Kapitulo 1

Apay Basaenyo ti Biblia?

Agbibiagtayo iti lubong nga aduan problema ngem narasay ti solusion kadagita. Adu a milion dagiti agbisbisin. Umad-adu dagiti maidalit iti droga. Agraira dagiti pamilia a masinasina. Agdinamag dagiti agkakabagian nga agririnnames ken kinaranggas iti pamilia. Main-inut a masabsabidongan ti ang-angsentayo ken in-inumentayo. Sa, umad-adut’ mabikbiktima kadatayo gaput’ krimen. Ti kunayo marisutto ngata dagitoy a problema?

1. (Iramanyo ti introduksion.) Aniada a moderno a problemat’ mangipakita a ti tao masapulnat’ giya?

SA, makadukot dagiti agdama a pagpiliantayo. Adu, kas pangarigan, dagiti nakarot’ ibubusorda iti aborsion, a kunaenda a panangpatay dayta iti sikog. Situtured met dagiti dadduma nga agkuna a dagiti babbai iturayanda koma dagiti bagida ket desidirenda a bukod dagita. Adut’ mangmatmat iti homoseksualidad, pannakikamalala, ken panagdenna dagiti agnobio kas grabe nga imoralidad. Dagiti dadduma kunaenda a dagitoy nga aramid ket personal a banag. Asino ngay ti mangikeddeng no aniat’ umiso ken di umiso?

2, 3. Kasanot’ panangmatmat dagiti adu iti Biblia itatta?

² Itden ti Biblia ti giya no iti moralidad, ket deskribirenna dagiti epektibo a solusion iti krimen, bisin, ken polusion. Isuna laeng, ta adun dagiti di mangbigbig iti Biblia a kas autoridad kadagita a banag. Adda tiempo idi a raemenda dayta​—wen, idiay Lumaud. Nupay tattao  ti nangisurat iti Biblia, idi un-unana kaaduan iti Kakristianuan inakseptarda a Sao ti Dios dayta ket namatida a Dios mismo ti nangipaltiing kadagiti linaonna.

³ Itatta, nupay kasta, uson ti panagduadua iti uray ania: kustombre, ideya, moral, uray iti kaadda ti Dios. Nangnangruna, pagduaduaandan ti pateg ti Biblia. Adut’ agkuna a nagpaso ken lausen dayta. Mammano a moderno nga intelihente a tao ti mangmatmat iti dayta kas Sao ti Dios. Ad-adu dagidiay umanamong ken eskolar a James Barr, a nagsurat: “Ti kunak no iti pannakabukel ti Biblia a ta estoria laeng dayta ti natauan a trabaho. Salaysay dayta iti pammati ti tao.”​¹

4, 5. Apay a nasken nga ammuentayo no ti Biblia ket impaltiing ti Dios wenno saan? Aniat’ ranta daytoy a libro?

⁴ Kasta kadi met ti opinionyo? Ti kunayo ti Biblia sao ti Dios, wenno tao? Uray aniat’ sungbatyo dita, amirisenyo daytoy: No ti Biblia sao laeng ti tao, nainkalintegan ngarud nga awan nabatad a sungbat kadagiti problema ti sangatauan. Agan-anus latta ngaruden ti tao, a basta mangnamnama lattan a maliklikanna a sabidongan nga ikisap ti bagina wenno runawenna ti  bagina gaput’ nuklear a gubat. Ngem no ti Biblia isut’ Sao ti Dios, dayta a mismot’ kasapulantayo a mangilasat kadatayo itoy narikut a panawen.

⁵ Daytoy a libro idatagna dagiti ebidensia a ti Biblia talaga a Sao ti Dios. Ket dagiti nangipablaak mangnamnamada a kalpasan nga inamirisyo dagiti ebidensia, mabigbigyonto a ti Biblia ti naglaon kadagiti kakaisuna nga umno a solusion kadagiti problema ti tao. Ngem, umuna, kayatmi nga imutektekanyo ti sumagmamano a pudno a pasamak, nga isudat’ mamagbalin iti Biblia a maiparbeng nga amirisenyo.

Libro a Kaaduan Pannakailakona

6, 7. Aniada a karkarna a banag maipapan iti Biblia ti masapul nga asikasuentayo?

⁶ Umuna, isut’ kaaduan pannakailakona, kaaduan pannakaiwarasna iti intero a historia. Sigun iti 1988 nga edision ti Guinness Book of World Records, mapattapatta a 2,500,000,000 a kopia ti naiyimprenta iti nagbaetan ti 1815 ken 1975. Nawadwad a dagup dayta. Awan libro sigun iti historia nga umadani iti Biblia no iti dagup ti pannakaiwarasna.

