Dagidiay Ngay “Teksto a Mangpaneknek” iti Trinidad?

KUNADA nga addada teksto ti Biblia a mangpaneknek iti Trinidad. Nupay kasta, no intay basaen dagita a teksto, laglagipentay koma a ti ebidensia ti Biblia ken historia dida suportaran ti Trinidad.

Aniaman a bersikulo ti Biblia nga itedda a pammaneknek masapul a matarusan sigun iti konteksto ti di agbaliwbaliw a pannursuro ti intero a Biblia. Masansan unay a ti pudno a kaitarusan ti kasta a teksto ket lawlawagan ti konteksto dagiti nanglikmut a bersikulo.

Tallo iti Maymaysa

TALLO a kasta a “teksto a mangpaneknek” ti itukon ti New Catholic Encyclopedia ngem admitirenna met: “Ti doktrina ti Santisima Trinidad saan a naisuro idiay D[aan a] T[ulag]. Idiay B[aro a] T[ulag] ti kauunaan nga ebidensia adda kadagiti surat ni Pablo, nangruna iti 2 Cor 13.13 [bersikulo 14 kadagiti sumagmamano a Biblia], ken ti 1 Cor 12.4-6. Kadagiti Ebanghelio ti ebidensia ti Trinidad matakkuatan a sibabatad laeng idiay pormula ti bautismo iti Mt 28.19.”

Kadagita a bersikulo nailista a kastoy dagiti tallo a “persona” sigun iti The New Jerusalem Bible. Ti 2 Corinto 13:13 (14) kastoy ti panangdagupna kadagiti tallo: “Ti parabur ni Apo Jesu-Kristo, ti ayat ti Dios ken ti pannakikadkadua ti Espiritu Santo adda koma kadakayo amin.” Ti 1 Corinto 12:4-6 kunana: “Adu ti nagduduma a sagut, ngem kankanayon nga isu met laeng nga Espiritu; adu ti nagduduma a panagserbi, ngem kankanayon nga isu met laeng nga Apo. Adu ti nagduduma a panagaramid, ngem kadagiti isuamin isu met laeng a Dios ti agar-aramid.” Ket ti Mateo 28:19 mabasa: “Inkayo, ngarud, agaramidkayo kadagiti adalan kadagiti amin a nasion; a bautisaranyo ida iti nagan ti Ama ken ti Anak ken ti Espiritu Santo.”

Ibaga kadi dagitoy a bersikulo a ti Dios, ni Kristo, ken ti nasantuan nga espiritu buklenda ti Trinitariano a Kinadios, a dagita a tallo agpapatasda iti galad, pannakabalin, ken kinaagnanayon? Saan, dida sawen ti kasta, a kas met no ilistayo ti tallo a tattao, a kas ken Tom, Dick, ken Harry, dina kaipapanan a talloda iti maymaysa.

Ti kastoy a tipo ti teksto, admitiren ti McClintock and Strong’s Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, “paneknekanna laeng nga adda tallo a nagan a nadakamat, . . . ngem dina paneknekan, a bukodna, a dagita a tallo ket kamengda amin nga inkapilitan ti nadibinuan a kasasaad, ket addaanda ti agpapatas a nadibinuan a dayaw.”

Nupay dayta a libro ket suportaranna ti Trinidad, kastoy ti kunana iti 2 Corinto 13:13 (14): “Di nainkalintegan nga ipapantay lattan nga addaanda ti agpapatas nga autoridad, wenno parepareho ti galadda.” Ket maipapan iti Mateo 28:18-20 kunana: “Daytoy a teksto, nupay kasta, no bukodna, dina naan-anay a paneknekan uray ti personalidad dagiti tallo a nagan a nadakamat, wenno ti panagpapatasda wenno ti kinadiosda.”

Idi nabautisaran ni Jesus, nadakamat met ti Dios, ni Jesus, ken ti nasantuan nga espiritu iti pareho a konteksto. Ni Jesus “nakitana ti espiritu ti Dios a bumabbaba kenkuana a kasla kalapati.” (Mateo 3:16) Daytoy, nupay kasta, dina kunaen a dagitoy tallo ket maymaysada. Namin-adu a nadakamat nga agkakadua da Abraham, Isaac, ken Jacob, ngem saan a daytat’ mamagbalin kadakuada a maymaysa. Nainaganan nga agkakadua da Pedro, Santiago, ken Juan, ngem uray dayta saan nga isut’ namagbalin kadakuada a maymaysa. Mainayon pay, ti espiritu ti Dios bimmaba ken Jesus idi nabautisaran, a mangipakita nga awan ken Jesus ti espiritu sakbay dayta. No ngarud kasta, kasano ketdin nga isut’ paset ti Trinidad idinto ta kanayon koma a naikaykaysa iti nasantuan nga espiritu?

