Makin-autoridad ti Rumbeng a Bigbigenyo?
Kapitulo 14
Makin-autoridad ti Rumbeng a Bigbigenyo?
1, 2. Makadangran kadi ti amin a kita ti autoridad? Ilawlawagyo.
KAGURGURA ti adu a tattao ti sao nga “autoridad.” Nakakaawat daytoy, ta masansan a maab-abuso ti autoridad—iti panggedan, iti pamilia, ken iti gobierno. Pudno ti kuna ti Biblia: “Ti tao inturayanna ti sabali iti pagdaksanna.” (Eclesiastes 8:9) Wen, adu ti nangituray kadagiti sabsabali a siuulpit ken maipaay iti bukodda a paglaingan.
2 Ngem saan a makadangran ti amin nga autoridad. Kas pagarigan, maikuna nga iturayannatay ti bagitayo. “Bilinenna[tay]” nga umanges, mangan, uminum, ken maturog. Panangirurumen kadi daytoy? Saan. Ti panangaramid kadagitoy ket agpaay a pagimbagantayo. Nupay nainkasigudan ti panagpasakop kadagiti kasapulan ti bagitayo, adda dadduma a kita ti autoridad a mangkalikagum iti situtulok a panagpasakoptayo. Usigenyo ti sumagmamano a pagarigan.
TI KATAN-OKAN NGA AUTORIDAD
3. Apay a maikari ni Jehova a maawagan iti “Soberano nga Apo”?
3 Iti Biblia, nasurok a 300 a daras a maawagan ni Jehova iti “Soberano nga Apo.” Ik-ikutan ti maysa a soberano ti katan-okan nga autoridad. Apay a maikari ni Jehova iti daytoy a saad? Sumungbat ti Apocalipsis 4:11: “Maikarika, Jehova, a mismo a Diosmi, nga umawat ti dayag ken ti dayaw ken ti pannakabalin, agsipud ta pinarsuam dagiti isuamin a bambanag, ket gapu iti pagayatam napaaddada ken naparsuada.”
4. Kasanot’ panangusar ni Jehova iti autoridadna?
4 Kas Namarsua kadatayo, addaan ni Jehova iti kalintegan nga agturay iti aniaman a pamay-an a kayatna. Kasla nakaam-amak daytoy, nangruna no panunotentayo a ti Dios ket addaan iti “nawadwad a dinamiko a pigsa.” Isu ket maawagan iti “Dios a Mannakabalin-amin”—maysa a termino nga iti Hebreo mangipasimudaag iti kasta unay a bileg. (Isaias 40:26; Genesis 17:1) Nupay kasta, ipakpakita ni Jehova ti bilegna iti naayat a pamay-an, ta ti kangrunaan a galadna ket ayat.—1 Juan 4:16.
5. Apay a saan a narigat ti agpasakop iti autoridad ni Jehova?
5 Nupay namallaag ni Jehova a dusaenna dagiti nakabasol a di agbabawi, isut’ ad-adda a pagaammo ni Moises kas “ti pudno a Dios, ti matalek a Dios, a mangsalsalimetmet iti tulag ken naayat a kinamanangngaasi kadagidiay agayat kenkuana ken kadagidiay agtungpal kadagiti bilinna.” (Deuteronomio 7:9) Panunotenyo laengen! Dinatay pilpiliten ti Katan-okan nga Autoridad iti Uniberso nga agserbi kenkuana. Imbes ketdi, maallukoytay kenkuana gapu iti ayatna. (Roma 2:4; 5:8) Makaparagsak pay ketdi ti panagpasakop iti autoridad ni Jehova, ta dagiti lintegna ket kanayon a maipaay iti naan-anay a pagimbagantayo.—Salmo 19:7, 8.
6. Kasano a timmaud ti isyu maipapan iti autoridad idiay minuyongan ti Eden, ket aniat’ nagbanaganna?
6 Linaksid dagiti immuna a nagannak kadatayo ti kinasoberano ti Dios. Kayatda nga isuda ti mangikeddeng iti naimbag ken dakes para iti bagbagida. (Genesis 3:4-6) Nagbanaganna, napagtalawda iti Paraiso a taengda. Manipud idin, pinalubosan ni Jehova ti tattao a mangbukel kadagiti urnos ti autoridad tapno mabalinda ti agbiag iti naurnos, nupay imperpekto, a kagimongan. Ania ti sumagmamano kadagitoy nga autoridad, ken aginggat’ ania a rukod ti namnamaen ti Dios a panagpasakoptayo kadakuada?
