Kapitulo Dise Sais

Agtalek iti Panangiwanwan ken Pannalaknib ni Jehova

Isaias 20:1-6

1, 2. Ania a peggad ti sinango ti ili ti Dios idi maikawalo a siglo K.K.P., ket siasino ti nagtaklinan ti adu kadakuada?

KAS naammuanen kadagiti immun-una a kapitulo daytoy a libro, sanguen ti ili ti Dios ti nakaam-amak a peggad idi maikawalo a siglo K.K.P. Agsasagadsad dagiti pagilian a dupraken dagiti mawaw iti dara nga Asirio, ket dandanidan rauten ti makin-abagatan a pagarian ti Juda. Siasinonto ti pagtaklinan dagiti umili? Naitulagda ken Jehova ket rumbeng nga agpannurayda iti tulongna. (Exodo 19:5, 6) Kasta ti inaramid idi ni Ari David. Binigbigna: “Ni Jehova isu ti batok, ken sarikedkedko, ken mangispal kaniak.” (2 Samuel 22:2) Ngem nabatad nga adu idi maikawalo a siglo K.K.P. ti di agtalek ken Jehova a kas sarikedkedda. Kaykayatda ti agpatulong iti Egipto ken Etiopia, a mangnamnamada a dagitoy dua a nasion ti agserbi a baluarteda a maibusor iti pangta a panangraut ti Asiria. Nagbiddutda.

² Babaen ken mammadtona nga Isaias, ipakdaar ni Jehova a napeggad ti agkamang iti Egipto wenno iti Etiopia. Dagiti naipaltiing a sasao ti mammadto ket mangipaay iti makagunggona a leksion kadagiti kapanawenanna ken naglaon iti importante a leksion para kadatayo maipapan iti kinapateg ti panagtalek ken Jehova.

Pagilian ti Panagibukbok iti Dara

3. Deskribirenyo ti panangipateg ti Asiria iti puersa militar.

³ Nagdindinamag dagiti Asirio gapu iti militar a bilegda. Kuna ti libro nga Ancient Cities: “Dinaydayawda ti pigsa, ket aglualoda  laeng iti saklang dagiti nagdadakkel a didiosen a bato, dagiti leon ken toro a dagiti dadakkel a gurongda, immagila a payakda, ken kas ulo ti tao nga uloda ket simbolo ti pigsa, tured, ken balligi. Pannakidangadang ti kangrunaan a pakaseknan ti nasion, ket dagiti papadi ti naynay a mangrubrubrob iti gubat.” Isu met la a dineskribir ti mammadto ti Biblia a ni Nahum ti Nineve, a kabesera ti Asiria, kas “siudad ti panagibukbok iti dara.”​—Nahum 3:1, NW.

4. Kasano a pinagalinggaget dagiti Asirio ti puspuso dagiti sabsabali a nasion?

⁴ Nakaro ti kinadawel ti pannakigubat dagiti Asirio. Dagiti naikitikit a ladawan kadagidi a tiempo ipakitada dagiti mannakigubat nga Asirio a mangul-ulod kadagiti kautibo babaen kadagiti kallawit a naitaldeng kadagiti agong wenno bibig. Binulsekda dagiti dadduma a kautibo babaen kadagiti pika. Saritaen ti maysa a naikitikit a surat ti maipapan iti maysa a panagbiktoriada, a sadiay rinangrangkay ti buyot ti Asiria dagiti kautiboda sada nangaramid iti dua a bunton iti ruar ti siudad​—maysa a bunton  dagiti ulo sa maysa a bunton ti saksaka ken im-ima. Napuoran dagiti annak dagiti pinarmekda. Ti buteng a patauden ti kasta a kinadangkok ket sigurado a dakkel ti naitulongna iti pannakigubat dagiti Asirio, nga inupayna dagidiay bumusor kadagiti buyotda.

