Kapitulo Katorse

Ipababa ni Jehova ti Natangsit a Siudad

Isaias 13:1–14:23

1. Kasano kaadayo ti matmatan itan ti libro ni Isaias?

NAISURAT ti naimpadtuan a libro ni Isaias idi maikawalo a siglo K.K.P. kabayatan ti panangraut ti Asiria iti Naikari a Daga. Kas naibatad kadagiti immun-una a kapitulo ti librona, nakaskasdaaw ti kinaumiso ti panangipadto ni Isaias iti pagturongan dagiti pasamak. Nupay kasta, saan laeng a daydi panagturay ti Asiria ti tiempo a dakamaten dayta a libro. Ipadtona ti isusubli ti naitulag nga ili ni Jehova manipud pannakaidestiero iti adu a dagdaga, a pakairamanan ti Sinar, nga ayan ti Babilonia. (Isaias 11:11) Iti Isaias kapitulo 13, masarakantayo ti nakaskasdaaw a padto nga apaman a matungpal iwayaannanto ti kasta nga isusubli. Nayam-ammo daytoy a padto kadagitoy a sasao: “Ti balikas a maibusor iti Babilonia a nakita ni Isaias nga anak ni Amoz iti sirmata.”​—Isaias 13:1.

‘Ti Kinatangsit Ipababakto’

2. (a) Kasano nga adda pannakainaig ni Ezekias iti Babilonia? (b) Ania ti “pagilasinan” a maibayogto?

² Adda pannakainaig ti Juda iti Babilonia kabayatan ti panagbiag ni Isaias. Agsakit ni Ezekias iti grabe ket kalpasanna umimbag. Umay dagiti embahador manipud Babilonia a mangablaaw kenkuana iti iyiimbagna, a nalabit adda nalimed a gandatda a mamagbalin ken Ezekias nga aliado iti pannakigubatda iti Asiria. Simamaag nga ipakita ni Ari Ezekias kadakuada dagiti isuamin a gamengna. Kas resultana, ibaga ni Isaias ken Ezekias a kalpasan ti ipapatay ti ari, maipanto amin dagita a kinabaknang sadiay Babilonia. (Isaias 39:1-7) Natungpal daytoy idi 607 K.K.P. idi nadadael  ti Jerusalem ket naidestiero ti nasion. Nupay kasta, saanto nga agnanayon nga agtaeng idiay Babilonia ti pinili ti Dios nga ilina. Ipakpakauna ni Jehova no kasanona nga iwayaan ti isusublida iti dagada. Irugina: “Iti rabaw ti maysa a bantay ti nalayang a batbato mangibayogkayo iti pagilasinan. Ipigsayo ti timek kadakuada, ipayapayyo ti ima, tapno makastrekda kadagiti pagserkan dagiti natan-ok.” (Isaias 13:2) Ti “pagilasinan” tuktukoyenna ti tumataud a pannakabalin ti lubong a mangpadisi iti Babilonia manipud iti natan-ok a lugarna. Maibayogto “iti rabaw ti maysa a bantay ti nalayang a batbato”​—a nalawag a makita manipud iti adayo a lugar. Yantangay maayaban a mangraut iti Babilonia, dayta a baro a pannakabalin ti lubong pilitenna ti sumrek “kadagiti pagserkan dagiti natan-ok,” dagiti ruangan dayta dakkel a siudad, ket parmekennanto dayta.

3. (a) Siasino dagiti “nasantipikar” nga ibayogto ni Jehova? (b) Kasano a “nasantipikar” dagiti pagano a buyot?

³ Kuna itan ni Jehova: “Siak a mismo inruarko ti bilin kadagiti nasantipikar a tattaok. Inayabak met dagidiay mannakabalinko tapno mangyebkas iti ungetko, dagidiay narag-o unay a natan-ok a tattaok. Imdenganyo! Maysa a bunggoy nga adda kadagiti bantay, banag a kaasping ti nakaad-adu a tattao! Imdenganyo! Ti panagaariwawa dagiti pagarian, dagiti nasion a naummong a sangsangkamaysa! Ni Jehova ti buybuyot ur-urnongenna ti buyot ti gubat.” (Isaias 13:3, 4) Siasino dagitoy a “nasantipikar” a napusgan a mangipababa iti natangsit a Babilonia? Isuda dagiti nagtitipon a buyot ti nasnasion, “dagiti nasion a naummong a sangsangkamaysa.” Sumalogda a bumusor iti Babilonia manipud iti adayo a kabambantayan. “Um-umayda manipud iti daga nga adayo, manipud iti ungto ti langlangit.” (Isaias 13:5) Kasano a nasantipikarda? Sigurado a dina kayat a sawen a nasantuanda. Paganoda a buybuyot nga awanan interes nga agserbi ken Jehova. Nupay kasta, iti Hebreo a Kasuratan, ti “nasantipikar” kaipapananna ti “nailasin nga usaren ti Dios.” Ni Jehova mabalinna a santipikaren dagiti buyot ti nasnasion ket usarenna dagiti inaagum nga ambisionda tapno mayebkas ti ungetna. Kasta idi ti nangusaranna iti Asiria. Kasta ti pangusarannanto met iti  Babilonia. (Isaias 10:5; Jeremias 25:9) Ket usarennanto ti sabsabali a nasion a mangdusa iti Babilonia.