‘DAGITI NANGATNGATO NGA AGTUTURAY’
7. Siasino dagiti “nangatngato nga agtuturay,” ken kasano a n ainaig ti saadda iti autoridad ti Dios?
7 Insurat ni apostol Pablo: “Tunggal kararua paiturayan koma kadagiti nangatngato nga autoridad, ta awan ti turay no saan a babaen iti Dios.” Siasino dagiti “nangatngato nga agtuturay”? Ipakita ti sasao ni Pablo kadagiti sumarsaruno a bersikulo nga isu dagiti agturturay nga autoridad ti tao. (Roma 13:1-7; Tito 3:1) Saan a ni Jehova ti nangipasdek kadagiti agturturay nga autoridad ti tao, no di ket pinalubosanna laeng ida. Isu a naisurat ni Pablo: “Dagiti adda nga agtuturay impasdek ti Dios kadagiti relatibo a saadda.” Aniat’ ipasimudaag daytoy maipapan iti kasta a naindagaan nga autoridad? A dayta ket masakopan, wenno nababbaba, ngem ti autoridad ti Dios. (Juan 19:10, 11) Gapuna, no di agtunos ti linteg ti tao ken ti linteg ti Dios, masapul a paidalan dagiti Kristiano iti sinanay-Biblia a konsiensiada. “Masapul nga agtulnog[da] iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.”—Aramid 5:29.
8. Kasanokay a magunggonaan kadagiti nangatngato nga autoridad, ken kasanoyo a maipakita ti panagpasakopyo kadakuada?
8 Kaaduanna, nupay kasta, agak-akem dagiti nangatngato nga agtuturay kas ‘ministro ti Dios nga agpaay iti pagimbagantayo.’ (Roma 13:4) Kadagiti ania a pamay-an? Bueno, panunotenyo ti adu a serbisio nga ipapaay dagiti nangatngato nga autoridad, kas iti koreo, proteksion dagiti polis ken bombero, sanitasion, ken edukasion. “Dayta ti makagapu nga agbaybayadkayo met iti buis,” insurat ni Pablo, “ta isuda ket publiko nga ad-adipen ti Dios a naynay nga agserserbi iti daytoy met laeng a panggep.” (Roma 13:6) No maipapan iti buis wenno dadduma pay a legal nga obligasion, “agbiag[tay koma] a mapagtalkan.”—Hebreo 13:18.
9, 10. (a) Kasano a maitutop dagiti nangatngato nga autoridad iti urnos ti Dios? (b) Apay a di umiso ti panangbusor kadagiti nangatngato nga autoridad?
9 No dadduma, di umiso ti panangaramat dagiti nangatngato nga autoridad iti bilegda. Wayawayaannatay kadi daytoy iti pagrebbengantayo nga agpasakop a kanayon kadakuada? Saan. Makitkita ni Jehova dagiti dakes nga aramid dagitoy nga autoridad. (Proverbio 15:3) Ti panangipalubosna iti turay ti tao dina kayat a sawen a pampanuynoyanna ti kinaruker daytoy; ken dina met namnamaen dayta kadatayo. Kinapudnona, din agbayag ‘buraken ken gibusanto [ti Dios] amin dagitoy a pagarian,’ ket sukatannanto dagitoy iti turay ti mismo a nalinteg a gobiernona. (Daniel 2:44) Ngem agingga a di pay napasamak dayta, adda pagimbagan nga itden dagiti nangatngato nga autoridad.
10 Inlawlawag ni Pablo: “Ti bumusor iti turay innalana ti takder a maibusor iti urnos ti Dios.” (Roma 13:2) Dagiti nangatngato nga autoridad ket “urnos” ti Dios gapu ta uray kaskasano, salsaluadanda ti urnos, ta no awan dayta, agari ti riribuk ken anarkia. Di nainkasuratan ken minamaag ti panangbusor kadakuada. Kas panangiladawan: Ipapantayon nga inoperadakayo ket dinaitda ti sugat. Nupay saan a paset iti bagi ti dait, adda usarna iti limitado a tiempo. Mabalin nga agpeligrokayo no nasapa a maikkat daytoy. Kasta met, saan a paset ti orihinal a panggep ti Dios dagiti agturturay nga autoridad ti tao. Nupay kasta, agingga a saan pay a naan-anay nga agturay ti Pagarian ditoy daga, agserbi dagiti gobierno ti tao a pangsangal iti kagimongan, nga agak-akemda iti paset a mayannurot iti pagayatan ti Dios iti agdama. No kasta, rumbeng nga agpasakoptayo a kanayon kadagiti nangatngato nga autoridad, bayat nga iyun-unatayo ti linteg ken autoridad ti Dios.
