Aniat’ punganay ti doktrina Trinidad?

Kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Ti sao a Trinidad, wenno ti kasta a nabatad a doktrina, saan a masarakan idiay Baro a Tulag, ket ni Jesus ken dagiti pasurotna dida met inranta a kontraen ti Shema idiay Daan a Tulag a: ‘Denggem, O Israel: Ti Apo a Diostayo maymaysa nga Apo’ (Deut. 6:4). . . . Dayta a doktrina nagin-inut a timmanor iti unos ti sumagmamano a siglo ken limmasat iti adu a panagririkiar. . . . Idi agngudon ti maika-4 a siglo . . . ti doktrina ti Trinidad naragpatnan ti porma a tinaginayonnan nanipud idi.”—(1976), Micropædia, Tomo X, p. 126.

Kuna ti New Catholic Encyclopedia: “Ti pannursuro a ‘maymaysa a Dios iti tallo a Persona’ saan a natibker ti pannakaipasdekna, talaga a di nagbalin a paset ti Nakristianuan a kabibiag ken iti inrakurakna a pammatina, sakbay ti panagngudo ti maika-4 a siglo. Ngem daytoy a pannursuro isut’ damo a natituluan kas ti Trinitariano a dogma. Kadagidi Apostoliko nga Amma, awan a pulos ti aniaman nga umarngi iti kasta a kapanunotan wenno pannakaawat.”—(1967), Tomo XIV, p. 299.

Mabasatayo idiay The Encyclopedia Americana: “Ti Kinakristiano namunganay iti Judaismo ket ti Judaismo nabatad a Unitariano [mamati a ti Dios ket maymaysa a persona]. Ti dana a nangrugi idiay Jerusalem a nagpa-Nicea saan a nalinteg a dana. Ti Trinitarianismo idi maikapat a siglo saan a siuumiso ti panangipalnaadna iti nagkauna a Nakristianuan a pannursuro no maipapan iti kasasaad ti Dios; kinapudnona, maisungani ketdi, isut’ yiikay manipud itoy a pannursuro.”—(1956), Tomo XXVII, p. 294L.

Sigun iti Nouveau Dictionnaire Universel, “Ti Platonico a trinidad, a sabali la a pannakaurnos dagidi nagkakauna a trinidad idi panawen dagiti nagkakauna nga umili, agparang a kas isut’ nainkalintegan a pilosopiko a trinidad dagiti galad a namunganay kadagiti tallo a hypostases wenno dagiti nadiosan a persona nga isut’ insursuro dagiti Nakristianuan a simbaan. . . . Daytoy a kapanunotan maipapan iti nadibinuan a trinidad a  naggapu iti Griego a pilosopo [a ni Plato, idi maika-4 a siglo K.K.P.] . . . isut’ pannursuro dagiti amin a kadaanan [a pagano] a relihion.”—(Paris, 1865-1870), edited by M. Lachâtre, Tomo 2, p. 1467.

Kuna ni John L. McKenzie, S.J., sigun iti Dictionary of the Bible: “Ti trinidad dagiti persona a masarakan sigun iti panagkaykaysa ti kasasaad naisalaysay sigun kadagiti termino a ‘persona’ ken ‘kasasaad’ a dagitoy ket pilosopo a termino dagiti G[rieg]o; kinapudnona saan nga agparang dagita a termino idiay Biblia. Dagiti depinision dagiti trinitariano rimsuada a kas resulta ti naunday a panagsususik a kadagita dagitoy a termino ken dadduma pay a kas iti ‘kayulogan’ ken ‘kababagas’ ket sieerrado a naiyaplikarda iti Dios babaen kadagiti dadduma a teologo.”—(Nueva York, 1965), p. 899.

Nupay, kas bigbigen dagiti Trinitariano, a ti sao a “Trinidad” wenno ti pannakaisao ti Trinitariano a dogma ket di masarakan idiay Biblia, dagiti ngata kapanunotan a nailas-ud dita a dogma ket masarakan idiay Biblia?

Isursuro kadi ti Biblia a ti “Espiritu Santo” ket maysa a persona?

Dadduma a texto a mangtukoy iti nasantuan nga espiritu (“Espiritu Santo,” KJ) kasla ipasimudaagda a personalidad dayta. Kas pangarigan, ti nasantuan nga espiritu nadakamat a kas manangtulong (Griego, pa·raʹkle·tos; “Manangliwliwa,” KJ; “Mangitandudo,” JB, NE) nga isut’ ‘mangisuro,’ ‘mamaneknek,’ ‘agsao’ ken ‘dumngeg.’ (Juan 14:16, 17, 26; 15:26; 16:13) Ngem dadduma a texto kunaenda a dagiti umili “napnoda” iti nasantuan nga espiritu, a dadduma dagidiay ‘nabautisaran’ iti dayta wenno “napulotanda” iti dayta. (Luc. 1:41; Mat. 3:11; Ara. 10:38) Dagitoy naud-udi a pannakadakamat iti nasantuan nga espiritu nabatad a di maikanatad para iti maysa a persona. Tapno maawatantayo ti interamente nga isursuro ti Biblia, masapul a maamiris amin dagitoy a texto. Ania ti rasonable a konklusion? Dagiti immuna a texto a naisitar ditoy agaramatda iti panangiladawan a kas mamagbalin a persona iti nasantuan nga espiritu ti Dios, ti aktibo a puersana, a kas met pannangted ti Biblia iti personalidad ti sirib, basol, ipapatay, danum, ken ti dara. (Kitaenyo dagiti panid 89, 90, iti paulo nga “Espiritu.”)

Dagiti Nasantuan a Kasuratan ibagada kadatayo ti personal a nagan ti Ama—a Jehova. Ipakaammoda met kadatayo a ti  Anak isu ni Jesu-Kristo. Ngem awan masarakan kadagiti Kasuratan a personal a nagan ti nasantuan nga espiritu.

Inreport ti Aramid 7:55, 56 a ni Esteban nasirmatana ti langit a nakitana ni “Jesus nga agtatakder iti makanawan ti Dios.” Ngem awan nadakamatna a nakitana a nasantuan nga espiritu. (Kitaenyo met ti Apocalipsis 7:10; 22:1, 3.)

Admitaren ti New Catholic Encyclopedia: “Kaaduan a texto ti B[aro a] T[ulag] ipalgakda ti espiritu ti Dios a kas maysa a banag, saan ket a maysa a persona; nangnangruna a makita daytoy iti panagpada ti espiritu ken ti pannakabalin ti Dios.” (1967, Tomo XIII, p. 575) Ipadamagna pay: “Dagiti Apologists [dagiti Griego a Nakristianuan a mannurat idi maikadua a siglo] medio nalag-an ti panangtratarda iti Espiritu; a no padpadaanan, awan ti personalidadna.”—Tomo XIV, p. 296.

Umanamong kadi ti Biblia kadagidiay mangisursuro a ti Ama ken ti Anak ket saanda a naggidiat ken naisalsalumina nga indibidual?

Mat. 26:39, RS: “Ket nagna pay bassit [ni Jesu-Kristo] iti masanguanan ket inruknoyna ti rupana ket nagkararag, ‘Amak, no mabalin, lumabas koma kaniak daytoy a kopa; ngem, saan a kas iti kayatko, no di kas iti kayatmo.’” (No ti Ama ket saan a naigidiat iti Anak, awan komat’ serserbina ti kasta a kararag. Ni Jesus agkarkararag koma iti mismo a bagina, ket ti pagayatanna kapilitan nga isu met la koma daydiay pagayatan ti Ama.)

Juan 8:17, 18, RS: “[Insungbat ni Jesus kadagiti Judio a Fariseo:] Naisurat iti lintegyo a ti pangpaneknek ti dua a tao isu ti pudno; siak ti mangpaneknek iti bagik, ken paneknekannak ti Ama a nangibaon kaniak.” (No kasta, ni Jesus dinakamatna ti bagina a kas indibidual a naigidiat ken naisalsalumina ken Amana.)

Kitaenyo met ti panid 183, 184, iti paulo a “Jehova.”

 Isursuro kadi ti Biblia nga amin dagidiay paset ti Trinidad ket agnanayonda, awan namunganayanda?

