Kapitulo 6

Apay a Lumakay ken Mataytayo?

1. Aniat’ di mailawlawag dagiti sientista maipapan iti biag ti tao?

SAAN nga ammo dagiti sientista no apay a lumakay ken matay dagiti tao. Agparang a rumbeng a mapabaro a kanayon dagiti selulatayo ken rumbeng nga agbiagtay nga agnanayon. Kuna ti libro a Hyojun Soshikigaku (Standard Histology): “No kasano a mainaig ti panaglakay dagiti selula iti panaglakay ken ipapatay ti maysa a tao ket maysa a dakkel a misterio.” Patien ti adu a sientista nga adda “naikasigudan, nakayanakan” a pagpatinggaan ti biag. Ti kunayo umisoda ngata?

2. Aniat’ inar-aramiden dagiti dadduma gaput’ kaababa ti biag?

² Tarigagayan dagiti tattao ti atiddog a biag ken padpadasenda pay ketdi a ragpaten ti imortalidad. Nanipud idi maikapat a siglo K.K.P., naallukoy dagiti natatan-ok nga Insik kadagiti agas a mangted kano iti imortalidad. Pinadas ti sumagmamano a naud-udi nga emperador nga Insik dagitoy makunkuna a pangpaatiddog iti biag​—a naaramid iti asoge​—ngem natayda! Iti aglikmut ti lubong, patien dagiti tattao a ti ipapatay saan nga isut’ kanibusanan ti kaaddada. Addaan amin dagiti Budhista, Hindu, Muslim, ken dadduma pay iti naraniag a namnama iti [kunkunada a] nagkaysa a biag. Iti Kakristianuan, adut’ mangar-arapaap iti biag kalpasan ti ipapatay idiay langit nga ingget ragsak.

3. (a) Apay a tarigagayan dagiti tao ti biag nga agnanayon? (b) Aniada a saludsod maipapan iti ipapatay ti nasken a masungbatan?

³ Dagiti kapanunotan maipapan iti kinaragsak kalpasan ti ipapatay iyanninawna ti panagtarigagay iti biag nga agnanayon. “Insaadna ti kinaagnanayon iti pusoda,” kuna ti Biblia  maipapan iti ideya ti kinaagnanayon nga immula ti Dios kadatayo. (Eclesiastes 3:11) Pinarsuana dagiti immuna a tao nga addaan namnama nga agbiag nga agnanayon ditoy daga. (Genesis 2:16, 17) Apay, ngarud, a matay dagiti tao? Kasano a nakastrek ti ipapatay iti lubong? Ilawlawag ti pannakaammo [nga ipaay] ti Dios dagitoy a saludsod.​—Salmo 119:105.

MAYSA A SINASAIRO A WAYAT

4. Kasano nga inlatak ni Jesus ti kriminal a makingapuanan iti ipapatay ti tao?

⁴ Ti maysa a kriminal ikagumaanna a kaluban ti inaramidna. Pudno met daytoy iti daydiay makingapuanan iti krimen a nagbanag iti ipapatay ti binilion. Inmaniobrana dagiti bambanag tapno mabalkut iti misterio ti ipapatay ti tao. Inlatak ni Jesu-Kristo daytoy a kriminal idi kinunana kadagidiay agtarigagay a mangpapatay Kenkuana: “Naggapukayo iti amayo a Diablo, ket kayatyo nga aramiden dagiti tarigagay ni amayo. Dayta a maysa ket mammapatay idi a nangrugi, ket saan a nagtakder a di maisin iti kinapudno, agsipud ta awan kenkuana ti kinapudno.”​—Juan 8:31, 40, 44.

5. (a) Aniat’ punganay daydiay nagbalin a Satanas a Diablo? (b) Aniat’ kayulogan dagiti sao a “Satanas” ken “Diablo”?