⁷ Malaksid dayta, awanen libro a naipatarus iti kastat’ kaadu a lenguahe. Ti Biblia mabasa itan, pasetna wenno interamente, iti nasurok 1,800 a nagduduma a pagsasao. Kuna ti American Bible Society a 98 porsientot’ populasion toy planetatayo ti mabalin a makaalat’ Biblia. Agasenyo ti kadakkel ti trabaho tapno maparnuay dagiti nagadu a patarus! Adda pay aya libro a kastat’ pannakaasikasona?

Libro a Mangimpluensia

8, 9. Aniat’ inyebkas dagiti dadduma a mangipakitat’ impluensia nga impakat ti Biblia?

⁸ Ti The New Encyclopædia Britannica awaganna ti Biblia a “koleksion dagiti libro a kaaduan impluensiana  sigun iti historia ti tao.”​² Inannugot ni Heinrich Heine a dumadaniw nga Aleman idi maika-19 a siglo: “Simmiribak gaput’ panangbasak iti maysa a libro . . . ti Biblia. Maikanatad unay a maawagan Nasantuan a Kasuratan. Daydiay napukaw pammatina iti Dios matakkuatanna ti Dios babaen iti daytoy a libro.”​³ Bayat met la dayta a siglo, imbitla ni William H. Seward nga aktibista maibusor iti panangtagabo: “Ti intero a namnamat’ idudur-as ti tao agpannuray iti bumilbileg nga impluensia ti Biblia.”​⁴

⁹ Ni Abraham Lincoln, maika-16 a presidente ti Estados Unidos, inawagannat’ Biblia a “kasayaatan a sagut nga inted ti Dios iti tao . . . No di maigapu iti dayta ditay koma maigiddiat ti naimbag iti dakes.”​⁵ Ni Sir William Blackstone nga Ingles a hues intampokna ti impluensia ti Biblia idi kinunana: “Kadagitoy dua a pundasion, ti natural a linteg ken ti naipalgak a linteg [ti Biblia], agpannuray amin a natauan a linteg, kayatna a sawen, awan komat’ natauan a linteg a mapalubosan a mangkontra kadagitoy.”​⁶

Ginurada ken Inayatda

10. Kasanoda nga inyebkas ti ibubusordat’ Biblia?

¹⁰ Maigiddato, madlawtayo nga awan libro a kastat’ kakaro ti panangbusorda ken pananggurada iti unos ti historia. Pinuoranda idi dagiti Biblia kadagiti plasa, nanipud Edad Media inggat’ maika-20 a siglo. Ket addada namulta ken naibalud kadagitoy moderno a panawen gaput’ panangbasa wenno panangiwarasdat’ Biblia. Idi un-unana a siglo, dagiti kasta a “basol” masansan a nagtungpaldat’ tuok ken ipapatay.

11, 12. Kasanot’ panangiparangarang ni Tyndale ti panagayatna iti Biblia?

¹¹ Maitupag met ditoy isut’ debosion a pinarayray ti  Biblia. Adu dagidiay inibtorandat’ nangbasa dita nupay nakarot’ pannakaidadanesda. Amirisenyo ni William Tyndale, maika-16 a siglo nga Ingles a naedukaran idiay Oxford University ken nagbalin a mararaem nga instruktor idiay Cambridge University.

¹² Inay-ayat ni Tyndale ti Biblia. Ngem idi tiempona, impilit dagiti relihiuso nga appo a Latin laeng ti pakaisuratanna, lenguahe a natay. Gapuna, tapno mabasa dayta dagiti kailianna, inkeddeng ni Tyndale nga ipatarus ti Biblia iti Ingles. Yantangay maikontra iti linteg daytoy, inlusulos ni Tyndale ti nabaknang a karerana a panangisuro ket kimmamang idiay Kontinente. Narikut ti panagbiagna a naglemlemmeng inggat’ naipatarusna ti Griego a Kasuratan (ti “Baro a Tulag”) ken paset ti Hebreo a Kasuratan (ti “Daan a Tulag”) iti nakayanakanna a pagsasao; ngem idi agangay isut’ inarestarda, inakusarda kas erehe, ket binekkelda, sada pinuoran ti bagina.