AUTORIDAD ITI PAMILIA
11. Kasanoyo nga ilawlawag ti prinsipio ti kinaulo?
11 Ti pamilia isut’ pamuon ti kagimongan ti tao. Iti uneg [ti pamilia], makasarak ti agassawa iti makagunggona a panagkadua, ket masaluadan ken masanay nga agmataengan dagiti annak. (Proverbio 5:15-21; Efeso 6:1-4) Masapul a maorganisar ti kasta a natan-ok nga urnos iti pamay-an a makapagbiag dagiti kameng ti pamilia a sitatalna ken situtunos. Ti pamay-an a panangitungpal ni Jehova iti daytoy ket babaen ti prinsipio ti kinaulo, a nagupgop kadagitoy a sasao, a masarakan iti 1 Corinto 11:3: “Ti ulo ti tunggal lalaki isu ni Kristo; ket ti ulo ti babai isu ti lalaki; ket ti ulo ni Kristo isu ti Dios.”
12, 13. Siasino ti ulo ti pamilia, ken aniat’ masursurotayo iti wagas a panangannong ni Jesus iti kinaulona?
12 Ti asawa a lalaki ti ulo ti pamilia. Nupay kasta, adda met ulona—ni Jesu-Kristo. Insurat ni Pablo: “Assawa a lallaki, itultuloyyo nga ayaten dagiti assawayo, no kasano a ni Kristo inayatna met ti kongregasion ken inyawatna ti bagina a maipaay iti dayta.” (Efeso 5:25) Ipakpakita ti asawa a lalaki ti panagpasakopna ken Kristo no pakilangenanna ti asawana a kas iti kanayon a pannakilangen ni Jesus iti kongregasion. (1 Juan 2:6) Nagaladan ni Jesus iti dakkel nga autoridad, ngem us-usarenna dayta buyogen ti kinaalumamay, ayat, ken kina-nainkalintegan. (Mateo 20:25-28) Kas maysa a tao, pulos a di inabuso ni Jesus ti autoridadna. “Naalumamay ti karirikna[na] ken napakumbaba ti puso[na],” ken inawaganna dagiti pasurotna a “gagayyem” imbes nga “ad-adipen.” “Pagin-awaenkayto,” inkarina kadakuada, ket kasta ti inaramidna.—Mateo 11:28, 29; Juan 15:15.
13 Isursuro ti ulidan ni Jesus kadagiti assawa a lallaki a ti Nakristianuan a kinaulo ket saan a maysa a saad ti naulpit a panangituray. Imbes ketdi, ipakitada koma ti panagraem ken managsakripisio nga ayat. Nalawag nga awan lugar ti panangkabil wenno panangbugkaw iti asawa. (Efeso 4:29, 31, 32; 5:28, 29; Colosas 3:19) No kabilen ti Kristiano a lalaki ti asawana, awan serserbi dagiti dadduma a naimbag nga aramidna, ken malapdan dagiti kararagna.—1 Corinto 13:1-3; 1 Pedro 3:7.
14, 15. Kasano a makatulong ti pannakaammo ti Dios iti asawa a babai nga agpasakop ken lakayna?
14 No tuladen ti asawa a lalaki ti ulidan ni Kristo, nalaklaka ti panangannurot ni baketna iti sasao ti Efeso 5:22, 23: “Dagiti babbai agpasakopda koma kadagiti assawada a kas iti Apo, agsipud ta ti lalaki isu ti ulo ti asawana a kas met ti Kristo isu ti ulo ti kongregasion.” Masapul nga agpasakop ti babai ken lakayna, a kas iti panagpasakop ti asawa a lalaki ken Kristo. Silalawag met nga ipakita ti Biblia a maikari dagiti natalunggadingan nga assawa a babbai a maitan-ok ken maidayaw gapu iti nadiosan a sirib ken kinagagetda.—Proverbio 31:10-31.