4, 5. (a) Ania ti ipakpakauna ni Jehova para iti Babilonia? (b) Anianto ti sarangten dagidiay mangraut iti Babilonia?

⁴ Saan pay a ti Babilonia ti dominante a pannakabalin ti lubong. Nupay kasta, idi iruarna ti proklamasion babaen ken Isaias, makitan a nasaksakbay ni Jehova ti tiempo a panangokuparnanto iti dayta a saad, ket ipakpakauna ni Jehova ti pannakarbana. Kunana: “Aganug-ogkayo ta ti aldaw ni Jehova asidegen! Umayto dayta kas maysa a panangagaw nga aggapu iti Mannakabalin-amin.” (Isaias 13:6) Wen, ti kinaparammag ti Babilonia masuktanto iti nakalkaldaang a panaganug-og. Apay? Gapu iti “aldaw ni Jehova,” ti aldaw a panangipakat ni Jehova iti panangukom kenkuana.

⁵ Ngem kasanonto a posible ti pannakaagaw ti Babilonia? Inton umay ti tiempo a panangaramid ni Jehova iti daytoy, agparangto a natalged ti siudad. Sarangtento pay nga umuna ti rumaut a buybuyot dagiti natural a depensa nga ipaay ti Karayan Eufrates, a lumasat iti tengnga ti siudad ken dayta ti paggapuan ti danum a mangpunno iti pangsalaknib a kanal ken mangabasto iti danum nga inumen ti siudad. Sa addanto pay dagiti napuskol a doble a pader ti Babilonia, a kasla di maserrek. Mainayon pay, addanto naruay nga abasto a taraon ti siudad. Kuna ti libro a Daily Bible Illustrations, a ni Nabonidus​—ti maudi nga ari ti Babilonia​—“inggaedna unay ti nagurnong kadagiti abasto ti ili, ket impapanda nga addaanen iti umdas [a taraon] a mangbiag kadagiti umili iti las-ud ti duapulo a tawen.”

6. Anianto ti di ninamnama a mapasamak inton dumteng ti naipadto a pannakaraut ti Babilonia?

⁶ Nupay kasta, makaallilaw dagiti makita iti ruar. Kuna ni Isaias: “Dayta ti makagapu nga amin nga im-ima agsalupaypaydanto a mismo, ket ti intero a puso ti mortal a tao marunawto a mismo. Ket dagiti tattao nariribukanda. Dagiti panagkuyegyeg ken dagiti ut-ot ti panagpasngay gumammatda a mismo; kas iti babai nga agpaspasngay addaanda kadagiti panagpasikal. Agkikinnitada a sisisiddaaw. Dagiti rupada ket gumilgil-ayab a ruprupa.”  (Isaias 13:7, 8) Inton rauten dagiti mangparmek a buyot ti siudad, ti nam-ay dagiti umilina masuktanto iti ut-ot a bigla ken nakaro a kas iti babai nga agpasngay. Marunawto dagiti pusoda iti buteng. Gapu ta awan ti gawayda, agsalupaypayto dagiti imada, a dida kabaelan ti agdepensa. ‘Gumilgil-ayabto’ ti rupada iti buteng ken tuok. Agkikinnitadanto a masdaaw, nga agmalmalangada no kasano a naparmek ti dakkel a siudadda.

7. Ania nga “aldaw ni Jehova” ti um-umay, ket anianto ti ibungana iti Babilonia?

⁷ Ngem sigurado a maparmekto dayta. Sanguen ti Babilonia ti aldaw a panagsingir, ti “aldaw ni Jehova,” a talaganto a naut-ot. Iyebkasto ti kangatuan nga Ukom ti ungetna ket iyegnanto ti maikari unay a pannakaukom dagiti managbasol nga agnanaed iti Babilonia. Kuna ti padto: “Adtoy! Ti mismo nga aldaw ni Jehova um-umay, naulpit agpadpada a buyogen ti rungsot ken buyogen ti sumsumged nga unget, tapno pagbalinenna ti daga a banag a pagmalangaan, ken tapno matalipuposna dagiti managbasol iti daga manipud iti dayta.” (Isaias 13:9) Nalidem ti masakbayan ti Babilonia. Kayariganna din manglawag ti init, bulan, ken bitbituen. “Ta dagiti mismo a bituen ti langlangit ken dagiti konstelasionda ti Kesil saandanto nga igilap ti lawagda; ti init pudno nga agsipngetto iti iruruarna, ket ti bulan a mismo saannanto a pagsilnagen ti lawagna.”​—Isaias 13:10.