Col. 1:15, 16, RS: “Isu [ni Jesu-Kristo] a ladawan ti Dios a di makita, ti anak nga inauna kadagiti amin a naparsua; ta kenkuana naparsua dagiti amin a bambanag, idiay langit ken ditoy daga.” Kasano a ni Jesus isu ti “inauna kadagiti amin a naparsua”? (1) Kuna dagiti Trinitariano a ti “inauna” ditoy ket kaipapananna ti kangrunaan, kadayagan, naisalsalumina unay; iti kasta maawatan a ni Kristo saan a paset ti naparsua, no di ket naisalsalumina unay no maidilig kadagidiay naparsua. No pudno  dayta, ken no umiso ti doktrina Trinidad, apay ngarud a di nasao a ti Ama ken ti nasantuan nga espiritu ket inaunada met iti isuamin a naparsua? Ngem ti Biblia iyaplikarna laeng daytoy nga ebkas iti Anak. Sigun iti kadawyan a kaipapanan ti “inauna,” ipasimudaagna a ni Jesus isu ti kalakayan no iti pamilia dagiti annak ni Jehova. (2) Sakbay ti Colosas 1:15, ti ebkas nga “inauna iti” agparang iti agarup 30 a daras idiay Biblia, ket iti tunggal kaso a naiyaplikar dayta kadagiti sibibiag a parsua isu met la nga isu ti kaipapananna—ti inauna ket kameng dayta a grupo. “Ti inauna iti Israel” ket maysa kadagiti annak ti Israel; “ti inauna ken Faraon” ket maysa kadagiti pamilia ni Faraon; “ti inauna kadagiti animal” ket animalda a mismo. Ania, no kasta, ti gapu a dagiti dadduma ikkanda ti sabali a kayulogan ti adda idiay Colosas 1:15? Gapu aya ta kastat’ usarna idiay Biblia wenno gapu ta adda pammati a datin a kupkupikopanda a dayta kayatda a patalgedan? (3) Ti Colosas 1:16, 17 (RS) dina ngata ibilang ni Jesus a kas naparsua, no kunaenna “a kenkuana naparsua dagiti amin a bambanag . . . amin a bambanag naparsuada baeten kenkuana ken gapu kenkuana”? Ti Griego a sao ditoy a naipatarus kas “amin a bambanag” isu ti panʹta, ti inflected a porma ti pas. Idiay Lucas 13:2, impatarus ti RS daytoy a kas “amin . . . a sabsabali”; ti JB impatarusna a kas “aniaman a sabali”; ti NE kunana a “siasinoman a sabali.” (Kitaenyo met ti Lucas 21:29 iti NE ken iti Filipos 2:21 idiay JB.) Kas maitunos kadagiti isuamin a banag a kunaen ti Biblia maipapan iti Anak, ti NW intedna ti isu met laeng a kaitarusan ti panʹta idiay Colosas 1:16, 17 tapno mabasa, ti pasetna a kas, “babaen kenkuana amin a sabsabali a bambanag naparsuada . . . Amin a sabsabali a bambanag naparsuada baeten kenkuana ken gapu kenkuana.” Iti kasta naipakita nga isu ket maysa a parsua, paset ti pinarsua ti Dios.

Apoc. 1:1; 3:14, RS: “Ti paltiing ni Jesu-Kristo, nga inted ti Dios kenkuana . . . ‘Ket isuratmo iti anghel ti iglesia sadi Laodicea: “Ti sasao ni Amen, ti matalek ken pudno a saksi, ti punganay [Griego, ar·kheʹ] ti pinarsua ti Dios.”’” (Ti KJ, Dy, CC, ken NW, ken dagiti dadduma, kastat’ patarusda.) Umiso kadi dayta a patarus? Adda dagiti agkuna a kaipapananna dayta a ti Anak isu ‘ti namunganay kadagiti pinarsua ti Dios,’ nga isu ti ‘immuna a gubuayan.’ Ngem ti Greek-English Lexicon da Liddell ken Scott ilistana ti “punganay” a kas umuna a kayulogan ti ar·kheʹ. (Oxford, 1968, p. 252) Ti rasonable a konklusion ipakitana a ti naadaw idiay Apocalipsis 3:14 ket maysa a parsua, ti immuna kadagiti pinarsua ti Dios, nga isu adda punganayna. Idiligyo iti Proverbio 8:22, nga idiay, kas anamongan dagiti adu  a komentarista iti Biblia, a ti Anak nagbalin a kas personalidad ti sirib. Sigun iti RS, NE, ken JB, ti naibaga idiay nga agsasao ket “naparsua.”)

Naimpadtuan, kas tuktukoyenna ti Mesias, kuna ti Mikias 5:2 (KJ) a “dagiti iruruarna nanipudda idi ugma, nanipud iti kinaagnanayon.” Mabasa iti Dy: “ti iruruarna nanipud idi punganay, nanipud kadagiti aldaw ti kinaagnanayon.” Dayta kadi ti mamagbalin kenkuana nga isu met laeng ti Dios? Makapainteres ta, imbes a kunaenna nga “al-aldaw ti kinaagnanayon,” ipatarus ti RS ti Hebreo kas “al-aldaw idi ugma”; ti JB, “al-aldaw a kadaanan”; ti NW, “al-aldaw ti panawen a di nakedngan.” No matmatan sigun iti lawag ti Apocalipsis 3:14, a nasalaysay ditoy ngato, ti Mikias 5:2 dina paneknekan a ni Jesus ket awan punganayna.

Isursuro kadi ti Biblia a kadagiti kameng ti Trinidad ket awan ti dakdakkel wenno nanumnumo, nga agkakapatasda amin, a mannakabalinda amin?

Mar. 13:32, RS: “Ngem ti maipapan iti dayta nga aldaw wenno dayta nga oras awan ti makaammo, uray pay dagiti anghel sadi langit, uray pay toy Anak, no di laeng ni Ama.” (Wen, saan nga agbalin a kasta no agpapatas koma ti Ama, Anak, ken Espiritu Santo, a kamengda ti maymaysa a Dios. Ket no, kas isingasing dagiti dadduma, a ti Anak ket limitado ti pannakammona gapu ta isu ket natauan, agtalinaed ti saludsod, Apay a di ammo dayta ti Espiritu Santo?)

Mat. 20:20-23, RS: “Idin immay kenkuana ti ina dagiti annak ni Zebedeo . . . [a] dinawatna [ken Jesus], ‘Ibilinmo a dagitoy dua nga annakko agtugawda koma, ti maysa iti makanawanmo ket ti maysa iti makatigidmo, idiay pagariam.’ Ngem ni Jesus simmungbat, . . . ‘Uminomkayto iti kopak, ngem ti panagtugawyo iti makanawanko ken ti makatigidko saan a siak ti akinrebbeng a mangted, no di ket ni Amak kadagidiay nakaisaganaanna.’” (Karkarna, no, kas kunada, a ni Jesus ket Dios! Sumungsungbat laeng ngata idi ni Jesus sigun iti “natauan” a kasasaadna? No, kas kuna dagiti Trinitariano, a ni Jesus ket “Dios-tao”—agpadpada a Dios ken tao, saan ket a maymaysat’ kasasaadna—nainkalintegan koma aya a kastat’ panagrasrasonna? Saan ketdi aya nga ipakita ti Mateo 20:23 a ti Anak saan a maipatas iti Ama, a ti Ama adda dagiti ik-ikutanna a pribilehio a kabukbukodanna?)

Mat. 12:31, 32, RS: “Amin a basol ken tabbaaw mapakawanto kadagiti tao, ngem ti tabbaaw a maibusor iti Espiritu saanto a mapakawan. Ket uray siasino nga agsao iti maibusor iti Anak  ti tao mapakawanto; ngem uray siasino nga agsaonto ti maibusor iti Espiritu Santo saan a mapakawanto, uray itoy a panawen wenno iti panawen a mapasungad.” (No ti Espiritu Santo ket persona ken isu ti Dios, daytoy a texto direktamente a kontraenna ti doktrina Trinidad, gapu ta kayulogannanton nga iti daytoy a wagas dakdakkel ti Espiritu Santo ngem iti Anak. Imbes ketdi, ti kinuna ni Jesus ipakitana a ti Ama, isu a mangik-ikut iti “Espiritu,” ket dakdakkel ngem ni Jesus, ti Anak ti tao.)

Juan 14:28, RS: “[Kinuna ni Jesus:] No inayatdak, nagrag-okay koma, ta innak ken Ama; ta ni Ama dakdakkel ngem siak.”

1 Cor. 11:3, RS: “Kayatko a maawatanyo koma a ti panguluen ti isuamin a tao isu ni Kristo, ti panguluen ti babai isu ti asawana, ket ti panguluen ni Kristo isu ti Dios.” (Nabatad, ngarud, a ni Kristo saan nga isu ti Dios, ket ti Dios nangatngato ti ranggona ngem ni Kristo. Paliiwenyo ta daytoy ket naisurat idi agarup 55 K.P., addaan 22 a tawen kalpasan ti isusubli ni Jesus idiay langit. Gapuna a ti naisao ditoy a kinapudno tuktukoyenna ti relasion ti Dios ken ni Kristo idiay langit.)