15 Relatibo ti panagpasakop ti Kristiano nga asawa a babai ken lakayna. Kayat a sawen daytoy a ti Dios, imbes a ti lalaki, ti masapul a pagtulnogan no ti panagpasakop iti maysa a banag ket agtungpal iti panangsalungasing iti linteg ti Dios. Uray pay kasta, mabuyogan koma ti natibker a takder ti asawa a babai iti “naulimek ken naalumamay nga espiritu.” Nalawag koma a makita a ti pannakaammo ti Dios ti mamagbalin kenkuana a nasaysayaat nga asawa a babai. (1 Pedro 3:1-4) Pudno met dayta iti maysa a Kristiano a lalaki nga addaan di manamati nga asawa. Ti panangannurotna kadagiti prinsipio ti Biblia ti rumbeng a mamagbalin kenkuana a nasaysayaat nga asawa a lalaki.
16. Kasano a matulad dagiti annak ti ulidan nga impakita ni Jesus idi agtutubo pay?
16 Maipapan iti akem dagiti annak, kuna ti Efeso 6:1: “Agtulnogkayo kadagiti nagannak kadakayo a maikaykaysa iti Apo, ta daytoy nalinteg.” Tultuladen dagiti Kristiano nga annak ti ulidan ni Jesus, a nagtultuloy a nagpasakop kadagiti dadakkelna bayat a dumakdakkel. Kas natulnog nga anak, “nagtultuloy a rumangrang-ay iti kinasirib ken iti pisikal nga idadakkel ken iti anamong ti Dios ken dagiti tattao.”—Lucas 2:51, 52.
17. Aniat’ mabalin nga epekto ti wagas a panangusar dagiti nagannak iti autoridad kadagiti annakda?
17 Ti panangannong dagiti nagannak kadagiti pagrebbenganda mabalin nga impluensiaanna dagiti annak no raemen wenno supringendanto ti autoridad. (Proverbio 22:6) Isu a nasayaat no isaludsod dagiti nagannak iti bagbagida, ‘Naayat kadi wenno naulpit ti panangusarko iti autoridadko? Napanuynoyak kadi?’ Manamnama a naayat ken nakonsiderasion ti nadiosan a naganak, ngem natibker iti panangannurotna kadagiti nadiosan a prinsipio. Maitutop la unay, insurat ni Pablo: “Amma, dikay rurruroden dagiti annakyo [iti literal, ‘pagpungtoten ida’], no di ket itultuloyyo a padakkelen ida iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.”—Efeso 6:4; Colosas 3:21.
18. Kasanot’ rumbeng a panangdisiplina dagiti nagannak?
18 Rebbeng nga usigen dagiti nagannak ti pamay-an ti panangsanayda, nangruna no tarigagayanda nga agbalin dagiti annakda a natulnog ket iti kasta mangyeg rag-o kadakuada. (Proverbio 23:24, 25) Iti Biblia, ti disiplina ket kangrunaanna maysa a kita ti panangisuro. (Proverbio 4:1; 8:33) Nainaig dayta iti ayat ken kinaalumamay, saan nga iti unget ken kinaulpit. Gapuna, nasken nga agtignay a nainsiriban dagiti Kristiano a nagannak ken agteppelda no disdisiplinaanda dagiti annakda.—Proverbio 1:7.
AUTORIDAD ITI KONGREGASION
19. Kasano a nangipaay ti Dios iti nasayaat nga urnos iti kongregasion Kristiano?
19 Tangay ni Jehova ket Dios ti kinaurnos, nainkalintegan laeng a mangipaay iti addaan autoridad ken nasayaat pannakaorganisarna a panangidaulo iti ilina. Isut’ gapuna a dinutokanna ni Jesus a kas Ulo ti kongregasion Kristiano. (1 Corinto 14:33, 40; Efeso 1:20-23) Iti sidong ti di makita a panangidaulo ni Kristo, inautorisaran ti Dios ti maysa nga urnos a babaen dayta dagiti nadutokan a panglakayen iti tunggal kongregasion ipaspastoranda a sigagagar, situtulok, ken siaayat ti arban. (1 Pedro 5:2, 3) Tumultulong kadakuada dagiti ministerial nga adipen iti nadumaduma a pamay-an ken mangipapaayda iti napateg a serbisio iti uneg ti kongregasion.—Filipos 1:1.