 Ti sabali pay a teksto a nangdakamat kadagita a tallo isut’ masarakan kadagiti immun-una a patarus ti Biblia iti 1 Juan 5:7. Bigbigen, nupay kasta, dagiti eskolar a dagitoy a sao awanda iti Biblia idi damo no di ket nainayonda laeng kalpasan ti adu a tawtawen. Kaaduan a moderno a patarus siuumisot’ panangikkatda iti daytoy bugos a bersikulo.

Dagiti dadduma a “teksto a mangpaneknek” tratarenda laeng ti relasion dagiti dua—ti Ama ken ni Jesus. Amirisentayo ti sumagmamano kadagita.

“Siak ken ni Ama Maymaysakami”

DAYTA a teksto, iti Juan 10:30, kadarato nga isitarda a pangsuporta iti Trinidad, nupay awan maikatlo a persona a nadakamat. Ngem impakita a mismon Jesus ti kayatna a sawen ti ‘pannakikaykaysana’ iti Ama. Idiay Juan 17:21, 22, inkararagna iti Dios a dagiti disipulona “agmaymaysada koma, a kas met sika, Ama, nakikaykaysaka kaniak ket siak nakikaykaysaak kenka, tapno makikaykaysada met koma kadata, . . . tapno agmaymaysada koma a kas met kadata nga agmaymaysa.” Ikarkararag kadi ni Jesus nga amin dagiti disipulona maymaysada koma a bukel? Saan, nabatad a ni Jesus ikarkararagna nga agkaykaysa koma ti panunot ken panggepda, a kas kenkuana ken ti Dios.—Kitaenyo pay ti 1 Corinto 1:10.

Idiay 1 Corinto 3:6, 8, kinuna ni Pablo: “Nagmulaak, ni Apolos nagsibug . . . Ti agmula ken ti agsibug maymaysada.” Ni Pablo dina kayat a sawen nga isuda ken Apolos duada a persona iti maymaysa; kayatna a sawen a nagtunosda iti panggep. Ti Griego a sao nga inusar ni Pablo ditoy a “maymaysa” (hen) ket neuter, a ti literal a kayuloganna “maymaysa (a banag),” nga ipasimudaagna ti panagbinnadang. Isu met laeng dayta ti sao nga inusar ni Jesus idiay Juan 10:30 a pangdeskribirna iti relasionna iti Amana. Isu met laeng ti sao nga inusar ni Jesus idiay Juan 17:21, 22. Gapuna idi inusarna ti sao a “maymaysa” (hen) kadagitoy a kaso, sarsaritaenna idit’ panagkaykaysa ti panunot ken panggep.

Maipapan iti Juan 10:30, kinuna ni John Calvin (a maysa a Trinitariano) iti libro a Commentary on the Gospel According to John: “Dagidi tao a nagkauna nagkamalida a nangusar itoy a bersikulo kas pammaneknekda a ni Kristo . . . ket pumada iti kasasaad ti Ama. Ta ni Kristo dina idagdagadag ti panagkaykaysa ti kasasaad, no di ket ti panagtunosda ken ni Amana.”

Iti mismo a konteksto dagiti bersikulo kalpasan ti Juan 10:30, sibibileg nga indagadag ni Jesus a dagiti saona saanna nga inako nga isu ti Dios. Inimtuodna kadagiti Judio a kamali ti konklusionda ken kayatda nga uboren: “Apay nga idarumdak iti tabbaaw gapu ta siak, a nakonsagrar ken imbaon ti Ama ditoy lubong, kinunak, ‘Siak ti Anak ti Dios’?” (Juan 10:31-36, NE) Saan, di inako ni Jesus nga isu ti Dios Anak, no di ket Anak ti Dios.

“Impadana ti Bagina iti Dios”?

SABALI pay a teksto a pangsuportarda iti Trinidad isu ti Juan 5:18. Kunana a dagiti Judio (kas met idiay Juan 10:31-36) kayatda a papatayen ni Jesus gapu ta “kunana pay a ti Dios isu ti Amana, nga impadana ti bagina iti Dios.”

