Panangsukisok iti Di Ammo Baeten iti Salamangka ken Espiritismo
Kapitulo 4
Panangsukisok iti Di Ammo Baeten iti Salamangka ken Espiritismo
1. Aniat’ imbagan Pablo kadagiti taga Atenas idiay Areopago? Apay?
“LALLAKI a taga Atenas, makitak a kadagiti amin a banag kasla managbutengkayo nga ad-adda kadagiti didiosen ngem dagiti dadduma.” (Aramid 17:22) Daytat’ sinaon Kristiano nga apostol Pablo iti bunggoy a naurnong idiay Areopago, wenno Turod ni Mars, iti kadaanan a siudad ti Atenas, Grecia. Inkomento daytan Pablo ta nakitana a nasaksakbay “iti siudad a napno kadagiti idolo.” (Aramid 17:16) Ania idit’ nakitana?
2. Aniat’ mangipakita ti panagbuteng dagiti taga Atenas kadagiti didiosen?
2 Awan duadua, nakitan Pablo ti nadumaduma a dios a Griego ken Romano iti dayta a dakkel a siudad, ket nabatad a ti biag dagiti umili naigamer iti panagrukbabda kadagiti didiosen. Tapno awan importante wenno maingel a dios a maliwayanda a daydayawen, di la ket ta marurod dayta, inraman pay dagiti taga Atenas a nagrukbaban ti “Dios a Di Ammo.” (Aramid 17:23) Nabatad nga impasimudaag dayta ti panagbutengda kadagiti didiosen.
3. Dagidi la kadi taga Atenas ti agbutbuteng kadagiti didiosen?
3 Siempre, saan laeng a dagiti taga Atenas idi immuna a siglo ti nagbuteng kadagiti didiosen, nangruna kadagidiay dida ammo. Iti rinibon a tawen, daytat’ dandani nangdominar iti amin a tao. Iti adu a paset ti lubong, gistay amin a benneg ti biag ti umili nainaig kadagiti didiosen wenno espiritu, direktamente man wenno saan. Kas naamiristayon iti kallabes a kapitulo, dagiti mitolohiat’ kadaanan nga Egipcio, Griego, Romano, Insik, ken dadduma pay nairamutda unay kadagiti ideya maipapan kadagiti dios ken espiritu, a nagpateg ti akemda kadagiti personal ken nasional a ganuat. Idi Edad Media, dagiti estoria maipapan kadagiti alkimista, mammadles, ken mangkukulam nagraira iti intero a Kakristianuan. Ket umarngi met la ti situasion itatta.
Dagiti Ritual ken An-anito Itatta
4. Aniadat’ sumagmamano a popular a kustombre a naisinggalut kadagiti didiosen wenno espiritu?
4 Ammo man dagiti tao wenno saan, adut’ aramidda a nainaig kadagiti inaanito nga alagaden wenno pammati, a daddumat’ naisinggalut kadagiti didiosen wenno espiritu. Kas pangarigan, ammoyo kadi a ti panangrambak iti pannakayanak ket namunganay iti astrolohia, a mangipatpateg unay ti eksakto a petsat’ pannakayanak ti maysa? Daydiay ngay ‘birthday cake’? Agparang a nainaig dayta ken Artemis a Griego a diosa, a rinambakandat’ kasangayna kadagiti sinan bulan a bibingka nga adda dirona ken natugkelan ti kandila. Wenno nadamagyo kadin a ti panagpanes no makipamumpon isut’ taktikada idi ugma tapno malemmenganda dagiti dakes nga espiritu a kunada nga umas-assibay iti kasta nga okasion? Dadduma a nangisit nga Africano pintaandat’ bagida iti puraw, ket dagiti natayan iti sabali a daga agusardat’ kawes a nagdudumat’ kolorna tapno di mabigbig ida dagiti espiritu.
5. Aniadat’ sumagmamano a kabisadoyo a popular nga an-anito?
5 Malaksid kadagitoy a popular a kustombre, dagiti umilit’ nadumaduma a lugar addaandat’ an-anito ken pagbutbutngan. Iti Lumaud, ti pannakabuong ti sarming, pannakakitadat’ nangisit a pusa, pannagnat’ sirok ti agdan, ken, agpannuray ti yanmo, ti Martes wenno Biernes 13 matmatanda amin kas signo ti didigra. Iti Dumaya, ti makatigid a paset ti kimono ti Hapones rabawanna ti kanawan, ta ti kasunganina nairanta laeng kadagiti bangkay. Awan tawa wenno ruangan ti makin-amianan a daya ti balayda tapno dagiti demonio, a kunada nga aggapu sadiay, dida mabirukan ti serkanda. Iti Filipinas, uksotenda ti sapatos ti natay sada idisso iti denna ti gurongna sakbay nga ipumponda tapno awaten ni “San” Pedro. Dagiti lallakay bilinenda nga agsingsingpet dagiti ubbing babaen iti panagkunada a ti sinan tao idiay bulan isun “San” Miguel, a bambantayan ken isursuratna ti ar-aramidenda.
6. Kasanot’ kakaro ti pannakainaig dagiti tao iti espiritismo itatta?
6 Ngem, ti pammati kadagiti espiritu ken didiosen saan laeng a kadagidiay ug-ugali ken an-anito a kasla di makadangran. Kadagiti nasulinek man wenno moderno a sosiedad, nadumadumat’ namuspusanda a mangpasia wenno mangay-ayo kadagiti nauyong nga espiritu ken manggayyem kadagidiay naparabur. Siempre, ti damo a maisiptayo isu dagidiay taga bakbakir ken taga bambantay a komunsulta kadagiti naluganan, erbulario, ken shaman (padi a sumasalamangka) no agsakitda wenno agparikutda. Ngem dagiti agnanaed iti siudad a dakkel wenno bassit mapanda met kadagiti astrologo, espiritista, mammalad, ken mammadles tapno ammuendat’ masanguananda wenno agpatulongda kadagiti importante a desision. Adda dadduma, nga idinto ta miembrodat’ maysa a relihion, sirereggetda a mamatpati kadagitoy nga aramid. Adu dagidiay pinagbalinda ti espiritismo, salamangka, ken okulto a kas relihionda.
7. Aniada a saludsod ti masapultay nga amirisen?
7 Aniat’ gubuayan wenno punganay amin dagitoy nga ugali ken an-anito? Nagduduma la kadi dagitoy a wagas nga iyaasideg iti Dios? Ket kangrunaan unay, aniat’ ibanagna kadagiti mangannurot kadagita? Tapno masungbatantay dagitoy, subliantay pay ti historia ti tao ket talgiapantayo dagiti nagkauna a wagas ti panagdaydayawna.