20. Apay a rumbeng nga agpasakoptayo kadagiti nadutokan a Kristiano a panglakayen, ken apay a makagunggona daytoy?
20 Maipanggep kadagiti Kristiano a panglakayen, insurat ni Pablo: “Agtulnogkayo koma kadagidiay mangidadaulo kadakayo ket agpasakopkayo, ta agtultuloy a bambantayanda dagiti kararuayo a kasla isudanto dagidiay mangaramid iti pannakikuenta; tapno aramidenda daytoy a buyogen ti panagrag-o ket saan a buyogen ti panagsennaay, ta daytoy makadangranto kadakayo.” (Hebreo 13:17) Nainsiriban nga intalek ti Dios kadagiti Kristiano a manangaywan ti responsabilidad a mangasikaso kadagiti naespirituan a kasapulan dagidiay kameng ti kongregasion. Dagiti panglakayen ket saan a maysa a klase klero. Babaonen ken ad-adipen ida ti Dios, a mangas-asikaso kadagiti kasapulan dagiti padada a managdaydayaw, kas iti inaramid ni Jesu-Kristo nga Apotayo. (Juan 10:14, 15) Ti pannakaammo nga adda dagiti lallaki nga addaan Nainkasuratan a kualipikasion a maseknan iti irarang-ay ken naespirituan a panagdakkeltayo paregtaennatay a makikooperar ken agpasakop.—1 Corinto 16:16.
21. Kasano nga ikagkagumaan dagiti nadutokan a panglakayen a tulongan dagiti padada a Kristiano iti naespirituan?
21 No dadduma, mabalin a mayaw-awan wenno agpeggad dagiti karnero gapu kadagiti makadangran nga impluensia ti lubong. Iti sidong ti panangidaulo ti Kangrunaan a Pastor, dagiti panglakayen kas katulongan a papastor naalibtakda kadagiti kasapulan dagidiay adda iti aywanda ken sigaganetget nga ipapaayanda ida iti personal nga atension. (1 Pedro 5:4) Sarungkaranda dagiti kameng ti kongregasion ken paregtaenda ida. Tangay ammoda nga ikagkagumaan ti Diablo a singaen ti talna ti ili ti Dios, us-usaren dagiti panglakayen ti sirib manipud ngato iti panangtaming iti aniaman a parikut. (Santiago 3:17, 18) Sipipinget nga ikagkagumaanda a taginayonen ti panagtutunos ken panagkaykaysa iti pammati, banag nga inkararag a mismo ni Jesus.—Juan 17:20-22; 1 Corinto 1:10.
22. Ania a tulong ti ipapaay dagiti panglakayen no adda makabasol?
22 Kasanon no agsagsagaba wenno maup-upay ti maysa a Kristiano gapu iti basol a naaramidna? Makatulong ti makaliwliwa a balakad ti Biblia ken ti naimpusuan a panangikararag dagiti panglakayen kenkuana a mangisubli iti naespirituan a salun-atna. (Santiago 5:13-15) Addaan met dagitoy a lallaki, a dinutokan ti nasantuan nga espiritu, iti autoridad a mangdisiplina ken mangtubngar iti asinoman nga agbasbasol wenno mamagpeggad iti naespirituan ken moral a kinadalus ti kongregasion. (Aramid 20:28; Tito 1:9; 2:15) Tapno mataginayon ti kinadalus ti kongregasion, nalabit kasapulan nga ipakaammo dagiti indibidual ti nadagsen a basol. (Levitico 5:1) No awaten ti maysa a Kristiano a nakabasol iti nadagsen ti Nainkasuratan a disiplina ken pannubngar ken ipakitana ti napaypayso a panagbabawi, isu ket matulongan. Siempre, mailaksid dagiti agtultuloy ken di agbabawi a mananglabsing iti linteg ti Dios.—1 Corinto 5:9-13.