8. Apay nga ikeddeng ni Jehova ti pannakarba ti Babilonia?

⁸ Apay a kasta ti pagbanagan daytoy natangsit a siudad? Kuna ni Jehova: “Sigurado nga isupapakkonto ti bukodna a kinadakes iti nabunga a daga, ken ti bukodda a biddut kadagiti nadangkes a mismo. Ket pudno a pasardengekto ti panagpannakkel dagidiay nadursok, ket ti kinatangsit dagiti manangikuspil ipababakto.” (Isaias 13:11) Ti pannakaibukbok ti pungtot ni Jehova isunto ti dusa ti kinadawel ti Babilonia iti ili ti Dios. Agsagabanto ti intero a pagilian gapu iti kinadakes dagiti taga Babilonia. Dagitoy a natangsit a manangikuspil pulos a didanton mabalin a kariten a sipapanayag ni Jehova!

9. Ania ti mapasamak iti Babilonia inton aldaw ti panangukom ni Jehova?

⁹ Kuna ni Jehova: “Ti mortal a tao pagbalinekto a nataktakkon  ngem iti napasudi a balitok, ken ti naindagaan a tao nataktakkon ngem iti balitok ti Ofir.” (Isaias 13:12) Wen, awanton ti matagtagitao iti siudad, aglangalangen. Ituloy ni Jehova: “Dayta ti makagapu a dayyegekto ti langit a mismo, ket ti daga agyugayogto manipud iti dissona gapu iti rungsot ni Jehova ti buybuyot ken iti aldaw ti sumsumged nga ungetna.” (Isaias 13:13) Ti “langit” ti Babilonia, dagiti naruay a didios ken diosana, madayyegdanto, ket dida matulongan ti siudad inton tiempo a kasapulanna ida. “Ti daga,” ti Imperio ti Babilonia, agyugayogto manipud iti dissona, nga aglabas iti historia a kas natay nga imperio. “Mapasamakto a, kas iti gasela a naabug ken kas iti arban nga awanan iti asinoman a mangummong a sangsangkamaysa kadakuada, bumaw-ingdanto, tunggal maysa kadagiti bukodna a kailian; ket pumanawdanto, tunggal maysa agturong iti bukodna a daga.” (Isaias 13:14) Isuamin a taga sabali a pagilian a mangsupsuporta iti Babilonia, baybay-an ken pumanawdanto kenkuana, a mangnamnamada a maaddaan iti baro a relasion iti mangab-abak a pannakabalin ti lubong. Inton agangay mapadasanto ti Babilonia ti panagtuok ti maparmek a siudad, ti tuok nga impalak-amna iti adu a sabsabali a siudad idi tiempo ti dayagna: “Tunggal maysa a masarakan masalputto, ket tunggal maysa a matiliw iti panangsuyod mapasagto babaen ti kampilan; ket dagiti mismo nga annakda malasanglasangto iti imatangda. Dagiti balayda makamkamto, ket ti bukodda nga assawa a babbai maramesto.”​—Isaias 13:15, 16.

Ti Instrumento a Pangdadael ti Dios

10. Siasinonto ti usaren ni Jehova a mangparmek iti Babilonia?

¹⁰ Ania a turay ti usaren ni Jehova a mangparmek iti Babilonia? Agarup 200 a tawen kasakbayanna, ipalgak ni Jehova ti sungbat: “Adtoy gutugotek a bumusor kadakuada dagiti Medo, isuda a mangibilang iti pirak a mismo kas awan kapapay-anna ken isuda a, no maipapan iti balitok, saanda a pagragsakan dayta. Ket dagiti baida lasanglasangendanto uray dagiti agtutubo a lallaki. Ket ti bunga ti tian saandanto a kaasian; ti matada saanto a maasian kadagiti annak. Ket ti Babilonia, ti arkos dagiti pagarian, ti pintas ti pagpannakkel dagiti Caldeo, masapul nga  agbalin a kas idi a ti Dios dinuprakna ti Sodoma ken Gomorra.” (Isaias 13:17-19) Maparmekto ti naranga a Babilonia, ket ti instrumento a pangitungpal ni Jehova iti daytoy isu dagiti buyot nga aggapu iti adayo, iti kabambantayan a pagilian ti Media. *  Pagangayanna, aglangalangto ti Babilonia a kas kadagiti nakaro ti kinadakesda a siudad ti Sodoma ken Gomorra.​—Genesis 13:13; 19:13, 24.

11, 12. (a) Kasano nga agbalin ti Media a pannakabalin ti lubong? (b) Ania a karkarna a kababalin ti dakamaten ti padto maipapan kadagiti buyot ti Media?

¹¹ Idi kaaldawan ni Isaias, agpadpada ti Media ken Babilonia nga adda iti sidong ti sangol ti Asiria. Agarup maysa a siglo kalpasanna, idi 632 K.K.P., nagtipon dagiti buyot ti Media ken Babilonia ket pinarmekda ti Nineve, ti kabesera ti Asiria. Daytoy ti nangilukat iti panagbalin ti Babilonia a kabilgan a pannakabalin ti lubong. Ngem dina ammo nga agarup 100 a tawen kalpasan dayta, ti Media ti mangdadaelto kenkuana! Malaksid  ken Jehova a Dios, siasino ti makaitured a mangipakpakauna iti kasta?

