konsiensiak ti agsoldado: Kristianoak. . . . Diak makapagsoldado; diak mabalin a labanan ti konsiensiak.” Pinakdaaran ti prokonsul a no sumukir isu ket matay. “Diak agsoldado. Uray putolanyo ti ulok, ngem diak pagserbian dagiti puersa Daytoy a Lubong; agserbiakto iti Diosko.”​—An Historian’s Approach to Religion, ni Arnold Toynbee.

Kadagitoy moderno a panawen, ti personal a panagadalnat’ Biblia ti nangitagad iti tunggal Saksi ni Jehova iti intero a lubong a nangannurot iti idikta ti konsiensia tapno kasta met lat’ takderna. Kadagiti dadduma a nasion nakanginngina ti imbayad dagiti adu, nangruna idiay Nazi nga Alemania, a sadiay napaltogan, nabitay, ken naputolanda idi Gubat Sangalubongan II. Ngem ti sangalubongan a panagkaykaysada, a naibasar iti Nakristianuan nga ayat, saan a pulos a natungday. Awan pay uray maysa a natay iti gubat a gapuanan ti maysa kadagiti Kristiano a Saksi ni Jehova. Anian a naiduma koma ti historia ti lubong no tunggal agkuna a Kristiano ket nagbiag a maitunos iti ayat a linteg ni Kristo!​—Roma 13:8-10; 1 Pedro 5:8, 9.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 356, 357]

Ti Patien dagiti Saksi ni Jehova

Saludsod: Ania ti kararua?

Sungbat: Idiay Biblia ti kararua (Hebreo, neʹphesh; Griego, psy·kheʹ) isut’ maysa a persona wenno animal wenno ti biag a sagsagrapen dayta a persona wenno animal.

“Ket ti Dios kinunana: ‘Patauden koma ti daga dagiti kararua a nabiag kas kadagiti kakikitada, naamo nga animal ken agkarkarayam nga animal ken atap nga animal iti daga kas kakikitada.’ Ket ni Jehova a Dios binukelna ti tao iti tapuk ti daga ket impuyotna iti agongna ti anges ti biag, ket ti tao nagbalin a kararua a sibibiag.”​—Genesis 1:24; 2:7.

Dagiti animal ken ti tao ISUDA dagiti sibibiag a kararua. Ti kararua saan a daytay banag a naisina. Mabalin a matay ken talaga a matay. “Adtoy! Amin dagiti kararua​—kukuak ida. Kas ti kararua ti ama kasta met ti kararua ti anak​—kukuak ida. Ti kararua nga agbasbasol​—isunto a mismo ti matay.”​—Ezequiel 18:4.

Saludsod: Trinidad aya ti Dios?

Sungbat: Mamati dagiti Saksi ni Jehova a ni Jehova isut’ awan kapadana a Soberano nga Apo ti uniberso. “Denggem, O Israel: ni Jehova a Diostayo isu ti maymaysa a Jehova.” (Deuteronomio 6:4) Ni Kristo Jesus kas Sao maysa idi nga espiritu a parsua ket immay ditoy daga kas panagtulnogna iti pagayatan ni Amana. Isut’ paiturayan ken Jehova. “Ngem intono dagiti isuamin a banag paiturayandan kenkuana [Kristo], no kasta uray ti Anak met laeng paiturayanton iti Daydiay nangikabil iti babaen ti panagturayna kadagiti isuamin a banag, tapno ti Dios isu koma amin kadagiti isuamin.”​—1 Corinto 15:28; kitaenyo pay ti Mateo 24:36; Marcos 12:29; Juan 1:1-3, 14-18; Colosas 1:15-20.

  Ti nasantuan nga espiritu isut’ aktibo a puersa ti Dios, wenno enerhia nga agtigtignay, saan ket a persona.​—Aramid 2:1-4, 17, 18.

Saludsod: Agdaydayaw aya wenno agrukbab dagiti Saksi ni Jehova kadagiti idolo?