⁵ Wen, maysa a naulpit a “mammapatay” ti Diablo. Ipalgak ti Biblia nga isu ket maysa a pudno a persona, saan laeng a kinadakes nga adda iti puso ti tao. (Mateo 4:1-11) Nupay naparsua a maysa a nalinteg nga anghel, “saan a nagtakder a di maisin iti kinapudno.” Anian a maitutop a napanaganan iti Satanas a Diablo! (Apocalipsis 12:9) Naawagan iti “Satanas,” wenno “bumusbusor,” agsipud ta binusor ken sinupiatna ni Jehova. Naawagan met daytoy a kriminal iti “Diablo,” kayatna a sawen, “mammardaya,” ta sibabassawang a pinadakesna ti Dios.

6. Apay nga immalsa ni Satanas iti Dios?

⁶ Aniat’ nangtignay ken Satanas nga umalsa iti Dios? Kinaagum. Inagumanna ti panagdayaw dagiti tao ken Jehova. Saan nga inwaksi ti Diablo ti tarigagay nga umawat iti kasta a panagdayaw, a ti laeng Namarsua ti pakaikarianna. (Idiligyo ti  Ezequiel 28:12-19.) Imbes ketdi, tinaraken ti anghel a nagbalin a Satanas daytoy nga inaagum a tarigagay agingga a naginaw ken nangipasngay iti basol.​—Santiago 1:14, 15.

7. (a) Aniat’ makagapu iti ipapatay ti tao? (b) Ania ti basol?

⁷ Ammotayon no asinot’ nangituggod iti ipapatay dagiti tao babaen ti krimen nga inaramidna. Ngem aniat’ espesipiko a makagapu iti ipapatay ti tao? Kuna ti Biblia: “Ti pannilud a mangpataud iti ipapatay isu ti basol.” (1 Corinto 15:56) Ket ania kadi ti basol? Tapno maawatantay daytoy a sao, intay usigen ti kayuloganna kadagiti orihinal a pagsasao ti Biblia. Ti kayulogan dagiti Hebreo ken Griego a verbo a kadawyan a naipatarus nga “agbasol” ket “agmintis” iti anag nga agmintis iti marka wenno di pannakaragpat iti kalat. Ania a marka ti pagmintisantay amin? Ti marka ti naan-anay a panagtulnog iti Dios. Ngem, kasano a nakastrek ti basol iti lubong?

NO KASANO A NAIBANAG TI WAYAT

8. Kasano a pinadas ni Satanas a gun-oden ti panagdayaw ti tao?

⁸ Siaannad a nangbukel ni Satanas iti wayat nga impagarupna a mangiturong iti panangiturayna iti amin a tao ken iti panagdayawda kenkuana. Inkeddengna a sulisogen ti immuna a pagassawaan, da Adan ken Eva, nga agbasol iti Dios. Inikkan ni Jehova dagiti immuna a nagannak kadatayo iti pannakaammo a nangiturong koma iti biag nga agnanayon. Ammoda a ti Namarsua kadakuada ket naimbag agsipud ta insaadna ida iti napintas a minuyongan ti Eden. Nangnangruna a narikna ni Adan ti kinaimbag ti nailangitan nga Amana idi impaayan ti Dios iti maysa a napintas ken mannakitulong nga asawa. (Genesis 1:26, 29; 2:7-9, 18-23) Ti agtultuloy a panagbiag ti immuna a pagassawaan ket agpannuray iti panagtulnog iti Dios.

9. Aniat’ imbilin ti Dios iti immuna a tao, ket apay a nainkalintegan daytoy?

⁹ Binilin ti Dios ni Adan: “Iti tunggal kayo iti minuyongan mabalinmo ti mangan iti kapkapnekam. Ngem no maipapan iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes dika mangan iti dayta, ta iti aldaw a manganka iti dayta di bumurong a mataykanto.”  (Genesis 2:16, 17) Kas Namarsua, adda kalintegan ni Jehova a Dios a mangipasdek kadagiti moral a pagalagadan ken mangikeddeng no ania ti naimbag ken no ania ti dakes maipaay kadagiti parsuana. Nainkalintegan ti bilinna agsipud ta nawaya da Adan ken Eva a mangan iti bunga ti amin a dadduma pay a kayo iti minuyongan. Maipakitada ti panangapresiarda iti nalinteg a panangituray ni Jehova babaen ti panagtulnog iti daytoy a linteg imbes a sitatangsit nga ipasdekda dagiti bukodda a moral a pagalagadan.

