Kapitulo 2

Ti Libro a Mangipalgak iti Pannakaammo ti Dios

1, 2. Apay a kasapulantay ti panangiwanwan ti Namarsua kadatayo?

NAINKALINTEGAN laeng a mangipaay ti naayat a Namarsua kadatayo iti libro a mangiwardas ken mangiwanwan iti sangatauan. Ket dikay kadi umanamong a kasapulan ti tao ti mangiwanwan kenkuana?

² Nasurok a 2,500 a tawenen ti napalabas, insurat ti maysa a mammadto ken historiador: “Saan nga agtaud iti tao a magna ti panangiturong kadagiti addangna.” (Jeremias 10:23) Nabatbatad ita ngem iti napalabas ti kinapudno dagita a sasao. Gapuna, kuna ni historiador a William H. McNeill: “Ti pannakigasanggasat ti tao iti rabaw daytoy a planeta ket gistay awan ressatna nga agsasaruno a krisis ken pannakakibur ti naipasdek nga urnos ti kagimongan.”

3, 4. (a) Kasanot’ rumbeng a panangmatmattayo iti panagadal iti Biblia? (b) Kasanot’ panangsukimattayo iti Biblia?

³ Maipaay ti Biblia ti amin a nainsiriban a panangidalan a kasapulantayo. Pudno, adu ti marimbawan iti damo a panangsukimatda iti Biblia. Maysa dayta a dakkel a libro, ken adda dagiti pasetna a narigat a maawatan. Ngem no naikkankay iti testamento a nakailanadan ti rumbeng nga aramidenyo tapno matagikuayo ti napateg a tawid, diyo kadi iwayaan nga adalen a naimbag dayta? No adda masarakanyo a paset ti testamento a narigat a maawatan, mabalin nga agpatulongkayo iti maysa a tao nga aduan kapadasan iti kakasta a bambanag. Apay a diyo aramiden ti kasta iti Biblia? (Aramid 17:11) Napatpateg ngem  iti material a tawid ti nakatayá. Kas naammuantayo iti napalabas a kapitulo, mangiturong ti pannakaammo ti Dios iti biag nga agnanayon.

⁴ Intay sukimaten ti libro a mangipalgak iti pannakaammo ti Dios. Ammuentay pay nga umuna ti ababa a pakabuklan ti Biblia. Kalpasanna, pagsasaritaantayo dagiti rason no apay nga adu kadagiti mannakaammo a tattao ti mamati nga isu dayta ti naipaltiing a Sao ti Dios.

TI LINAON TI BIBLIA

5. (a) Aniat’ linaon ti Hebreo a Kasuratan? (b) Aniat’ linaon ti Griego a Kasuratan?

⁵ Naglaon ti Biblia iti 66 a libro a nabingay iti dua a paset, a masansan a maawagan iti Daan a Tulag ken Baro a Tulag. Tallopulo ket siam a libro ti Biblia ti naisurat kangrunaanna iti Hebreo ket ti 27 iti Griego. Ti Hebreo a Kasuratan, a buklen ti Genesis agingga iti Malakias, saklawenna ti panamarsua agraman ti umuna a 3,500 a tawen ti pakasaritaan ti tao. No sukimatentayo daytoy a paset ti Biblia, maammuantayo ti maipapan iti pannakilangenlangen ti Dios kadagiti Israelita​—manipud pannakaipasngayda kas maysa a nasion idi maika-16 a siglo K.K.P. agingga iti maika-5 a siglo K.K.P. * Naipamaysa ti Griego a Kasuratan, a naglaon iti libro a Mateo agingga iti Apocalipsis, kadagiti sursuro ken inar-aramid ni Jesu-Kristo ken dagiti adalanna idi umuna a siglo K.P.