Sungbat: Dagiti Saksi ni Jehova dida alagaden ti aniaman a porma ti idolatria, saklawenna man dayta dagiti idolo, persona, wenno organisasion.

“Ammomi a ti idolo awan papaayna ditoy lubong, ket awan Dios no di maymaysa. Ta uray adda dagiti naganenda a ‘didios,’ uray idiay langit wenno ditoy daga, a kas aduda a ‘didios’ ken aduda nga ‘appo,’ kadatayo talaga nga adda laeng maymaysa a Dios nga Ama, a paggapuan dagiti isuamin a banag, ket datayo para kenkuana; ken adda maymaysa nga Apo, ni Jesu-Kristo, a gapu kenkuana adda dagiti isuamin a banag, ket datayo baeten kenkuana.”​—1 Corinto 8:4-6; kitaenyo pay ti Salmo 135:15-18.

Saludsod: Mangmisa kadi wenno Agkomunion dagiti Saksi ni Jehova?

Sungbat: Dagiti Saksi ni Jehova dida patien ti transubstantiation, a sursuro ti Katolika Romana. Ngem selebraranda ti Pangrabii ti Apo iti petsa a katupag ti Nisan 14 dagiti Judio (kadarato Marso wenno Abril) kas tinawen a panglaglagip iti ipapatay ni Kristo. Iti daytoy a gimong ipasada iti kongregasion ti di nalebaduraan a tinapay ken ti nalabaga nga arak a mangisimbolo iti awan basolna a bagi ni Kristo ken ti naidaton a darana. Dagidiay laeng mangnamnamat’ pannakipagturayda ken Kristo iti nailangitan a Pagarian ti makiraman kadagiti emblema.​—Marcos 14:22-26; Lucas 22:29; 1 Corinto 11:23-26; Apocalipsis 14:1-5. e

[Dagiti Ladawan]

Regular nga aggigimong dagiti Saksi ni Jehova kadagiti Kingdom Hall nga agadal iti Biblia

Dagiti Kingdom Hall: Siudad ti Ichihara, Japan (immuna a panid), ken Boituva, Brazil

[Footnote]

[Tsart iti panid 361]

Dadduma a Nasion a Pangaskasabaan dagiti Saksi

Nasion Dagiti Aktibo a Saksi

Alemania, F. R. 129,000

Argentina 79,000

Australia 51,000

Brazil 267,000

Britania 117,000

Canada 98,000

Colombia 42,000

El Salvador 18,000

España 78,000

E.U.A. 818,000

Filipinas 102,000

Finlandia 17,000

Francia 109,000

Grecia 24,000

Hungary 10,000

India 9,000

Italia 172,000

Japan 138,000

Korea 57,000

Lebanon 2,500

Mexico 277,000

Nigeria 137,000

Poland 91,000

Portugal 36,000

Puerto Rico 24,000

Sud Africa 46,000

Venezuela 47,000

Zambia 72,000

36 a malaplapdan 220,000

1989 Sangalubongan a Dagup 60,192 Kongregasion 3,787,000 Dagiti Saksi

[Dagiti Ladawan iti panid 346]

Kuna ti estatuat’ kappia ti NU: “Pandayentayto ti kampilantayo a dingding ti arado”; teksto ti Biblia ti inadaw ti “Pader ni Isaias”

[Ladawan iti panid 351]

Mamati dagiti Saksi ni Jehova iti subbot a daton ni Kristo para iti basol ti sangatauan

[Dagiti Ladawan iti panid 363]

Assembly Hall dagiti Saksi ni Jehova: Langa ti hall ti East Pennines, Inglatera, manipud ngato

Assembly Hall, Fort Lauderdale, Florida, E.U.A., a mausar kadagiti programa nga Ingles, Español, ken Frances

[Dagiti Ladawan iti panid 364]

Sangalubongan a Hedkuarter ti Watch Tower Society, Brooklyn, Nueva York; dagiti opisina, paktoria, ken pagtaengan

[Dagiti Ladawan iti panid 365]

Sanga nga opisina ti Watch Tower (manipud ngato a katigid) idiay Sud Africa, España, ken New Zealand