Kapitulo Dise Siete

“Ti Babilonia Narban!”

Isaias 21:1-17

1, 2. (a) Ania ti pakabuklan a tema ti Biblia, ngem ania a napateg a segundario a tema ti agparang iti Isaias? (b) Kasano ti panangibatad ti Biblia iti tema a pannakarba ti Babilonia?

MAYASPING ti Biblia iti maysa a naindaklan a piesa ti musika nga addaan iti kangrunaan a tema ken mabuyogan kadagiti segundario a tema a mangnayon iti kinanaidumduma ti intero a tokar. Umarngi iti dayta, ti Biblia addaan iti kangrunaan a tema​—ti pannakaalangon ti kinasoberano ni Jehova babaen ti gobierno ti Mesianiko a Pagarian. Addaan met iti sabsabali pay a napapateg ken maulit-ulit a tema. Maysa kadagitoy ti pannakarba ti Babilonia.

² Mayam-ammo dayta a tema iti Isaias kapitulo 13 ken 14. Maulit iti Isa kapitulo 21 sa kastanto manen iti Isa kapitulo 44 ken 45. Maysa a siglo kalpasanna, pinalawa ni Jeremias ti isu met laeng a tema, ket ti libro ti Apocalipsis ti mangyeg iti naisangsangayan unay a konklusionna. (Jeremias 51:60-64; Apocalipsis 18:1–19:4) Amin a napasnek nga estudiante ti Biblia masapul a maseknan iti daytoy napateg a segundario a tema ti Sao ti Dios. Tumulong ti Isaias kapitulo 21 iti daytoy a banag, yantangay mangipaay kadagiti makapainteres unay a detalye maipapan iti naipadto a pannakarba dayta a naindaklan a pannakabalin ti lubong. Kalpasanna, makitatayto nga ipaganetget ti Isaias kapitulo 21 ti sabali pay a napateg a tema ti Biblia​—tema a tumulong kadatayo a mangtingiting iti kinasalukagtayo kas Kristiano itatta.

“Narikut a Sirmata”

3. Apay a naawagan ti Babilonia a “let-ang ti baybay,” ket ania ti ipakpakauna dayta a titulo maipapan iti masanguananna?

³ Mangrugi ti Isaias kapitulo 21 iti nakabutbuteng a tono: “Ti  balikas a maibusor iti let-ang ti baybay: Kas kadagiti bagyo nga angin iti abagatan nga agtultuloy nga umas-asideg, manipud iti let-ang um-umay dayta, manipud iti nakaam-amak a daga.” (Isaias 21:1) Iti pagayusan ti Karayan Eufrates, addada paspasetna a dinappatan ti Babilonia, a ti makindaya a kaguduana ket adda iti rehion a nagbaetan ti dua a dadakkel a karayan, ti Eufrates ken Tigris. Medio adayo manipud iti aktual a baybay. Apay ngarud a maawagan “iti let-ang ti baybay”? Agsipud ta tinawen a malayus ti rehion ti Babilonia, a parnuayenna ti nalawa, adda barbaresbesna a “baybay.” Nupay kasta, nairemedio dagiti taga Babilonia daytoy agbabasa a let-ang babaen ti panagaramidda iti komplikado a sistema dagiti dike, banawang, ken kanal. Sisisirib nga usarenda dagitoy a danum kas paset ti sistema a pangdepensa ti siudad. Kaskasdi, awanto ti aramid ti tao a makaispal iti Babilonia manipud iti nadibinuan a panangukom. Dati idi a let-ang​—agbalinto manen a let-ang. Agturturong ti didigra kenkuana, a mabukbukel a kas iti maysa kadagiti narurungsot a bagyo a pasaray bumanesbes iti Israel manipud iti nakaam-amak a let-ang iti abagatan.​—Idiligyo ti Zacarias 9:14.

4. Kasano a ti sirmata ti Apocalipsis maipapan iti “Babilonia a Dakkel” iramanna dagiti elemento a “danum” ken “maysa a let-ang,” ket ania ti kaipapanan dagiti “danum”?