Ngem asinot’ nagkuna nga ipadpada ni Jesus ti bagina iti Dios? Saan a ni Jesus. Rinasonanna ti bagina a maibusor itoy ulbod a pammabasol sigun iti sumaganad a bersikulo (Ju 5:19): “Sinungbatan ni Jesus daytoy a pammabasol: . . . ‘ti Anak saanna a mabalinan ti agbukbukod nga agaramid iti uray ania; maaramidna laeng ti makitkitana nga ar-aramiden ti Ama.’”—JB.

Iti daytoy, impakita ni Jesus kadagiti Judio  nga isu di pumatas iti Dios ket ngarud saanna a kabalinan ti agtignay a bukbukod. Agasenyo no ti maysa ket maipatas iti Dios a Mannakabalin-amin ngem kunaenna a “saanna a mabalinan ti agbukbukod nga agaramid”? (Idiligyo ti Daniel 4:34, 35.) Makapainteres, ta ti konteksto ti Juan 5:18 ken Ju 10:30 ipakitana a sinuppiat ni Jesus dagiti ulbod a pammabasol dagiti Judio ta isuda, kas kadagiti Trinitariano, ket kamali ti pannakaawatda!

“Pannakipada iti Dios”?

IDIAY Filipos 2:6 ti Catholic Douay Version (Dy) ti 1609 kunana maipapan ken Jesus: “Isu nga idinto nga addaan galad a Dios, saanna nga impapan a panagtatakaw ti pannakipada iti Dios.” Dandani kasta met lat’ patarus ti King James Version (KJ) ti 1611. Adu a kasta a bersion ti us-usarenda pay laeng a mangsuporta iti ideya a ni Jesus pumada iti Dios. Ngem amirisenyo no kasanot’ panangipaulog dagiti dadduma a managipatarus iti daytoy a bersikulo:

1869: “isu, idinto nga addaan galad a Dios, dina imbilang a banag a gamgamen ti pannakipada iti Dios.” The New Testament, ni G. R. Noyes.

1965: “Isu—a pudno a nadibinuan ti galadna!—saan a naginsisigurado a pinagbalinna ti bagina a kapada ti Dios.” Das Neue Testament, rebisado nga edision, ni Friedrich Pfäfflin.

1968: “isu, nupay addaan galad a Dios, dina imbilang a ti pannakipadana iti Dios ket banag a siaagum a tagikuaenna.” La Bibbia Concordata.

1976: “Sigsigud nga adda galadna a Dios, ngem dina impapan a babaen iti panangipilit ket agbalin a kapada ti Dios.” Today’s English Version.

1984: “isu, nupay addaan iti galad ti Dios, dina imbilang ti pananggamgam, nga isu, ti pannakipadana koma iti Dios.” New World Translation of the Holy Scriptures.

1985: “Isu, idinto ta adda iti galad ti Dios, dina imbilang ti pannakipadana iti Dios a banag a gamgaman.” The New Jerusalem Bible.

Ngem, kuna dagiti dadduma nga uray pay dagitoy mas apag-isu a patarus kayatda nga ipasimudaag a (1) ni Jesus datin a nakipada ngem dina kayat a salimetmetan dayta wenno (2) dina kasapulan a gamgaman ti pannakipadana yantangay datin a nakipada.

Maipapan itoy, ni Ralph Martin, sigun iti The Epistle of Paul to the Philippians, kunana iti dayta orihinal a Griego: “Pagduaduaan, nupay kasta, no ti anag dayta a berbo ket mabalinna a liklikan ti talaga a kaipapananna a ‘gamgamen’, ‘sirurungsot a rabsuten’ ket pagbalinen a ‘salimetmetan.’” Kuna pay ti The Expositor’s Greek Testament: “Awan masarakanmi a teksto a ti ἁρπάζω [har·paʹzo] wenno kaarngina ket kaipapananna ti ‘panangsalimetmet iti sanikua,’ ‘panangtaginayon’. Kasla kankanayon a ti kayuloganna ket ‘gamgamen,’ ‘sirurungsot a rabsuten’. Saan ngarud a maipalubos a liklikan ti pudpudno a kayuloganna a ‘gamgamen’ sa sandian ti interamente a naigiddiat a sao, a ‘salimetmetan.’”