Ti Gubat a Maibusor iti Asdod

5. Siasino ti nabileg nga agturay iti Asiria idi kaaldawan ni Isaias, ket kasano a naalangon ti salaysay ti Biblia maipapan kenkuana?

⁵ Idi kaaldawan ni Isaias, nadanon ti Imperio ti Asiria ti di maartapan a kinaturay iti sidong ni Ari Sargon. * Iti adu a tawen, nagduaduaan dagiti kritiko ti kaadda daytoy nga agturay, tangay ammoda nga awan sekular a pagbasaan a nangdakamat kenkuana. Ngem idi agangay, nakabakab dagiti arkeologo dagiti rebba ti palasio ni Sargon, ket naalangon ti salaysay ti Biblia.

6, 7. (a) Ania ngata dagiti makagapu no apay nga ibilin ni Sargon ti pannakaraut ti Asdod? (b) Kasano a ti pannakarba ti Asdod apektaranna dagiti kaarruba ti Filistia?

⁶ Deskribiren ni Isaias iti ababa ti maysa kadagiti pannakigubat ni Sargon: “Immay ni Tartan idiay Asdod, idi isu imbaon ni Sargon nga ari ti Asiria, ket nakigubat iti Asdod ket kinautibona dayta.” (Isaias 20:1) * Apay nga ibilin ni Sargon a rautenda ti Asdod a siudad ti Filistia? Maysa a makagapu, kaaliansa ti Filistia ti Egipto, ket masarakan ti Asdod, nga ayan ti templo ni Dagon, iti kalsada a dumalan iti igid ti baybay manipud Egipto nga agturong idiay Palestina. Nakapatpateg ngarud a disso ti ayan dayta a siudad. Ti pannakakautibo dayta ket mamatmatan kas umuna nga addang iti pannakaparmek ti Egipto. Mainayon pay, ipadamag dagiti rekord ti Asiria a ni Azuri, nga ari ti Asdod, nakikumplot a maibusor iti Asiria. Gapuna, pinaikkat ni Sargon dayta a rebelioso nga ari ket ni Ahimiti nga in-inaudi a kabsat ti ari ti insaadna  iti trono. Kaskasdi, saan a dayta ti mangrisut iti problema. Bumtak ti sabali pay nga iyaalsa, ket iti daytoy a gundaway nabilbileg nga aksion ti ipakat ni Sargon. Ibilinna ti pannakaraut ti Asdod, a malakub ken maparmek. Nalabit, daytoy a pasamak ti dakdakamaten ti Isaias 20:1.

⁷ Ti pannakaparmek ti Asdod ket mamagpeggad kadagiti kaarrubana, nangnangruna iti Juda. Ammo ni Jehova nga adda pagannayasan ti ilina nga agpannuray iti “takiag a linalasag,” a kas iti Egipto wenno Etiopia iti abagatan. Gapuna, bilinenna ni Isaias a mangidemostra iti nakaam-amak a pakdaar.​—2 Cronicas 32:7, 8.

“Lamolamo ken Sakasaka”

8. Ania a naipaltiing a naimpadtuan nga aramid ti idemostra ni Isaias?

⁸ Ibaga ni Jehova ken Isaias: “Mapanka, ket masapul a palukayam ti tinakpil manipud kadagiti padingpadingmo; ket rebbeng nga uksotem dagiti pallokam kadagita sakam.” Tungpalen ni Isaias ti bilin ni Jehova. “Inaramidna ti kasta, nga agpagnapagna a lamolamo ken sakasaka.” (Isaias 20:2) Ti tinakpil ket nakersang a lupot a masansan nga ikawes dagiti mammadto, a no dadduma mainaig iti mensahe a pammakdaar. Ikawesda met dayta iti tiempo ti krisis wenno no makangngegda iti nakaladladingit a damag. (2 Ar-ari 19:2; Salmo 35:13; Daniel 9:3) Talaga ngata nga agpagnapagna ni Isaias a silalamolamo a kayatna a sawen nga awan a pulos ti kawesna? Saan a literal a kasta. Ti Hebreo a sao a naipatarus a “lamolamo” mabalin met a tukoyenna ti saan a kompleto wenno kurang ti kawesna. (1 Samuel 19:24, footnote iti New World Translation of the Holy Scriptures​—With References.) Gapuna, mabalin nga inuksob laeng ni Isaias ti makinruar a pagan-anayna, ngem imbatina ti ababa a tunika a gagangay a maus-usar kas makin-uneg a kawes. Masansan a kastoy ti pannakailadawan dagiti lallaki a kautibo kadagiti naikitikit nga eskultura dagiti Asirio.