⁴ Kas naammuantayon iti Kapitulo 14 daytoy a libro, adda moderno a katupag ti kadaanan a Babilonia​—ti “Babilonia a Dakkel,” ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion. Iti Apocalipsis, mailadawan met ti Babilonia a Dakkel nga adda pakainaiganna iti “maysa a let-ang” ken kadagiti “danum.” Naipan ni apostol Juan iti maysa a let-ang tapno maipakita kenkuana ti Babilonia a Dakkel. Naibaga kenkuana a ti Babilonia “situtugaw kadagiti adu a danum” a mangirepresentar kadagiti “il-ili ken dagiti bunggoy ken dagiti nasion ken dagiti pagsasao.” (Apocalipsis 17:1-3, 5, 15) Ti suporta ti publiko ket kanayon nga isu ti mangbibiag iti palso a relihion, ngem inton agangay saanton a manalaknib kenkuana dagita a “danum.” Kas iti kadaanan a katupagna, agbalinto a kawaw, nabaybay-an, ken langalang.

5. Kasano nga agbalin ti Babilonia a kas “nagulib” ken “manangagaw”?

 ⁵ Saan pay a ti Babilonia ti dominante a pannakabalin ti lubong idi kaaldawan ni Isaias, ngem makitan a nasaksakbay ni Jehova nga inton dumteng ti tiempona, abusarennanto ti pannakabalinna. Ituloy ni Isaias: “Adda narikut a sirmata a naibaga kaniak: Ti nagulib ti pannakilangenna makilanglangen a sigugulib, ket ti manangagaw mangag-agaw.” (Isaias 21:2a) Pudno a mangagaw ken makilangento a sigugulib ti Babilonia kadagiti nasion a parmekenna, a pakairamanan ti Juda. Samsamento dagiti taga Babilonia ti Jerusalem, takawanda ti templona, ken alaenda dagiti umilina a kautibo sadi Babilonia. Sadiay, sigugulibto a matrato dagitoy awan gawgawayna a kautibo, maumsi gapu iti pammatida, ken awan namnama a makasublida pay iti dagada.​—2 Cronicas 36:17-21; Salmo 137:1-4.

6. (a) Ania a panagsennaay ti pagpatinggaento ni Jehova? (b) Aniada a nasnasion ti naipadto a mangraut iti Babilonia, ket kasano a matungpal daytoy?

⁶ Wen, maikari unay ti Babilonia iti daytoy “narikut a sirmata,” a kaipapanannanto ti narikut a panawen para kenkuana. Ituloy ni Isaias: “Sumang-atka, O Elam! Manglakubka, O Media! Isuamin a panagsennaay gapu kenkuana pinasardengko.” (Isaias 21:2b) Mabang-aranto dagidiay inrurumen daytoy nagulib nga imperio. Kamaudiananna, agpatinggan ti panagsennaayda! (Salmo 79:11, 12) Kasanonto a dumteng daytoy a bang-ar? Dua a nasion ti inaganan ni Isaias a mangraut iti Babilonia: ti Elam ken ti Media. Dua a siglo kalpasanna, idi 539 K.K.P., indauluan ni Ciro a Persiano ti nagtipon a puersa dagiti Persiano ken Medo a maibusor iti Babilonia. No maipapan iti Elam, addanton paset dayta a daga a masakup dagiti Persiano nga ari sakbay pay ti 539 K.K.P. * Karamanto ngarud dagiti Elamita kadagiti buyot ti Persia.

7. Ania ti epekto ti sirmata ni Isaias kenkuana, a mangipasimudaag iti ania?

⁷ Imutektekanyo no kasano a deskribiren ni Isaias ti epekto  daytoy a sirmata kenkuana: “Dayta ti makagapu a dagiti padingpadingko napnoda kadagiti nakaro nga ut-ot. Dagiti panagkuyegyeg a mismo ginammatandak, kas kadagiti panagkuyegyeg ti babai nga agpaspasngay. Naglagawak iti kasta saanak a makangngeg; nariribukanak iti kasta saanak a makakita. Ti pusok nagallaalla; ti panagpigerger a mismo pinagkullayawnak. Ti apagriwet a kail-iliwko napagbalin a pagpigergerak.” (Isaias 21:3, 4) Agparang a pagay-ayat ti mammadto dagiti oras iti apagriwet, makaay-ayo a tiempo ti naulimek a panagmennamenna. Ngem napukawen ti sardam ti imnasna, a mangyeg ketdi laengen iti buteng, ut-ot, ken panagpigerger. Agsagaba kadagiti panagkuyegyeg a kas kadagidiay mapasaran ti babai nga agpasikal, ket “nagallaalla” ti pusona. Ipatarus ti maysa nga eskolar daytoy a balikas iti “agkebbakebba ti pusok,” a kunana a dagita a sasao tuktukoyenna ti “nakaro ken iregular a panagbitik ti pulso.” Apay a kasta ti rigatna? Nabatad a naimpadtuan ti rikrikna ni Isaias. Iti rabii ti Oktubre 5/6, 539 K.K.P., mapasaran dagiti taga Babilonia ti umarngi a panagaligaget.