¹² Idi inagananna ti pinilina nga instrumento a pangdadael, kuna ni Jehova a dagiti buyot ti Media ‘ibilangda ti pirak a mismo kas awan kapapay-anna ken . . . no maipapan iti balitok, saanda a pagragsakan dayta.’ Anian a karkarna a kababalin dagiti soldado a nairuamen iti gubat! Kuna ti eskolar iti Biblia a ni Albert Barnes: “Talaga a manmano dagiti rumaut nga armada a di naimpluensiaan iti panangnamnama kadagiti masamsam.” Paneknekan ngata dagiti buyot ti Media a pudno ni Jehova iti daytoy a banag? Wen. Usigenyo daytoy a komento ni J. Glentworth Butler a masarakan iti The Bible-Work: “Maisupadi kadagiti kaaduan a nasion a nakigubgubat, dagiti Medo, ken nangnangruna dagiti Persiano, basbassit ti panangipategda iti balitok ngem iti panangparmek ken dayag.”  * Gapu iti daytoy, di pakasdaawan nga idi linuk-atanna dagiti Israelita manipud iti pannakaidestieroda idiay Babilonia, insubli kadakuada ni Ciro nga agturay iti Persia dagiti rinibu a basehas a balitok ken pirak a sinamsam ni Nabucodonosor idiay templo ti Jerusalem.​—Esdras 1:7-11.

13, 14. (a) Nupay dida interesado iti sinamsam, ania ti ambision dagiti mannakigubat a Medo ken Persiano? (b) Kasano a mapagballigian ni Ciro dagiti pagtangtangsitda a depensa ti Babilonia?

¹³ Nupay bassit ti panagtarigagay dagiti mannakigubat a Medo ken Persiano iti sinamsam, kaskasdi nga ambisiosoda. Dida kayat ti agbalin a sumegunda iti aniaman a nasion iti sangalubongan nga eksena. Maysa pay, ikabil ni Jehova kadagiti pusoda ti “panangagaw.” (Isaias 13:6) Gapuna, babaen kadagiti metal a baida​—a saan laeng a mausar a mangibiat iti pana no di pay ket mangkabil ken mangrumek kadagiti kabusor a soldado, ti annak dagiti inna a taga Babilonia​—determinadoda a mangparmek iti Babilonia.

¹⁴ Ni Ciro, a pangulo dagiti buyot ti Medo-Persia, di napabutngan kadagiti sarikedked ti Babilonia. Iti rabii ti Oktubre 5/6,  539 K.K.P., imbilinna ti pannakaibaw-ing ti ayus ti Karayan Eufrates. Idi ages-es ti danum, nagarudok a simrek dagiti manangraut iti siudad, a nagnada iti karayan a pagat’ luppo ti kaadalemna. Nakellaat dagiti agnanaed iti Babilonia, ket naparmek ti Babilonia. (Daniel 5:30) Pinaltiingan ni Jehova a Dios ni Isaias a mangipadto kadagitoy a pasamak, a di pagduaduaan nga Isu ti mangiturturong iti bambanag.

15. Ania a masakbayan ti agur-uray iti Babilonia?

¹⁵ Kasanonto ti kakaro ti pannakadadael ti Babilonia? Denggenyo ti ibaga ni Jehova: “Isu saanto a pulos mapagnaedan, saanto met nga agtaeng iti kinapkaputotan. Ket sadiay ti Arabe saannanto nga ibangon ti toldana, ket dagiti pastor saandanto a pagiddaen sadiay dagiti arbanda. Ket sadiay dagiti agay-ayuyang kadagiti awanan danum a rehion pudno unay nga agiddadanto, ket dagiti balayda mapnonto kadagiti kasla agila a kullaaw. Ket sadiay agtaengto dagiti abestrus, ket dagiti mismo a sukog-kalding a sairo aglagtolagtodanto sadiay. Ket dagiti chacal agtaguobdanto kadagiti pagnaedan a torrena, ket ti dakkel nga uleg addanto kadagiti palasio ti napalalo a ragsak. Ket ti panawen a maipaay kenkuana asidegen a dumteng, ket dagiti mismo nga al-aldawna saanto a maitantan.” (Isaias 13:20-22) Aglangalangto a naan-anay ti siudad.