Gapu ta kastoy nabatad a dagiti nagipatarus kadagiti bersion a kas iti Douay ken ti King James tiniritirda dagiti pagalagadan tapno suportaranda ti Trinitariano a panggepda. Imbes nga ipapan a ni Jesus imbilangna a maikanatad ti pannakipadana iti Dios, ti Griego a sao ti Filipos 2:6, no basaen a diretsa, kasunganina ketdi ti ipakitana, a ni Jesus dina impapan a maikanatad ti pannakipatasna.

Ti konteksto dagiti naglawlaw a bersikulo (Fil 2:3-5, 7, 8, Dy) ibatadna no kasanotay a tarusan ti Fil 2 bersikulo 6. Naidagadag kadagiti taga Filipos: “Sipapakumbaba, tunggal maysa padayawanna koma ti sabali a kas natantan-ok ngem kadakuada.” Idi kuan ni Pablo inusarnan Kristo kas nagpaiduma  nga ehemplo itoy a kababalin: “Maadda koma daytoy a nakem kadakayo, nga adda met ken Kristo Jesus.” Ania a “nakem”? Ti ‘panangipapanna a saan a panagtatakaw ti pannakipada iti Dios’? Saan, agbalinton a kasungani dayta ti punto nga idagdagadagna! Imbes ketdi, ni Jesus, a ‘pinadayawanna ti Dios kas nalalaing ngem isu,’ dinanto pulos a ‘gamgamen ti pannakipadana iti Dios,’ no di ket “nagpakumbaba a mismo, a nagtulnog agingga ken patay.”

Sigurado, saanna a dakdakamaten ditoy ti aniaman a paset ti Dios a Mannakabalin-amin. Ni Jesu-Kristo ti sarsaritaenna ditoy, a perpekto ti panangiladawanna iti punto ni Pablo—nga isut’ kinapateg ti panagpakumbaba ken panagtulnog iti Apo ken Namarsua, a ni Jehova a Dios.

“Siak”

IDIAY Juan 8:58, sumagmamano a patarus, kas pangarigan ti The Jerusalem Bible, ti nangipaulog a kastoy ti kunan Jesus: “Sakbay ni Abraham, Siak.” Isursuro kadi ni Jesus dita, kas akuen dagiti Trinitariano, a kukuana ti titulo a “Siak”? Ket, kas kunada, kaipapananna kadi nga isu ni Jehova idiay Hebreo a Kasuratan, yantangay ti King James Version idiay Exodo 3:14 kunana: “Ti Dios kinunana ken Moises, SIAK TI SIAK”?

Idiay Exodo 3:14 (KJ) nausar ti balikas a “SIAK” a titulo ti Dios a mangipasimudaag nga isu talaga nga adda ket tungpalenna ti inkarina. Maipapan iti dayta a balikas, ti The Pentateuch and Haftorahs, nga inedit ni Dr. J. H. Hertz, kunana: “Kadagidiay Israelita a sibabalud, kastoy ti kayuloganna, ‘Nupay dina pay nga impakita ti pannakabalinna kadakayo, aramidennanto; Isu ket agnanayon ket sigurado a subbotennakayto.’ Kaaduan a modernista tuladenda ni Rashi [komentarista ti Biblia a Pranses ken ti Talmud] no ipatarusda [ti Exodo 3:14] ‘Agbalinakto a kas iti daydiay pagbalinak.’”

Ti ebkas nga adda iti Juan 8:58 naiduma iti daydiay nausar iti Exodo 3:14. Saan nga inusar ni Jesus dayta a kas nagan wenno titulo no di ket tapno ilawlawagna ti kaaddana sakbay a timmao. Gapuna, paliiwenyo no kasano nga impaulog ti dadduma a bersion ti Biblia ti Juan 8:58:

1869: “Manipud kasakbayan ni Abraham, addaakon.” The New Testament, ni G. R. Noyes.

1935: “Addaakon sakbay pay a naiyanak ni Abraham!” The Bible—An American Translation, ni J. M. P. Smith ken ni E. J. Goodspeed.

1965: “Sakbay a naiyanak ni Abraham, siakon daydiay siak.” Das Neue Testament, ni Jörg Zink.

1981: “Sibibiagakon sakbay pay a naiyanak ni Abraham!” The Simple English Bible.

1984: “Sakbay ti kaadda ni Abraham, addaakon.” New World Translation of the Holy Scriptures.

No kasta, ti talaga a kaipapanan ti sao a Griego a nausar ditoy a ta ni Jesus, nga “inauna” a pinarsua ti Dios, nabayagen nga adda sakbay pay ti pannakaiyanak ni Abraham.—Colosas 1:15; Proverbio 8:22, 23, 30; Apocalipsis 3:14.