Panangragpat iti Di Ammo
8. Ania a nagpaiduma a kalidad ti nakaidumaan ti tao kadagiti nababbaba nga animal?
8 Maisungani iti akuen dagiti ebolusionista, ti tao addaan naespirituan a rukod a mamagbalin kenkuana a naigiddiat ken nangatngato ngem dagiti nababbaba a parsua. Nayanak ti tao a buyogen ti gagar a mangsukimat iti dina ammo. Naynayna nga ut-utoben dagiti saludsod a kastoy: Aniat’ panggep ti biag? Aniat’ mapasamak no matay ti tao? Aniat’ relasion ti tao iti pisikal a lubong ken, kinapudnona, iti uniberso? Sugsogan pay met ti tarigagayna a mangragpat iti banag a nangatngato wenno nabilbileg ngem isu tapno matengngelna koma ti lawlawna ken ti biagna.—Salmo 8:3, 4; Eclesiastes 3:11; Aramid 17:26-28.
9. Kasanot’ panangdeskribir ti maysa nga eskolar iti “espiritualidad”?
9 Kastoy ti panangidatag ni Ivar Lissner iti librona a Man, God and Magic: “Agsiddaawtayo iti kinaibtur ti tao a nangpadas, iti intero a historia, a mangragpat iti ruar ti beddengna. Dina insentrot’ bilegna iti panangbiruk la iti pagbiag. Isut’ naynay nga agpalpalutpot, agar-arikap, agambision iti di magaw-at. Daytoy karkarna ken naisigud a gagar ti tao isut’ espiritualidadna.”
10. Aniat’ mangipakita a natural a tarigagay ti tao ti inna panangragpat iti Dios?
10 Siempre, dagidiay di mamati iti Dios saanda a matmatan a kasta. Sapasap lattan a daytoy a tendensiat’ tao ipagapuda kadagiti banag a kasapulanna, sikolohikal wenno sabali, a kas naamiristayo iti Kapitulo 2. Nupay kasta, saantay kadi a napadasan amin a no adda peggad wenno didigra a sarangtentayo, kaaduan a tattao ket umuna nga umararawda iti Dios wenno iti nangatngato a pannakabalin? Pudno a kasta itatta a kas met kadagiti napalabas. Gapuna, intuloy ni Lissner: “Amin a nagsirarak kadagiti kauugmaan nga umili sigurado a maawatanda a mamati amin dagita iti Dios, a siaammoda unay nga adda persona a kangatuan.”
11. Aniat’ resulta ti panagregget ti tao a mangragpat iti dina ammo? (Idiligyo ti Roma 1:19-23.)
11 No kasanoda a pinennek dayta naisigud a tarigagayda a mangragpat iti dida ammo isut’ sabali a banag. Dagiti agakar-akar a mangnganup ken agpaspastor nagkintayegda gaput’ bileg dagiti atap nga animal. Dagiti mannalon ad-adda a bansaganda ti panagbalbaliw ti panawen ken panniempo. Naigiddiat ti reaksion dagiti taga bakir kadagidiay agnanaed kadagiti disierto wenno bambantay. Gaput’ kakastoy a nagduduma a pagbutbutngan ken kasapulan, nangpatanor dagiti tao iti karkarna a nagduduma a relihiuso nga al-alagaden ket babaen kadagita impapanda a mabalindat’ umararaw kadagiti dios a managparabur ken maay-ayoda dagidiay nauyong.
12. Aniat’ pagpaparehuan dagiti relihiuso nga aramid dagiti tao iti uray sadino?
12 Ngem, uray pay no kastat’ panagdudumada, adda latta dagidiay agpapareho a paset a nakalalasin kadagitoy a relihiuso nga ugali. Maibilang kadagitoy isut’ panangraem ken panagbuteng kadagiti sagrado nga espiritu ken supernatural a puersa, panagsalamangka, panangipadles iti masanguanan babaen kadagiti sinial ken signo, astrolohia, ken naggigiddiat a wagas a panagpalad. Bayat nga anagentay dagitoy a paset, makitatayto a dakkel ti inakemda no iti panangporma iti relihiuso a pampanunot dagiti umili iti intero a lubong ken kadagiti amin a tiempo, agraman dagiti tao itatta.
Sagrado nga Espiritu ken Supernatural a Puersa
13. Aniat’ mabalin a nagsiddaawanda idi ugma?
13 Ti biag dagiti tao idi ugma kasla napnot’ misterio. Nalikmutda kadagiti narikut ken di mautob a pasamak. Kas ehemplo, dida maawatan no apay bigla nga agsakit ti maysa nupay nakasalsalun-at, wenno apay di nga agtudo idinto ta tiempona met, wenno apay a ti awan bulongna, kasla nagango, a kayo ket bumerde ken rumangpaya iti maysa a tiempo ti tawen. Misterio pay kadakuada ti mismo nga aniniwan, pulso, ken angesda.
14, 15. Gaput’ kurang a pannakatarus ken giya, aniat’ ad-adda a nanginaigan ti tao iti dina mailawlawag? (Idiligyo ti 1 Samuel 28:3-7.)
14 Gapu ta naisigud ti naespirituan a pagannayasan ti tao, natural laeng nga impabiangna iti supernatural a puersa dagitoy a misterio a banag ken pasamak. Nupay kasta, gapu ta awan umiso a giyana ken pannakaawatna, idi agangay napnot’ lubongnan kadagiti kararua, espiritu, al-alia, ken demonio. Kas ehemplo, dagiti Algonquian nga Indian ti Norte America awaganda ti kararuat’ tao kas otahchuk, a kaipapananna ti “aniniwanna,” ket dagiti Malay ti Umabagatan a Daya nga Asia mamatida a no matay ti tao, rumkuas idiay agongna ti kararuana. Itatta, ti pammati kadagiti espiritu ken simmina a kararua—ken panangpadasda a makisarita kadakuada iti nagduduma a wagas—ket nagistay sapasap.
15 Iti kasta met la a wagas, dagiti dadduma a banag a nanglikmut kenkuana—ti init, bulan, bituen, taaw, karayan, bantay—kasla sibibiagda ket direktamente nga impluensiaanda ti aramid ti tao. Yantangay dagitoy ket kasla adda bukodda a lubong, pinagbalinda ida a kas persona nga espiritu ken didiosen, daddumat’ managparabur ken manangtulong, daddumat’ narungsot ken nauyong. Ti panagrukbab kadagiti naparsua limmatakda kadagiti gistay amin a relihion.