16. Ti agdama a kasasaad ti Babilonia ipaayannatayo iti ania a panagtalek?

¹⁶ Saan a dagdagus a napasamak daytoy idi 539 K.K.P. Nupay kasta, nakalawlawag itatta a pimmudno amin nga impadto ni Isaias maipapan iti Babilonia. Ti Babilonia “itan, ken iti adun a siglo, ket nagbalinen a nalawa a langalang, ken gabsuon ti reggaay,” kuna ti maysa a komentarista ti Biblia. Sana inayon: “Imposible a buyaen daytoy nga eksena a di maipalagip no kasano nga eksakto a natungpal dagiti padto da Isaias ken Jeremias.” Nalawag, awan tao idi kaaldawan ni Isaias a makabael a mangipadto iti pannakaparmek ti Babilonia ken ti panaglangalangnanto. Kinapudnona, ti panangparmek dagiti Medo ken Persiano iti Babilonia ket napasamak agarup 200 a tawen kalpasan nga insurat ni Isaias ti librona! Ket napasamak ti naan-anay a panaglangalangna adu a siglo kalpasanna. Saan kadi a mangpabileg daytoy  iti pammatitayo iti Biblia kas naipaltiing a Sao ti Dios? (2 Timoteo 3:16) Maysa pay, yantangay tinungpal ni Jehova dagiti padto kadagiti napalabas a tiempo, makapagtalektayo a naan-anay a pumudnonto dagiti padto a di pay natungpal iti tiempo nga intuding ti Dios.

“Inana Manipud iti Rigatmo”

17, 18. Ti pannakaabak ti Babilonia ket kaipapanannanto dagiti ania a bendision iti Israel?

¹⁷ Mabang-aranto ti Israel inton marba ti Babilonia. Kaipapanannanto ti pannakaluk-at manipud iti pannakakautibo ken ti gundaway nga agsubli iti Naikari a Daga. Gapuna, kuna itan ni Isaias: “Ni Jehova mangipakitanto iti asi ken Jacob, ket sigurado pay laeng a pilienna ti Israel; ket pudno nga ipaayannanto ida iti inana iti dagada, ket ti ganggannaet nga agnanaed masapul a maitipon kadakuada, ket makikaduada a mismo iti balay ni Jacob. Ket dagiti il-ili pudno nga alaendanto ida ket ipanda ida iti bukodda a lugar, ket masapul nga ikutan ida ti balay ti Israel kas sanikua iti daga ni Jehova kas ad-adipen a lallaki ken kas ad-adipen a babbai; ket masapul nga agbalinda a manangkayaw kadagidiay mangtengtengngel kadakuada kas nakayawan, ket pagpasakopenda dagidiay mangdagdagdag kadakuada nga agtrabaho.” (Isaias 14:1, 2) Ti “Jacob” ditoy tuktukoyenna ti intero nga Israel​—amin a 12 a tribu. Kaasianto ni Jehova ni “Jacob” babaen ti panangipalubosna iti nasion nga agsubli iti dagada. Kumuyogto kadakuada ti rinibu a ganggannaet, nga adu kadakuada ti agserbinto kadagiti Israelita a kas ad-adipen iti templo. Addanto pay autoridad ti sumagmamano nga Israelita kadagiti dati a nangkautibo kadakuada. *

¹⁸ Awanton ti panagtuok a gapuanan ti pannakaidestiero. Imbes ketdi, ipaayto ni Jehova iti ilina ti “inana manipud iti rigat[da] ken manipud iti pannakariribuk[da] ken manipud iti  narigat a pannakaadipen nga iti dayta napagbalin[da] nga adipen.” (Isaias 14:3) Yantangay nawayawayaandan kadagiti pisikal a rigat ti pannakaadipen, saanton a sagabaen ti Israel ti ut-ot ken riribuk ti pannakipulapol kadagiti agdaydayaw iti palso a didiosen. (Esdras 3:1; Isaias 32:18) Kas komentona iti daytoy, kuna ti libro a Lands and Peoples of the Bible: “Iti taga Babilonia, dagiti didiosenna ket namimpinsan nga umasping kenkuana, agingga iti amin a kadadaksan nga aspeto ti ugalina. Takrot, mammartek ken maagda.” Anian a makabang-ar ti lumapsut iti kasta a nakababain a narelihiosuan a kasasaad!

19. Ania ti kasapulan tapno sagrapen ti Israel ti pammakawan ni Jehova, ket ania ti maadaltayo iti daytoy?

¹⁹ Nupay kasta, adda kondisionna ti asi ti Dios. Masapul a pagbabawyan ti ilina ti kinadakesda, nga isu ti nakaro a nangdusaan ti Dios kadakuada. (Jeremias 3:25) Ti prangka, naimpusuan a panagipudno isu ti panggapuan ni Jehova a mamakawan. (Kitaenyo ti Nehemias 9:6-37; Daniel 9:5.) Kastoy met laeng a prinsipio ti agaplikar itatta. Tangay “awan ti tao a di makabasol,” kasapulantay amin ti asi ni Jehova. (2 Cronicas 6:36) Ni Jehova, ti naasi a Dios, siaayat nga awisennatayo a mangipudno iti basbasoltayo kenkuana, agbabawi, ken isardengtayon ti aniaman a dakes nga aramid, tapno umimbagtayo. (Deuteronomio 4:31; Isaias 1:18; Santiago 5:16) Daytoy ti tumulong kadatayo, saan laeng a tapno magun-odtay manen ti anamongna, no di ket mangyeg pay iti bang-ar kadatayo.​—Salmo 51:1; Proverbio 28:13; 2 Corinto 2:7.