13. Ania dayta banag a mamagbalin a karkarna iti Biblia?

¹³ Ni Tyndale maysa laeng kadagiti adu a nangisakripisio iti isuamin tapno basaenna ti Biblia wenno impamuspusanna a mabasat’ dadduma dayta. Awanen libro a nangtignay kadagiti nagadu nga ordinario a  lallaki ken babbai tapno ragpatendat’ tampok ti kinabileg. Awan pumadpad iti Biblia no itoy a kasasaad.

Akuenda a Saot’ Dios Dayta

14, 15. Aniat’ kadarato akuen dagiti mannurat ti Biblia?

¹⁴ Karkarna met ti Biblia gaput’ banag nga akuen ti adu a nangisurat iti dayta. Agarup 40 a tattao, agraman dagiti ari, pastor, mangngalap, adipen ti publiko, padi, maysa a heneral, ken doktor, dagiti rimmaman iti pannakaisurat dagiti nagduduma a paset ti Biblia. Ngem naulit-ulit, parepareho ti akuen dagiti nagsurat: saanda nga insurat dagiti bukodda a kapanunotan no di kukuat’ Dios.

¹⁵ Gapuna, masansan a mabasatayo iti Biblia dagiti kastoy nga ebkas: “Ti espiritu ni Jehova nagsao a gapu kaniak, ket ti saona adda idi iti dilak” wenno, “Kastoy ti kuna ti Soberano nga Apo, ni Jehova dagiti buyot.” (2 Samuel 23:2; Isaias 22:15) Sigun iti surat ni apostol Pablo iti kaduana nga ebanghelista, kunana: “Amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ket naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakapalintegan, pakadisiplinaan iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios naan-anay koma ti kinasigona, naan-anay a nakabalan iti amin a naimbag nga aramid.”​—2 Timoteo 3:16, 17.

16. Aniada a saludsod ti salaysayen ti Biblia?

¹⁶ Maitunos iti panangakona a dayta ket saot’ Dios, imbes a saot’ tao, sungbatan ti Biblia dagiti saludsod a ti laeng Dios ti makasungbat. Ilawlawagna, kas pangarigan, no apay di nabaelan dagiti gobierno ti tao nga itden ti manayon a talna, no kasano a maragpat ti tao ti biag a makapnek unay, ken no aniat’ masanguanan ti daga ken ti tao a sisasaad dita. Ita, kas managpanunot a tao, nalabit inut-utobyon a namin-adu dagitoy ken dagiti umarngi a saludsod. Apay a diyo koma  uray amirisen laeng ti posibilidad a ti Biblia ket Sao ti Dios ket iti kasta karkarnat’ pannakabalinna a mangted kadagiti mapagpannurayan a sungbat?

17, 18. (a) Ania dagidiay pammabalawdat’ Biblia a masalaysay ditoy a libro? (b) Aniadanto pay a suheto dagiti masaklaw?

¹⁷ Paregtaendakayo a mangusig a siaannad kadagiti ebidensia a naidatag ditoy a libro. Dadduma a kapitulonat’ mangsalaysay kadagiti kadarato a mangmangngegan a panangbabalawda iti Biblia. Saan kadi a sientipiko ti Biblia? Konkontraenna met la kadi ti ibagbagana? Pudpudno kadi a historia ti linaonna wenno sarsarita laeng? Talaga kadi a naangay dagiti milagro a nairekord iti Biblia? Dagiti nainkalintegan nga ebidensiat’ maidatag a mangsungbat kadagitoy a saludsod. Kalpasanna, masalaysay dagiti nabileg a pannakaiparangarang ti nadibinuan a pannakapaltiing ti Biblia: dagiti padtona, nauneg a kinasiribna, ken ti karkarna nga epektona iti kabibiag dagiti tao. Kamaudiananna, makitatayto no aniat’ epekto ti Biblia iti biagyo.

¹⁸ Ngem, umuna, salaysayentayo no kasanotay a nagun-od ti Biblia. Uray ti mismo a historia daytoy karkarna a libro paneknekanna a nalalaing ngem tao ti namunganayanna.

[Salsaludsod]

 [Ladawan iti panid 4]

[Ladawan iti panid 6]

Ti Biblia isut’ kaaduan pannakaiwaras ken pannakaipatarusna a libro iti intero a historia

[Ladawan iti panid 9]

Kas ipakita daytoy maika-15 a siglo a naikitikit a ladawan, adut’ napuoran a sibibiag gaput’ “basol” a panangbasadat’ Biblia

[Ladawan iti panid 11]

Inako dagiti mannurat ti Biblia a pinaltiingan ti Dios ida