6. Apay a rumbeng nga adalentayo ti intero a Biblia?

⁶ Kuna dagiti dadduma a ti “Daan a Tulag” ket para kadagiti Judio idinto ta ti “Baro a Tulag” ket para kadagiti Kristiano. Ngem sigun iti 2 Timoteo 3:16, “amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ken makagunggona.” Gapuna, ti umiso a panagadal iti Kasuratan rumbeng a saklawenna ti intero a Biblia. Kinapudnona, agtintinnulong dagiti dua a paset ti Biblia, nga agtintinnunosda a mangbukel iti maymaysa a tema.

7. Ania ti tema ti Biblia?

 ⁷ Nalabit adun a tawen a tumabtabunokayo kadagiti narelihiosuan a gimong ken makangkangngeg iti pannakaibasa ti sumagmamano a paset ti Biblia. Wenno mabalin a nakabasbasakayon a mismo iti sumagmamano a paset daytoy. Ammoyo kadi a maymaysa ti tema ti Biblia manipud Genesis agingga iti Apocalipsis? Wen, maymaysa a tema ti linaon ti Biblia. Ania dayta a tema? Isu ti pannakaalangon ti kalintegan ti Dios a mangituray iti sangatauan ken ti pannakatungpal ti naayat a panggepna babaen ti Pagarianna. Iti ud-udina, makitatayto no kasanot’ panangibanag ti Dios iti daytoy a panggep.

8. Aniat’ ipalgak ti Biblia maipapan iti personalidad ti Dios?

⁸ Saan laeng nga ilawlawag ti Biblia ti panggep ti Dios no di pay ket ipalgakna ti personalidadna. Kas pagarigan, manipud iti Biblia maammuantayo nga adda rikna ti Dios ket napateg kenkuana dagiti pangngeddeng nga aramidentayo. (Salmo 78:40, 41; Proverbio 27:11; Ezequiel 33:11) Kuna ti Salmo 103:8-14 a ti Dios ket “naasi ken naayat, namayamay nga agpungtot  ken aglaplapusanan iti naayat a kinamanangngaasi.” Naasi kadatayo, a ‘malagipna a naaramidtay laeng iti tapok’ ket agsublitayo iti dayta inton mataytayo. (Genesis 2:7; 3:19) Anian a nakaskasdaaw a galad ti ipakpakitana! Saan kadi a daytoy a kita ti Dios ti kayatyo a pagdaydayawan?

9. Kasano a silalawag nga ipakita ti Biblia kadatayo dagiti pagalagadan ti Dios, ket kasanotay a magunggonaan iti kasta a pannakaammo?

⁹ Silalawag nga ipakita kadatayo ti Biblia dagiti pagalagadan ti Dios. Mayebkas no dadduma dagitoy kas linlinteg. Nupay kasta, masansan a maanninaw dagitoy kadagiti prinsipio a maadaw kadagiti aktual a pasamak. Pinaisurat ti Dios ti dadduma kadagiti pasamak iti pakasaritaan ti nagkauna nga Israel nga agpaay iti pagimbagantayo. Ipakita dagitoy a prangka a salaysay no aniat’ pagbanagan dagiti tattao no agtignayda a maitunos iti panggep ti Dios, kasta met ti nasaem a pagtungpalanda no aramidenda ti kaykayatda. (1 Ar-ari 5:4; 11:4-6; 2 Cronicas 15:8-15) Ti panangbasa iti kakasta a pudno a salaysay awan duadua a tignayenna ti pusotayo. No sirmataentayo dagiti pasamak a nailanad, kas man la karamantayo kadagiti tattao a nainaig kadagitoy. Iti kasta, magunggonaantayo kadagiti naimbag a pagwadan ket maliklikantay dagiti palab-og a nakatnagan dagiti nagaramid iti dakes. Nupay kasta, nasken a masungbatan daytoy nagpateg a saludsod: Kasanotay a masigurado a pudno nga impaltiing ti Dios ti mabasbasatayo iti Biblia?

MAPAGTALKANYO KADI TI BIBLIA?

10. (a) Apay nga ipagarup dagiti dadduma a saanen nga agaplikar ti Biblia? (b) Aniat’ kunaen ti 2 Timoteo 3:16, 17 kadatayo maipapan iti Biblia?