16. Kasano a naiparangarang ti panagrukbabda kadagiti espiritu, didiosen, ken idolo?
16 Matakkuatantayo ti kakastoy a pammati kadagiti relihion ti dandani amin a sibilisasion idi ugma. Dagiti taga Babilonia ken Egipto nagrukbabda kadagiti diosda nga init, bulan, ken bituen. Nagrukbabda pay kadagiti naamo ken atap nga animal. Dagiti Hindu nalatakda gaput’ umariwekwek a diosda, a minilmilion ti dagupda. Dagiti Insik sigsigud nga aduandat’ sagrado a bantay ken dagiti dios ti karayanda, ket yebkasdat’ ayat kadagiti nagannak babaen iti panagrukbabda kadagiti inapo. Dagiti kadaanan a Druids ti Britania sagrado kadakuada dagiti kayo a roble, ket napalalot’ panangdayawda iti mistletoe a nagtubo iti roble. Idi agangay, ninayonan dagiti Griego ken Romano dagita; ket ti pammati kadagiti espiritu, didiosen, kararua, demonio, ken amin a kitat’ sagrado a banag naigamer unayen.
17. Kasano nga agraira pay la itatta ti panagrukbab kadagiti banag a naparsua?
17 Nupay dagiti dadduma ket matmatanda amin dagita a pammati a kas an-anito, kaskasdi a dagitoy nga ideya agparang kadagiti relihiuso nga ugali dagiti adu iti intero a lubong. Adda pay la sumagmamano a mamati a sagrado dagiti dadduma a bantay, karayan, karkarnat’ itsurana a bato, dadakkel a kayo, ken nakaad-adu pay a banag, ket pagrukbabanda dagita a kas idolo. Mamangondat’ altar, simbaan, ken templo kadagita a disso. Kas ehemplo, ti Karayan Ganges ket sagrado kadagiti Hindu, a ti arapaapda isut’ panagdigosda sadiay bayat a sibibiagda santo maiwaris idiay ti dapoda inton matayda. Dagiti Budista ibilangda a naisalsalumina a kapadasan ti agrukbab idiay templo ti Buddh Gaya, India, a kunada a sadiay ti nakalawlawagan ni Buddha idi addat’ sirok ti kayo a bodhi. Dagiti Katoliko magnada a sipaparintumeng idiay Basilica ti Our Lady of Guadalupe idiay Mexico wenno agdigosda kadagiti “sagrado” a danum iti simbaan ti Lourdes, Francia, bareng milagro a maagasanda. Ti panagdaydayaw kadagiti naparsua imbes nga iti Namarsua nakabatbatad pay la agingga itatta.—Roma 1:25.
Itatanor ti Salamangka
18. Aniat’ intagad ti pammatida kadagiti espiritu ken didiosen?
18 Apaman a naipasdek ti pammatida a ti material a lubong ket linungogan dagiti espiritu, naimbag ken dakes, nagturong dayta a silalaka iti sumuno nga addang—impamuspusanda a kasarita dagidiay naimbag nga espiritu a mangigiya ken mamendision kadakuada ken ay-aywenda dagidiay dakes nga espiritu. Nagbanag daytoy iti panagsalamangka, a nagraira iti dandani amin a nasion idi ken ita.—Genesis 41:8; Exodo 7:11, 12; Deuteronomio 18:9-11, 14; Isaias 47:12-15; Aramid 8:5, 9-13; 13:6-11; 19:18, 19.
19. (a) Aniat’ salamangka? (b) Apay a kasla nakapapati ti salamangka kadagiti adu?
19 Ti kasimplean a kaipapanan ti salamangka, isut’ pamuspusan a panangtengngel wenno panangpilit kadagiti puersa a natural wenno supernatural tapno agpasakupda iti tao. Gapu ta dida ammo ti pudpudno a makagapu kadagiti inaldaw a pasamak, dagidi nagkauna a sosiedad namatida a ti panangulit-ulit kadagiti sinasalamangka a sao wenno tanamitim, wenno ti ritual, ket ibungada ti tarigagayanda a resulta. Idi nakitada a nagballigi ti dadduma kadagitoy a ritual namatida iti kastoy a kita ti salamangka. Kas pangarigan, dagiti erbulario—a kaaduanna salamangkero wenno mammadles—ti Mentawi Islands iti laud ti Sumatra naipadamag a nakaskasdaaw ti laingda a mangagas kadagidiay agsaksakit iti diarrhea. Ti pormula ti salamangkada isut’ inda panangpapakleb iti masakit idiay igid ti bakras sana dilpadilpatan ti daga. Aniat’ nakaagasanna? Ti pila idiay bakras addaan iti kaolin, ti puraw a daga a gagangay a maus-usar itatta a pagagas iti diarrhea.
20. Kasano a dinominaran ti salamangka ti biag dagiti adu?
20 Ti sumagmamano a kastoy a panagballigi isut’ dagus a nangwaswas kadagidiay nakaappoganda ket bimmileg ti panagraem ti umili kadagiti salamangkero. Din nagbayag isudat’ nagsidsiddaawan ken naipangpangruna—dagiti padi, hepe, shaman, erbulario, mangkukulam, medium. Isudat’ inasitgan dagiti adda problemana, a kas iti panagpaagas ken pananglapped iti sakit, panangbiruk iti napukaw, panangitudo iti nagtakaw, panangsumra iti dakes nga impluensia, ken panangipakat iti dusa. Idi agangay immadun dagiti an-anito ken ritual a nainaig kadagitoy ken kadagiti dadduma a pasken iti biag, kas iti pannakaipasngay, panagbaro, pannakaitulag, panagasawa, ipapatay, ken pumpon. Ti puersa ken misterio ti salamangka di nagbayag dinominarannan amin a benneg ti kabibiag dagiti tao.
Salsala ti Tudo ken Panangilabeg
21, 22. Aniat’ kayulogan ti “sakar a salamangka”? Iladawanyo.
21 Nupay napalalot’ panagduduma ti salamangka dagiti naggigiddiat nga il-ili, dagiti pamunganayan nga ideyada karkarnat’ panagpapadada. Umuna, mamatida a ti maysa a banag pataudennat’ kapadpadana, a ti resulta a kayatda mapataud no tuladenda dayta. Maaw-awagan no dadduma daytoy kas sakar a salamangka. Kas ehemplo, no ti kaawan tudot’ mangdadael iti apitda, dagiti Omaha nga Indian ti Norte America nagsalada iti likmut ti sangaburnay a danum. Santo maysa kadakuada ti uminom ket ipugsitna iti angin tapno tuladenna ti pusitsit wenno arbis. Wenno adda agtulatid iti daga a kasla nasugatan nga uso tapno sigurado nga adda maanupna nga uso.