8. Kas naipadto, ania ti aramiden dagiti taga Babilonia, nupay addan dagiti kabusorda iti ruar dagiti pader?

⁸ Idi sumipnget iti dayta a nakaam-amak a rabii, di pulos pampanunoten dagiti taga Babilonia ti mamagkullayaw kadakuada. Agarup dua a siglo kasakbayanna, ipadto ni Isaias: “Adda koma naurnos a panangidasar iti lamisaan, panangurnos iti lugar dagiti tugaw, pannangan, panaginum!” (Isaias 21:5a) Wen, adda padaya nga angayen ni napalangguad nga Ari Belsazar. Mayurnos dagiti tugaw para iti sangaribu nga opisialna, agraman ti adu nga assawa ken kamalalada. (Daniel 5:1, 2) Ammo dagiti agramrambak nga adda armada iti ruar dagiti pader, ngem ipapanda a narigat a maserrek ti siudadda. Dagiti dadakkel a paderna ken ti adalem a kanalna isudat’ mamagbalin a kasla imposible ti pannakaparmekna; di nakappapati dayta gapu ta nagadu ti didiosenna. Gapuna, agtultuloy ti “pannangan, panaginum!” Mabartek ni Belsazar, ket nalabit saan laeng nga is-isu. Maipasimudaag nga agdungdungsan gapu iti bartek dagiti nangato nga opisial  gapu ta kasapulan a mariingda, kas naimpadtuan nga ipakita ti sumaganad a sasao ni Isaias.

9. Apay a nasken a ‘sapsapuanda ti kalasag’?

⁹ “Tumakderkayo, dakayo a piprinsipe, sapsapuanyo ti kalasag.” (Isaias 21:5b) Pagammuan, malpasen ti padaya. Masapul a riingen dagiti prinsipe ti bagbagida! Ayabanda ni lakayen a mammadto a Daniel iti dayta a lugar, ket makitana no kasano a pinagsidduker ni Jehova ni Ari Belsazar ti Babilonia nga umarngi iti panangdeskribir ni Isaias. Mabuak dagiti opisial ti ari bayat a serken dagiti nagtitipon a buyot dagiti Medo, Persiano, ken Elamita dagiti depensa ti siudad. Marba a dagus ti Babilonia! Ngem ania ti kaipapanan ti “sapsapuanyo ti kalasag”? No dadduma tukoyen ti Biblia ti ari ti maysa a nasion a kas kalasagna gapu ta isu ti mangikaluya  ken manalaknib iti pagilian. * (Salmo 89:18) Gapuna, nalabit ipadpadto daytoy a bersikulo iti Isaias a kasapulan ti maysa a baro nga ari. Apay? Agsipud ta mapapatay ni Belsazar iti “dayta a rabii.” No kasta, nasken a ‘masapsapuan ti kalasag,’ wenno madutokan ti maysa a baro nga ari.​—Daniel 5:1-9, 30.

10. Ania a liwliwa ti magun-od dagiti agdaydayaw ken Jehova manipud iti kaitungpalan ti padto ni Isaias a maipapan kadagiti nagulib?

¹⁰ Amin a mangipatpateg iti pudno a panagdayaw maliwliwada iti daytoy a salaysay. Ti moderno-aldaw a Babilonia, ti Babilonia a Dakkel, ket nagulib ken managsamsam a kas met iti daydi nagkauna a katupagna. Agingga kadagitoy nga aldaw agkukumplot dagiti panguluen ti relihion tapno mapawilan dagiti Saksi ni Jehova, maidadanes, wenno mapadagsenanda nga agbayad iti buis. Ngem kas ipalagip kadatayo daytoy a padto, makita ni Jehova amin ti kakasta a kinagulib, ket dinanto palabsen dayta. Pagpatinggaennanto amin a relihion a mangpadpadakes kenkuana ken mangirurumen iti ilina. (Apocalipsis 18:8) Posible ngata ti kasta a banag? Tapno bumileg ti pammatitayo, kitaentayo laeng no kasano a natungpalen dagiti pakdaarna maipapan iti pannakarba nga agpadpada daydi nagkauna a Babilonia ken ti moderno-aldaw a katupagna.