¹⁰ Mabalin a mapalpaliiwyo nga adu a libro a naglaon kadagiti balakad ti saanen nga agaplikar kalpasan ti sumagmamano laeng a tawen. Ti ngay Biblia? Nakadadaanen daytoy, ket ag-2,000 a tawenen ti napalabas manipud idi naisurat ti maudi a sasaona. Gapuna, ipagarup ti dadduma a saanen nga agaplikar dayta iti moderno a panawentayo. Ngem no ti Biblia ket impaltiing ti Dios, rumbeng a kanayon a naintiempuan ti balakadna nupay daan unayen. Rumbeng a “makagunggona [pay laeng dagiti Kasuratan] iti panangisuro, iti panangtubngar, iti panangpalinteg iti bambanag, iti panangdisiplina iti kinalinteg, tapno ti  tao ti Dios naan-anay koma a makabael, naan-anay a nakabalan maipaay iti tunggal naimbag nga aramid.”​—2 Timoteo 3:16, 17.

11-13. Apay a maikunatayo a praktikal ti Biblia iti kaaldawantayo?

¹¹ Ipalgak ti nainget a panagsukimat nga agaplikar pay laeng ita dagiti prinsipio ti Biblia a kas idi damo a naisuratda. Kas pagarigan, no maipapan iti kasasaad ti tao, iyanninaw ti Biblia ti nauneg a pannakaawat a mayaplikar iti tunggal kaputotan ti sangatauan. Nalakatay a makita daytoy iti Sermon ni Jesus iti Bantay, a masarakan iti libro a Mateo, kapitulo 5 agingga iti 7. Nagustuan unay daydi lider ti India a ni Mohandas K. Gandhi daytoy a sermon nga uray la a naipadamag a kinunana iti maysa nga opisial a Briton: “No agkaykaysa ti ilim ken ti ilik kadagiti sursuro nga impaay ni Kristo iti daytoy a Sermon iti Bantay, marisuttayo saan laeng a dagiti parikut ti ilita no di ket iti intero a lubong.”

¹² Di pakasdaawan a magustuan dagiti tattao ti sursuro ni Jesus! Iti Sermon iti Bantay, impakitana kadatayo ti dalan nga agturong iti pudno a kinaragsak. Inlawlawagna no kasanot’ panangrisut kadagiti susik. Insuro ni Jesus no kasanot’ agkararag. Impakitana ti kasisiriban a tignay no maipapan kadagiti material a kasapulan ken intedna ti Nabalitokan a Bilin maipaay iti umiso a pannakilangen kadagiti sabsabali. Karaman met kadagiti punto a nasaklaw iti daytoy a sermon no kasano nga ilasin dagiti narelihiosuan a kinaulbod ken no kasanot’ maaddaan iti natalged a masakbayan.

¹³ Iti Sermon iti Bantay ken iti amin a binulongna, silalawag nga ibaga ti Biblia kadatayo no aniat’ aramiden ken no aniat’ liklikan tapno nasayaat ti banagentayo. Kasta unay ti kinapraktikal ti balakadna nga uray la a natignay ti maysa nga edukador a nagkuna: “Nupay no maysaak a mammagbaga iti haiskul nga addaan iti bachelor’s ken master’s degree ken nakabasbasaakon iti adu a libro maipapan iti salun-at ti panunot ken sikolohia, natakuatak a ti balakad ti Biblia maipapan kadagiti bambanag a kas iti panamagballigi iti panagasawa, pananglapped iti kinadelingkuente dagiti agtutubo ken iti pananggun-od ken panangtaginayon kadagiti gagayyem ket natantan-ok nga amang ngem iti aniaman a nabasak wenno naadalko iti kolehio.” Saan laeng  a praktikal ken naintiempuan ti Biblia no di ket mapangnamnamaan pay.

