Aniat’ Kuna ti Biblia Maipapan iti Dios ken ni Jesus?

NO TI Biblia basaen dagiti tao manipud rugi inggat’ ungtona nga awan naimula iti isipda nga ideya ti Trinidad, matakkuatandanto ngata a bukbukodda ti kasta a kapanunotan? Pulos a saan.

Ti nabatadto unay a matakkuatan ti managbasa nga awan panagil-ilemna a ta ti Dios maymaysana a Mannakabalin-amin, ti Namarsua, naisina ken naisalumina iti siasinoman, ket ni Jesus, uray sakbay a timmao, kaskasdi met a naisina ken naisalumina, naparsua, ken agpasakup iti Dios.

Maymaysa ti Dios, Saan a Tallo

TI PANNURSURO ti Biblia a ti Dios maymaysa ket maawagan monoteismo. Impasimudaag ni L. L. Paine, propesor ti historia eklesiastikal, a ti monoteismo sigun iti kasin-awan a pormana dina palugodan ti Trinidad: “Ti Daan a Tulag pirme a monoteistiko. Ti Dios agsolsolo a personal a nabiag. Ti ideya a masarakan dita ti Trinidad . . . pulos a di mapaneknekan.”

Nagbalbaliw kadi ti monoteismo kalpasan ti yaay ni Jesus ditoy daga? Sumungbat ni Paine: “Iti daytoy a punto awan ti nagdumaan ti Daan a Tulag ken ti Baro. Naitultuloy ti tradision a monoteistiko. Ni Jesus ket Judio, a nasanay iti Daan a Tulag a kasuratan babaen kadagiti Judio a nagannak. Ti insurona tudo-tudo a sursuro dagiti Judio; talaga a baro nga ebanghelio, ngem saan a kabbaro a teolohia. . . . Ket inakseptarna kas pammatina ti naindaklan a teksto ti Judio a monoteismo: ‘Denggem, O Israel, ti Apo a Diostayo maymaysa a Dios.’”

 Masarakan iti Deuteronomio 6:4 dagita a sao. Kastoy ti patarus ti Katoliko a New Jerusalem Bible (NJB): “Imdengam, Israel: ni Yahweh a Diostayo maymaysa, ti kakaisuna a Yahweh.” * Sigun iti gramatika dayta a bersikulo, ti sao a “maymaysa” awan kaduana a sao a mangdeskribir iti adu tapno isingasingnat’ sabali malaksid iti maysa la nga indibidual.

Di met impasimudaag ni Kristiano nga apostol Pablo ti panagbalbaliw ti kasasaad ti Dios, uray kalpasan ti yaay ni Jesus ditoy daga. Insuratna: “Ti Dios maymaysa.”—Galacia 3:20; kitaenyo pay ti 1 Corinto 8:4-6.

Rinibo a daras iti intero a Biblia, a ti Dios nadakamat kas maymaysa a persona. No isut’ agsao, agsao kas maymaysa a di nabingbingay nga indibidual. Nalawag daytoy iti Biblia. Kas kuna ti Dios: “Siak ni Jehova. Dayta ti naganko; ket diakto ited iti sabali ti dayagko.” (Isaias 42:8) “Siak ni Yahweh a Diosyo . . . Awanto ti sabali a diosyo malaksid kaniak.” (Dakam ti nangitaliko.)—Exodo 20:2, 3, JB.

Apay ket nga amin a mannurat ti Biblia a pinaltiingan ti Dios kunaenda a maymaysa a persona ti Dios no isu ket talaga a tallo a persona? Aniat’ maitulongna dayta, malaksid iti panangiyaw-awanna kadatayo? Sigurado, no ti Dios buklen ti tallo a persona, nagadu koma ti sibabatad nga impaisuratna kadagiti mannurat ti Biblia tapno ditay agduadua iti dayta. Uray dagidiay la koma nangisurat iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan a personal a nakasaritada ti mismo nga Anak ti Dios ti nangisurat iti kasta. Ngem saan met.