“Narban!”

11. (a) Ania ti responsabilidad ti maysa a managwanawan, ket siasino ti aktibo itatta a kas managwanawan? (b) Ania ti irepresentar dagiti pakigubat a karuahe dagiti asno ken kamelio?

¹¹ Kasarita itan ni Jehova ti mammadto. Ipadamag ni Isaias: “Daytoy ti kinuna kaniak ni Jehova: ‘Mapanka, mangisaadka iti agsiput tapno ibagana koma no ania a mismo ti makitana.’”  (Isaias 21:6) Iyam-ammo dagitoy a sasao ti sabali pay a napateg a tema daytoy a kapitulo​—maipapan iti para siput, wenno managwanawan. Paginteresan daytoy dagiti amin a pudno a Kristiano itatta, yantangay indagadag ni Jesus kadagiti pasurotna nga ‘agtultuloyda nga agbantay.’ Saan a pulos a nagsardeng “ti matalek ken masirib nga adipen” a mangibagbaga iti makitkitana maipapan iti kinaasideg ti aldaw a panangukom ti Dios ken dagiti peggad iti daytoy rinuker a lubong. (Mateo 24:42, 45-47) Ania ti makita ti managwanawan a nasirmata ni Isaias? “Nakakita iti karuahe a pakigubat nga addaan maysa a paris dagiti kabalio a pakigubat, maysa a pakigubat a karuahe dagiti asno, maysa a pakigubat a karuahe dagiti kamelio. Ket isu nangipaay iti nainget nga asikaso, buyogen ti kasta unay a panangikaskaso.” (Isaias 21:7) Dagitoy indibidual a karuahe a pakigubat nalabit  irepresentarda dagiti naintar a karuahe nga umab-abante a buyogen ti urnos ti pannakigubat ken kas iti kapartak dagiti nasanay a kabalio. Dagiti pakigubat a karuahe dagiti asno ken dagiti kamelio maikanatad nga irepresentarda ti dua a pannakabalin, ti Media ken Persia, nga agkaykaysanto a mangyussuat iti daytoy nga iraraut. Mainayon pay, pasingkedan ti historia nga agpadpada nga inusar ti buyot ti Persia dagiti asno ken kamelio iti gubat.

12. Aniada a galad ti ipakita ti managwanawan iti sirmata ni Isaias, ket siasino itatta ti makasapul kadagitoy a galad?

¹² Iti kasta, mapilitan ti managwanawan a mangipadamag. “Nagpukkaw a kas iti leon: ‘Iti rabaw ti pagwanawanan, O Jehova, sitatakderak a patinayon iti aldaw, ken iti amin a rabii sisasaadak iti pagguardiaak. Ket adtoy, ita, adda um-umay a karuahe a pakigubat dagiti lallaki, nga addaan maysa a paris dagiti kabalio a pakigubat!’” (Isaias 21:8, 9a) Agpukkaw a situtured ti nasirmata a managwanawan, “a kas iti leon.” Masapul ti tured tapno maipukkaw ti pangukom a mensahe a maibusor iti nakaam-amak a nasion a kas iti Babilonia. Adda pay sabali a makalikaguman​—panagibtur. Agtalinaed ti managwanawan iti puestona iti aldaw ken rabii, a dina pulos itulok a bumaaw ti kinaridamna. Umasping iti dayta, kasapulan ti klase managwanawan kadagitoy maudi nga al-aldaw ti tured ken panagibtur. (Apocalipsis 14:12) Kasapulan dagiti amin a pudno a Kristiano dagitoy a galad.

13, 14. (a) Ania ti pagbanagan ti kadaanan a Babilonia, ket kasano a maburak dagiti idolona? (b) Kasano ken kaano a linak-am ti Babilonia a Dakkel ti umasping a pannakarba?