10. (a) Kasanot’ panangallukoy ni Satanas kadagiti tattao a dumasig kenkuana? (b) Ania a motibo ti impabasol ni Satanas ken Jehova? (c) Aniat’ makunayo iti ibubusor ni Satanas iti Dios?

¹⁰ Sinikapan ti Diablo dagiti immuna a tao tapno paglikudanda ti Dios. Tapno maallukoyna ida a dumasig kenkuana, nagulbod ni Satanas. Babaen ti panangaramatna iti maysa a serpiente, kas iti panangaramat ti ventriloquist iti munieka, insaludsod ti Diablo ken Eva: “Pudno aya a kinuna ti Dios a dikay mangan iti tunggal kayo iti minuyongan?” Idi dinakamat ni Eva ti bilin ti Dios, kinuna ni Satanas: “Saan a pudno a mataykayonto.” Sana pinagparang nga adda dakes a motibo ni Jehova, a kunkunana: “Ammo ti Dios nga iti mismo nga aldaw a pannanganyo iti dayta maluktanto dagiti matayo ket agbalinkayto a kas iti Dios, a makaammo iti naimbag ken dakes.” (Genesis 3:1-5) No kasta, imparipirip ti Diablo nga adda naimbag a banag nga ipapaidam ti Dios. Anian a pammadakes iti napudno, naayat a nailangitan nga Ama, ni Jehova!

11. Kasano a nakikumplot da Adan ken Eva ken ni Satanas?

¹¹ Minatmatan manen ni Eva ti kayo, ket kasla makaay-ayo unayen ita ti bungana. Isu a pinurosna ti bunga ket kinnanna. Kalpasanna, sipapakinakem a kimmappon ni lakayna iti daytoy a panagbasol ken panagsukir iti Dios. (Genesis 3:6) Nupay naallilaw ni Eva, agpada a kinanunonganda ken Adan ti panggep ni Satanas a mangituray iti sangatauan. Kinapudnona, kakumplotna ida.​—Roma 6:16; 1 Timoteo 2:14.

12. Aniat’ nagbanagan ti iyaalsa ti tao iti Dios?

¹² Masapul a sanguen da Adan ken Eva dagiti bunga ti  inaramidda. Saanda a nagbalin a kas iti Dios, nga addaan naisangsangayan a pannakaammo. Imbes ketdi, naglemmengda gaput’ bain. Pinagsungbat ni Jehova ni Adan ket impatawna daytoy a sentensia: “Iti ling-et ta rupam mangankanto iti tinapay agingga nga agsublika iti daga, ta nabukelka iti dayta. Ta tapokka ket iti tapok agublikanto.” (Genesis 3:19) “Iti aldaw” a pannangan dagiti immuna a nagannak kadatayo iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes, sinentensiaan ida ti Dios ket nataydan iti imatangna. Kalpasanna, napagtalawda iti Paraiso ket nangrugidan nga agturong iti pisikal nga ipapatay.

NO KASANO A NAGSAKNAP TI BASOL KEN IPAPATAY

13. Kasano a nagsaknap ti basol iti sangatauan?

¹³ Agparang a nagballigi ni Satanas a nangallukoy iti tao nga agdayaw kenkuana. Ngem, dina mataginayon ti biag dagiti agdaydayaw kenkuana. Idi sumamayen ti epekto ti basol iti immuna a pagassawaan, saandan a mayallatiw ti kinaperpekto kadagiti annakda. Kas iti kitikit a nayukit iti bato, nauneg ti pannakaikitikit ti basol iti genes dagiti immuna a nagannak kadatayo. Isu a bin-ig nga imperpekto dagiti annakda. Yantangay nayinaw dagiti amin nga annakda kalpasan ti panagbasol da Adan ken Eva, natawid dagiti annakda ti basol ken ipapatay.​—Salmo 51:5; Roma 5:12.

14. (a) Iti siasino a mayarigtayo dagidiay mangilibak iti basolda? (b) Kasano a nabigbig dagiti Israelita ti kinamanagbasolda?