Sa, ipakita ti konteksto nga umiso daytoy a pannakaawat. Iti daydi a kanito kayat dagiti Judio nga uboren ni Jesus ta kunana a ‘nakitana ni Abraham’ nupay, kas kunada, awan pay 50-añosna. (Bersikulo 57) Naturalmente ipudno ni Jesus kadakuada ti edadna. Gapuna gagangay nga ibagana kadakuada a “sibibiagakon sakbay pay a naiyanak ni Abraham!”—The Simple English Bible.

“Ti Sao Isu ti Dios”

IDIAY Juan 1:1 ti King James Version kunana: “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda iti Dios, ket ti Sao isu ti Dios.” Kunaen dagiti Trinitariano a daytoy kaipapananna a “ti Sao” (Griego, ho loʹgos) nga immay ditoy daga kas Jesu-Kristo isu a mismo ti Dios a Mannakabalin-amin.

Paliiwenyo, nupay kasta, a ditoy ti konteksto  manen ti mangipaay iti pangibasaran ti umiso a pannakatarus. Kunaen uray ti King James Version a, “Ti Sao adda iti Dios.” (Dakam ti nangitaliko.) Ti maysa a persona nga “adda iti” sabali a persona saan a mabalin nga isu pay dayta sabali a persona. Maitunos itoy, ti Journal of Biblical Literature, nga inedit ni Jesuita Joseph A. Fitzmyer, napaliiwna a no ti maudi a paset ti Juan 1:1 ket maipatarus a kayuloganna “ti” Dios, daytoy “kontraenna ti immun-una a balikas,” a nagkuna a ti Sao adda iti Dios.

Paliiwenyo pay, met, ti panangipaulog dagiti dadduma a managipatarus itoy a paset ti bersikulo:

1808: “ket ti sao maysa a dios.” The New Testament in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text.

1864: “ket maysa a dios ti sao.” The Emphatic Diaglott, interlinear reading, ni Benjamin Wilson.

1928: “ket ti Sao nadibinuan a nabiag.” La Bible du Centenaire, L’Evangile selon Jean, ni Maurice Goguel.

1935: “ket ti Sao nadibinuan.” The Bible—An American Translation, ni J. M. P. Smith ken ni E. J. Goodspeed.

1946: “ket nadibinuan ti kasasaadna ti Sao.” Das Neue Testament, ni Ludwig Thimme.

1950: “ket ti Sao maysa a dios.” New World Translation of the Christian Greek Scriptures.

1958: “ket ti Sao maysa a Dios.” The New Testament, ni James L. Tomanek.

1975: “ket maysa a dios (wenno, nadibinuan ti kasasaadna) ti Sao.” Das Evangelium nach Johannes, ni Siegfried Schulz.

1978: “ket arigdios ti kasasaad ti Logos.” Das Evangelium nach Johannes, ni Johannes Schneider.

Idiay Juan 1:1 adda dua a panagparang ti Griego a nombre a the·osʹ (dios). Ti umuna tukoyenna ti Dios a Mannakabalin-amin, nga isut’ nakikaduaan ti Sao (“ket ti Sao [loʹgos] adda iti Dios [maysa a porma ti the·osʹ]”). Ti umuna a the·osʹ adda sao a ton (ti) iti sanguananna, maysa a porma ti piho nga artikulo a Griego a mangitudo iti espesipiko a nagan, a ditoy isu ti Dios a Mannakabalin-amin (“ket ti Sao adda i[ti] Dios”).

Iti sabali a dasig, awan ti artikulo sakbay ti maikadua a the·osʹ idiay Juan 1:1. Gapuna kastoy ti literal a patarusna, “ket dios ti Sao.” Ngem nakitatayo nga adu a managipatarus ti nangipaulog itoy maikadua a the·osʹ (maysa a predicate noun) kas “nadibinuan,” “arigdios,” wenno “maysa a dios.” Ania ti autoridadda a mangipaulog a kasta?

Ti Koine a Griego a lenguahe addaan iti piho nga artikulo (“ti”), ngem awanan iti di piho nga artikulo (“maysa a”). Gapuna no awan piho nga artikulo sakbay ti predicate noun, mabalin a dayta ket di piho, sigun iti kontekstona.