1 Cor. 15:27, 28, RS: “‘Ti Dios inkabilna dagiti amin a banag iti babaen ti saksaka [ni Jesus].’ Ngem no kunana, ‘Dagiti isuamin a banag addada a paiturayan kenkuana,’ nalawag a saan a mairaman daydiay mangikabil kadagiti isuamin a banag iti babaen ti pannakabalinna. Ket intono dagiti isuamin a banag paiturayandan kenkuana, no kasta uray ti Anak met laeng paiturayanton iti daydiay nangikabil iti amin a banag, tapno ti Dios isu koma amin kadagiti isuamin.”

Ti Hebreo a sao a Shad·daiʹ ken ti Griego a sao a Pan·tokraʹtor agpadpadada a naipatarus kas “Mannakabalin-amin.” Agpadpada dagita nga orihinal a lenguahe a sasao naulit-ulitda a mangtukoy ken Jehova, ti Ama. (Ex. 6:3; Apoc. 19:6) Dayta nga ebkas pulos a di naiyaplikar iti Anak wenno iti nasantuan nga espiritu.

Isursuro kadi ti Biblia a tunggal maysa a makunkuna a paset ti Trinidad ket Dios?

Kinuna ni Jesus idi agkararag: “Ama, . . . daytoy ti biag nga agnanayon, a maamuandaka koma a maymaysa a pudno a Dios, ken ni Jesu-Kristo nga imbaonmo.” (Juan 17:1-3, RS; italics added.) (Kaaduanna a patarus ditoy inusarda ti ebkas a “maymaysa a pudno a Dios” a ti tuktukoyenna isu ti Ama. Ti NE itdenna a “sika laeng a talaga ti Dios.” Saan a mabalin nga isu ti “maymaysa a pudno a Dios,” nga isu “laeng a talaga ti  Dios,” no adda pay dua a sabsabali a Dios a kas kenkuana ti kinadiosda, di ngamin? Ti siasinoman a matukoy a kas “didios” masapul nga ulbodda wenno isilnagda laeng ti pudno a Dios.)

1 Cor. 8:5, 6, RS: “Ta uray no adda dagiti naganenda a didios idiay langit wenno ditoy daga—ta talaga nga aduda a ‘didios’ ken aduda nga ‘ap-appo’—ngem kadatayo adda maymaysa a Dios, ti Ama, a paggapuan dagiti isuamin a banag ket datayo maipaaytayo kenkuana, ken maymaysa nga Apo, ni Jesu-Kristo, a gapu kenkuana adda dagiti isuamin a banag ken gapu kenkuana addatayo.” (Daytoy ti mangidatag iti Ama kas “maymaysa a Dios” dagiti Kristiano ket ti kategoriana naigidiat ken Jesu-Kristo.)

1 Ped. 1:3, RS: “Bendito koma ti Dios ken Ama ni Apotayo a Jesu-Kristo!” (Naulit-ulit, uray pay kalpasan ti yuuli ni Jesus idiay langit, dagiti Kasuratan tukoyenda ti Ama kas isu “ti Dios” ni Jesu-Kristo. Idiay Juan 20:17, kalpasan ti panagungar ni Jesus, dinakamatna a mismo ti Ama a kas “Diosko.” Kalpasanna, idi addan idiay langit, kas nairekord iti Apocalipsis 3:12, inusarna manen dayta met la nga ebkas. Ngem pulos a di masarakan idiay Biblia a ti Ama tinukoyna ti Anak a kas “Diosko,” ket ti Ama ken ti Anak dida met tinukoy ti nasantuan nga espiritu a kas “Diosko.”)

Para kadagiti komento dagiti texto nga us-usaren dagiti dadduma a pammaneknek a ni Kristo isut’ Dios, kitaenyo ti panid 187-192, iti paulo a “Jesu-Kristo.”

Sigun iti Theological Investigations, inadmitar ni Karl Rahner, S.J.: “Ti “Θεός [Dios] pulos a di nausar para iti Espiritu,” ken: “Ti ὁ θεός [iti literal, ti Dios] di pulos nausar iti Baro a Tulag tapno tukoyenna ti πνεῦμα ἅγιον [nasantuan nga espiritu].”—(Baltimore, Md.; 1961), naipatarus manipud Aleman, Tomo I, pp. 138, 143.

Dagiti ngata texto nga us-usaren dagiti Trinitariano a pangsuporta iti pammatida ket natibker a pangibasaran iti dayta a dogma?

Ti maysa nga agbirbirok a talaga iti kinapudno maipapan iti Dios dinanto sukimaten ti Biblia tapno makabirok ti texto nga ipapanna a kas maikanatad iti datin a patpatienna. Kayatna nga ammuen no ania ti kunaen a mismo ti Sao ti Dios. Nalabit makabirok kadagiti texto a kasla dua wenno ad-adu pay ti pannakaipaulogna, ngem no dagitoy ket maidiligda kadagiti dadduma a texto iti Biblia iti dayta met la a tema agbatadton ti kayuloganda. Laglagipenyo koma manipud rugina a kaaduan a  texto nga us-usarenda a “pammaneknek” iti Trinidad kinapudnona ket dua laeng a persona ti tuktukoyenda, saan ket a tallo; gapuna nga uray pay no umiso ti panangilawlawag dagiti Trinitariano kadagita a texto, dina paneknekan dagitoy a ti Biblia isursurona ti Trinidad. Amirisenyo dagiti sumaganad:

(Malaksid no sabalit’ nailanad, amin dagiti texto a naadaw iti daytoy a benneg ket naggapuda iti RS.)

Dagiti texto a ti titulo a maipaay ken Jehova ket inyaplikarda ken Jesu-Kristo wenno kunada nga agaplikar ken Jesus

Alfa ken Omega: Siasinot’ umiso a makintitulo iti daytoy? (1) Idiay Apocalipsis 1:8, ti makinkukua iti dayta ket nasao nga isu ti Dios, ti Mannakabalin-amin. Idiay bersikulo 11 sigun iti KJ, dayta a titulo naiyaplikar iti daydiay maysa a ti pannakailadawanna ket agparang nga isu ni Jesu-Kristo. Ngem dagiti eskolar bigbigenda a ti pannakatukoy ti Alfa ken Omega idiay bersikulo 11 ket errado, isut’ gapuna a di agparang dayta idiay RS, NE, JB, NAB, Dy. (2) Dagiti adu a nangipatarus iti Apocalipsis iti Hebreo bigbigenda a daydiay nadeskribir idiay bersikulo 8 isu ni Jehova, ket ngarud insublida ti personal a nagan ti Dios idiay. Kitaenyo ti NW, 1984 Reference edition. (3) Ti Apocalipsis 21:6, 7 ipasimudaagna a dagiti Kristiano a nagbalin a naespirituan a konkistador isuda dagiti ‘annak’ daydiay masasao nga Alfa ken Omega. Saan a pulos a kasta ti nasao a relasion dagiti napulotan iti espiritu a Kristiano ken ni Jesu-Kristo. Dinakamat ni Jesus ida a kas ‘kakabsatna.’ (Heb. 2:11; Mat. 12:50; 25:40) Ngem dagidiay a ‘kakabsat’ ni Jesus ket natukoyda a kas ‘annak ti Dios.” (Gal. 3:26; 4:6) (4) Idiay Apocalipsis 22:12, ti TEV insingitna ti nagan a Jesus, gapuna a ti pannakatukoy ti Alfa ken Omega idiay bersikulo 13 agparang nga agaplikar kenkuana. Ngem ti nagan a Jesus saan nga agparang dita no iti Griego, ket dagiti dadduma a patarus dida pagparangen dita. (5) Idiay Apocalipsis 22:13, ti Alfa ken Omega nakuna met a kas “ti umuna ken ti kamaudianan,” a dayta nga ebkas naiyaplikar ken Jesus idiay Apocalipsis 1:17, 18. Umarngi dita, ti ebkas nga “apostol” naiyaplikar nga agpadpada ken Jesu-Kristo ken dadduma kadagiti pasurotna. Ngem dina paneknekan a maymaysada a persona wenno agpapatas ti ranggoda, di ngamin? (Heb. 3:1) Gapuna a ti ebidensia ipatuldona ti konklusion a ti titulo nga “Alfa ken Omega” agaplikar iti Mannakabalin amin a Dios, ti Ama, saan ket nga iti Anak.