¹⁴ Nupay kasta, adu ita ti di mamati a managbasolda. Iti dadduma a paset ti lubong, saan nga ammo ti kaaduan ti maipapan iti natawid a basol. Ngem di paneknekan dayta nga awan ti basol. Ti maysa nga ubing a nangirngir mabalin nga ibagana nga isu ket nadalus, ket sa la mamati a nadungrit no makitana ti langana iti sarming. Mayarig dagiti nagkauna nga Israelita iti kasta nga ubing idi inawatda ti Linteg ti Dios babaen ken Moises a mammadtona. Imbatad ti Linteg nga adda ti basol. “Pudno a diak koma naammuan ti basol no saan a gapu  iti Linteg,” inlawlawag ni apostol Pablo. (Roma 7:7-12) Kas iti ubing a nangmatmat [iti langana] iti sarming, babaen ti panangusar iti Linteg a mangmatmat iti bagbagida, makita dagiti Israelita a narugitda iti imatang ni Jehova.

15. Aniat’ maipalgak iti panagsarming iti Sao ti Dios?

¹⁵ Babaen ti panagsarming iti Sao ti Dios ken panangimutektek kadagiti pagalagadanna, makitatayo nga imperpektotayo. (Santiago 1:23-25) Kas pagarigan, usigenyo ti kinuna ni Jesu-Kristo kadagiti adalanna maipapan iti panagayat iti Dios ken iti kaarrubada, kas nailanad iti Mateo 22:37-40. Anian a masansan nga agmintis dagiti tao kadagitoy a benneg! Adut’ di pay ketdi makonsiensia iti dida panangipakita ti ayat iti Dios wenno kadagiti kaarrubada.​—Lucas 10:29-37.

AGANNADKAYO KADAGITI TAKTIKA NI SATANAS!

16. Aniat’ mabalintay nga aramiden tapno dinatay mabiktima ni Satanas, ket apay a narigat daytoy?

¹⁶ Padpadasennatay ni Satanas nga allukoyen nga agbasol a sipapakinakem. (1 Juan 3:8) Adda kadi pamay-an tapno dinatay mabiktima? Wen, ngem masapul a sarangtentayo ti pagannayasan nga agbasol a sipapakinakem. Saan a nalaka daytoy agsipud ta nakapigpigsa ti nakayanakan a pagannayasantayo nga agbasol. (Efeso 2:3) Nasken idi a makidangadang ni Pablo. Apay? Agsipud ta agtaeng ti basol kenkuana. No kayattay nga anamongannatayo ti Dios, masapul a sarangtentay met dagiti dakes a pagannayasantayo.​—Roma 7:14-24; 2 Corinto 5:10.

17. Aniat’ ad-adda a mangparigat iti pannakidangadang kadagiti dakes a pagannayasantayo?

¹⁷ Tangay kanayon nga agsapsapul ni Satanas kadagiti gundaway a mangallukoy kadatayo a mangsalungasing kadagiti linteg ti Dios, saan a nalaka ti pannakidangadangtayo iti basol. (1 Pedro 5:8) Mangipakpakita iti pannakaseknan kadagiti padana a Kristiano, kinuna ni Pablo: “Maamakak nga iti uray kasano, kas iti panangallilaw ti serpiente ken Eva babaen ti  kinasikapna, dagiti pampanunotyo mabalin a mapadakesda a maiyadayo iti kinapasnek ken iti kinadalus a maiparbeng ken Kristo.” (2 Corinto 11:3) Kakasta met laeng a taktika ti us-usaren ni Satanas itatta. Padpadasenna ti mangimula kadagiti bukel ti panagduadua maipapan iti kinaimbag ni Jehova ken iti pagsayaatan ti panagtulnog kadagiti bilin ti Dios. Padpadasen ti Diablo a gundawayan dagiti natawidtayo a dakes a pagannayasan ken kayatna a surotentay ti dana ti kinatangsit, kinaagum, guranggura, ken panangidumduma.