Ti Journal of Biblical Literature kunana a dagiti ebkas “nga addaan anarthrous [awan artikulona] predicate sakbay ti berbo, ad-adda a kalidad ti kayuloganda.” Kas napaliiw ti Journal, ipasimudaag daytoy a ti loʹgos mabalin nga iyarig iti maysa a dios. Kunana pay maipapan iti Juan 1:1: “Ti puersa ti kalidad dayta a predicate prominente unay gapuna ti nombre [the·osʹ] di mabalin nga ibilang kas piho.”

Gapuna ti Juan 1:1 itampokna ti kalidad ti Sao, nga isu ket “nadibinuan,” “arigdios,” “maysa a dios,” ngem saan nga isu ti Dios a Mannakabalin-amin. Maitunos daytoy kadagiti amin a paset ti Biblia, nga ipakitana a ni Jesus, a naawagan ditoy a “ti Sao” gapu ti akemna a Pannakangiwat ti Dios, ket natulnog nga adipen nga immay ditoy daga nga imbaon ti Apona, ti Dios a Mannakabalin-amin.

Adu pay dagiti sabali a bersikulot’ Biblia a kadagita dandani amin a managipatarus iti dadduma a lenguahe kanayonda nga isingit ti artikulo a “maysa” no ipatarusda dagiti Griego a sentensia nga addaan iti isu met la a klase. Kas pangarigan, idiay Marcos 6:49, idi a dagiti disipulo nakitada ni Jesus a magmagna iti danum, kuna ti King James Version: “Impagarupda nga isu maysa nga espiritu.” Idiay Koine a Griego, awan ti “maysa nga” sakbay ti “espiritu.” Ngem dandani amin a managipatarus kadagiti dadduma a lenguahe inayonda ti “maysa nga” tapno pagbalinen ti pannakaipatarusna a maikanatad idiay kontekstona. Kasta met laeng, gapu ta ti Juan 1:1 ipakitana a ti Sao adda iti Dios, di mabalin nga isut’ Dios no di ket “maysa a dios,” wenno “nadibinuan.”

Ni Joseph Henry Thayer, teologo ken eskolar a timmulong iti American Standard Version, silalawag a kinunana: “Ti Logos nadibinuan, saan nga isu a mismo ti Dios.” Ket ni Jesuita a John L. McKenzie insuratna iti Dictionary of the Bible: “Ti Jn 1:1 siinget koma a maipatarus a . . . ‘ti sao nadibinuan a parsua.’”

 Nasalungasing ti Pagalagadan?

DADDUMA ti agkuna, nupay kasta, a dayta a kita ti panagipatarus ket salsalungasingenna ti pagalagadan ti gramatika ti Koine a Griego nga impablaak ni Griego nga eskolar E. C. Colwell idi 1933. Indagadagna a sigun iti Griego ti predicate noun “addaan [piho nga] artikulo no sarunuenna ti berbo; awanan [piho nga] artikulo no sakbayanna ti berbo.” Kayatna a sawen a no ti predicate noun sakbayanna ti berbo masapul nga ipapan nga adda ti piho nga artikulo (a “ti”) iti sanguananna. Idiay Juan 1:1 ti maikadua a nombre (the·osʹ), ti predicate, sakbayanna ti berbo—“ket [the·osʹ] isu ti Sao.” Gapuna, sigun ken Colwell, ti Juan 1:1 mabasa koma a “ket [ti] Dios isu ti Sao.”

Ngem amirisenyo ti dua laeng nga ehemplo a masarakan idiay Juan 8:44. Idiay kinuna ni Jesus maipapan iti Diablo: “Isu nakapapatay” ken “isu managulbod.” Kas idiay Juan 1:1, ti predicate nouns (“nakapapatay” ken “managulbod”) sakbayanda ti berbo (“was” ken “is” no Ingles) no iti Griego. Awan ti di piho nga artikulo iti sanguanan dagitoy a nombre ta awan di piho nga artikuloda no iti Koine a Griego. Ngem kaaduan a managipatarus isingitda ti Ingles a sao nga “a” (“maysa a”) gapu ta kalikaguman dayta ti gramatika a Griego ken ti kontekstona.—Kitaenyo pay ti Marcos 11:32; Juan 4:19; 6:70; 9:17; 10:1; 12:6.