22 Dagiti dadduma, nalablabor ti ritualda, agraman tanamitim ken datdaton. Dagiti Insik mangaramidda iti dakkel a dragon a papel wenno kayo, ti dios-tudo[da], sada iparada, wenno iruarda ti idolot’ diosda manipud templo sada ibilag tapno mariknana ti pudot ket nalabit mangtedto iti tudo. Ti ritual dagiti umili a Ngoni ti Este Africa ramanenna ti panangibukbokdat’ beer iti banga a naikali iti daga idiay templot’ tudo sadanto ikararag, “Apo Chauta, impatangkenmot’ pusom kadakami, aniat’ kayatmo a maaramid kadakami? Mataykamto a talaga. Ikkam dagiti annakmo iti tudo, adtoy ti beer a para kenka.” Sadanto inumen ti natda a beer. Sarunuen daytoy ti sala ken kanta ken panangwagwag kadagiti sanga a naibabasa.
23. Kasano a timmanor ti panagkulam ken ti panangilabeg? (Idiligyo ti Levitico 19:31; 20:6, 27; Deuteronomio 18:10-13.)
23 Ti sabali pay nga ideya a nainaig iti salamangka isut’ pammati a dagiti aruaten ti maysa a tao agtultuloy a mangapektar kenkuana uray no adayo ti yanna. Intagadna daytoy ti panangilabeg iti sabali babaen iti pananggamod iti aruatenna. Uray idiay Europa ken Inglatera idi maika-16 ken -17 a siglo, namatida kadagiti mangkukulam ken mammadles a kabaelandat’ mangdangran no usarenda daytoy a pannakabalin. Ti metododa ramanennat’ panangbukelda iti sinantao a kaladladawanna sadanto tudoken ti aspili, isuratdat’ naganna iti papel sada puoran, ikalida ti pirsay ti kawesna, wenno sabali pay ti aramidenda iti buokna, nagikukuanna, ling-etna, wenno uray iblengna. Mabigbig a nakaro dagitoy nga aramid ta ti Acts of Parliament a nabuangay idiay Inglatera idi 1542, 1563, ken 1604 immandarnat’ pannakapapatay dagiti mangkukulam. Iti nadumaduma a pamay-an, daytoy a pormat’ salamangka inalagad dagiti umili iti nagistay amin a nasion kadagiti amin a kaputotan.
Ti Masanguanan Babaen iti Sinial ken Signo
24. (a) Aniat’ panagbuyon? (b) Kasanot’ panagbuyon dagiti taga Babilonia?
24 Masansan ti salamangka maaramat a mangbuksil iti naitalimeng nga impormasion wenno pangripirip iti masanguanan babaen iti sinial ken signo. Maawagan daytoy iti panagbuyon, ket nagdinamag dagiti taga Babilonia gapu iti dayta. Sigun iti libro a Magic, Supernaturalism, and Religion, “nalaingda no iti arte ti pammadles, nga ipadtodat’ masanguanan babaen iti panangtingitingda kadagiti dalem ken bagis ti naparti nga animal, kadagiti apuy ken asuk, ken iti rimat dagiti napateg a bato; naipaktada ti mapasamak babaen iti burayok dagiti ubbog ken iti porma dagiti mula. . . . Dagiti sinial ti atmospera, tudo, ulep, angin, ken kimat impatarusda a kas panagparparikna; ti panagit-it dagiti muebles ken diding a tabla ipakpakaunadat’ masanguanan. . . . Dagiti ngilaw ken dadduma nga insekto, agraman aso, isudat’ para awit kadagiti mensahe nga okulto.”
25. Kasanot’ panangtukoy da Ezequiel ken Daniel iti panagbuyon ti kadaanan a Babilonia?
25 Ti Ezequiel a librot’ Biblia ireportna nga iti naminsan a pannakigubatda, “ti ari ti Babilonia nagtakder iti pagsinaan ti dalan, iti uluanan ti dua a dalan, tapno agbuyon. Ginunggonna dagiti pana. Immuman iti terafin; kimmita iti dalem.” (Ezequiel 21:21) Dagiti baglan, managanito, ken papadi a managsalamangka regularda a kameng ti konseho ti Babilonia.—Daniel 2:1-3, 27, 28.
26. Ania a kitat’ panagbuyon ti popular kadagiti Griego?
26 Dagiti taga sabali a nasion, Oriental ken Occidental, nakinaminda met iti nadumaduma a kitat’ pammuyon. Dagiti Griego nakiumanda kadagiti manangipalgak iti orakulo no maipapan kadagiti naindaklan a pasken ti politika agraman nailubongan a personal a ganuatda a kas iti panagasawa, panagbiahe, ken annak. Ti kalatakan kadagitoy isu ti orakulo ni Delphi. Dagiti sungbat, a kunada a nagtaud ken dios nga Apollo, limmasat iti madre, wenno ni Pythia, babaen kadagiti di maaw-awatan a timek sa impatarus dagiti padi a pagbalinenda a nakarikrikut a bersikulo. Ti karkarna nga ehemplo isut’ sungbat a naited ken Croesus, ari ti Lidia, a kastoy: “No ballasiwen ni Croesus ti Halys, duprakenna ti maingel nga imperio.” Nagbanaganna a ti maingel nga imperio a dinuprakna isut’ imperiona. Ni Croesus inabak ni Ciro a Persiano idi binallasiwna ti Halys tapno rautenna koma ti Capadocia.
27. Kasanot’ kinainget ti panagbuyon dagiti Romano?
27 Iti Lumaud nadanon ti panagbuyon ti tampokna idi tiempo dagiti Romano, a naseknanda kadagiti signo ken pagilasinan iti nagistay amin nga aramidda. Uray aniat’ katataoda namatida amin iti astrolohia, panagkulam, anting-anting, panagpalad, ken dadduma pay a panagbuyon. Ket sigun ken Edward Gibbon, nga autoridad ti Romano a historia, “ti nagduduma a klaset’ panagrukbab, a nagraira iti lubong ti Roma, imbilang dagiti umili, kas pareparehoda a pudno.” Ni Cicero a nalatak nga estadista ken orador eksperto a nangilasin iti signo kadagiti panagtayab dagiti billit. Ni Petronius a Romano a historiador napaliiwna, a gaput’ kaadu dagiti relihion ken kulto kadagiti dadduma nga ili ti Roma, nalabit ad-adu dagiti dios ngem dagiti tao kadagita.
28. Kasanot’ panagbuyon dagiti Insik idi ugma?
28 Idiay China, nakabakabda ti nasurok a 100,000 a tulang ken kappo a nausar nga orakulo idi maikadua a milenio K.K.P. (ti dinastia a Shang). Inusar dagidi padi a Shang dagita tapno magun-oddat’ nadiosan a giya kadagiti amin a banag manipud panniempo inggat’ iyaakar dagiti tropa. Dagiti padi, babaen kadagiti kadaanan a panagsurat, inyukritda kadagiti tulang ti salsaludsodda. Kalpasanna impapudotda dagiti tulang sada usisaen dagiti rimsua a birrida sada isurat ti sungbat kadagita met laeng a tulang. Kuna dagiti dadduma nga eskolar a ti surat dagiti Insik timmanor iti daytoy a kadaanan a sinurat.