9. Ania ti naimpadtuan a kaipapanan ti tignay ni Isaias?

⁹ Saan a mapagduaduaan ti kaipapanan ti naisalsalumina a tignay  ni Isaias: “Kinuna ni Jehova: ‘No kasano a ni adipenko nga Isaias nagpagnapagna a lamolamo ken sakasaka iti tallo a tawen kas maysa a pagilasinan ken maysa a tanda a maibusor iti Egipto ken maibusor iti Etiopia, kastanto a ti ari ti Asiria iturongna ti bagi dagiti nakayawan ti Egipto ken dagiti naidestiero ti Etiopia, ubbing a lallaki ken lallakay, lamolamo ken sakasaka, ken silalabus dagiti patongda, ti kinalamolamo ti Egipto.’” (Isaias 20:3, 4) Wen, din agbayag makautibonto dagiti Egipcio ken Etiope. Awanto ti makalisi. Uray dagiti “ubbing a lallaki ken lallakay”​—dagiti ubbing, lallakay ken babbaket​—malabusandanto kadagiti sanikua ken maidestieroda. Babaen iti daytoy a nakalkaldaang a panangiladawan, pakdaaran ni Jehova dagiti agnanaed iti Juda nga awanto ti maganabda a pagimbagan no agtalekda iti Egipto ken Etiopia. Ti pannakarpuog dagitoy a nasion mangituggodto iti ‘kinalamolamoda’​—ti ultimo a pakaibabainanda!

Mapaay ti Inanama, Agkupas ti Pintas

10, 11. (a) Anianto ti reaksion ti Juda inton mabigbigna nga awan gaway ti Egipto ken Etiopia iti Asiria? (b) Apay ngata a magargari dagiti agnanaed iti Juda nga agtalek iti Egipto ken Etiopia?

¹⁰ Sumaganad, iti naimpadtuan a sasao deskribiren ni Jehova ti reaksion ti ilina bayat a mabigbigda a ti Egipto ken Etiopia, ti ninamnamada a pagtaklinan, ket awan a pulos gawgawayda kadagiti Asirio. “Sigurado nga agkullayawdanto ken ibainda ti Etiopia a pangin-inanamaanda ken ti Egipto a pintasda. Ket ti agnanaed iti daytoy nga igid ti baybay siguradonto a kunaenna iti dayta nga aldaw, ‘Kasdiay ti nangin-inanamaantayo, a nagkamangantayo maipaay iti tulong, tapno maispaltayo gapu iti ari ti Asiria! Ket kasano ti panagtalawtayto a mismo?’”​—Isaias 20:5, 6.

¹¹ Ti Juda ket kasla sangkakelleng laeng a daga iti igid ti baybay no idilig iti pannakabalin ti Egipto ken Etiopia. Nalabit dadduma kadagiti agnanaed iti “daytoy nga igid ti baybay” makayawanda iti pintas ti Egipto​—dagiti nakaskasdaaw a piramidana, dagiti nangangato a templona, ken dagiti nalalawa a mansionna nga addaan kadagiti hardin, minuyongan, ken libtong iti aglawlawda.  Dagiti naranga nga arkitektura ti Egipto kasla pammaneknek iti kinatalged ken kinapermanentena. Sigurado a di marebbek daytoy a pagilian! Nalabit, pagsidsiddaawan met dagiti Judio dagiti pumapana, karuahe, ken kabaliero ti Etiopia.