Mangisalakan: Maulit-ulit a dagiti Kasuratan tukoyenda ti Dios bilang Mangisalakan. Idiay Isaias 43:11 kinuna pay ti  Dios: “No saan a siak awan ti mangisalakan.” Yantangay ni Jesus natukoy met kas Mangisalakan, isu met la nga isu kadi ti Dios ken ni Jesus? Pulos a saan. Ti Tito 1:3, 4 saritaenna ti “Dios a Manangisalakan kadatayo,” ken isuda a dua a kas “Dios nga Ama ken Kristo Jesus a Manangisalakan kadatayo.” No kasta agpada dagitoy a persona a manangisalakan. Ti Judas 25 ipakitana ti relasion dagita, a kunkunana: “Dios, a Manangisalakan kadatayo baeten ken Jesu-Kristo nga Apotayo.” (Italics added.) (Kitaenyo met ti Aramid 13:23.) Idiay Oc-ocom 3:9, dayta met la a Hebreo a sao (moh·shiʹa‛, a naipatarus kas “mangisalakan” wenno “mangispal”) a nausar idiay Isaias 43:11 isut’ naiyaplikar ken Otniel, maysa nga ukom iti Israel, ngem talaga a saan a daytat’ namagbalin ken Otniel a ni Jehova, di ngamin? No basaentayo ti Isaias 43:1-12 ipakitana a ti bersikulo 11 kaipapananna a ni Jehova laeng Daydiay mangipaay iti pannakaisalakan, wenno pannakaispal, para iti Israel; a ti pannakaisalakan saan nga aggubuay kadagiti didiosen dagiti naglawlaw a nasnasion.

Dios: Idiay Isaias 43:10 kunaen ni Jehova: “Awan idi ti nabukel a dios nga immun-una ngem siak, ket awanto met ti sumaruno kaniak.” Kaipapananna kadi, a gapu ta ni Jesu-Kristo ket naipadto a maawagan iti “Mannakabalin a Dios” idiay Isaias 9:6, ni Jesus isu met laeng ni Jehova? Manen, ti kontexto sumungbat iti Saan! Awan kadagiti managrukbab-ladawan a Gentil a nasion ti nakabukel iti dios nga immun-una ngem ni Jehova, yantangay awan met siasinoman nga immadda sakbay ni Jehova. Ket dida met makabukelto iti masanguanan ti maysa a napudpudno, sibibiag a dios a makabael nga agipadto. (Isa. 46:9, 10) Ngem dina kaipapanan dayta a di pulos makapataud ni Jehova iti siasinoman a siuumiso a tukoyenna a kas maysa a dios. (Sal. 82:1, 6; Juan 1:1, NW) Idiay Isaias 10:21 ni Jehova ket nadakamat kas “mannakabalin a Dios,” a kas met lat’ pannakadakamat ken Jesus idiay Isaias 9:6; ngem ni laeng Jehova ti naawagan a “Dios a Mannakabalin-amin.”—Gen. 17:1.

No ti maysa a titulo wenno mangdeskribir a sao ket masarakan iti nasursurok ngem maysa a lugar kadagiti Kasuratan, saan koma a siaapurado a kunaen a kankanayon a maymaysa a persona ti pagaplikaran dayta. Ti kasta a panagrasrason ituggodnanto ti maysa a mamati a ni Nabucodonosor isu met laeng ni Jesu-Kristo, yantangay naawaganda a dua kas “ari ti ar-ari” (Dan. 2:37; Apoc. 17:14); a dagiti disipulo ni Jesus isuda a talaga ni Jesu-Kristo, yantangay naawaganda nga agpadpada kas “silaw ti lubong.” (Mat. 5:14; Juan 8:12) Masapul a kanayontayo  nga amirisen ti kontexto ken dadduma pay a kaso idiay Biblia a pagparangan ti kasta met laeng nga ebkas.

Ti panangiyaplikar dagiti napaltiingan a mannurat ti Biblia ken Jesu-Kristo kadagiti texto manipud kadagiti Hebreo a Kasuratan a nabatad a maiyaplikar ken Jehova

Apay a ti Juan 1:23 inadawna ti Isaias 40:3 sana inyaplikar iti inaramid ni Juan Bautista a nangisagana iti dana para ken Jesu-Kristo, idinto ta ti Isaias 40:3 ket nalawag a salsalaysayenna ti pannakaisagana ti dalan iti sanguanan ni Jehova? Ngamin ni Jesus inrepresentarna ni Amana. Isu immay iti nagan ni Amana ket naipasigurado kenkuana a kanayonto a makikadua ni Amana kenkuana yantangay inaramidna ti bambanag a makaay-ayo ken Amana.—Juan 5:43; 8:29.

Apay a ti Hebreo 1:10-12 inadawna ti Salmo 102:25-27 sana inyaplikar iti Anak, idinto ta kunaen ti salmo a naiturong dayta iti Dios? Ngamin baeten iti Anak inaramid ti Dios dagiti pinarsuana a nadeskribir idiay sigun iti salmista. (Kitaenyo ti Colosas 1:15, 16; Proverbio 8:22, 27-30.) Mapaliiwyo nga idiay Hebreo 1:5b adda ti naadaw manipud 2 Samuel 7:14 sa naiyaplikar iti Anak ti Dios. Nupay no dayta a texto ket damo a naiyaplikar ken Salomon, daydi naud-udi a pannakaiyaplikarna ken Jesu-Kristo dina kaipapanan a ni Salomon isu met laeng ni Jesus. Ni Jesus ket “dakdakkel ngem ni Salomon” ket intungpalna ti aramid nga inladawan ni Salomon.—Luc. 11:31.

Dagiti Kasuratan a nangdakamat a sangsangkamaysa ti Ama, ti Anak, ken ti Espiritu Santo

Ti Mateo 28:19 ken ti 2 Corinto 13:14 isuda ti pangarigan itoy. Dagitoy a texto dida ibaga a ti Ama, Anak, ken ti Espiritu Santo ket agpapatasda wenno agnanayonda wenno Diosda amin. Ti Nainkasuratan nga ebidensia a naidatagen idiay  panid 414-418 kontraenna ti panangipapan iti kakasta a kapanunotan kadagitoy a texto.

Ti McClintock and Strong’s Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, nupay anamonganna ti doktrina Trinidad, bigbigenna maipapan iti Mateo 28:18-20: “Daytoy a texto, nupay kasta, no alaen a bukbukodna, dina paneknekan nga interamente ti personalidad dagiti tallo a nadakamat, wenno ti panagpapatasda wenno ti kinadiosda.” (1981 reprint, Tomo X, p. 552) No maipapan pay kadagiti dadduma a texto a mangdakamat a sangsangkamaysa kadagiti tallo, admitaren daytoy a Cyclopedia a, no bukbukod ida a basaen, “di umdas” a paneknekanda ti Trinidad. (Idiligyo ti 1 Timoteo  5:21, a nadakamat idiay ti Dios ken ni Kristo ken dagiti anghel a sangsangkamaysa.

Dagiti texto a ti pangkaaduan a porma dagiti nombre ket naiyaplikar iti Dios sigun kadagiti Hebreo a Kasuratan

Idiay Genesis 1:1 ti titulo a Dios naipatarus manipud ’Elo·himʹ, a dayta ket pangkaaduan no iti Hebreo. Ipapan dagiti Trinitariano a daytoy ti mangpaneknek iti Trinidad. Ilawlawagda met a ti Deuteronomio 6:4 ipasimudaagna ti panagkaykaysa dagiti kameng ti Trinidad no kunana a, “Ti APO a Diostayo [manipud ’Elo·himʹ] maymaysa nga APO.”

Ti pangkaaduan a porma ditoy ti nombre no iti Hebreo isut’ pangkaaduan no iti kinatan-ok wenno kinadayaw. (Kitaenyo ti NAB, St. Joseph Edition, Bible Dictionary, p. 330; kasta met, ti New Catholic Encyclopedia, 1967, Tomo V, p. 287.) Dina ipasimudaag ti kinaadu dagiti persona nga adda iti dayta a kinadios. Umarngi dita, idiay Oc-ocom 16:23 a nakatukoyan iti ulbod a dios a ni Dagon, naaramat ti porma ti titulo nga ’elo·himʹ; ti berbo a naipasurot ket para iti maymaysa, a mangipakita a ti matuktukoy ket maymaysa laeng a dios. Idiay Genesis 42:30, ni Jose ket nadakamat a kas ti “apo” (’adho·nehʹ, pangkaaduan para iti kinadayaw) ti Egipto.

Ti Griego a lenguahe awanan iti “pangkaaduan no iti kinatan-ok wenno kinadayaw.” Gapuna, idiay Genesis 1:1 dagiti nangipatarus iti LXX inusarda ti ho The·osʹ (Dios, maymaysa) kas katupag ti ’Elo·himʹ. Idiay Marcos 12:29, a naulit ti insungbat ni Jesus a naadaw manipud Deuteronomio 6:4, ti Griego a para iti maymaysa a ho The·osʹ isu met laeng ti nausar.

Idiay Deuteronomio 6:4, ti Hebreo a texto linaonna ti Tetragrammaton iti namindua, ket ngarud maikanatad koma a mabasa a kas: “Ni Jehova a Diostayo maymaysa a Jehova.” (NW) Ti nasion ti Israel, a nakaisauan dayta, dina pinati ti Trinidad. Dagidi taga Babilonia ken Egipcio nagrukbabda kadagiti trinidad a didios, ngem naibatad iti Israel a naidumduma ni Jehova.