29. Ania a prinsipiot’ panagbuyon ti nailanad iti I Ching?
29 Ti kalatakan a kadaanan a libro dagiti Insik maipapan iti panagbuyon isu ti I Ching (Katalogo dagiti Panagbalbaliw; Yee-Jing ti balikasna), a kunada nga insurat dagidi dua a damo nga emperador a Chou, da Wen Wang ken Chou Kung, idi maika-12 a siglo K.K.P. Linaonna dagiti detaliado a pannakailawlawag ti reaksion ti dua nga agsubsubang a puersa a yin ken yang (sipnget-lawag, negatibo-positibo, babai-lalaki, bulan-init, daga-langit, ken dadduma pay), a patpatien pay la dagiti adu nga Insik a kas isudat’ prinsipio a mangtengtengngel kadagiti amin a ganuat ti biag. Idatagnat’ ladawan nga amin a banag ket agbalbaliw ken awan banag a permanente. Tapno agballigi ti aniaman a ganuat, sipupuot koma ti maysa ken agtignay a maitunos kadagiti amin a panagbalbaliw iti dayta a momento. Gapuna, dagiti tao agsaludsodda sadanto aggiginnasat ket kalpasanna birukendat’ sungbat iti I Ching. Iti unos dagiti adu a siglo, ti I Ching isut’ nakaibasaran dagiti amin a kitat’ panagpalad, panagipadles, ken dadduma pay a kitat’ panagbuyon iti China.
Manipud Astronomia Inggat’ Astrolohia
30. Deskribirenyo ti itatanor ti nagkauna nga astronomia.
30 Ti kinaurnos ti init, bulan, bituen, ken planeta nabayagen a nagsidsiddaawan dagiti tao ditoy daga. Dagiti katalogot’ bituen a 1800 K.K.P. ti petsada nadiskobreda idiay Mesopotamia. Sigun kadagita nga impormasion, nabaelan dagiti taga Babilonia nga ipadto dagiti mapasamak idiay langit, kas kadagiti eklipse ti bulan, ti ilulutuad ken ilelennek dagiti konstelasion, ken panagtignay dagiti planeta. Dagiti Egipcio, Asirio, Insik, Indian, Griego, Romano, ken dadduma pay nga umili idi ugma inanagda met ti tangatang ket inrekordda a detaliado dagiti astronomikal a pasamak. Babaen kadagitoy a rekord binuangayda dagiti kalendarioda ket inurnosda dagiti tinawen nga aktibidadda.
31. Kasano nga impasngay ti astronomia ti astrolohia?
31 Sigun iti paliiwda kadagiti bituen, nadlawda nga adda dagiti pasamak ditoy daga a kasla makibansag kadagiti pasamak idiay langit. Kas ehemplo, ti panagbaliw dagiti tiempo sinurotna a siinget ti panagtignay ti init, nagati ken nagatab sigun iti panagtayyek ti bulan, tinawen a malayus ti Nilo kalpasan nga agparang ti Sirius, ti karaniagan a bituen. Natural a kinunada a dagiti banag sadi langit dakkel ti impluensiada kadagitoy ken dadduma pay a pasamak ditoy daga. Kinapudnona, dagiti Egipcio inawagandan Sirius kas Mangiyeg iti Nilo. Ti kapanunotan a dagiti bituen impluensiaanda dagiti pasamak ditoy daga sidadaras a nagturong iti ideya a dagiti banag sadi langit mapagtalkanda a mangipadto iti masanguanan. Gapuna ti astronomia impasngayna ti astrolohia. Idi kuan, dagiti ari ken emperador nangdutokda kadagiti opisial nga astrologo iti konsehoda tapno makiumanda kadagiti bituen no adda dagiti napateg a pasken ti nasion. Ngem uray dagiti komon a tao kaskasdi met a nakiumanda kadagiti bituen no iti personal a gasatda.
32. Kasanot’ panangalagad dagiti taga Babilonia iti astrolohia?
32 Agsubli, met manen, dagiti taga Babilonia no iti daytoy nga eksena. Minatmatanda dagiti bituen a kas nailangitan a taeng dagiti dios, no kasano a dagiti templo isut’ naindagaan a naedda. Daytoy ti nangiyusuatanda a pagkakaduaen dagiti bituen kas konstelasion agraman pammatida a no mariribuk ti langit, kas kadagiti eklipse wenno panagparang dagiti naraniag a bituen wenno kometa, isignoda ti ladingit ken gubat ditoy daga. Ginasgasut a report dagiti astrologo kadagiti ari ti nakabakabda idiay Mesopotamia. Kas ehemplo, dadduma kadagitoy kinunada, a ti um-umay nga eklipse ti bulan ket sinial nga adda kabusor a maabak wenno ti panagparang ti maysa a planeta iti maysa a konstelasion kaipapananna ti “dakkel a pungtot” ditoy daga.
33. Aniat’ kinunan Isaias maipapan kadagiti “agpaliiw kadagiti bituen”?
33 Ti regget ti panagtalek dagiti taga Babilonia iti kastoy a pormat’ panagbuyon ad-adda a makita kadagiti panglais a sao ni propeta Isaias idi impadtonat’ pannakaduprak ti Babilonia: “Tumakderka, ita, agraman kadagiti panangilabegmo ken iti kinaadu dagiti panagbaglanmo, nga isuda ti nagbannogam nanipud kinaubingmo . . . Tumakder koma, ita, a mangisalakan kenka, dagiti managrukbab kadagiti langit, dagiti agpaliiw kadagiti bituen, dagidiay agpakta iti binulanbulan maipapan kadagiti banag a dumtengto kenka.”—Isaias 47:12, 13.
34. Asino dagiti “Mago” a simmarungkar ken maladaga a Jesus?
34 Manipud Babilonia, ti astrolohia nagpa-Egipto, Asiria, Persia, Grecia, Roma, ken Arabia. Iti Dumaya, dagiti Hindu ken Insik naaddaanda met iti nalabor a sistema ti astrolohia. Dagiti “Mago” nga impadamag ni ebanghelisador a Mateo a simmarungkar ken maladaga a Jesus isuda “dagiti astrologo kadagiti lugar iti daya.” (Mateo 2:1, 2) Adda dagiti eskolar a mamati a dagitoy nga astrologo naggapuda iti Caldeo ken Medo-Persiano nga eskuelaan ti astrolohia idiay Partia, a probinsiat’ Persia idi sa nagbalin nga independiente nga Imperio ti Partia.