Binigbig ni Colwell daytoy maipapan iti predicate noun, ta kinunana: “Sala agbalin a di piho [“maysa a” wenno “maysa nga”] iti daytoy a kasasaad no kalikaguman ti konteksto dayta.” No kasta admitirenna a no kasapulan dayta ti konteksto, mabalin nga isingit dagiti managipatarus ti di piho nga artikulo iti sanguanan ti nombre sigun iti kasta a porma ti sentensia.

Kasapulan kadi ti konteksto ti di piho nga artikulo idiay Juan 1:1? Wen, ta paneknekan ti intero a Biblia a ni Jesus saan a Dios a Mannakabalin-amin. Saan ngarud a dayta pagduaduaan a pagalagadan ni Colwell iti gramatika ti masurot, no di ket ti konteksto koma ti mangigiya iti managipatarus no kakasta a kaso. Ket sibabatad daytoy kadagiti nagadu a patarus a nangisingit iti di piho nga artikulo a “maysa a” idiay Juan 1:1 ken kadagiti dadduma a bersikulo a pakisuppiatan dagiti adu nga eskolar iti dayta nga artipisial a pagalagadan, ket kasta met a pakisuppiatan ti Saot’ Dios.

Dida Agsuppiat

TI AYA panangibaga a ni Jesu-Kristo ket “maysa a dios” suppiatenna ti isursuro ti Biblia nga adda laeng maymaysa a Dios? Saan, ta no dadduma ti Biblia usarenna dayta a sao a mangtukoy kadagiti mannakabalin a parsua. Mabasa idiay Salmo 8:5: “Isu [ti tao] ti inaramidmo a nababbaba bassit ngem kadagidiay arigdios [Hebreo, ʼelo·himʹ],” kayatna a sawen, dagiti anghel. Sigun iti rason ni Jesus a panglaban iti pammabasol dagiti Judio, nga isu inakona nga isu ti Dios, impalagipna a “ti Linteg inusarna ti sao a dagiti dios kadagidiay nakaisaritaan ti sao ti Dios,” kayatna a sawen, dagiti natauan nga ukom. (Juan 10:34, 35, JB; Salmo 82:1-6) Uray ni Satanas naawagan met “ti dios daytoy a sistema dagiti banag” idiay 2 Corinto 4:4.

Ti saad ni Jesus nangatngato nga amang ngem dagiti anghel, dagiti tao nga imperpekto, wenno ni Satanas. Yantangay nadakamat dagitoy a kas “dagiti dios,” dagidiay mannakabalin, siempre ni Jesus mabalin ken isu ket “maysa a dios.” Gapu iti naisangsangayan a saadna no nainaig ken Jehova, ni Jesus maysa a “Mannakabalin a Dios.”—Juan 1:1; Isaias 9:6.

Ngem ti “Mannakabalin a Dios” nga addaan dadakkel a letra dina aya ipasimudaag a ni Jesus adda pakipadaanna ken Jehova a Dios? Saan a pulos. Impadto laeng ni Isaias a daytoyto ti maysa kadagiti uppat a maiyawag ken Jesus, ket adda dadakkel a letrana dayta no iti lenguahe nga Iloko. Kaskasdi, uray no naawagan ni Jesus kas “Mannakabalin,” adda laeng maymaysa a “Mannakabalin-amin.” Ti panangawag ken Jehova kas Dios a “Mannakabalin-amin” awan serserbina no awan met dagiti maawagan dios a nababbaba wenno basbassit ti saadda.

Ti Bulletin of the John Rylands Library ti Inglatera napaliiwna a sigun ken Karl Rahner a Katoliko a teologo, a nupay nausar ti the·osʹ kadagiti teksto kas ti Juan 1:1 a tuktukoyenna ni Kristo, “awan kadagitoy a kaso a ti ‘theos’ nausar tapno tukoyenna ni Jesus nga isu met laeng dayta ‘ho Theos,’ kayatna a sawen, ti Kangatuan a Dios, a nadakamat kadagiti sabali a teksto ti Baro a Tulag.” Ket innayon ti Bulletin: “No dagiti mannurat iti Baro a Tulag namatida a nasken a dagiti miembro ket patienda koma ni Jesus a kas ‘Dios’, mailawlawag aya no apay awan kasta a porma ti pammati a masarakan iti Baro a Tulag?”