“Proverbio a Pagkukuna” a Maibusor iti Babilonia

20, 21. Kasano nga agragsak dagiti kaarruba ti Babilonia iti pannakarbana?

²⁰ Nasurok a 100 a tawen sakbay nga agbalin ti Babilonia a kangrunaan a pannakabalin ti lubong, ipadto ni Isaias ti reaksion ti lubong iti pannakarbana. Naimpadtuan a bilinenna dagiti Israelita a nawayawayaanen manipud iti panangkautibona: “Masapul nga ibangonmo daytoy a proverbio a pagkukuna maibusor iti ari ti Babilonia ket kunaem: ‘Anian a panagsardeng daydiay mangdagdagdag kadagiti dadduma nga agtrabaho,  nagsardeng ti panangirurumen! Ni Jehova tinukkolna ti pagbaut dagidiay nadangkes, ti sarukod dagidiay agtuturay, daydiay nga iti rungsotna kabilenna dagiti il-ili babaen iti saplit a di agressat, daydiay mangparparukma kadagiti nasion iti bin-ig nga unget babaen iti panangidadanes nga awanan panagmedmed.’” (Isaias 14:4-6) Agdindinamag ti Babilonia kas manangparmek, maysa a manangirurumen a pagbalinenna nga adipen dagiti siwawayawaya nga umili. Anian a maiparbeng a marambakan ti pannakaparmekna babaen iti “proverbio a pagkukuna” a naiturong a nangnangruna iti dinastia ti Babilonia​—a nangrugi ken Nabucodonosor ket nagpatingga kada Nabonidus ken Belsazar​—a nangidaulo kabayatan ti nadayag nga al-aldaw dayta a dakkel a siudad!

²¹ Anian a nagpaidumanto ti ibunga ti pannakaparmekna! “Ti intero a daga naginana, awananen iti pannakasinga. Dagiti tattao naay-ayatanda unay a buyogen dagiti narag-o nga ikkis. Uray dagiti kayo a parwa nagrag-oda met kenka, dagiti sedro ti Libano, a kunkunada, ‘Nanipud pay nagiddaka, awan ti agtagtaga iti kayo a sumang-at a bumusor kadakami.’” (Isaias 14:7, 8) Kadagiti agtuturay ti Babilonia, matmatmatanda dagiti ar-ari iti kabangibang a nasnasion a kasla kaykayo a mapukan ken maaramat kadagiti kayatda a pangusaran. Bueno, nagpatingga aminen dayta. Pinukanen ti manartarikayo a Babilonia ti maudi a kayona!

22. Iti anag ti maysa a daniw, kasano a maapektaran ti Sheol iti pannakarba ti dinastia ti Babilonia?

²² Nakaskasdaaw ti pannakarba ti Babilonia ta naapektaran a mismo ti tanem: “Uray ti Sheol iti baba nadayyeg gapu kenka tapno sumabet kenka iti iseserrekmo. Gapu kenka riniingna dagidiay awanan kabaelan ken patay, amin dagiti marakalding a panguluen ti daga. Amin nga ar-ari dagiti nasion pinatakderna manipud kadagiti tronoda. Isuda amin agsaoda ket kunaenda kenka, ‘Sika a mismo napagkapuyka kadi met a kas kadakami? Dakami kadi ti nakayaspingam? Ti pagpannakkelmo naipababa iti Sheol, ti aweng dagiti pagtokarmo nga adda kuerdasna. Iti sirokmo, dagiti sur-it naisimpada a kas maysa a sopa; ket  ti abbongmo ig-igges.’” (Isaias 14:9-11) Anian a nagbileg a daniw a pangiladawan! Kayariganna riingento ti gagangay a tanem ti sangatauan dagiti isuamin a natayen nga ar-ari kasakbayan ti dinastia ti Babilonia tapno maabrasada ti kasangsangpet. Laisenda ti agturturay a pannakabalin ti Babilonia, nga awanen ti gawayna, nakaiddan iti rabaw dagiti sur-it imbes nga iti nangina a sopa, a naabbongan kadagiti igges imbes a dagiti nangina a lienso.

“Kas iti Bangkay a Naibaddebaddek”

23, 24. Ania a nalabes a kinatangsit ti ipakita dagiti ari ti Babilonia?