Dagiti texto a mabalin a nasursurok ngem dua a konklusion ti ipapan ti maysa agdepende no ania a patarus ti Biblia ti nausar

No ti maysa a texto sigun iti gramatika ket mabalin a nasursurok ngem maysa ti pannakaipatarusna, ania ti umiso a pannakaiyulogna? Daydiay maitunos iti dadduma a paset ti Biblia. No ti maysa a tao ket dina ikankano dagiti dadduma a paset ti Biblia ket patanorenna laeng ti pammatina iti daydiay paboritona  a pannakaiyulog ti partikular a bersikulo, iti kasta daydiay patpatienna dina ipasimudaag ti Sao ti Dios, no di ket daydiay bukodna nga idea ken nalabit idea ti sabali a di perpekto a tao.

Juan 1:1, 2 :

Kuna ti RS: “Idi punganay adda ti Verbo, ket ti Verbo adda iti Dios, ket ti Verbo isu ti Dios. Isu adda idi punganay iti Dios.” (Kasta met ti panangiyulog ti KJ, Dy, JB, NAB.) Nupay kasta, ti NW kunana: “Idi punganay adda ti Verbo, ket ti Verbo adda iti Dios, ket ti Verbo isu maysa a dios. Daytoy adda idi punganay iti Dios.”

Ania a patarus ti Juan 1:1, 2 ti maiyataday iti kontexto? Kuna ti Juan 1:18: “Awan ti nakakita iti Dios uray kaano.” Sibabatad a sawen ti bersikulo 14 a ti “Verbo nagbalin a lasag ket nakipaggian kadatayo . . . nakitami ti dayagna.” Kasta met, a kuna ti bersikulo 1, 2 nga idi punganay isu “adda . . . iti Dios.” Mabalin aya a ti maysa ket adda iti sabali ngem maigiddato isu met laeng dayta a persona? Idiay Juan 17:3, tinukoy ni Jesus ti Ama a kas “maymaysa a pudno a Dios”; gapuna, ni Jesus kas “maysa a dios” isilnagna laeng dagiti nadibinuan a kababalin ni Amana.—Heb. 1:3.

Ti patarus a “maysa a dios” mayataday aya kadagiti pagalagadan ti Griego a gramatika? Dagiti dadduma a reperensia ilabanda a ti texto iti Griego maipatarus koma a, “Ti Verbo isu ti Dios.” Ngem dagiti dadduma saanda nga umanamong dita. Iti artikulona a “Qualitative Anarthrous Predicate Nouns: Mark 15:39 and John 1:1,” kuna ni Philip B. Harner a dagiti sao a kas ti adda idiay Juan 1:1, “nga addaan anarthrous predicate sakbay ti berbo, ad-adda a kalidad ti kayuloganda. Ipasimudaagda a ti logos adda galadna a theos.” Isingasingna: “Nalabit maipatarus koma dayta a paset a, ‘ti Sao pumada ti galadna iti Dios.’” (Journal of Biblical Literature, 1973 pp. 85, 87) Ngarud, iti daytoy a teksto, gapu ta ti maikadua a panagparang ti sao a the·os ket awanan iti piho nga artikulo (ho) ken sinakbayanna ti berbo no iti Griego a sentensia, daytoy ket dakkel ti kaipapananna. Makapainteres, ta dagiti managipatarus nga ipilitda nga ipaulog ti Juan 1:1 a, “Ti Sao isu ti Dios,” dida agkitakit nga usaren ti di piho nga artikulo (maysa a, maysa nga) no ipatarusda dagiti dadduma a teksto a pagparangan ti singular anarthrous predicate noun sakbay ti berbo. Gapuna idiay Juan 6:70, ti JB ken KJ agpada nga inawaganda ni Judas Iscariote kas “maysa a diablo,” ket idiay Juan 9:17 dineskribirdan Jesus kas “maysa a propeta.”

 Kuna ni John L. McKenzie, S.J., sigun iti Dictionary of the Bible: “Ti Jn 1:1 siuumiso koma a maipatarus a ‘ti verbo adda idi iti Dios [= ti Ama], ket ti verbo maysa a nadiosan.’”—(Innayonna dagiti bracket. Impablaakna buyogen ti nihil obstat ken imprimatur) (Nueva York, 1965), p. 317.

Maitunos iti adda iti ngato, kastoy ti kuna ti AT: “ti Verbo nadibinuan”; ti Mo, “ti Logos nadibinuan”; ti NTIV, “ti verbo maysa a dios.” Idiay patarusna nga Aleman inyebkas a kastoy ni Ludwig Thimme: “Ti Verbo adda kinadiosna.” Ti panangtukoy iti Verbo (a nagbalin a ni Jesu-Kristo) kas “maysa a dios” maitunos iti pannakausar dayta a termino kadagiti sabali a paset dagiti Kasuratan. Kas pangarigan, idiay Salmo 82:1-6 dagiti natauan nga ukom ti Israel ket natukoyda a kas “didios” (Hebreo: ’elo·himʹ; Griego: the·oiʹ, idiay Juan 10:34) yantangay pannakabagida idi ni Jehova ket masapul a sawenda ti lintegna.

Kitaenyo met ti apendese ti NW, 1984 Reference edition, p. 1579.

Juan 8:58 :

Kuna ti RS: “Kinuna kadakuada ni Jesus, ‘Pudno, pudno, kunak kadakayo, idi kasanguanan ni Abraham, addaakon [Griego: e·goʹ ei·miʹ].’” (Ti NE, KJ, TEV, JB, NAB impatarusda amin kas “I am,” “addaakon,” a dagiti dadduma nagusarda pay iti dadakkel a letra tapno ipasimudaagna a dayta ket titulo. Iti kasta padasenda nga inaig dayta nga ebkas iti adda idiay Exodo 3:14, a sadiay, sigun iti patarusda, tinukoy ti Dios ti bagina babaen iti titulo a “Siak” wenno “I Am.”) Nupay kasta, idiay NW kastoy ti mabasa idiay maudi a paset ti Juan 8:58: “Sakbay ti kaadda ni Abraham, addaakon.” (Kasta met la nga idea ti iyulog ti patarus ti AT, Mo, CBW, ken SE.)

Makinpatarus ti mayataday iti kontexto? Ti saludsod dagidi Judio (idiay bersikulo 57) nga isu idit’ sungsungbatan ni Jesus ket nainaig iti edad, saan a ti kinasiasino. Nainkalintegan a ti sungbat ni Jesus ket nainaig iti edadna, ti kawatiwat ti kaaddana. Karkarna, ta dida ipamuspusan nga iyaplikar ti e·goʹ ei·miʹ kas titulo iti daydiay nasantuan nga espiritu.

Kastoy ti kuna ti A Grammar of the Greek New Testament in the Light of Historical Research, sigun ken A. T. Robertson: “Ti berbo nga [ei·miʹ] . . . No dadduma yebkasna ti kaaddana a kas maysa a predicate a kas met la iti uray ania a berbo, a kas koma iti [e·goʹ ei·miʹ] (Jo. 8:58).”—Nashville, Tenn.; 1934; p. 394.

Kitaenyo met ti NW appendix, 1984 Reference edition, pp. 1582, 1583.

 Aramid 20:28 :

Kuna ti JB: “Annadanyo ti bagbagiyo ken ti amin nga arban a nangikabilan ti Espiritu Santo kadakayo a kas manangaywan, tapno ipaarabyo ti Iglesia ti Dios isu a ginatangna iti bukodna a dara.” (Kasta met a sasao ti inusar ti KJ, Dy, NAB.) Nupay kasta, idiay NW kastoy ti pannakabasa idiay ungtona: “iti dara ti bukodna [nga Anak].” (Kasta met ti kuna ti TEV. Nupay no ti edision ti RS ti 1953 kunana “iti bukodna a dara,” ti edision ti 1971 kunana “iti dara ti bukodna nga Anak.” Ti Ro ken Da kunada laeng nga “iti dara ti bukodna.”)

Ania(da) a patarus ti umanamong iti 1 Juan 1:7, a kunana: “Ti dara ni Jesus nga Anakna [ti Dios] ugasannatayo iti amin a basol”? (Kitaenyo met ti Apocalipsis 1:4-6.) Kas nailanad idiay Juan 3:16, imbaon aya ti Dios ti bugbugtong nga Anakna, wenno ti Dios a mismo ti immay a nagbalin a tao, tapno maaddaantayo iti biag? Saan a dara ti Dios, no di ket dara ti Anakna ti naibukbok.

Kitaenyo met ti NW appendix, 1984 Reference edition, p. 1580.