 Ngem daydiay ngay panagkuna ni apostol Tomas nga, “Apok ken Diosko!” ken Jesus idiay Juan 20:28? Ken Tomas, ni Jesus ket kasla “maysa a dios,” nangruna ta naangay ti milagro a nakaigapuan dayta nga ebkas. Dadduma nga eskolar isingasingda a nalabit ni Tomas nangipeksa laeng iti emosional nga ebkas ti panagsiddaaw, nga insawangna dayta ken Jesus ngem naidirihir iti Dios. Ngem iti uray ania a kaso, saan nga impapan ni Tomas a ni Jesus isu ti Dios a Mannakabalin-amin, ta isu ken dagiti amin nga apostol ammoda a ni Jesus dina pulos nga inako nga isu ti Dios no di ket insurona a ni laeng Jehova ti “maymaysa a pudno a Dios.”—Juan 17:3.

Ditoy manen, tulongannatayo ti konteksto a manganag itoy. Sumagmamano nga aldaw a nasapsapa imbaga ni Jesus ken Maria Magdalena a sawenna kadagiti disipulo: “Umuliak ken Amak ken Amayo ken iti Diosko ken Diosyo.” (Juan 20:17) Nupay ni Jesus ket nagungaren kas mannakabalin nga espiritu, kaskasdi a ni Jehova isu ti Diosna. Ket kasta ti intultuloy a panangtukoy ni Jesus ken Jehova uray idiay maudi a librot’ Biblia, kalpasan nga isu naipadayag.—Apocalipsis 1:5, 6; 3:2, 12.

Tallo la a bersikulo kalpasan ti ebkas ni Tomas, idiay Juan 20:31, linawlawagan pay ti Biblia dayta babaen iti panagkunana: “Dagitoy addada a naisurat tapno patienyo a ni Jesus isu ti Kristo nga Anak ti Dios,” saan ket nga isut’ Dios a Mannakabalin-amin. Ket kayatna a sawen “Anak” no iti literal a wagas, a kas iti natural nga ama ken iti anakna, saan ket a kas misterioso a paset ti Trinidad a Kinadios.

Masapul a Maitunos iti Biblia

KUNADA nga adda pay dagiti teksto a mangsuporta iti Trinidad. Ngem dagitoy ket umasping kadagiti nasalaysay itayen a, no usigen a siaannad, saanda a talaga a suportaran dayta. Dagiti kasta a teksto iyilustrarda laeng a no inkay amirisen ti aniaman a kunada a mangsuporta iti Trinidad, masapul nga iyimtuodyo: Ti interpretasionna maiyataday kadi iti sangsangkatunos a pannursuro ti intero a Biblia—a ni laeng Jehova a Dios ti Kangatuan? No saan, kamali ngarud dayta nga interpretasion.

Laglagipentay pay koma nga awan uray maysa la a “teksto a mangpaneknek” a ti Dios, ni Jesus, ken ti nasantuan nga espiritu ket maymaysada a kameng ti misterioso a Kinadios. Awan uray maysa a teksto iti intero a Biblia ti agkuna a dagita a tallo ket maymaysada ti galad, pannakabalin, ken kinaagnanayon. Ti Biblia agtutunos nga ipalgakna a ni Jehova, a Dios a Mannakabalin-amin, isu laeng ti Kangatuan, ket ni Jesus isut’ Anak a naparsua, ken ti nasantuan nga espiritu isu ti aktibo a puersa ti Dios.

[Blurb iti panid 24]

“Dagidi tao a nagkauna nagkamalida a nangusar [iti Juan 10:30] kas pammaneknekda a ni Kristo . . . ket pumada iti kasasaad ti Ama.”—Commentary on the Gospel According to John, ni John Calvin

[Blurb iti panid 27]

No ti maysa ket “adda iti” sabali saan a mabalin nga isu pay dayta sabali

[Blurb iti panid 28]

“Ti Logos nadibinuan, saan nga isu a mismo ti Dios.”—Joseph Henry Thayer, eskolar ti Biblia

[Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]

Ni Jesus nagkararag iti Dios tapno dagiti disipulona “agmaymaysada koma,” a kas kenkuana ken ni Amana “maymaysada”

[Ladawan iti panid 26]

Impakita ni Jesus kadagiti Judio nga isu saan a maipatas iti Dios, a kinunana nga ‘awan aniaman a maaramidna a bukbukod no di laeng ti makitana nga ar-aramiden ti Ama’

[Dagiti Ladawan iti panid 29]

Yantangay ti Biblia awaganna dagiti tao, anghel, agraman ken Satanas a kas “didios,” wenno dagidiay mannakabalin, maitutop met a maawagan “maysa a dios” ni nangatngato a Jesus sadi langit