No Apay a Mapagtalkanyo ti Biblia

Dadduma kunada a ti Biblia ket saan a mapagtalkan, ket nasaknap ti pannakaakseptar daytoy a panangmatmatda. Gapu itoy adu itatta ti agkunkuna a di mapagtalkan dagiti ibagbaga ti Biblia.

Iti kasumbangirna, ti kinuna ni Jesu-Kristo iti kararagna iti Dios ti mangted panagtalek: “Ti saom isu ti pudno.” Ket kuna a mismo ti Biblia a daytat’ impaltiing ti Dios.—Juan 17:17; 2 Timoteo 3:16.

Aniat’ makunayo iti daytoy? Adda kadi natalged a pakaibatayan ti panagtalek iti Biblia? Wenno pudno nga adda met pammaneknek a ti Biblia ket saan a mapagtalkan, a supsuppiatenna ti bagbagina ken awan panagpaparehona?

Supsuppiatenna Aya ti Bagbagina?

Nupay dadduma kunada a supsuppiaten ti Biblia ti bagbagina, adda aya nangipakita kadakayon ti aktual a pangarigan? Awan pay nakitami uray maysa a naibturanna ti pannakasukimat. Pudno, mabalin nga adda met agparang a panaggigiddiat ti dadduma a salaysay ti Biblia. Ngem masansan ti parikut ket gaput’ kinakurang ti pannakaammo maipapan kadagiti detalye ken sirkumstansia dagiti panawen.

Kas pangarigan, dadduma ipakitada ti pagarupda a panagduduma idiay Biblia, nga isalsaludsodda: ‘Nangalaan ni Cain ti asawana?’ Ti panangipagarup a ta ni Cain ken Abel laeng dagiti annak da Adan ken Eva. Ngem ti panangipagarup ti naibatay iti di pannakatarus iti ibagbaga ti Biblia. Ilawlawag ti Biblia a ni Adan “pinutotna dagiti annak a lallaki ken babbai.” (Genesis 5:4) Gapuna inasawa ni Cain  ti maysa kadagiti kakabsatna a babbai wenno mabalin a maysa a kaanakanna a babai.

Masansan agsapsapul laeng dagiti kritiko kadagiti panagsusuppiat ket kunaenda: ‘Ni Mateo a mannurat ti Biblia kunana a maysa a kapitan dagiti soldado immay a dimmawat ti pabor ken ni Jesus, ngem ni Lucas kunana a dagiti pannakabagina ti naibaon a nagdawat. Asino kadakuada ti umiso?’ (Mateo 8:5, 6; Lucas 7:2, 3) Ngem pudno aya a panagsuppiat daytoy?

No ti aramid wenno trabaho dagiti tattao ti naipabiang iti daydiay aktual a responsable iti dayta, ti tao a rasonable saanna a kunaen a panagsuppiat dayta. Kas pangarigan, ibilangmo aya nga errado ti maysa a report iti panagkuna a ti mayor ti nangaramid ti kalsada idinto a ti aktual a nangaramid ti kalsada ket dagiti inhinierona ken trabahadorna? Siempre saan! Umasping iti dayta, maiyanatup met a kunaen ni Mateo a ti kapitan ti nagkalikagum ken ni Jesus ngem, kas panangisurat ni Lucas, dayta a panagkalikagum ti naaramid babaen kadagiti makunkuna a pannakabagina.

Bayat a maammuan ti ad-adu a detalye, dagiti kasla panagsusuppiat idiay Biblia ti maawanda.

Ti Historia ken ti Siensia

Ti kinaumiso ti Biblia maipapan iti historia ti naminsan nasaknap a mapagduaduaan. Dagiti kritiko, kas pangarigan, pagduaduaanda ti kaadda dagiti tattao ti Biblia kas ken Ari Sargon ti Asiria, ni Belsasar ti Babilonia, ken ti Romano a gobernador a ni Poncio Pilato. Ngem dagiti nabiit pay a diskobre agsasaruno a pinaneknekanna dagiti salaysay ti Biblia. Gapuna insurat ni historiador a Moshe Pearlman: “Apaman latta, ta dagiti managduadua a nagduaduaanda ti kinapudno uray dagiti historikal a paset ti Daan a Tulag binalbaliwanda dagiti panangmatmatda.”

Tapno mapagtalkantay ti Biblia, rebbeng a daytat’ umiso met maipapan iti siensia. Kasta aya? Di pay nabayag dagiti sientista, kas maisuppiat iti Biblia, kunada nga awan kano ti nangrugian ti uniberso. Nupay kasta, nabiit pay nga  intudo ni astronomo a Robert Jastrow ti kabarbaro nga impormasion a mangsungbat iti daytoy, a kunkunana: “Ita makitatayon no kasano a ti astronomikal nga ebidensia ti mangiturong iti biblikal a panangmatmat iti namunganayan ti lubong. Dagiti detalye ti agduduma, ngem dagiti nasken nga elemento kadagiti astronomikal ken biblikal a salaysay ti Genesis ti agparehoda.”—Genesis 1:1.