Roma 9:5 :

Kuna ti JB: “Nagtaudda kadagiti patriarka ket iti lasag ken darada nagtaud ni Kristo isu a nangnangruna kadagiti isuamin, Dios nga agnanayon a bendito! Amen.” (Kasta met ti kuna ti KJ, Dy.) Nupay kasta, sigun iti NW kastoy ti mabasa idiay ungtona: “isuda a nagtaudan ni Kristo sigun iti lasag: ti Dios, a nangnangruna kadagiti isuamin, bendito koma nga agnanayon. Amen.” (Amin ti RS, NE, TEV, NAB, Mo pumada ti patarusda iti NW.)

Sasawen kadi daytoy a bersikulo a ni Kristo ket “nangnangruna kadagiti isuamin” ket gapuna isu ti Dios? Wenno tukoyenna kadi a ti Dios ken ni Kristo ket nagdumada sana kunaen a ti Dios ket “nangnangruna kadagiti isuamin”? Ania a patarus iti Roma 9:5 ti umanamong iti Roma 15:5, 6 nga umuna isaluminana ti Dios manipud ken Kristo Jesus sananto igunamgunam kadagiti managbasa nga inda “ipadayag ti Dios ken Ama ni Apotayo a Jesu-Kristo”? (Kitaenyo met ti 2 Corinto 1:3 ken ti Efeso 1:3.) Amirisenyo ti madakdakamat kalpasan ti Roma kapitulo 9. Dagiti bersikulo 6-13 ipakitada ti pannakaiyusuat ti panggep ti Dios nga agdepende, saan nga iti tawid sigun iti lasag, no di ket iti pagayatan ti Dios. Dagiti bersikulo 14-18 dakamatenda ti mensahe nga inted ti Dios ken Faraon, kas nairekord idiay Exodo 9:16, tapno naigunamgunam ti kinapudno a ti Dios nangnangruna kadagiti isuamin. Idiay bersikulo  19-24 ti kinangato ti Dios ad-adda pay a nailadawan babaen iti pangngarig iti agdamdamili ken dagiti pitak a dinamilina. Ania ketdin, ngarud, a maikanatad, nga idiay bersikulo 5, ket naiyebkas: “Ti Dios, a nangnangruna kadagiti isuamin, bendito koma nga agnanayon. Amen”!—NW.

Kuna ti The New International Dictionary of New Testament Theology: “Madiskutir ti Roma 9:5. . . . Nalaka koma unay, ken maikanatad met sigun iti lenguahe a sawen a ni Kristo ti matuktukoy dita. Kunaenton dayta a bersikulo a, ‘Ni Kristo nga isu ti Dios a nangnangruna kadagiti isuamin, bendito nga agnanayon. Amen.’ Kaskasdi, ni Kristo saan a naan-anay a maipatas iti Dios, no di ket madeskribir laeng a kas maysa nga addaan nadibinuan a kasasaad, yantangay ti sao a theos ket awanan iti artikulo. . . . Nalawlawag no kunaen a dayta a sarita ket maysa himno a naidirihir iti Dios.”—(Grand Rapids, Mich.; 1976), naipatarus manipud Aleman, Tomo 2, p. 80.

Kitaenyo met ti NW appendix, 1984 Reference edition, pp. 1580, 1581.

Filipos 2:5, 6:

Kuna ti KJ: “Adda koma kadakayo daytoy a nakem, nga adda met ken Kristo Jesus: isu, nga adda iti porma ti Dios, saanna a ginamgaman ti pannakipada iti Dios.” (Kasta met ti patarus ti Dy. Kuna ti JB: “saanna a nagpanakkelan ti pannakipadana iti Dios.”) Nupay kasta, ti ungto a pasetna kastoy ti panangipatarus ti NW: “isu, nupay agbibiag sigun iti porma ti Dios, dina inkankano ti pananggamgam [Griego: har·pag·monʹ], kayatna a sawen, nga isu makipada koma iti Dios.” (Ti RS, NE, TEV, NAB kasta met lat’ kapanunotanda.)

Ania a kapanunotan ti maiyataday iti kontexto? Ti bersikulo 5 balakadanna dagiti Kristiano a tuladenda koma ni Kristo no iti daytoy banag a masalsalaysay. Maparparegtada aya a mangibilang a ‘saan a pananggamgam,’ no di ket kalinteganda, ti “makipada iti Dios”? Sigurado a saan! Nupay kasta, mabalinda a tuladen daydiay “dina inkankano ti pananggamgam, kayatna a sawen, nga isu makipada koma iti Dios.” (Idiligyo ti Genesis 3:5.) Ti kasta a patarus umanamong met a mismo ken Jesu-Kristo, isu a nagkuna: “Ni Ama dakdakkel ngem siak.”—Juan 14:28.

Kuna ti The Expositor’s Greek Testament: “Ditay makasarak iti aniaman a texto a ti [har·paʹzo] wenno aniaman a sao a rimsua dita [agraman har·pag·monʹ] ket kaipapanannat’ ‘ik-ikutanna,’ ‘tagikuaenna’. Agparang nga ad-adda a kaipapananna ti ‘gamgamen,’ ‘rabsuten a siraranggas’. Gapuna a di mabalin a  sandian daydiay pudpudno a sentidona nga ‘agawen’ tapno pagbalinen a namimpinsan a nagpaidumat’ kayuloganna a kas, ‘salimetmetan.’”—(Grand Rapids, Mich.; 1967), edited by W. Robertson Nicoll, Tomo III, pp. 436, 437.

Colosas 2:9 :

Kuna ti KJ: “Ta kenkuana [ni Kristo] agtaeng ti naan-anay a Kinadios [Griego: the·oʹte·tos] a sibubukel.” (Umarngi dita ti patarus ti NE, RS, JB, NAB, Dy) Nupay kasta, kuna ti NW: “Ta kenkuana a sibubukel nga agtaeng a naan-anay ti nadiosan a kababalin.” (“kababalin ti Dios,” kuna ti AT, We, ken CKW imbes ket a “Kinadios.” Idiligyo ti 2 Pedro 1:4.)

Pudno, a di agpapareho ti pannakaipatarus ti Colosas 2:9. Ngem ania ngay ti maiyataday kadagiti dadduma a paset ti napaltiingan a surat kadagiti taga Colosas? Ik-ikutan aya idi ni Kristo ti maysa a banag a kukuana gapu ta isu ket Dios, paset ti Trinidad? Wenno ti ‘kinaan-anay’ a nagtaeng kenkuana banag a nagun-odna gapu ta adda sabali a makinkeddeng? Kuna ti Colosas 1:19 (KJ, Dy) nga amin a kinaan-anay nagtaeng ken Kristo gapu ta “makaay-ayo iti Ama” a kasta ti kasasaadna. Kuna ti NE a dayta ket “pili a mismo ti Dios.”

Amirisenyo ti kaasitgan a kontexto ti Colosas 2:9: Idiay bersikulo 8, dagiti managbasa napakdaaranda di la ket ta allilawen ida dagidiay mangitantandudo iti pilosopia ken dagiti natauan a tradision. Naibaga kadakuada a ken Kristo ti “nakailemmengan dagiti isuamin a gameng ti sirib ken pannakaammo” ket naparegtada nga ‘agbiagda kenkuana’ ken ‘maparamutda ken mapadakkelda kenkuana ket mapalagdada iti pammati.” (Bersikulo 3, 6, 7) Kenkuana, a saan ket a kadagidiay mamarpartuat wenno mannursuro iti natauan a pilosopia, nga agtaeng dayta napateg a ‘kinaan-anay.’ Ibagbaga aya idiay ni apostol Pablo a ti ‘kinaan-anay’ nga adda ken Kristo isut’ namagbalin kenkuana a kas Dios a mismo? Saan sigun iti Colosas 3:1, a sadiay naibaga a ni Kristo “agtutugaw iti makanawan ti Dios.”—Kitaenyo ti KJ, Dy, TEV, NAB.

Sigun iti Liddell and Scott’s Greek-English Lexicon, ti the·oʹtes (nominative form, a nagtaudan ti the·oʹte·tos) kaipapananna ti “kinadios, nadiosan a kasasaad.” (Oxford, 1968, p. 792) Ti kaadda kenkuana ti “kinadios,” wenno “nadiosan a kasasaad” dina pagbalinen ni Jesus a kas Dios Anak a kapatas ken agnanayon a kas iti Ama, no kasano met a ti “kinatao” wenno “natauan a kasasaad” ti amin a tattao saan nga isut’ mamagpapatas kadakuada wenno agpapada ti kinaagnanayonda.

 Tito 2:13 :

Kuna ti RS: “Ur-urayen daydiay inanama a nagasat, ti panagparang ti dayag ti dakkel a Dios ken Manangisalakan kadatayo a ni Jesu-Kristo.” (Kasta met ti patarus ti NE, TEV, JB.) Nupay kasta, kuna ti NW: “bayat nga ur-urayentayo ti naragsak a namnama ken ti nadayag a pannakaiparangarang ti dakkel a Dios ken ti Manangisalakan kadatayo, ni Kristo Jesus.” (Kasta met ti patarus ti NAB.)