23. Aniat’ ar-aramiden dagiti Kristiano a manangaywan a maipaay iti pagimbagan ti kongregasion?
23 Impadto ti Biblia nga iti sidong ni Jesu-Kristo kas Ari, madutokan dagiti lallaki a nataengan iti naespirituan a mangliwliwa, mangsalaknib, ken mangbang-ar kadagiti tattao ti Dios. (Isaias 32:1, 2) Mangidauloda kas ebanghelisador, papastor, ken mannursuro tapno maitandudo ti naespirituan nga irarang-ay. (Efeso 4:11, 12, 16) Nupay tubngaren, tinggaren, ken bagbagaan no dadduma dagiti Kristiano a manangaywan dagiti kapammatianda, ti panangyaplikar iti makapasalun-at a sursuro dagiti panglakayen a naibatay iti Sao ti Dios makatulong a mamagtalinaed kadagiti amin iti dalan nga agturong iti biag.—Proverbio 3:11, 12; 6:23; Tito 2:1.
AWATENYO TI PANANGMATMAT NI JEHOVA ITI AUTORIDAD
24. Iti ania nga isyu nga inaldaw a masuottayo?
24 Nasuot ti immuna a lalaki ken babai maipanggep iti panagpasakop iti autoridad. Di ngad pakasdaawan, inaldaw a maipaspasangotayo iti umasping a suot. Itantandudo ni Satanas a Diablo ti espiritu ti iyaalsa iti sangatauan. (Efeso 2:2) Pinagparangna nga ad-adda a makaay-ayo ti panagwaywayas ngem ti panagpasakop.
25. Aniat’ pagimbagan ti panangilaksid iti rebelioso nga espiritu ti lubong ken ti panagpasakop iti autoridad nga us-usaren wenno palpalubosan ti Dios?
25 Gapuna, masapul a laksidentayo ti rebelioso nga espiritu ti lubong. No aramidentay dayta, masarakantayto a mangyeg kadagiti nabaknang a gunggona ti nadiosan a panagpasakop. Kas pagarigan, maliklikantayo dagiti pakaringgoran ken pannakapaay a mapaspasaran dagidiay bumusbusor kadagiti sekular nga autoridad. Mapabassittayo dagiti di pagkikinnaawatan a kadawyan iti adu a pamilia. Ken matagiragsaktayo dagiti gunggona ti nabara, naayat a pannakilangen kadagiti Kristiano a kapammatiantayo. Kangrunaan iti amin, agbanag ti nadiosan a panagpasakoptayo iti nasayaat a relasion ken Jehova, ti Katan-okan nga Autoridad.
SUBOKENYO TI PANNAKAAMMOYO
Kasanot’ panangusar ni Jehova iti autoridadna?
Siasino dagiti “nangatngato nga agtuturay,” ken kasanot’ panagpasakoptayo kadakuada?
Ania a pagrebbengan ti ipabaklay ti prinsipio ti kinaulo iti tunggal kameng ti pamilia?
Kasanotay a maipakita ti panagpasakop iti kongregasion Kristiano?
[Salsaludsod]
[Kahon iti panid 134]
MANAGPASAKOP, SAAN A SUBERSIBO
Iti panangaskasabada iti publiko, ipakpakaammo dagiti Saksi ni Jehova ti Pagarian ti Dios kas kakaisuna a pangnamnamaan ti sangatauan iti pudpudno a talna ken talged. Ngem saan a pulos a supsupringen dagitoy nareregta a manangiwaragawag iti Pagarian ti Dios dagiti gobierno a nakaipasidonganda. Maisupadi ketdi, karaman dagiti Saksi kadagiti kadadayawan ken katutulnogan nga umili. “No koma isuamin a relihioso a denominasion ket kas kadagiti saksi ni Jehova,” kinuna ti maysa nga opisial iti maysa a pagilian ti Africa, “awan koma dagiti pammapatay, panagtakaw, kinadelingkuente, balud, ken bomba atomika. Saan koma a pulos a makankandaduan dagiti ruangan.”
Iti pannakabigbigda iti daytoy, palpalubosan dagiti opisial iti adu a daga nga agtultuloy ti trabaho a panangasaba dagiti Saksi nga awan lapped. Iti dadduma a pagilian, naikkaten dagiti panangipawil wenno restriksion idi nabigbig dagiti autoridad a naimbag a tattao dagiti Saksi ni Jehova. Kas insurat ni apostol Pablo maipapan iti panagtulnog kadagiti nangatngato nga autoridad: “Itultuloymo nga aramiden ti naimbag, ket maidayawkanto iti dayta.”—Roma 13:1, 3.