Imbes ketdi, ti nawadwad nga imbatad dagiti mannurat iti Biblia a ta ti Dios maymaysa a Persona—naisalsalumina, di nabingbingay a Nabiag nga awan patasna: “Siak ni Jehova, ket awanen sabali. Malaksid kaniak awanen ti Dios.” (Isaias 45:5) “Sika, nga agnagan Jehova, siksika laeng ti Kangatuan a ringbawam iti amin a daga.”—Salmo 83:18.

Saan nga Adu a Dios

NI Jesus inawaganna ti Dios a “maymaysa a pudno a Dios.” (Juan 17:3) Dina pulos nadakamat a ti Dios ket buklen dagiti adu a persona. Dayta ti makagapu nga idiay Biblia awan sabali a maawagan Mannakabalin-amin no di ni Jehova laeng. Ta no saan, madadael ti kaipapanan ti sao a “mannakabalin-amin.” Uray ni Jesus wenno ti nasantuan nga espiritu dida pulos naawagan ti kasta yantangay ni Jehova laeng ti kangatuan. Kinunana idiay Genesis 17:1: “Siak ti Dios a Mannakabalin-amin.” Ket kuna ti Exodo 18:11: “Ni Jehova dakdakkel ngem dagiti amin a didios.”

Idiay Hebreo a Kasuratan, ti sao nga ʼelohʹah (dios) adda dua a pormana para iti adu (plural form), nga isu ti, ʼelo·himʹ (didios) ken ʼelo·hehʹ (didios dagiti). Dagitoy a porma para iti adu agpaayda ken Jehova, gapuna maipatarusda para iti maymaysa (singular) a kas “Dios.” Dagitoy kadi a porma para iti adu ti mangipasimudaag iti Trinidad? Saan, dida ipasimudaag dayta. Iti A Dictionary of the Bible, kinuna ni William Smith: “Ti nakakatkatawa nga ideya a ti [ʼelo·himʹ] tuktukoyenna ti trinidad dagiti persona iti Kinadios saan a suportaran dagiti eskolar. Dayta ketdit’ kunaen dagiti gramariano a kinawadwad ti kinatan-ok, wenno ipasimudaagna ti kinaan-anay ti nadibinuan a kired, ti dagup dagiti pannakabalin nga imparangarang ti Dios.”

Kuna ti The American Journal of Semitic Languages and Literatures maipapan iti ʼelo·himʹ: “Dandani kanayon a nainaig dayta iti singular verbal predicate, ket akuenna ti singular adjectival attribute.” Kas ilustrasion itoy, ti titulo nga ʼelo·himʹ agparang a bukodna iti 35 a daras iti salaysay ti panamarsua, ket tunggal daras singular daydiay berbo a mangdeskribir iti sinao ken inaramid ti Dios. (Genesis 1:1–2:4) Gapuna, kastoy ti konklusion dayta a libro: “Ti [ʼelo·himʹ] masapul mailawlawag kas intensive plural, nga ipasimudaagna ti kinatan-ok ken kinadayag.”

Ti ʼelo·himʹ dina kaipapanan “dagiti persona” no di ket “dagiti dios.” Gapuna dagidiay mangipilit a daytoy a sao kaipapanannat’ Trinidad pagbalinenda ti bagida a politeista, agdaydayaw iti nasursurok ngem maysa a Dios. Apay? Ngamin kayulogannanton nga adda tallo a dios iti Trinidad. Ngem dandani amin a mangsupsuporta iti Trinidad laksidenda ti panangmatmat a ti Trinidad ket buklen dagiti tallo a nagsisina a dios.

Ti Biblia usarenna pay dagiti sao nga ʼelo·himʹ ken ʼelo·hehʹ no tukoyenna dagiti ulbod a didiosen nga idolo. (Exodo 12:12; 20:23) Ngem no dadduma maysa la nga ulbod a dios ti tukoyenna, a kas idi tinukoy dagiti Filisteo ni “Dagon a diosda [ʼelo·hehʹ].” (Oc-ocom 16:23, 24) Ni Baal naawagan kas “maysa a dios [ʼelo·himʹ].” (1 Ar-ari 18:27) Sa, dayta a termino nausar para kadagiti tao. (Salmo 82:1, 6) Naibaga ken Moises nga isut’ agserbi kas “Dios” [ʼelo·himʹ] kada Aaron ken ni Faraon.—Exodo 4:16; 7:1.