¹³ Makita ti managwanawan a nasirmata ni Isaias ti sumungsungad a karuahe a pakigubat. Ania ti damag? “Isu nangrugi nga agsao ket kinunana: ‘Narban! Ti Babilonia narban, ket amin dagiti kinitikitan a ladawan ti didiosna binurakna a naipadaga!’” (Isaias 21:9b) Anian a nakaay-ayat a damag! Kamaudiananna, narban daytoy nagulib a mangsamsamsam iti ili ti Dios! * Ngem  kasano a maikuna a maburak dagiti kinitikitan a ladladawan ken didiosen ti Babilonia? Agmartsanto aya dagiti manangraut a Medo-Persiano kadagiti templo ti Babilonia ket burakenda dagiti nagadu a didiosenna? Saan, dinto kasapulan a maaramid ti kasta. Maburakto dagiti idolo a didiosen ti Babilonia gapu ta maibutaktakda a kas awanan bileg a mangsalaknib iti siudad. Ket marbanto ti Babilonia inton dinan kabaelan nga itultuloy nga irurumen ti ili ti Dios.

¹⁴ Komusta ngay ti Babilonia a Dakkel? Babaen ti panangimaniobrana iti pannakairurumen ti ili ti Dios kabayatan ti Gubat Sangalubongan I, nagballigi a nangkautibo kadakuada iti apagbiit. Gistay nagsardeng ti trabahoda a panangasaba. Naibalud ti presidente ken dadduma pay a prominente nga opisial ti Watch Tower Society maipuon kadagiti palso a darum. Ngem nakaskasdaaw a panagbalbaliw ti napasamak idi 1919. Nawayawayaan dagiti naibalud nga opisial, naluktan manen ti opisina idiay hedkuarter, ket nairugi manen ti trabaho a panangasaba. Iti kasta, narba ti Babilonia a Dakkel gapu ta saannan a naan-anay a maimameg ti ili ti Dios. * Iti Apocalipsis, namindua nga inwaragawag ti anghel daytoy a pannakarba nga inusarna ti sasao a panangipakaammo iti Isaias 21:9.​—Apocalipsis 14:8; 18:2.

15, 16. Kasano a nagbalin dagiti kailian ni Isaias a “dagidiay nairik,” ket ania ti maadaltayo iti karirikna ni Isaias kadakuada?

¹⁵ Ingudo ni Isaias daytoy naimpadtuan a mensahe a buyogen ti panangngaasi kadagiti mismo a kailianna. Kunana: “O dagidiay nairik a kukuak ken ti anak ti pagtaltagak a dappat, ti nangngegko ken Jehova ti buybuyot, ti Dios ti Israel, impadamagko kadakayo.” (Isaias 21:10) Iti Biblia, ti panagtaltag ket masansan nga isimbolona ti pannakadisiplina ken pannakagugor ti ili ti Dios. Agbalinto ti naitulag nga ili ti Dios nga ‘annak ti pagtaltagan a dappat,’ a sadiay inkapilitan a mapagsina ti trigo ken taep, a mabati laeng dagidiay napili, nasayaat a bukbukel. Saan a pagragsakan ni Isaias daytoy a disiplina. Imbes ketdi, maasian kadagitoy masanguanan nga ‘annak ti pagtaltagan a dappat,’ a dadduma  kadakuada ti mangbusbosto iti intero a biagda kas kautibo iti sabali a daga.

¹⁶ Agserbi daytoy a kas napateg a pammalagip kadatay amin. Iti uneg ti kongregasion Kristiano itatta, addada dagidiay makapukaw iti asida kadagiti agar-aramid iti dakes. Ket dagidiay madisiplina masansan a karurodda dayta. Ngem no laglagipentayo a disiplinaen ni Jehova ti ilina tapno gugoranna ida, ditayto tagibassiten ti disiplina ken dagidiay sipapakumbaba nga agpasar iti dayta ken ditay supiaten dayta no datay ti madisiplina. Akseptarentayo koma ti nadiosan a disiplina a kas ebkas ti ayat ti Dios.​—Hebreo 12:6.