Ania a patarus ti umanamong iti Tito 1:4, a tukoyenna ti “Dios nga Ama ken ni Kristo Jesus a Manangisalakan kadatayo”? Nupay no dagiti Kasuratan ket tukoyenda ti Dios a kas Manangisalakan, daytoy a texto nalawag a paglasinenna ti Dios ken ni Kristo Jesus, a baeten kenkuana impaay ti Dios ti pannakaisalakan.

Adda dagiti mangipilit a ti Tito 2:13 ipasimudaagna a ni Kristo agpadpada nga isu ti Dios ken Manangisalakan. Makapainteres, ta ti RS, NE, TEV, JB ipatarusda ti Tito 2:13 iti wagas a bale umanamong iti kasta a kapanunotan, ngem dida sinurot ti bukodda nga alagaden idi impatarusda ti 2 Tesalonica 1:12. Ni Henry Alford, sigun iti The Greek Testament, kunana: “Maibagak a [ti patarus a nabatad a paggidiatenna ti Dios ken ni Kristo, idiay Tito 2:13] penkenna amin nga alagaden ti gramatika no iti dayta a sarita: nga ad-adda a maiyataday dayta agpadpada iti pannakabukel ken iti kontexto, ken ad-adda a maikanatad iti wagas a panagsurat ti Apostol.”—(Boston, 1877), Tomo III, p. 421.

Kitaenyo met ti NW appendix, 1984 Reference edition, pp. 1581, 1582.

Hebreo 1:8 :

Kuna ti RS: “Maipapan iti Anak kunana, ‘Ti tronom, O Dios, mataginayon awan inggana.’” (Kasta met ti patarus ti KJ, NE, TEV, Dy, JB, NAB.) Nupay kasta, kuna ti NW: “Ngem no maipapan iti Anak: ‘Ti Dios isu ti tronom nga agnanayon awan inggana.’” (Kasta met ti kapanunotan ti AT, Mo, TC, By.)

Makinpatarus ti maitunos iti kontexto? Dagiti immun-una a bersikulo kunada a ti Dios isut’ agsasao, saan ket nga isu ti kasasaoda; ket ti sumaganad a bersikulo usarenna ti ebkas a “ti Dios, ti Diosmo,” nga ipakitana a ti agdama a makasarsarita ket saan a ti Kangatuan Amin a Dios no di ket maysa nga agdaydayaw iti dayta a Dios. Ti Hebreo 1:8 naadaw manipud Salmo 45:6, nga idi damo ket naiturong iti natauan nga ari ti  Israel. Nabatad, a ti mannurat iti Biblia a nangisurat itoy a salmo dina impapan a dayta a natauan nga ari isu ti Mannakabalin-amin a Dios. Imbes ketdi, idiay Salmo 45:6, kuna ti RS “Ti nadiosan a tronom.” (Kuna ti NE, “Ti tronom ket kas iti trono ti Dios.” Ti JP [bersikulo 7]: “Ti tronom nga inted ti Dios.”) Ni Salomon, a nalabit isu daydi ari a damo a nakaiturongan ti Salmo 45, nakuna a nagtugaw “iti trono ni Jehova.” (1 Cron. 29:23, NW) Maitunos iti kinapudno a ti Dios isu ti “trono,” wenno Gubuayan ken Mangitandudo iti kinaari ni Kristo, ipakita ti Daniel 7:13, 14 ken Lucas 1:32 nga itden ti Dios kenkuana ti kasta nga autoridad.

Ti Hebreo 1:8, 9 naadaw manipud Salmo 45:6, 7, a maipapan iti dayta kuna ni B. F. Westcott nga eskolar iti Biblia: “Admitaren ti LXX. dagiti dua a patarus: ti [ho the·osʹ] mabalin nga ipatarus a kas vocative no kadagita a dua a kaso (Ti tronom, O Dios, . . . ngarud, O Dios, Ti Diosmo . . . ) wenno mabalin nga itarusan a kas isut’ subject (wenno isut’ predicate) no iti damo a kaso (Ti Dios isu ti Tronom, wenno Ti tronom isu ti Dios . . . ), ket maikontra iti [ho the·osʹ sou] idiay maikadua a kaso (Ngarud ti Dios, uray ti Diosmo . . . ). . . . Narigat a daydiay [’Elo·himʹ] no iti orihinal ket maiturong iti ari. Saan ngarud a maipapan a ti [ho the·osʹ] ket vocative no idiay LXX. Nasaysayaat ngarud no iti pakagupgopan nga ipaulog ti umuna a pasetna a kas: Ti Dios isu ti Tronom (wenno, Ti tronom isu ti Dios), kayatna a sawen ‘Ti pagariam ket nabuangay iti Dios, ti di maisin a Bato’.”—The Epistle to the Hebrews (Londres, 1889), pp. 25, 26.

1 Juan 5:7, 8 :

Kuna ti KJ: “Ta addada tallo a mamaneknek idiay langit, ti Ama, ti Sao, ken ti Espiritu Santo: ket dagitoy a tallo maymaysada. Ket addada tallo a mamaneknek ditoy daga, ti espiritu, ken ti danum, ken ti dara: ket dagitoy a tallo agtutunosda.” (Masarakan met idiay Dy daytoy Trinitariano a texto.) Nupay kasta, ti NW dina inraman ti sasao nga “idiay langit, ti Ama, ti Sao, ken ti Espiritu Santo: ket dagitoy a tallo maymaysada. Ket addada tallo a mamaneknek ditoy daga.” (Ti RS, NE, TEV, JB, NAB inikkatda met dayta a Trinitariano a texto.)

Maipapan itoy a Trinitariano a texto, kastoy ti insurat ni F. H. A. Scrivener a textual critic: “Dikam agkitakit a mangipakaammo iti panamatimi a dagita a madiskutir a sasao ket saan ida nga insurat ni San Juan: a ti damo a pannakaitiponda kadagiti Latin a kopia isu idiay Africa a nailanad iti margin, a  nailanadda a kas sagrado ken maannugot a komentario ti bersikulo 8: ket manipud Latin simmingitda kadagiti naud-udi a Griego a manuskrito, agingga a nakastrekda kadagiti naiyimprenta a Griego a texto, idinto ta awananda iti nainkalintegan a lugar dita.”—A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament (Cambridge, 1883, third ed.), p. 654.

Kitaenyo met ti footnote dagitoy a bersikulo sigun iti JB, ken ti NW appendix, 1984 Reference edition, p. 1580.

Dadduma pay a texto nga ibagbaga dagiti Trinitariano a mangilawlawag iti doktrinada

Paliiwenyo ta ti umuna kadagitoy a texto ket tukoyenna laeng ti Anak; ti sumaganad ket tukoyenna ti Ama ken ti Anak; ngem awan kadakuada ti mangtukoy iti Ama, Anak, ken ti Espiritu Santo sana kunaen a buklenda ti maymaysa a Dios.

Juan 2:19-22 :

Sigun iti sinaona ditoy, kayat kadi a sawen ni Jesus a pagungarenna ti bagina manipud ken patay? Kaipapananna kadi dayta a ni Jesus isu ti Dios, gapu ta kuna ti Aramid 2:32, “Daytoy a Jesus pinagungar ti Dios”? Pulos a saan. Ti kasta a panangmatmat maikontra iti Galacia 1:1, nga ipagapuna iti Ama ti pannakapagungar ken Jesus, saan ketdi nga iti Anak. Kas panangusarna ti umarngi a wagas ti panagiyebkas, idiay Lucas 8:48 naadaw ni Jesus a sasawenna iti maysa a babai: “Ti pammatim pinasalun-atnaka.” Inagasan aya daydi babai ti bagbagina? Saan; bileg ti Dios baeten ken Kristo ti nangpaimbag kenkuana gapu ta adda pammatina. (Luc. 8:46; Ara. 10:38) Umasping dita, gapu iti perpekto a panagtulnogna kas tao impaay ni Jesus ti moral a pangibasaran tapno isu ket pagungaren ti Ama manipud ken patay, iti kasta inakona ni Jesus bilang Anakna. Gapu iti matalek a kabibiag ni Jesus, maitutop a kunaen a ni Jesus a mismo ti responsable iti pannakapagungarna.

Kinuna ni A. T. Robertson sigun iti Word Pictures in the New Testament: “Lagipenyo ti [Juan] 2:19 a nagkunaan ni Jesus: ‘Ket iti uneg ti tallo nga aldaw bangonekto.’ Dina kayat a sawen a pagungarenna ti bagbagina manipud ken patay a dina kasapulan ti Ama a kas isut’ aktibo a mamagungar kenkuana (Roma 8:11).”—(Nueva York, 1932), Tomo V, p. 183.