Nabatad, ti pannakausar dagiti titulo nga  ʼelo·himʹ ken ʼelo·hehʹ para kadagiti ulbod a didiosen, ken uray tattao pay, dina kaipapanan a tunggal maysa ket buklen dagiti adu a didiosen; kasta met a ti panangiyaplikar ti ʼelo·himʹ ken ʼelo·hehʹ ken Jehova dina kayulogan nga isu ket nasursurok ngem maysa a persona, nangnangruna no amirisentayo ti pammaneknek ti dadduma pay a paset ti Biblia maipapan itoy a suheto.

Ni Jesus Naisalumina a Parsua

IDI a ni Jesus addadtoy daga, isu ket tao, nupay perpekto a tao gapu ta inyalis ti Dios ti puersa ti biag ni Jesus idiay aanakan ni Maria. (Mateo 1:18-25) Ngem saan a daydi ti nangrugianna. Isu a mismo imbagana nga isu “immulog manipud langit.” (Juan 3:13) Gapuna natural laeng a sinaona kadagiti pasurotna: “Anianto ketdin no makitayo ti Anak ti tao [a ni Jesus] nga umuli idiay yanna nga immuna?”—Juan 6:62, NJB.

No kasta, addan ni Jesus sadi langit sakbay ti yaayna ditoy daga. Ngem maysa ngata idi a persona a kameng dayta mannakabalin-amin, agnanayon a nagkatlo a Kinadios? Saan, ta sibabatad a kunaen ti Biblia a ni Jesus, sakbay a timmao, ket naparsua nga espiritu a nabiag, a kas kadagiti anghel pinarsuat’ Dios ida kas espiritu a nabiag. Dagiti anghel kas met ken Jesus awanda pay sakbay ti pannakaparsuada.

Ni Jesus, sakbay a timmao, isu idi “ti inauna kadagiti amin a naparsua.” (Colosas 1:15, NJB) Isu “ti punganay ti pinarsua ti Dios.” (Apocalipsis 3:14, RS, Catholic edition). Ti “punganay” [Griego, ar·kheʹ] di mabalin nga ipatarus a ni Jesus isu ti ‘namunganay’ ti panamarsua ti Dios. Kadagiti suratna iti Biblia, inusar ni Juan ti nagduduma a porma ti Griego a sao nga ar·kheʹ iti nasurok a 20 daras, ket kanayon nga agkakapareho ti kayuloganda a kas “punganay.” Wen, ni Jesus pinarsua ti Dios kas punganay dagiti di makita a pinarsua ti Dios.

Paliiwenyo ti kinasinged dagita a reperensia maipapan iti punganay ni Jesus kadagiti ebkas nga impeksa ti piguratibo a “Sirib” idiay Proverbio a libro ti Biblia: “Ni Yahweh pinarsuanak, nga umuna a bunga kadagiti binukelna, sakbay dagiti kalalakayan kadagiti inaramidna. Sakbay a naisimpa dagiti bantay, sakbay dagiti turod, naipasngayakon; sakbay nga inaramidna ti daga, dagiti talon, ken dagiti umuna nga elemento toy lubong.” (Proverbio 8:12, 22, 25, 26, NJB) Nupay ti termino a “Sirib” ket nausar kas personalidad daydiay pinarsua ti Dios, kaaduan nga eskolar umanamongda a dayta ket talaga a piguratibo a pannao para ken Jesus kas naespirituan a parsua sakbay ti itataona.

Kas isu ti “Sirib” sakbay a timmao, intuloy a kinunan Jesus nga isu “adda iti sibay [ti Dios], kas mamangulo nga agobra.” (Proverbio 8:30, JB) Maitunos itoy nga akem kas mamangulo nga agobra, kuna ti Colosas 1:16 a babaen ken Jesus “pinarsua ti Dios ti isuamin nga adda idiay langit ken ditoy daga.”—Today’s English Version (TEV).