Panagimtuod iti Managwanawan

17. Apay a maikanatad a maawagan ti Edom iti “Duma”?

¹⁷ Itampok ti maikadua a naimpadtuan a mensahe ti Isaias kapitulo 21 ti maipapan iti managwanawan. Irugina: “Ti balikas a maibusor iti Duma: Adda maysa nga agpukpukkaw kaniak manipud Seir: ‘Managwanawan, ania ti kasasaad ti rabii? Managwanawan, ania ti kasasaad ti rabii?’” (Isaias 21:11) Sadino daytoy a Duma? Nabatad nga adda sumagmamano nga ili a kasta ti naganda idi tiempo ti Biblia, ngem awan kadagita ti natukoy ditoy. Saan a masarakan ti Duma idiay Seir, a sabali a nagan ti Edom. Nupay kasta, ti “Duma” kaipapananna “Ulimek.” Gapuna, kas iti kaso ti immun-una a balikas, agparang a maikkan dayta a rehion iti nagan a mangipasimudaag iti masakbayanna. Ti Edom, a nabayagen a managibales a kabusor ti ili ti Dios, agtungpalto iti ulimek​—ti ulimek ni patay. Ngem sakbay a mapasamak dayta, addadanto dagiti sigagagar a mangammo iti masanguanan.

18. Kasano a natungpal iti kadaanan nga Edom ti balikas a “Ti bigat masapul nga umay, ken kasta met ti rabii”?

¹⁸ Idi maisurat ti Isaias, ti Edom ket madalanan ti nabileg a buyot ti Asiria. Addada taga Edom nga interesado a mangammo no kaano nga agpatingga kadakuada ti rabii ti pannakairurumen. Ti sungbat? “Ti managwanawan kinunana: ‘Ti bigat masapul nga umay, ken kasta met ti rabii.’” (Isaias 21:12a) Saan a nasayaat ti masakbayan ti Edom. Addanto makitada nga anaraar  ti agsapa, ngem apagapaman dayta, a kasla arapaap. Ti rabii​—sabali manen a nasipnget a tiempo ti pannakairurumen​—dagdagusennanto a sarunuen ti agsapa. Anian a maikanatad a pannakailadawan ti masakbayan ti Edom! Agpatingganto ti panangirurumen ti Asiria, ngem sarunuento ti Babilonia ti Asiria a kas pannakabalin ti lubong ket dadaelennanto ti Edom. (Jeremias 25:17, 21; 27:2-8) Maulitto daytoy a siklo. Ti panangirurumen dagiti taga Babilonia sarunuento ti panangirurumen dagiti Persiano sa kalpasanna dagiti Griego. Addanto ngarud apagapaman a “bigat” iti tiempo dagiti Romano, inton agturay idiay Jerusalem dagiti Herodes​—nga Edomita ti puonda. Ngem saanto nga agpaut dayta a “bigat.” Kamaudiananna, agnanayonto a mapaulimek ti Edom, nga agpukawto iti historia. Maikanatadto unay a mangdeskribir kenkuana ti nagan a Duma.

19. Ania ngata ti kayat a sawen ti managwanawan idi kunana a “No agimtuodkayo, agimtuodkayo. Umaykayo manen!”?

¹⁹ Ingudo ti managwanawan ti ababa a mensahena kadagitoy a sasao: “No agimtuodkayo, agimtuodkayo. Umaykayo manen!”  (Isaias 21:12b) Ti sasao nga “Umaykayo manen!” mabalin a tukoyenna ti awan ressatna a panagsasagadsad ‘dagiti rabii’ iti masanguanan ti Edom. Wenno gapu ta dagita a sasao ket mabalin met a maipatarus nga “agsubli,” mabalin nga ipaspasimudaag ti mammadto nga asinoman nga Edomita nga agtarigagay a mangliklik iti pannakadadael ti nasion, agbabawida koma ket ‘agsublida’ ken Jehova. Aniaman kadagita, iyaw-awis ti managwanawan ti ad-adda pay a panagimtuod.