12. Siasino ti rumbeng a pagtalkan ti Juda?

¹² Gapu iti pakdaar nga indemostra ni Isaias ken ti naimpadtuan a sasao ni Jehova, masapul nga agpanunot a naimbag dagiti siasinoman nga agkunkuna a tattao ti Dios nga adda pagannayasanda nga agtalek iti Egipto ken Etiopia. Anian a nasaysayaat a ni Jehova ti pagtalkanda imbes nga iti naindagaan a tao! (Salmo 25:2; 40:4) Kabayatanna, agsagaba unay ti Juda iti ima ti ari ti Asiria, sa inton agangay, makitana ti panangdadael ti Babilonia iti templo ken kabesera a siudadna. Nupay kasta, adda mabati nga “apagkapullo,” ti “nasantuan a bin-i,” a kas iti pungdol ti  dakkel a kayo. (Isaias 6:13) Inton dumteng ti tiempo, ti mensahe ni Isaias pabilgennanto unay ti pammati dayta a bassit a bunggoy nga agtultuloy nga agtalek ken Jehova!

Agtalekkayo ken Jehova

13. Aniada dagiti pakarigatan a mangapektar iti isuamin itatta​—agpadpada kadagiti manamati ken di manamati?

¹³ Ti pakdaar iti Isaias maipapan iti kinaubbaw ti panagtalek iti Egipto ken Etiopia ket saan a historia nga awan mamaayna. Adda praktikal a pategna iti kaaldawantayo. Agbibiagtayon kadagiti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” (2 Timoteo 3:1) Dagiti didigra iti pinansial, nasaknap a kinapanglaw, mapagduaduaan a politika, sibil a riribuk, ken babassit wenno dadakkel a gubgubat ket addaanda iti makadidigra nga epekto​—saan laeng a kadagidiay mangilaksid iti turay ti Dios no di pay ket kadagidiay agdaydayaw ken Jehova. Ti saludsod a maipasango iti tunggal maysa ket, ‘Siasino ti pagpatulongak?’

14. Apay a ni Jehova laeng ti rumbeng a pagtalkantayo?

¹⁴ Nalabit addada agpiar kadagiti eksperto iti pinansial, politiko, ken sientista, a mangibagbaga a marisutda dagiti problema ti tao babaen iti sirib ken teknolohia ti tao. Ngem, ibatad ti Biblia: “Nasaysayaat ti ikakamang ken Jehova ngem ti panagtaltalek kadagiti prinsipe.” (Salmo 118:9) Awanto ti serserbina amin a gakat ti tao para iti talna ken talged gapu iti maikanatad a sinao ni mammadto a Jeremias: “O Jehova, ammok a ti dalan ti tao saan nga agtaud kenkuana met laeng; saan nga agtaud iti tao a magna ti panangiturong kadagiti addangna.”​—Jeremias 10:23.

15. Siasino ti kakaisuna a pangnamnamaan ti agrigrigat a sangatauan?

¹⁵ Ngarud, nasken a saan a basta mamatpati dagiti adipen ti Dios iti aniaman a kasla bileg wenno sirib daytoy a lubong. (Salmo 33:10; 1 Corinto 3:19, 20) Ti kakaisuna a namnama ti agrigrigat a sangatauan ket agpannuray iti Namarsua, a ni Jehova. Masalbarto dagidiay agtalek kenkuana. Kas insurat ni napaltiingan nga apostol Juan, “ti lubong aglabas ken kasta met ti tarigagayna, ngem ti mangaramid iti pagayatan ti Dios agtalinaed iti agnanayon.”​—1 Juan 2:17.

[Footnotes]

[Salsaludsod]

[Ladawan iti panid 209]

Binulsek dagiti Asirio ti dadduma kadagiti kautiboda

[Dagiti Ladawan iti panid 213]

Nalabit addada agpiar kadagiti gapuanan ti tao, ngem nasaysayaat ti agtalek ken Jehova