Gapuna, babaen itoy a mamangulo nga agobra, kas maysa a junior partner, pinarsua ti Mannakabalin-amin a Dios dagiti amin a sabali pay a banag. Kastoy ti pananggupgop ti Biblia: “Kadatayo adda maymaysa a Dios, ti Ama, a paggapuan dagiti amin a banag . . . ken maymaysa nga Apo, a ni Jesu-Kristo, a baeten kenkuana adda dagiti amin a banag.” (Dakam ti nangitaliko.)—1 Corinto 8:6, RS, Catholic edition.

Di pagduaduaan a daytoy a mamangulo nga agobra ti nagkunaan ti Dios: “Aramidenta[yo] ti tao a kaladladawanta[yo].” (Genesis 1:26) Adut’ agkuna a ti “ta” ken “tayo” ditoy nga ebkas ket ipasimudaagda ti Trinidad. Ngem no kinunayo, ‘Agaramidtayo ti para kadatayo,’ awan mangipatarus iti dayta nga adda sumagmamano a persona a nagtitipon dita unegyo. Kayatyo la nga ibaga a dua wenno ad-adu pay nga indibidual ti agtitinnulong a mangaramid iti dayta. Kasta, met, idi inusar ti Dios ti “ta” ken “tayo,” adda lat’ sabali nga indibidual a kasarsaritana, ti damo a naespirituan a parsuana, ti mamangulo nga agobra, ni Jesus sakbay a timmao.

Masulisog Kadi ti Dios?

IDIAY Mateo 4:1, nasao a ni Jesus ket “sulisogen ti Diablo.” Kalpasan nga impakitana ken Jesus “amin a pagarian ti lubong ken dagiti dayagda,” kuna ni Satanas: “Amin dagitoy a banag itedko kenka no agrukbabka ken mangipakitaka iti pangdaydayaw kaniak.” (Mateo 4:8, 9) Ikagkagumaan idi ni Satanas a ni Jesus liputanna koma ti Dios.

Ngem ania a subok ti kinasungdo dayta no ni Jesus isu ti Dios? Mabalin aya nga umalsa ti Dios maibusor iti bagina? Saan, ngem dagiti anghel ken tattao kabaelanda ti agrebelde iti Dios ket  kastat’ inaramidda idi. Sala maawatan ti pannakaipasangon Jesus iti sulisog no isu, saan a Dios, no di ket naisalumina nga indibidual nga addaan siwayawaya a bukod a nakem, daytay mabalinna ti mangliput no isu komat’ pinilina, a kas maysa nga anghel wenno tao.

Iti sabali a dasig, imposible a ti Dios agbasol ken liputanna ti bagina. “Perpekto ti aramidna . . . Dios a matalek, . . . awan pagkuranganna ken nalinteg.” (Deuteronomio 32:4) Gapuna no ni Jesus isu ti Dios, saan koma a mabalin a sulisogen.—Santiago 1:13.

Yantangay saan nga isut’ Dios, mabalin koma a mangliput idi ni Jesus. Ngem nagtalinaed a matalek, a kunana: “Pumanawka, Satanas! Ta adda a naisurat, ‘Agdaydayawka ken Jehova a Diosmo, ket kenkuana laeng ti pangipaayam iti nasagraduan a panagserbi.’”—Mateo 4:10.

Kasanot’ Ngina ti Subbot?

MAYSA a kangrunaan a rason ti immayan ni Jesus ditoy daga ket adda direktamente a pannakainaigna iti Trinidad. Kunat’ Biblia: “Adda maymaysa a Dios, ken maymaysa a manangibabaet iti Dios ken kadagiti tao, daydi tao, a ni Kristo Jesus, isu a nangted iti bagina a katupag a subbot para kadagiti isuamin.”—1 Timoteo 2:5, 6.