²³ Ituloy ni Isaias ti proverbio a pagkukuna: “O anian a pannakatinnagmo manipud langit, sika nga agsilsilnag, anak ti bannawag! Anian a pannakaputedmo a naipadaga, sika a mangpakpakapuy kadagiti nasion!” (Isaias 14:12) Ti kinaparammag tignayenna dagiti ari ti Babilonia a mangitan-ok iti bagbagida iti ngatuen dagidiay adda iti aglawlawda. Kaasping ti bituen iti tangatang a napalalo ti silnagna iti parbangon, sitatangsitda a mangipakat iti pannakabalin ken autoridad. Nangnangruna a pagtangsitda ti panangparmek ni Nabucodonosor iti Jerusalem, banag a di nabalinan ti Asiria. Iladawan ti proverbio nga ebkas ti naparammag a dinastia ti Babilonia nga agkunkuna: “Iti langlangit agpangatoakto. Iti ngatuen dagiti bituen ti Dios ingatokto ti tronok, ket agtugawakto iti rabaw ti bantay ti gimong, kadagiti kaadaywan a paset ti amianan. Agpangatoakto iti ngatuen dagiti nangato a disso ti ul-ulep; pagbalinekto ti bagik a kaarngi ti Kangatuan.” (Isaias 14:13, 14) Adda pay kadi nakarkaro ngem iti dayta?

²⁴ Iti Biblia nayarig iti bitbituen dagiti ar-ari iti naarian a linia ni David. (Numeros 24:17) Nangrugi ken David, dagita a “bituen” nagturayda manipud Bantay Sion. Idi nabangonen ni Solomon ti templo idiay Jerusalem, nayaplikar ti nagan a Sion iti intero a siudad. Iti sidong ti Linteg ti tulag, obligado amin a lallaki nga Israelita a mapan idiay Sion iti mamitlo kada tawen. Iti kasta, nagbalin dayta a “ti bantay ti gimong.” Gapu ta determinado a mangparmek kadagiti ari ti Juda sananto ikkaten ida iti  dayta a bantay, idekdeklara ni Nabucodonosor ti rantana a mangisaad iti bagina iti ngatuen dagita a “bituen.” Dina pinadayawan ni Jehova iti panangparmekna kadakuada. Imbes ketdi, kayariganna sitatangsit nga insaadna ti bagina iti lugar ni Jehova.

25, 26. Kasano a lak-amen ti dinastia ti Babilonia ti nakababain a panungpalanna?

²⁵ Anian a kasungani ti agur-uray iti naparammag a dinastia ti Babilonia! Talaga a saan a naitan-ok ti Babilonia iti ngatuen dagiti bituen ti Dios. Imbes ketdi, kuna ni Jehova: “Maipababakanto iti Sheol, iti kauunegan a paspaset ti abut. Dagidiay makakita kenka matmatandakanto a mismo; siiinget a sukimatendakanto a mismo, a kunkunada, ‘Daytoy kadi ti lalaki a nangdaydayyeg iti daga, a nangyugyugyog kadagiti pagarian, a namagbalin iti nabunga a daga a kas iti let-ang ken nangduprak kadagiti mismo a siudadna, a saan a nanglukat iti dalan nga agawid a maipaay kadagiti mismo a baludna?’” (Isaias 14:15-17) Bumabanto iti Hades (Sheol) ti ambisioso a dinastia, a kas iti asinoman a tao.

²⁶ Sadinonto ngaruden ti ayan daydi turay a nangparmek kadagiti pagarian, nangdadael iti nabunga a daga, ken nangduprak iti naruay a siudad? Sadinonto ti ayan daydi turay ti lubong a nangala kadagiti kautibo ken di pulos nangipalubos iti panagawidda? Piman ta saanto pay ketdi a maipaayan ti dinastia ti Babilonia iti nasayaat a pannakaitabon! Kuna ni Jehova: “Amin dagiti dadduma nga ar-ari ti nasnasion, wen, isuda amin, nagiddadan iti dayag, tunggal maysa iti bukodna a balay. Ngem no maipapan kenka, naipalladawka nga awan lugar a pagitabonan nga agpaay kenka, kas iti karimon a tarubong, a nakawesan kadagiti napapatay a lallaki a nasugat iti kampilan isuda a bumabbaba kadagiti bato ti maysa nga abut, kas iti bangkay a naibaddebaddek. Saankanto a maikaykaysa kadakuada iti tanem, agsipud ta dinadaelmo ti bukodmo a daga, pinapataymo ti bukodmo nga ili. Agingga iti tiempo a di nakedngan saanto a mainaganan ti kaputotan dagiti managaramid iti dakes.” (Isaias 14:18-20) Iti lubong idi ugma, naibilang a nakababain no di maipaayan ti maysa nga ari iti nadayaw a pannakaitabon. No kasta,  komusta ngay ti naarian a dinastia ti Babilonia? Pudno a nadayaw ti pannakaipumpon dagiti indibidual nga ari, ngem ti imperial a dinastia dagiti ari a nagtaud ken Nabucodonosor ket maiwaksi a “kas iti karimon a tarubong.” Arigna naipuruak ti dinastia iti tanem nga awan markana​—a kas iti maysa laeng a soldado a napapatay iti paggugubatan. Anian a pannakaibabain!