35. Ania a porma ti astrolohia ti timmanor idi tiempo dagiti Griego?
35 Dagiti Griego, nupay kasta, isudat’ nangpatanor iti porma ti astrolohia a maal-alagad itatta. Idi maikadua a siglo K.P., ni Claudius Ptolemy, a Griego nga astronomo idiay Alexandria, Egipto, ginupgopna iti uppat a libro, a naawagan Tetrabiblos, amin a masarakan nga impormasion iti astrolohia, ket isudat’ teksto a nakaibasaran ti astrolohia agingga ita. Ditoy ti timmaudan ti gagangay a maaw-awagan astrolohiat’ nakayanakan, nga isu, ti sistema a mangipadles iti masanguanan ti maysa babaen iti panangadal iti tsart a nakayanakanna, wenno horoscope—tsart a mangipakitat’ posision ti init, bulan, ken dadduma a planeta kadagidiay konstelasion a kas panagparangda iti lugar a nakayanakan ti maysa iti momento a pannakaipasngayna.
36. Aniat’ pammaneknek a ti astrolohia ket nagbalin a mararaem?
36 Idi maika-14 ken -15 a siglo, nagpopularen ti astrolohia idiay Lumaud. Insuro dagiti unibersidad dayta a kas disiplina, a kasapulan ti laing kadagiti lenguahe ken matematika. Minatmatanda dagiti astrologo a kas eskolar. Dagiti sinurat ni Shakespeare aduandat’ naikalamiat nga impluensia ti astrolohia no kadagiti natauan a ganuat. Tunggal naarian a konseho ken adu a prinsipe ti addaan kadagiti pribada nga astrologo a sidadaan a pagkonsultaranda. Dandani awan proyekto—gubat man, panagbangon, negosio, wenno panagbiahe—a naiyusuat a di konsultaren nga umuna dagiti bituen. Ti astrolohia nagbalin a mararaem.
37. Kasano a ti panagprogresot’ siensia ket inapektaranna ti astrolohia?
37 Nupay ti gapuanan dagiti astronomo a kas kada Copernicus ken Galileo, agraman panagprogresot’ siensia, napalalot’ panangibutaktakda iti astrolohia kas bugos a siensia, kaskasdi a nagtalinaed agingga ita. (Kitaenyo ti kahon, panid 85.) Kadagiti lider ti Gobierno ken iti komon a tao, nasion man dayta a progresibo iti teknolohia wenno nasulinek a purok kadagiti nanumo a nasion, daytoy misterioso nga apision, nga inyusuat dagiti taga Babilonia, ken pinatanor dagiti Griego, sa insaknap dagiti Arabo, nabileg pay lat’ impluensiana itatta.
Gasat a Naisurat iti Rupa ken Palad
38. Aniat’ nangiturong iti dadduma pay a porma ti panagbuyon a nainaig iti ima ken rupa ti tao?
38 No ti panangbiruk kadagiti sinial ken signot’ masanguanan, babaen iti panangpaliiw iti langit, ket narigat a tukoden, addada al-alisto ken nadardaras a pamuspusan dagidiay makium-uman iti arte ti panagbuyon. Ti Zohar, wenno Sefer ha-zohar (Hebreo, Libro ti Dayag), maika-13 a siglo a teksto ti Judio a misticismo, kunana: “Idiay tangatang a nangbalkot iti uniberso, adut’ makitatayo a pigura a pinorma dagiti bituen ken planeta. Ipalgakda dagiti banag a naitalimeng ken di matukod a misterio. Umarngi met, iti kudiltayo a nangbalkot kadatayo adda dagiti porma ken kababalin nga isudat’ pannakabituen ti bagitayo.” Daytoy a pilosopia intagadna manen ti ad-adu pay a panagbuyon, wenno panangipadles iti masanguanan, babaen iti panangsukimatdat’ rupa ken palad ti ima bareng adda dagiti propetiko a sinial. Nagsaknap ingga ita ti kakasta nga aramid, agpada iti Dumaya ken iti Lumaud. Ngem nabatad a ti punganayda nairamut iti astrolohia ken salamangka.
39. Aniat’ physiognomy, ket kasanot’ pannakaipakatna?
39 Ti physiognomy isut’ panagipadles babaen iti panangsukimat kadagiti paset ti rupa, a kas iti porma dagiti mata, agong, ngipen, ken lapayag. Idiay Strasbourg idi 1531, adda John a taga Indagine a nangipablaak iti libro itoy a tema nga indatagna dagiti napatak a kitikit dagiti rupa nga addaan nagduduma nga itsura dagiti mata, agong, lapayag, ken dadduma pay, agraman panangipatarusna kadagita. Makapainteres, ta inadawna dagiti saon Jesu-Kristo iti Mateo 6:22, “No, ngarud, simple ti matam, nalawagto ti intero a bagim,” a nangibasaranna ti panagkunana a dagiti dadakkel, nalawag, ken nagtimbukel a mata ipasimudaagda ti kinatarnaw ken naimbag a salun-at, ngem dagiti nauneg ken babassit a mata pagilasinan ti apal, malisia, ken inap. Nupay kasta, sigun iti umarngi a libro, Compendium of Physiognomy, a naipablaak idi 1533, ni autor a Bartolommeo Cocle inakona a dagiti dakkel ken nagtimbukel a mata sinial a salawahan ken nasadut dayta a tao.
40. (a) Ania ti chiromancy? (b) Kasanoda a sinukimat ti Biblia tapno suportaranna ti chiromancy?
40 Sigun kadagiti mammuyon, sumaruno iti ulo, ti ima iparangarangna dagiti puersa manipud langit nga ad-adda ngem iti aniaman a paset ti bagi. Gapuna, ti panangbasa kadagiti uged ti palad tapno maikeddeng ti ugali ken gasat ti maysa a tao ket sabali pay a popular a porma ti panagbuyon—ti chiromancy, a gagangay a maaw-awagan laeng kas pammalad. Dagiti mammadlad idi Edad Media sinukimatda ti Biblia tapno suportaranna ti apisionda. Inusarda dagiti bersikulo a kas iti “Sinelioanna ti ima ti tunggal tao; tapno amin dagiti tao maammuanda koma dagiti aramidna” ken “Ti kaatiddog dagiti aldawna adda iti imana a kanawan; iti imana a katigid adda dagiti kinabaknang ken dayaw.” (Job 37:7; Proverbio 3:16, KJ) Dagiti dusol, wenno turod, ti palad inamirisda met gapu ta impapanda nga inrepresentarda dagiti planeta ket iti kasta adda ipalgakda maipapan iti dayta nga indibidual ken iti masanguananna.