Ni Jesus, di kumurang ken di sumurok a perpekto a tao, nagbalin a subbot nga eksakto a pangbayad iti napukaw ni Adan—ti kalintegan nga agbiag kas perpekto a tao ditoy daga. Gapuna nainkalintegan a ni Jesus inawagan ni apostol Pablo kas “maudi nga Adan,” a nagkuna sigun iti dayta met la a konteksto: “No kas matayda amin ken Adan, kasta met mabiagdanto amin ken Kristo.” (1 Corinto 15:22, 45) Ti perpekto a natauan a biag ni Jesus isu ti “katupag a subbot” a kalikaguman ti nadibinuan a kinahustisia—di sumurok, di kumurang. Ti pamunganayan a prinsipio uray iti natauan a kinahustisia isu daytoy, a ti gatad nga isupapak maikanatad koma iti banag a nakabasolan.

Ngem, no ni Jesus ket paset ti Kinadios, nagbalin koma a nangatngato nga amang ti gatad ti subbot ngem dayta kinalikaguman ti mismo a Linteg ti Dios. (Exodo 21:23-25; Levitico 24:19-21) Saan a Dios ti nagbasol idiay Eden, no di ket maysa la a perpekto a tao, a ni Adan. Gapuna ti subbot, tapno maikanatad iti kinahustisia ti Dios, masapul nga eksakto koma ti patasna—maysa a perpekto a tao, “ti maudi nga Adan.” No kasta, idi imbaon ti Dios ni Jesus ditoy daga kas subbot, pinagbalinna ni Jesus a kas daydiay makapennek iti kinahustisia, a saan nga enkarnasion, saan a dios-tao, no di ket perpekto a tao, a “nababbaba ngem dagiti anghel.” (Hebreo 2:9; idiligyo ti Salmo 8:5, 6.) Kasano ketdin a ti maysa a paset ti mannakabalin-amin a Kinadios—Ama, Anak, wenno espiritu santo—agbalin a nababbaba ngem dagiti anghel?

Kasano a “Bugbugtong nga Anak”?

TI BIBLIA awagannan Jesus kas “bugbugtong nga Anak” ti Dios. (Juan 1:14; 3:16, 18; 1 Juan 4:9) Kuna dagiti Trinitariano a yantangay ti Dios ket agnanayon, kasta met a ti Anak ti Dios agnanayon. Ngem kasano a ti maysa a persona ket anak sa agkalakayda iti amana?

Kuna dagiti Trinitariano a no iti kason Jesus, ti “bugbugtong” saan a pumada iti depinision ti diksionario a “panangpataud,” a kaipapananna a “kas panangputot ti ama.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Kunada nga iti kason Jesus kaipapananna “ti sentido ti awan punganayna a relasion,” kasla relasion ti bugbugtong nga anak ngem awan napataud (wenno naputot). (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Nainkalintegan kadi dayta kadakayo? Mabalin kadi ti lalaki a mangpataud iti anak a dina putoten dayta?

Sa, apay nga usaren ti Biblia dayta a mismo a Griego a sao para iti “bugbugtong” (kas inadmitir ni Vine ngem dina inlawlawag) a pangdeskribir  iti relasion ni Isaac ken Abraham? Ti Hebreo 11:17 ibagana a ni Isaac isut’ “bugbugtong nga anak” ni Abraham. Awan kuestion no iti kason Isaac, nga isut’ bugbugtong no iti normal a panangipapan, saan ket a pumatas iti edad ken posision ni amana.

Ti ramut a sao a Griego para iti “bugbugtong” a nausar ken Jesus ken ni Isaac isu ti mo·no·ge·nesʹ, manipud moʹnos, a kaipapananna ti “kakaisuna,” ken giʹno·mai, ramut a sao a kayuloganna ti “mapataud,” “mapaadda (mabiag),” kuna ti Strong’s Exhaustive Concordance. No kasta, ti mo·no·ge·nesʹ nadepinir kas: “Kakaisuna nga inyanak, bugbugtong, i.e. kakaisuna nga anak.”—A Greek and English Lexicon of the New Testament, ni E. Robinson.

Ti Theological Dictionary of the New Testament, nga inedit ni Gerhard Kittel, kunana: “Ti [mo·no·ge·nesʹ] kayuloganna ‘maymaysa a putot,’ i.e., awanan kabsat.” Kunaen pay daytoy a libro nga idiay Juan 1:18; 3:16, 18; ken 1 Juan 4:9, “ti relasion ni Jesus saan a maidilig laeng iti relasion ti maymaysa nga anak ken ni tatangna. Daytat’ relasion ti bugbugtong iti Amana.”