27. Kasano nga agsagaba dagiti masanguanan a kaputotan dagiti taga Babilonia gapu iti biddut dagiti ammada?

²⁷ Agngudo ti proverbio a pagkukuna babaen iti ultimo a pammilin kadagiti manangparmek a Medo ken Persiano: “Mangisaganakayo iti paggudasan kadagiti bukodna nga annak gapu iti biddut dagiti ammada, tapno saanda koma a tumakder ket pudno a tagikuaenda ti daga ket punnuenda ti rabaw ti nabunga a daga kadagiti siudad.” (Isaias 14:21) Permanentento ti pannakarba ti Babilonia. Maparutto ti dinastia ti Babilonia. Saanton a maisubli. Agsagabanto dagiti masanguanan a kaputotan dagiti taga Babilonia gapu “iti biddut dagiti ammada.”

28. Ania ti ramut ti basol dagiti ari ti Babilonia, ket ania ti maadaltay iti daytoy?

²⁸ Napateg a leksion ti ipaay kadatayo ti naibalikas a panangukom a maibusor iti dinastia ti Babilonia. Ti ramut ti basol dagiti ari ti Babilonia isu ti awan ressatna a kinaambisiosoda. (Daniel 5:23) Napno ti puspusoda iti tarigagay a mangituray. Kayatda a dominaran dagiti sabsabali. (Isaias 47:5, 6) Ket kinalikagumanda ti panangidayaw dagiti tattao, idinto ta nainkalintegan a maited dayta iti Dios. (Apocalipsis 4:11) Pakdaar daytoy iti siasinoman nga addaan autoridad​—uray iti uneg ti kongregasion Kristiano. Ti kinaambisioso ken kinaparammag ket kababalin a di panuynoyan ni Jehova, kadagiti indibidual man wenno nasnasion.

29. Ania ti iyanninaw ti kinaparammag ken kinaambisioso dagiti agtuturay ti Babilonia?

²⁹ Ti kinaparammag dagiti agtuturay ti Babilonia ket mangyanninaw iti espiritu “ti dios daytoy a sistema ti bambanag,” ni  Satanas a Diablo. (2 Corinto 4:4) Kalikagumanna met ti panagturay ket il-iliwenna nga isaad ti bagina iti ngatuen ni Jehova a Dios. Kas iti kaso ti ari ti Babilonia ken dagiti tattao a pinarmekna, ti dakes nga ambision ni Satanas ket nangibunga iti ladingit ken panagsagaba ti intero a sangatauan.

30. Ania a sabali pay a Babilonia ti nadakamat iti Biblia, ket ania nga espiritu ti impakitana?

³⁰ Maysa pay, iti libro ti Apocalipsis, mabasatayo ti sabali pay a Babilonia​—ti “Babilonia a Dakkel.” (Apocalipsis 18:2) Daytoy nga organisasion, ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion, impakitana met ti kinaparammag, panangirurumen, ken kinadangkok. Kas resultana, urayenna met ti “aldaw ni Jehova” ket madadaelto iti tiempo nga inkeddeng ti Dios. (Isaias 13:6) Nanipud idi 1919 naiwaragawagen ti mensahe iti intero a daga: “Ti Babilonia a Dakkel narban!” (Apocalipsis 14:8) Idi dinan kabaelan a kautibuen ti ili ti Dios, napasaranna ti pannakarba. Di agbayag naan-anayton a madadael. Maipapan iti kadaanan a Babilonia, imbilin ni Jehova: “Isu supapakanyo a mayalubog ti aramidna; kas mayannurot iti isuamin nga inaramidna, aramidenyo kenkuana, ta isu natangsit idi a maibusor ken Jehova, a maibusor iti Santo ti Israel.” (Jeremias 50:29 Santiago 2:13) Kastanto met ti pannakaukom ti Babilonia a Dakkel.

31. Iti mabiiten, anianto ti mapasamak iti Babilonia a Dakkel?

³¹ Gapuna, ti maudi a sao ni Jehova iti daytoy a padto iti libro ni Isaias ket agaplikar saan laeng nga iti kadaanan a Babilonia no di pay ket iti Babilonia a Dakkel: “Tumakderakto a bumusor kadakuada . . . Ket gessatekto iti Babilonia ti nagan ken natda ken annak ken putputot . . . Ket isu pagbalinekto a kukua dagiti anaping ken dagiti naruno a ban-aw ti danum, ket isu sagadekto iti kaykay ti pannakatalipupos.” (Isaias 14:22, 23) Dagiti nalangalang a reggaay ti kadaanan a Babilonia ipakitada ti dandanin aramiden ni Jehova iti Babilonia a Dakkel. Anian a liwliwa kadagiti managayat iti pudno a panagdayaw! Anian a pammaregta tapno ditay pulos ipalubos a tumanor kadatayo dagiti sinasatanas a galad a kinaparammag, kinatangsit, wenno kinadangkok!

[Footnotes]

[Salsaludsod]

[Ladawan iti panid 178]

Ti narba a Babilonia agbalinto nga ayuyang dagiti parsua iti desierto

 [Ladawan iti panid 186]

Kas iti kadaanan a Babilonia, ti Babilonia a Dakkel agbalinto a gabsuon ti reggaay