41. Kasanot’ panagbuyon dagiti taga Oriente?
41 Ti pammadles babaen iti panangadal kadagiti paset ti rupa ken ti ima popular unay iti Oriente. Malaksid pay kadagiti propesional a mammalad ken mammalakad a mangituktukon iti serbisioda, adu dagiti agdadamo ken nasursuruan a bukod gaput’ kaadu dagiti libro ken publikasion a nagdudumat’ tukadda. Kadarato nga agbasat’ palad dagiti dadduma kas paglinglingayanda, ngem dagiti dadduma siseseriosoda iti dayta. Kaaduanna, nupay kasta, saanda a kontento iti maymaysa laeng a kitat’ panagbuyon. No adda grabe a parikut wenno importante a desision a sarangtenda, mapanda idiay temploda, Budista man, Taoista, Shintoista, wenno dadduma pay, tapno makiumanda kadagiti dios, santo iti astrologo tapno konsultarenna dagiti bituen, sa iti mammadles tapno basaenna ti paladda ken mingminganna ti rupada, ket, kalpasan amin dagita, agawiddan tapno makiumanda kadagiti natayen nga inapoda. Kadagita a pamuspusan namnamaenda nga addanto ti maitutop a solusion para kadakuada.
Banag La Aya a Pagay-ayaman?
42. Aniat’ nagturongan ti natural a tarigagay ti tao nga umammo iti masanguananna?
42 Natural laeng a kayattay amin nga ammuen no aniat’ adda iti masanguanan. Sapasap ti panangtarigagay iti naimbag a gasat ken panangliklik iti banag a makadangran. Daytat’ makagapu nga iti intero a historia immumanda kadagiti espiritu ken didiosen a mangigiya kadakuada. Idi kastat’ inaramidda, naigamerda iti espiritismo, salamangka, astrolohia, ken dadduma pay a panagan-anito. Dagiti tao idi ugma nagusardat’ karkarading ken anting-anting a mangsalaknib kadakuada, ket nagpaagasda kadagiti erbulario ken shaman. Dagiti dadduma itatta awit-awitda ti medalia ni “Saint” Christopher wenno agusarda ti “suerte” nga anting-anting, ket makilamayda kadagiti espiritista, agusardat’ Ouija board, bola a kristal, horoscope, ken baraha a tarot. No maipapan iti espiritismo ken an-anito, bassit lat’ nagbalbaliwan ti sangatauan.
43. (a) Aniat’ makuna dagiti adu maipapan iti espiritismo, salamangka, ken panagbuyon? (b) Aniada a saludsod maipapan iti panaganito ti masapul a masungbatan?
43 Adu, siempre, dagiti mangbigbig a dagitoy ket an-anito laeng ket awan pudno a nakaibasaranda. Ket inayonda pay a banag la a pagay-ayaman daytoy. Irupir pay dagiti dadduma a ti salamangka ken panagbuyon ket talaga a makapalaing yantangay adda sikolohikal a namnama nga itedda kadagiti tao, imbes ket a pagamkanda koma dagiti tuben a sarangtenda iti biagda. Ngem banag la aya dagitoy a pagay-ayaman wenno sikolohikal a pammaregta? Ania a talagat’ gubuayan dagiti aramid nga espiritistiko ken panagsalamangka nga inamiristay itoy a kapitulo agraman dagiti adu pay a ditay pay nadakamat?
44. Kas pamunganayanna, aniat’ makuna a nakaibasaran amin dagita nga aramid?
44 Bayat nga inusigtay ti nadumaduma a benneg ti espiritismo, salamangka, ken panagbuyon, napaliiwtayo a naisinggalutda unay iti pammati kadagiti simmina a kararua ken iti kaadda dagiti espiritu, naimbag ken dakes. Gapuna, kas pamunganayanna, ti pammati kadagiti espiritu, salamangka, ken panagbuyon naibasar iti porma a politeismo (pammati iti adu a dios) a nairamut iti doktrina a ti natauan a kararua ket imortal. Natalged kadi a pamuon daytoy ti relihion ti maysa a tao? Anamonganyo kadi ti panagdaydayaw a naibasar iti kasta a pundasion?
45. Ania a problema maipapan iti taraon a naidaton kadagiti idolo ti naipasango kadagiti Kristiano idi immuna a siglo?
45 Dagiti Kristiano idi immuna a siglo naipasangoda iti kasta met la a salsaludsod. Linikmut ida dagiti Griego ken Romano, a buyogen dagiti adu a dios ken idoloda agraman kadagiti inaanito a ritualda. Maysa a ritual isut’ panangiyatangda iti taraon kadagiti idolo sadanto makipangan kadakuada. Makiraman aya kadagiti kasta a ritual ti asinoman nga agayat iti pudno a Dios ken interesado a mangay-ayo kenkuana? Paliiwenyo ti insungbat ni apostol Pablo.
46. Aniat’ pammati da Pablo ken dagidi immuna a Kristiano maipapan iti Dios?
46 “Ita no maipapan iti pannangan kadagiti maidaton kadagiti idolo, ammomi a ti idolo awan papaayna ditoy lubong, ket awan Dios no di maymaysa. Ta uray no adda dagiti naganenda a ‘didios,’ idiay langit man wenno ditoy daga, ta nagadu ngarud a ‘didios’ ken nagadu nga ‘appo,’ kinapudnona adda maymaysa a Dios nga Ama, a paggapuan dagiti amin a banag, ket datayo maipaay kenkuana.” (1 Corinto 8:4-6) Kada Pablo ken kadagiti Kristiano idi immuna a siglo, ti pudno a relihion saan nga isut’ panagdaydayaw kadagiti adu a dios, saan a politeismo, no di ket debosion iti kakaisuna a “maymaysa a Dios nga Ama,” a ti naganna ipalgak ti Biblia babaen iti panagkunana: “Bareng maammuanda koma a sika, nga agnagan Jehova, siksika laeng ti Kangatuan a ringbawam iti amin a daga.”—Salmo 83:18.
47. Kasanot’ panangipalgak ni Pablo ti pudno a kinasiasino ‘dagiti dios ken appo sadi langit wenno ditoy daga’?
47 Ngem, laglagipentay koma, a nupay kinunan apostol Pablo a “ti idolo awan papaayna,” dina kinuna a ti “didios” ken “appo” a nakiumanan dagiti tao iti salamangka, buyon, ken nagdatonanda ket talagada nga awan. Ania, no kasta, ti punto? Inlawlawag met la ni Pablo iti simmaganad nga insuratna: “Ngem kunak a dagiti banag nga idaton dagiti nasion idatonda ida kadagiti demonio, a saan nga iti Dios.” (1 Corinto 10:20) Wen, baeten kadagiti dios ken appoda, ti talaga a pagrukrukbaban dagiti nasion isu dagiti demonio—dagiti anghel, wenno espiritu, a parsua a nagrebelde iti pudno a Dios sada kimmappon ken Satanas a Diablo, a liderda.—2 Pedro 2:4; Judas 6; Apocalipsis 12:7-9.