No kasta, ni Jesus a bugbugtong nga Anak, adda punganay ti biagna. Ket ti Dios a Mannakabalin-amin nainkalintegan a maawagan kas isut’ Namataud kenkuana, wenno Amana, iti isu met la a sentido a ti naindagaan nga ama, kas ken Abraham, pinataudna ti anakna. (Hebreo 11:17) Gapuna, no ti Biblia kunaenna a ti Dios ket “Ama” ni Jesus, dayta ti kayatna a sawen—a duada a naisalumina nga indibidual. Ti Dios isu ti senior. Ni Jesus isu ti junior—no iti edad, saad, pannakabalin, ken pannakaammo.

No lagipenyo a ni Jesus saan nga is-isu laeng ti naespirituan nga anak ti Dios a naparsua idiay langit, agbatad no apay a nausar ti termino a “bugbugtong nga Anak” kenkuana. Dagiti di mabilang a naespirituan a parsua, dagiti anghel, naawaganda met “annak ti Dios,” a kas met la iti pannakaawag ken Adan, ngamin ti puersa ti biagda nagtaud ken Jehova a Dios, ti Ubbog, wenno Gubuayan, ti biag. (Job 38:7; Salmo 36:9; Lucas 3:38) Ngem amin dagitoy ket naparsua baeten ti “bugbugtong nga Anak,” nga isu ti kakaisuna a direkta a pinataud ti Dios.—Colosas 1:15-17.

Naibilang Kadin Jesus nga Isut’ Dios

NUPAY masansan iti Biblia a naawagan ni Jesus kas Anak ti Dios, awan asinoman idi immuna a siglo a nangipapan kenkuana kas Dios Anak. Uray dagiti demonio, a patienda “a ti Dios maymaysa,” ammoda sigun iti kapadasanda idiay naespirituan a disso a ni Jesus saan nga isu ti Dios. Gapuna, siuumiso ti panangawagda ken Jesus kas naisalumina nga “Anak ti Dios.” (Santiago 2:19; Mateo 8:29) Ket idi natay ni Jesus, dagidi nakatakder iti sibayna a Romano a soldado umdas ti ammoda tapno kunaenda a husto ti nangngegda kadagiti pasurotna, a ni Jesus saan nga isut’ Dios, no di ket “pudno nga Anak ti Dios daytoy.”—Mateo 27:54.

No kasta, ti balikas nga “Anak ti Dios” tukoyenna ni Jesus kas naisalumina a parsua, saan ket a paset ti Trinidad. Kas Anak ti Dios, di mabalin nga isu met la a mismo ti Dios, ta kuna ti Juan 1:18: “Awan pulos nakakita iti Dios.”—RS, Catholic edition.

Dagidi disipulo minatmatandan Jesus kas maymaysa a “mangibabaet iti Dios kadagiti tao,” saan ket a Dios a mismo. (1 Timoteo 2:5) Yantangay ti depinision ti mangibabaet ket isu daydiay naisalumina kadagidiay makasapul iti panangibabaet, maikontranton no ni Jesus ket paset met laeng ti uray asino kadagiti pagkinnappiaenna. Naginkukuna la koma a kasta idinto ta saan met nga isu.

Ti Biblia nabatad ken parepareho ti takderna no iti relasion ti Dios ken ni Jesus. Ni Jehova a Dios laeng ti Mannakabalin-amin. Pinarsuana a direkta ni Jesus sakbay a timmao. No kasta, ni Jesus adda punganayna ket di pulos pumatas iti Dios no iti pannakabalin ken iti kinaagnanayon.

[Footnote]

[Blurb iti panid 14]

Yantangay pinarsua ti Dios, ni Jesus maikadua iti saadna no iti edad, pannakabalin, ken pannakaammo

[Ladawan iti panid 15]

Imbaga ni Jesus nga isu addan sakbay a timmao, gapu ta pinarsua ti Dios kas punganay dagiti di makita a parsua ti Dios