UMISO KEN MAPAGTALKAN

14. Aniat’ mangipakita nga umiso ti Biblia no maipapan iti siensia?

¹⁴ Nupay ti Biblia ket saan a maysa a libro ti siensia, husto ti ibagbagana no maipapan iti siensia. Kas pagarigan, idi tiempo a patien ti kaaduan a tattao a patad ti daga, tinukoy ni propeta Isaias daytoy kas “nagtimbukel” (Hebreo, chugh, a mangipasimudaag iti “sphere”). (Isaias 40:22) Sa la naawat ti kapanunotan a nagtimbukel ti daga kalpasan ti rinibu a tawen manipud idi kaaldawan ni Isaias. Mainayon pay, kunaen ti Job 26:7​—naisurat nasurok a 3,000 a tawenen ti napalabas​—nga ‘ibitbitin [ti Dios] ti daga iti awan.’ Kuna ti maysa nga eskolar ti Biblia: “No kasano nga ammo ni Job ti kinapudno, kas paneknekan ti astronomia, nga awan nakaibitinan ti daga iti law-ang, ket maysa a saludsod a saan a laklakaen dagidiay di mamati iti pannakaipaltiing ti Nasantuan a Kasuratan.”

15. Kasano a patibkeren ti pamay-an ti panangipadamag ti Biblia ti panagtalektayo iti dayta?

¹⁵ Ti pamay-an ti panangipadamag a masarakan iti Biblia patibkerenna met ti panagtalektayo iti daytoy daan a libro. Saan a kas iti sarsarita, nainaig dagiti pasamak a naisalaysay iti Biblia kadagiti espesipiko a tattao ken petsa. (1 Ar-ari 14:25; Isaias 36:1; Lucas 3:1, 2) Ken nupay gistay kanayon a pasurnaan dagiti nagkauna a historiador ti panangipadamagda iti panagballigi dagiti turayenda ken ilimedda ti pannakaabak ken biddutda, prangka ken napudno dagiti mannurat ti Biblia​—uray maipapan kadagiti nadagsen a basolda.​—Numeros 20:7-13; 2 Samuel 12:7-14; 24:10.

MAYSA A LIBRO TI PADTO

16. Ania ti kalagdaan a pammaneknek a ti Biblia ket impaltiing ti Dios?

¹⁶ Mangipaay ti natungpal a padto iti nalagda nga ebidensia a ti Biblia ket impaltiing ti Dios. Naglaon ti Biblia iti adu a padto a natungpal iti amin a detalye. Nalawag, saan a tattao laeng ti akinnakem iti daytoy. Ania, ngarud, ti adda iti likudan dagitoy a padto? Kunaen ti Biblia a mismo a “ti padto saan a naiyeg  uray kaano babaen ti pagayatan ti tao, no di ket dagiti tattao nagsaoda manipud iti Dios bayat nga idaldalan ida ti nasantuan nga espiritu,” wenno aktibo a puersa ti Dios. (2 Pedro 1:21) Usigenyo ti sumagmamano a pagarigan.

17. Ania dagiti padto a nangipakpakauna iti pannakatnag ti Babilonia, ket kasano a natungpal dagitoy?

¹⁷ Ti pannakatnag ti Babilonia. Agpada nga impadto da Isaias ken Jeremias ti pannakatnag ti Babilonia kadagiti taga-Media ken taga-Persia. Nakaskasdaaw ta naisurat ti padto ni Isaias maipapan iti daytoy a pasamak agarup 200 a tawen sakbay ti pannakaparmek ti Babilonia! Paneknekan ti historikal a rekord dagiti sumaganad nga aspeto ti padto: ti pannakaatian ti Karayan Eufrates babaen ti pannakaipaturong ti danumna iti maysa nga artipisial a danaw (Isaias 44:27; Jeremias 50:38); ti awanan-annad a kinakurang ti seguridad dagiti ruangan iti karayan ti Babilonia (Isaias 45:1); ken ti panangsakup ti maysa nga agturay nga agnagan Ciro.​—Isaias 44:28.