48. Ania a peggad nga itden ti okulto ti kaskasdi nga adda pay la itatta, ket kasano a maliklikan dayta?
48 Masansan a dagiti tao ay-ayenda dagiti makuna a nasulinek nga umili a tinagabo dagiti an-anito ken pagbutbutnganda. Kunada a karimonda dagiti nadangkok a panagidatonda ken inaanimal a ritualda. Ket rumbeng la a kasta. Kaskasdi, agingga ita madamagtay pay la dagiti voodoo, kulto a sinasatanas, agraman natauan a daton. Nupay mammano dagitoy a kaso, ipanayagda latta a nabiag pay unay ti interesda kadagiti okulto. Mabalin a mangrugi dayta iti ‘ay-ayam laeng’ ken panagusioso, ngem kadarato nga agresulta iti trahedia ken ipapatay. Anian a nainsiriban ti panangipangag iti pakdaar ti Biblia: “Agparbengkayo, agsalukagkayo. Ti Diablo, a kabusoryo, kasla leon a ngumerngernger, a magmagna iti sibayyo nga agsapsapul iti alun-onenna.”—1 Pedro 5:8; Isaias 8:19, 20.
49. Aniat’ banag nga intay sukimaten kadagiti sumaganad a kapitulo daytoy a libro?
49 Ita ta naamiristayon no kasano a nangrugi ti relihion, ti panaggigiddiat dagiti kadaanan a mitolohia, ken ti nadumaduma a porma ti espiritismo, salamangka, ken an-anito, anagentay itan dagiti ad-adda a pormal a kangrunaan a relihion ti lubong—Hinduismo, Budismo, Taoismo, Confucianismo, Shinto, Judaismo, dagiti iglesia ti Kakristianuan, ken Islām. Kasanoda a nangrugi? Aniat’ pannursuroda? Aniat’ impluensiada kadagiti pasurotda? Dagitoy ken dadduma pay a saludsod ti maamiris kadagiti sumaganad a kapitulo.
[Salsaludsod]
[Blurb iti panid 76]
Kasla nagballigit’ dadduma a salamangka
[Kahon iti panid 85]
Sentipiko Kadi ti Astrolohia?
Kuna ti astrolohia a ti init, bulan, bitbituen, ken dagiti planeta impluensiaanda dagiti ganuat ditoy daga ket ti kombinasion ti pigura a buklen dagitoy a nailangitan a banag iti momento a pannakaipasngay ti maysa ket adda epektona iti kabibiagna. Nupay kasta, dagiti nadiskobret’ siensia idatagda dagiti dakkel a problema:
▪ Ti nasirarak dagiti astronomo a kas kada Copernicus, Galileo, ken Kepler imbatadda a ti daga saan nga isut’ sentro ti uniberso. Naammuan met itan a masansan a dagiti bituen a kasla paset ti konstelasion saanda a talaga nga agkakadua kas maysa a grupo. Dadduma kadagita a bituen ket adayo a law-ang ti ayanda, idinto ta dagiti dadduma ket pangasitgen laeng. No kasta, dagiti kababalin ti zodiac kadagiti nadumaduma a konstelasion ket ar-arapaap laeng.
▪ Dagiti planeta nga Uranus, Neptune, ken Pluto saan nga ammo dagidi nagkauna nga astrologo ta dida pay ida a nadiskobre gapu ta dipay naimbento idi ti teleskopio. Kasano, ngarud, ti pannakairaman ti “impluensiada” sigun kadagiti tsart a nabukel adu a siglo kasakbayanna? Maysa pay, apay a ti “impluensia” ti maysa a planeta ket “naimbag” sa ti sabali ket “dakes,” idinto ta ammo ti siensia itan a dagita ket bale masa amin a buklen dagiti awan biagna a bato wenno gas, nga agpuspusipos idiay law-ang?
▪ Ti siensiat’ genetics ibagana kadatayo a ti nakaibasaran ti personalidad ti maysa ket maporma, saan a no maipasngay ti maysa, no di ket iti pannakainawna, no ti maysa kadagiti minilion a semilia ti ama ket makitipon iti maymaysa nga itlog a selula ti ina. Kaskasdi, ikeddeng ti astrolohia ti horoscope ti maysa iti momentot’ pannakayanakna. Ti agarup siam a bulan a giddiat mangipaay koma iti nakadakdakkel a namimpinsan a nagdumaan ti personalidadna.
▪ Ti oras ti ilalasat ti init kadagiti konstelasion no matmatan ditoy daga ket agarup maysa a bulan ti nakaladawanna no idilig 2,000 a tawenen ti napalabas idi a pinormada dagiti tsart ken listaan ti astrolohia. No kasta, ibaga ti astrolohia a daydiay nayanak iti arinunos ti Hunio wenno rugrugi ti Hulio ket Cancer ti sinialna (napalalot’ kinasensitibona, nasintir, di matagtagari). Kinapudnona, nupay kasta, ti init masarakan iti konstelasion a Gemini iti dayta a tiempo, a mamagbalin koma iti dayta a tao a mannakisarita, nasaririt, mannanao.
Nabatad, awan nainkalintegan wenno sientipiko a pagbasaran ti astrolohia.
[Dagiti Ladawan iti panid 71]
Dagiti sarming a mabuong, nangisit a pusa, ken dadduma a numero pangibasarandat’ an-anito. Ti Insik a pannakaisurat ti “uppat” umasping iti “patay” no kadagiti Insik ken Hapones
[Dagiti Ladawan iti panid 74]
Katigid, Basilica ti Our Lady of Guadalupe, Mexico, a paglualuan dagiti Katoliko tapno maagasanda a simimilagro. Kanawan, Stonehenge, Inglatera, lugar a dagiti kadaanan a Druid nagrukbabda
[Ladawan iti panid 80]
Adda dagiti mangkonsultar kadagiti shaman ken mangkukulam
[Dagiti Ladawan iti panid 81]
Dadduma addaandat’ panaglamay, Ouija board, bola a kristal, baraha a tarot, ken mammalad
[Dagiti Ladawan iti panid 82]
Ti panagbuyon iti Oriente, nga agusar iti kitikit kadagiti balay ti pawikan ken ti simbolo a yin-yang, naunday ti historiana
[Dagiti Ladawan iti panid 87]
Adda dagidiay mangkonsultar iti horoscope, a mamatida a ti posision ti init, bulan, dagiti planeta, ken bitbituen iti momento a pannakayanakda ket apektaranna ti biagda
[Dagiti Ladawan iti panid 90]
No kulogenna ti bislak ti gasat tapno rummuar idiay nakaidulinanna, ti debosionado magun-odnat’ mensahe ken ti kayuloganna