18. Kasano nga us-usaren ni Satanas ti lubong a mangitandudo iti basol?

¹⁸ Ti maysa kadagiti pamay-an nga us-usaren ti Diablo a maibusor kadatayo isu ti lubong, nga adda iti babaen ti pannakabalinna. (1 Juan 5:19) No saantay a naannad, pilitendatayo dagiti rinuker ken di mapagtalkan a tattao ti lubong nga umannurot iti dakes a dana a maikaniwas kadagiti moral a pagalagadan ti Dios. (1 Pedro 4:3-5) Adu ti di mangikankano kadagiti linteg ti Dios ken mangyaleng-aleng pay ketdi iti panangdagdag ti konsiensiada, a mamagbibineg iti dayta inton agangay. (Roma 2:14, 15; 1 Timoteo 4:1, 2) In-inut nga uman-annurot dagiti dadduma iti aramid a dati a saan a maawat ti imperpekto a konsiensiada.​—Roma 1:24-32; Efeso 4:17-19.

19. Apay a saan nga umdas ti basta nadalus a panagbiag?

¹⁹ Ti panangsurot iti nadalus a panagbiag ket maysa a gapuanan iti daytoy a lubong. Nupay kasta, tapno maay-ayo ti Namarsua kadatayo, adu pay ti makalikaguman. Masapul nga addaantay met iti pammati iti Dios ken bigbigentayo nga adda sungsungbatantayo kenkuana. (Hebreo 11:6) “No ti maysa ammona ti agaramid iti umiso ket kaskasdi dina aramiden dayta, basol dayta kenkuana,” insurat ni adalan a Santiago. (Santiago 4:17) Wen, ti sipapakinakem a di panangikankano iti Dios ken kadagiti bilinna ket basol.

20. Kasano a mabalin a padasennakay ni Satanas a lapdan a mangaramid iti umiso, ngem aniat’ tumulong kadakayo a mangsaranget iti kasta a panangbusor?

²⁰ Mabalin a mangpataud ni Satanas iti ibubusor iti pananggun-odyo  iti pannakaammo ti Dios babaen ti panagadalyo iti Biblia. Sapay koma ta diyo ipalubos a lapdannakay dagiti kasta nga ibubusor a mangaramid iti umiso. (Juan 16:2) Nupay adu dagiti agtuturay a namati ken Jesus kabayatan ti ministeriona, saanda nga impudno gapu iti amakda a mailaksid iti kagimonganda. (Juan 12:42, 43) Siuulpit a padpadasen ni Satanas a butbutngen ti asinoman nga agsapsapul iti pannakaammo ti Dios. Nupay kasta, laglagipen ken ipategyo koma a kanayon dagiti nakaskasdaaw a banag a naaramidan ni Jehova. Mabalin a matulonganyo pay ketdi dagiti bumusbusor a maaddaan iti umasping a panangipateg.

21. Kasanotay a maparmek ti lubong ken dagiti dakes a pagannayasantayo?

²¹ Agingga nga imperpektotayo, agbasoltayo. (1 Juan 1:8) Nupay kasta, addaantay ti tulong iti daytoy a pannakidangadang. Wen, makapagballigitay a makidangadang iti nadangkes, ni Satanas a Diablo. (Roma 5:21) Iti ngudo ti ministerio ni Jesus ditoy daga, pinakiredna dagiti pasurotna kadagitoy a sasao: “Iti lubong addaankayo iti rigat, ngem bumilegkayo! Pinarmekko ti lubong.” (Juan 16:33) Kabaelan uray dagiti imperpekto a tattao a parmeken ti lubong iti tulong ti Dios. Saan a maiturayan ni Satanas dagidiay bumusor kenkuana ken ‘agpasakup iti Dios.’ (Santiago 4:7; 1 Juan 5:18) Kas makitatayto, nangaramid ti Dios iti pamay-an tapno mawayawayaantayo iti basol ken ipapatay.

SUBOKENYO TI PANNAKAAMMOYO

Siasino ni Satanas a Diablo?

Apay a lumakay ken matay dagiti tao?

Ania ti basol?

Kasanot’ panangallukoy ni Satanas kadagiti tattao a sipapakinakem nga agbasol iti Dios?

[Salsaludsod]

 [Ladawan iti panid 54]