18. Kasano a natungpal ti padto ti Biblia iti panagballigi ken pannakatnag “ti ari ti Grecia”?

¹⁸ Ti panagballigi ken pannakatnag “ti ari ti Grecia.” Iti maysa a sirmata, nakita ni Daniel ti maysa a kalakian a kalding a dimmarup iti maysa a kalakian a karnero, a rinungdona ti dua a sarana. Kalpasanna, nabungtol ti dakkel a sara ti kalding, ket iti nakaikkatanna, nagtubo ti uppat a sara. (Daniel 8:1-8) Nailawlawag ken ni Daniel: “Daydi kalakian a karnero a nakitam a dua ti sarana iladawanna dagiti ari ti Media ken Persia. Ket ti burangen a kalakian a kalding iladawanna ti ari ti Grecia; ket no maipapan iti dakkel a sara nga adda iti baet dagiti matana, iladawanna ti umuna nga ari. Ket no maipapan daydi nabungtol, nga iti saadna timmakder dagiti uppat, adda uppat a pagarian a tumakderto iti nasionna, ngem saan a mairaman ti pannakabalinna.” (Daniel 8:20-22) Maitunos iti daytoy a padto, agarup dua a siglo kalpasanna, pinarmek “ti ari ti Grecia,” ni Alejandro a Dakkel, ti imperio ti Media ken Persia [nga inladawan] ti dua a sara. Natay ni Alejandro idi 323 K.K.P. ket isut’ sinuktan kamaudiananna ti uppat a heneralna. Nupay kasta, awan kadagitoy simmaruno a pagarian ti nakatupag iti bileg ti imperio ni Alejandro.

19. Aniada a padto ti natungpal ken Jesu-Kristo?

 ¹⁹ Ti biag ni Jesu-Kristo. Naglaon ti Hebreo a Kasuratan iti naruay a padto a natungpal iti pannakayanak, ministerio, ipapatay, ken panagungar ni Jesus. Kas pagarigan, nasurok a 700 a tawen a nasaksakbay, impadto ni Mikias a mayanakto ti Mesias, wenno Kristo, idiay Betlehem. (Mikias 5:2; Lucas 2:4-7) Impadto ti kasadaran ni Mikias a ni Isaias a matungtungpa ken matuptupraanto ti Mesias. (Isaias 50:6; Mateo 26:67) Lima gasut a tawen a nasaksakbay, impadto ni Zacarias a maliputanto ti Mesias iti 30 a kapisi ti pirak. (Zacarias 11:12; Mateo 26:15) Nasurok a sangaribu a tawen a nasaksakbay, impadto ni David dagiti kasasaad a mainaig iti ipapatay ni Jesus a Mesias. (Salmo 22:7, 8, 18; Mateo 27:35, 39-43) Ken agarup lima a siglo a nasaksakbay, impalgak ti padto ni Daniel no kaano nga agparang ti Mesias agraman ti kapaut ti ministeriona ken ti panawen ti ipapatayna. (Daniel 9:24-27) Pagarigan laeng daytoy dagiti padto a natungpal ken Jesu-Kristo. Masarakanyo  a makagunggona ti panangbasa iti ad-adu pay maipapan kenkuana.

20. Ti awan biddutna a rekord ti Biblia maipapan iti natungpal a padto rumbeng nga ikkannatay iti ania a panagtalek?

²⁰ Adu pay dagiti nalawat’-masaklawna a padto iti Biblia a natungpalen. ‘Ngem,’ mabalin nga isaludsodyo, ‘kasano nga apektaran daytoy ti biagko?’ Bueno, no adda tao a kanayon a pudno dagiti ibagbagana kadakayo iti las-ud ti adu a tawen, kellaat kadi a pagduaduaanyo no adda baro a banag nga imbagana? Saan! Pudno ti ibagbaga ti Dios iti intero a Biblia. Saan kadi a rumbeng a pabilgen daytoy ti panagtalekyo kadagiti bambanag nga inkari ti Biblia, kas dagiti padtona maipapan iti sumungsungad a naindagaan a paraiso? Kinapudnona, makapagtalektayo a kas ken Pablo, maysa kadagiti adalan ni Jesus idi umuna a siglo, a nagsurat a ‘ti Dios dina mabalin ti agulbod.’ (Tito 1:2) Maysa pay, no basaentayo dagiti Kasuratan ken iyaplikartay ti balakadda, ipakpakitatayo ti sirib a di magun-odan dagiti tattao a bukbukodda, ta ti Biblia isu ti libro a mangipalgak iti pannakaammo ti Dios a mangiturong iti biag nga agnanayon.