Nagbalbaliw met ti panangmatmat dagiti tattao maipapan iti langa ti daga. “Dagiti panagdaliasat iti baybay ti panangdiskobre,” kuna ti The World Book Encyclopedia, “impakitana a ti lubong ti agtimtimbukel, saan a plastado kas patien ti adu a tattao.” Ngem ti Biblia ti umiso a kankanayon! Nasurok a 2,000 a tawtawen sakbay dagidiay a panagdaliasat, kuna ti Biblia idiay Isaias 40:22: “Daydiay nga agtugtugaw iti ngatuen ti nagtimbukel a daga,” wenno kas panagkuna ti dadduma a patarus, “ti globo ti daga” (Douay), “ti nagbukel a daga.” (Moffatt)

Gapuna bayat nga umad-adu ti maadal ti tattao, dakdakkel met ti ebidensia a mapagtalkan ti Biblia. Ti dati a direktor ti British Museum, a ni Sir Frederic Kenyon, ti nagsurat: “Dagiti resulta a nagun-odanen patalgedanda ti isingasing ti pammati, nga awan maaramidan ti Biblia no di makagunggona manipud naparang-ay a pannakaammo.”

Panangipadto ti Masanguanan

Ngem pudno kadi a mapagtalkantayo ti panagipadto ti  Biblia iti masanguanan, agraman karkarina ‘ti nalinteg a baro a langlangit ken ti baro a daga’? (2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4) Ania kadin ti rekord ti kinamapagtalkan ti Biblia iti napalabas? Masansan dagiti padto a naiyebkasen ginasut a tawtawen a nasapsapa ti natungtungpaldan iti eksakto a detalyena!

Kas pangarigan, impadto ti Biblia ti pannakarba ti nabileg a Babilonia ngangngani 200 a tawen sakbay ti pannakapasamakna. Kinapudnona, dagiti Medos, a kakumplot dagiti Persas, nainagananda kas dagiti konkistador. Ken nupay ni Ciro, nga ari ti Persia, ti saan pay a naiyanak idi, impadton ti Biblia nga isunto ti prominente iti panangkonkista. Imbagana a ti manangsalaknib a dandanum ti Babilonia, ti karayan Eufrates, “mamagaandanto,” ket “dagiti ruruangan [ti Babilonia] saandanto a maripkan.”—Jeremias 50:38; Isaias 13:17-19; 44:27–45:1.

Dagitoy espesipiko a detalye natungpalda, kas impadamag ni historiador a Herodotus. Mainayon pay, impadto ti Biblia nga iti agangay ti Babilonia agbalinto a di matagitauan a rebrebba. Ket apagpag-isu a daytat’ napasamak. Itatta ti Babilonia ket maysa a langalang a bumbunton. (Isaias 13:20-22; Jeremias 51:37, 41-43) Ket ti Biblia ti napunno kadagiti dadduma pay a padto a naaddaan kadagiti makapatignay a kaitungpalanda.

Ngarud ania ti ipadto ti Biblia maipapan iti agdama a sistema dagiti bambanag ti lubong? Kunana: “Ti maudi a panawen daytoy a lubong ket panawento dagiti riribuk. Dagiti tattao awanto ti ayatenda no di ti kuarta ken ti bagida; natangsitdanto, napasindayaw, ken naabusado; nga awan panagraemda ti dadakkelda, awan panagyamanda, awan kinasantoda, awan naikasigudan nga ayatda . . . Tattaodanto nga iyun-unada ti ragragsak imbes a ti Dios, tattao a taginayonendanto ti makinruar a langa ti relihion, ngem libakendanto ti kinapudnona.”—2 Timoteo 3:1-5, The New English Bible.

Pudno unay, itan makitkitatayon ti kaitungpalan daytoy!  Ngem impadto pay met ti Biblia “ti maudi a panawen daytoy a lubong” dagitoy a bambanag: “Tumakderto ti nasion a bumusor iti sabali a nasion ken ti pagarian a bumusor iti sabali a pagarian, ket addanto bisbisin.” Mainayon pay, “addanto dadakkel a ginggined, ket iti nadumaduma a disso baybayangobong.”—Mateo 24:7; Lucas 21:11.

Pudno unay, matungtungpal itattan dagiti padto ti Biblia! Ngarud, dagiti met ngay matungpalto pay a karkari, kas ti: “Ti sililinteg tawidennanto ti daga, ket agtaengto kenkuana nga agnanayon,” ken, “pandayendanto dagiti kamkampilanda a pagbalinen a dingding ti arado . . . , ket didanto met adalenen iti pannakigubat uray kaano”?—Salmo 37:29; Isaias 2:4.

‘Nakasaysayaat unay dayta nga agbalin a pudno,’ kuna dagiti dadduma. Ngem kinapudnona, awan rason a pagduaduaantayo kadagiti karkari ti Namarsuatayo. Mapagtalkan ti Saona! (Tito 1:2) Babaen ti panangsukimat pay kadagiti pammaneknek, ad-addanto pay a makumbinsirkayo iti daytoy.

Malaksid no naipakita, amin a panagadaw iti Biblia ket naggapuda iti New World Translation of the Holy Scriptures.

[Blurb iti panid 4]

“Dagiti resulta a nagun-odanen patalgedanda ti isingasing ti pammati, nga awan maaramidan ti Biblia no di makagunggona manipud naparang-ay a pannakaammo.”