Juan 10:30 :

Idi kinunana, “Siak ken ti Ama maymaysakami,” kayat kadi  a sawen ni Jesus nga agkapatasda? Kuna dagiti dadduma a Trinitariano nga agpatasda. Ngem idiay Juan 17:21, 22, inkararag ni Jesus maipapan kadagiti pasurotna: “Tapno isuda amin agmaymaysada koma,” sana innayon, “tapno agmaymaysada koma a kas met koma kadata nga agmaymaysa.” Inusarna ti isu met laeng a Griego a sao (hen) para iti “maysa” kadagiti amin a panagparangna dayta a sao. Nabatad, a dagiti disipulo ni Jesus dida nga agbalin amin a paset ti Trinidad. Ngem makikaykaysada amin iti panggep iti Ama ken iti Anak, kas met laeng iti panagkaykaysa ti Dios ken ni Kristo.

Aniat’ sasaaden dagidiay mamati iti Trinidad?

Addada iti nakapegpeggad a sasaaden. Di masuppiat ti ebidensia a ti doktrina a Trinidad ket di masarakan idiay Biblia, ket di met maitunos iti isursuro ti Biblia. (Kitaenyo dagiti kallabes a panid.) Siuulbod nga idatagnat’ maipapan iti pudno a Dios. Kaskasdi a kinuna ni Jesu-Kristo: “Ti oras umay, ket adda itan, a dagiti pudno nga agdaydayaw agdaydayawdanto iti Ama iti espiritu ken iti kinapudno, ta ti Ama sapulenna ti kakasta nga agdaydayaw kenkuana. Ti Dios ket espiritu, ket dagiti agdaydayaw kenkuana masapul nga agdaydayawda iti espiritu ken kinapudno.” (Juan 4:23, 24, RS) No kasta imbatad ni Jesus a dagidiay a ti panagdaydayawda ket saan nga ‘iti kinapudno,’ di maitunos iti kinapudno a nailanad idiay bukod a Sao ti Dios, saanda a “pudno nga agdaydayaw.” Kinuna ni Jesus kadagidi Judio a relihioso a papanguluen: “Pinagbalinyo nga awan mamaayna ti sao ti Dios gapu iti tradisionyo. Dakayo a managinsisingpet! Naimbag ti panangipadto ni Isaias ti maipapan kadakayo, idi a kinunana: ‘Daytoy nga umili dayawendak kadagiti bibigda, ngem ti pusoda adda iti adayo kaniak; barengbareng ti panagdayawda kaniak, nga isursuroda a kas doktrina ti bilbilin ti tattao.’” (Mat. 15:6-9, RS) Agaplikar met la a kastat’ kabilegna dayta no kadagiti adda iti Kakristianuan itatta a mangisursuro kadagiti natauan a tradision imbes ketdi a dagidiay koma nabatad a kinapudno nga adda idiay Biblia.

Maipapan iti Trinidad, kunaen ti Kredo ni Atanacio a dagiti miembro dayta ket “di mautob.” Dagiti mannursuro iti dayta a doktrina masansan a kunaenda a “misterio” dayta. Nabatad a ti kasta a Trinitariano a Dios saan nga isu daydiay adda iti panunot ni Jesus idi a kinunana: “Agdaydayawkami iti ammomi.” (Juan 4:22, RS) Talaga kadi nga am-ammoyo ti Dios a daydayawenyo?

 Maipasango kadatayo amin dagiti serioso a saludsod: Sipapasnek met la kadi nga ayatentayo ti kinapudno? Tarigagayantay met la kadi ti naanamongan a pannakirelasiontayo iti Dios? Saan nga amin a tattao ket sipupudnot’ panangayatda iti kinapudno. Adu dagidiay nangipangpangruna ti anamong dagiti kabagianda ken gagayyemda imbes ket koma nga ayatenda ti kinapudno ken ti Dios. (2 Tes. 2:9-12; Juan 5:39-44) Ngem, kas kinuna ni Jesus idiay nasged a panagkararagna iti nailangitan nga Amana: “Daytoy kaipapananna ti biag nga agnanayon, ti pananggun-odda iti pannakaammo kenka, ti maymaysa a pudno a Dios, ken daydiay imbaonmo, ni Jesu-Kristo.” (Juan 17:3, NW) Ket sipupudno a kunaen ti Salmo 144:15: “Naragsak ti umili a ni Jehova ti Diosna!”—NW.

‘Mamatikay kadi iti Trinidad?’

Kunaenyo: ‘Nalatak unay a pammati dayta iti daytoy tiempotayo. Ngem ammoyo kadi a saan a dayta ti insuro idi ni Jesus ken dagidi adalanna? Gapuna, daydayawenmi Daydiay imbaga ni Jesus a masapul a madaydayaw.’ Sayonto inayon: (1) ‘Idi nangisuro ni Jesus, daytoy ti bilin a kunana a kadaklan . . . (Mar. 12:28-30).’ (2) ‘Di pulos inako ni Jesus nga isu ket kapatas ti Dios. Kinunana . . . (Juan 14:28).’ (3) ‘Ania ngarud ti punganay ti doktrina Trinidad? Paliiwenyo ti makuna dagiti nalatak nga encyclopedia maipapan iti dayta. (Kitaenyo ti  panid 412, 413.)’

Wenno mabalinyo a kunaen: ‘Saan, diak mamati. Ammoyo, addada texto ditoy Biblia a diak maitunos dita a pammati. Adtoy ti maysa. (Mat. 24:36) Nalabit mailawlawagyo dayta kaniak.’ Sayonto inayon: (1) ‘No ti Anak ket maipatas iti Ama, apay nga adda bambanag nga ammo ti Ama ngem saan nga ammo ti Anak?’ Ngem no isungbatda a napasamak laeng dayta idi a nagintao ni Jesus, iyimtuodyo: (2) ‘Ngem apay a di ammo ti espiritu santo dayta?’ (No ipakitana ti napasnek a panaginteresna iti kinapudno, ipakitayo kenkuana ti sasawen dagiti Kasuratan maipapan iti Dios. (Sal. 83:18; Juan 4:23, 24)

Sabali pay nga isungbatyo: ‘Mamatikami ken Jesu-Kristo ngem saankami a mamati iti Trinidad. Apay? Ngamin patienmi ti pinati ni apostol Pedro maipapan ken Kristo. Paliiwenyo ti sinaona . . . (Mat. 16:15-17).’

 Mainayon a singasing: ‘Natakuatak a saan nga agpapada ti pannakaawat dagiti tattao no maipapan iti Trinidad. Nalabit nalaklakak a masungbatan ti saludsodyo no maawatak ti kayatyo a sawen.’ Sayonto inayon: ‘Apresiarek ti panangilawlawagyo. Ngem ti isursuro ti Biblia isu laeng ti patiek. Nakitayo kadin ti sao a “Trinidad” idiay Biblia? . . . (Luktanyo ti konkordansia ti Bibliayo.) Ngem nadakamat ngata ni Kristo ditoy Biblia? . . . Wen, ket mamatikami kenkuana. Paliiwenyo ditoy konkordansia iti paulo a “Kristo” a maysa kadagiti reperensia isut’ masarakan iti Mateo 16:16. (Basaenyo.) Isu dayta ti patiek.’

Wenno maisungbatyo (no irupirna ti Juan 1:1, mabalinyo a kunaen): ‘Ammok dayta a bersikulo. Kadagiti dadduma a patarus ti Biblia kunaenda a ni Jesus isu ti “Dios,” ket dagiti met dadduma kunaenda nga isu ket “maysa a dios.” Apay a kasta?’ (1) ‘Gapu kadi ta ti sumaganad a bersikulo kunaenna nga isu “adda iti Dios”?’ (2) ‘Mabalin met kadi a maigapu dayta iti masarakan ditoy Juan 1:18?’ (3) ‘Inutobyo kadin no ni Jesus a mismo ket adda Dios a nagdaydayawanna? (Juan 20:17)’

‘Mamatikay kadi iti kinadios ni Kristo?’

Kunaenyo: ‘Wen, talaga a mamatiak. Ngem nalabit daydiay sasawenyo a “kinadios ni Kristo” saan nga isu daydiay adda iti panunotko.’ Sayonto inayon: (1) ‘Apay a kastat’ kinunak? Ngamin, idiay Isaias 9:6 ni Jesu-Kristo ket nadeskribir kas “Mannakabalin a Dios,” ngem ni laeng Amana ti nadakamat idiay Biblia a kas Mannakabalin-amin a Dios.’ (2) ‘Ket paliiwenyo ti Juan 17:3 ta kinuna ni Jesus a ti Ama isu ti “maymaysa a pudno a Dios.” Gapuna, ti kaasitgan a makunatayo dita, a ta ni Jesus isu laeng ti mangiyanninaw iti pudno a Dios.’ (3) ‘Aniat’ makalikaguman kadatayo tapno makaay-ayotayo kenkuana? (Juan 4:23, 24)’