“PATANORENYO TI PANAGTARIGAGAY” ITI PANNAKAAMMO TI DIOS

21. Aniat’ rumbeng nga aramidenyo no adda dagiti bambanag a maad-adalyo iti Biblia a kasla diyo maawat?

²¹ Bayat nga ad-adalenyo ti Biblia, mabalin nga adda dagiti bambanag a masursuroyo a naiduma iti naisuro kadakayo iti napalabas. Mabalin a matakuatanyo pay ketdi a saan a makaay-ayo iti Dios ti dadduma kadagiti ipatpategyo a narelihiosuan a kaugalian. Maammuanyonto a ti Dios addaan kadagiti pagalagadan iti umiso ken di umiso a nangatngato ngem dagidiay kadawyan iti daytoy napanuynoy a lubong. Mabalin a kasla diyo maawat daytoy iti damo. Ngem aganuskayo! Siaannad a sukimatenyo dagiti Kasuratan tapno masarakanyo ti pannakaammo ti Dios. Madadaankay koma a mangawat iti posibilidad a ti balakad ti Biblia kalikagumanna ti panangbalbaliw iti panagpampanunot ken tigtignayyo.

22. Apay nga ad-adalenyo ti Biblia, ken kasanoyo a matulongan dagiti sabsabali a mangtarus iti daytoy?

²² Mabalin a busoren dagiti maseknan a gagayyem ken kakabagian  ti panagadalyo iti Biblia, ngem kinuna ni Jesus: “Tunggal maysa, ngarud, a mangipudno ti pannakikaykaysana kaniak iti sanguanan dagiti tattao, ipudnokto met ti pannakikaykaysak kenkuana iti sanguanan ni Amak nga adda iti langlangit; ngem ti asinoman a mangtallikud kaniak iti sanguanan dagiti tattao, paglikudakto met iti sanguanan ni Amak nga adda iti langlangit.” (Mateo 10:32, 33) Mabalin nga amken dagiti dadduma a mairamankayo iti maysa a kulto wenno agbalin a panatiko. Ngem, iti kinapudnona, ikagkagumaanyo laeng ti gumun-od iti umiso a pannakaammo iti Dios ken iti kinapudnona. (1 Timoteo 2:3, 4) Tapno matulongan dagiti sabsabali a mangtarus iti daytoy, agbalinkay koma a rasonable, saan a mannakisupiat, iti pannakisaritayo kadakuada maipapan iti maad-adalyo. (Filipos 4:5) Laglagipenyo nga adu ti ‘magun-od nga awan ti sao’ no makitada ti pammaneknek a pudno a makagunggona kadagiti tattao ti pannakaammo iti Biblia.​—1 Pedro 3:1, 2.

23. Kasanoyo a ‘mapatanor ti panagtarigagay’ iti pannakaammo ti Dios?

²³ Idagadag ti Biblia kadatayo: “Kas kaiyanak a maladaga, patanorenyo ti panagtarigagay iti awan lalaokna a gatas a kukua ti sao.” (1 Pedro 2:2) Agpannuray ti maladaga iti taraon nga agtaud iti inana ken sapulsapulenna dayta. Kasta met, agpannuraytayo iti pannakaammo nga aggapu iti Dios. “Patanorenyo ti panagtarigagay” iti Saona babaen ti panagtultuloyyo nga agadal. Wen, pagbalinenyo a kalat ti mangbasa iti Biblia kada aldaw. (Salmo 1:1-3) Mangyeg daytoy kadakayo iti nabaknang a bendision, ta kuna ti Salmo 19:11 maipapan kadagiti linteg ti Dios: “Iti panangsalimetmet kadakuada adda dakkel a gunggona.”

[Footnote]

SUBOKENYO TI PANNAKAAMMOYO

Kadagiti ania a pamay-an a naidumduma a libro ti Biblia?

Apay a mapagtalkanyo ti Biblia?

Aniat’ mangipaneknek kadakayo a ti Biblia ket naipaltiing a Sao ti Dios?

[Salsaludsod]

[Kahon iti panid 14]

KABESADUENYO TI BIBLIAYO

Saan a narigat a kabesaduen ti Biblia. Usarenyo ti listaan dagiti linaonna tapno maammuanyo ti panagsasaganad dagiti libro ti Biblia ken ti pakasarakan kadagitoy.

Addaan dagiti libro ti Biblia kadagiti kapitulo ken bersikulo a panglakaan iti panagbirok [kadagiti teksto]. Nabingaybingay dagitoy iti kapitulo idi maika-13 a siglo, ket agparang a biningaybingay ti maysa nga impresor a Pranses idi maika-16 a siglo ti Griego a Kasuratan kadagiti bersikulo [a maar-aramat] kadagitoy a tiempo. Ti immuna a kompleto a Biblia nga addaan agpadpada iti numero dagiti kapitulo ken bersikulo ket maysa a Pranses nga edision a naipablaak idi 1553.

No madakamat dagiti kasuratan iti daytoy a libro, ti umuna a numero ipakitana ti kapitulo, ket ti sumaruno tukoyenna ti bersikulo. Kas pagarigan, ti “Proverbio 2:5” kaipapananna ti libro dagiti Proverbio, kapitulo 2, bersikulo 5. Babaen ti panangbirok iti nadakamat a kasuratan, inton agangay laklakaenyonton ti agsapul kadagiti teksto ti Biblia.

Ti kasayaatan a pamay-an tapno agbalinkay a pamiliar iti Biblia isu ti inaldaw a panangbasa iti dayta. Iti damo, mabalin a kasla maysa a karit daytoy. Ngem no agbasakayo iti tallo agingga iti lima a kapitulo kada aldaw, depende iti kaatiddogda, mabasayo ti intero a Biblia iti makatawen. Apay a diyo irugi itan?

[Kahon iti panid 19]

TI BIBLIA​—NAISANGSANGAYAN A LIBRO

• Ti Biblia ket “impaltiing ti Dios.” (2 Timoteo 3:16) Nupay tattao ti nagsurat, indalan ti Dios ti pampanunotda, isut’ gapuna a ti Biblia ket pudpudno a “sao ti Dios.”​—1 Tesalonica 2:13.

• Naisurat ti Biblia iti las-ud ti nasurok a 16 a siglo, babaen ti 40 a tattao a naggapu iti nagduduma a kasasaad ti panagbiag. Nupay kasta, agtutunos amin a nailanad [iti Biblia] manipud rugi agingga iti ngudo.

• Ad-adu a kontrobersia ti nalasatan ti Biblia ngem iti aniaman a sabali a libro. Idi Edad Media, napuoran dagiti tattao iti istaka gapu laeng iti panangtagikuada iti kopia dagiti Kasuratan.

• Ti Biblia ti kaaduan pannakailakona a libro iti lubong. Naipatarusen dayta, iti interamente wenno iti pasetna, iti nasurok a 2,000 a pagsasao. Binilion a kopia ti naimalditen, ket masarakan ti Biblia iti gistay amin a lugar ditoy daga.

• Napetsaan iti maika-16 a siglo K.K.P. ti kadadaanan a paset ti Biblia. Immun-una daytoy ngem iti panagparang ti Rig-Veda ti Hinduismo (idi agarup 1300 K.K.P.), wenno ti “Canon of the Three Baskets” ti Budhismo (maikalima a siglo K.K.P.), wenno ti Koran ti Islam (maikapito a siglo K.P.), kasta met ti Nihongi ti Shinto (720 K.P.).

 [Ladawan iti panid 20]