20. Apay a napateg unay iti ili ni Jehova itatta ti balikas a nailanad iti Isaias 21:11, 12?

²⁰ Napateg unay daytoy ababa a balikas para iti ili ni Jehova kadagitoy moderno a panawen. * Ammotayo nga addan ti sangatauan iti kangitingitan ti nasipnget a rabii ti naespirituan a kinabulsek ken pannakaisinana iti Dios a mangituggodto iti pannakadadael daytoy a sistema ti bambanag. (Roma 13:12; 2 Corinto 4:4) Iti daytoy a tiempo ti rabii, aniaman nga anaraar ti namnama nga agballiginto latta ti sangatauan a mangyeg iti talna ken talged ket mayaspingda kadagidiay arapaap nga anaraar ti bannawag a sarunuento laeng ti nasipsipnget pay a panawen. Adda umas-asideg a pudpudno a bannawag​—ti bannawag ti Milenio a Panangituray ni Kristo iti daytoy a daga. Ngem bayat nga agpaut pay dayta a rabii, masapul a surotentayo ti panangidalan ti klase managwanawan babaen ti panagtalinaed a naridam iti naespirituan ken situtured nga iwaragawagtayo ti kinaasideg ti panungpalan daytoy rinuker a sistema ti bambanag.​—1 Tesalonica 5:6.

Dumteng ti Rabii iti Desierto a Tanap

21. (a) Ania a doble ti kaipapananna a sasao ti mabalin a nairanta iti ebkas a “ti balikas a maibusor iti desierto a tanap”? (b) Ania dagiti sangkakuyogan a lallaki ti Dedan?

²¹ Maiturong ti maudi a balikas ti Isaias kapitulo 21 a maibusor “iti desierto a tanap.” Irugina: “Ti balikas a maibusor iti desierto a tanap: Iti bakir iti desierto a tanap busbosenyonto ti rabii,  O sangkakuyogan a lallaki ti Dedan.” (Isaias 21:13) Nabatad nga Arabia ti tuktukoyenna a desierto a tanap, ta maiturong dayta a balikas iti sumagmamano a tribu dagiti Arabe. Ti sao para iti “desierto a tanap” pasaray maipatarus a “rabii,” umasping unay a sao iti Hebreo. Addada agkuna a daytoy ket doble ti kaipapananna a sasao, a kayariganna dandanin dumteng iti daytoy a rehion ti nasipnget a rabii​—ti panawen ti riribuk. Eksena iti rabii ti pangrugian dayta a balikas nga itampokna dagiti sangkakuyogan a lallaki ti Dedan, nalatak a tribu dagiti Arabe. Suroten dagita a sangkakuyogan dagiti ruta ti komersio a dumalan iti kada ubbog ti desierto, nga awit-awitda dagiti rekado, perlas, ken dadduma pay a gameng. Ngem ditoy makitatayo a mapilitanda a mangpanaw kadagiti dati a desdesda tapno busbosenda dagiti rabii iti panaglemmeng. Apay?

22, 23. (a) Ania a pammarigat ti dandanin mapasaran dagiti tribu ti Arabia, ket ania ti epektona kadakuada? (b) Kasano ti kabiiten ti iyaay daytoy a didigra, ken siasino ti mangyeg?

²² Ilawlawag ni Isaias: “Iti panangsabetyo iti daydiay mawaw mangyegkayo iti danum. O dakayo nga agnanaed iti daga ti Tema, daydiay agtaltalaw sanguenyo nga addaan tinapay nga agpaay kenkuana. Ta gapu kadagiti kampilan nagtalawda, gapu iti kampilan a naasut, ken gapu iti bai a naballok ken gapu iti kinakaro ti gubat.” (Isaias 21:14, 15) Wen, maparigatto unay dagitoy a tribu ti Arabia gapu iti gubat. Ti Tema, a masarakan iti maysa kadagiti kasayaatan ti danumna nga ubbog iti rehion, mapilitanto a mangyeg iti danum ken tinapay kadagiti nakapimpiman a napapanaw gapu iti gubat. Kaanonto a dumteng daytoy a riribuk?

²³ Ituloy ni Isaias: “Daytoy ti kinuna kaniak ni Jehova: ‘Iti las-ud pay ti maysa a tawen, maitunos kadagiti tawen ti maysa a patangtangdanan a trabahador, isuamin a dayag ti Quedar masapul a dumteng a mismo iti panagngudona. Ket dagidiay nabatbati iti bilang dagiti pumapana a lallaki, dagiti nabileg a lallaki kadagiti annak ni Quedar, bumassitdanto, ta ni Jehova a mismo, ti Dios ti Israel, sinaona dayta.’” (Isaias 21:16, 17) Nalatak a tribu ti Quedar isut’ gapuna a pasaray mausar dayta a mangirepresentar iti intero nga Arabia. Inkeddeng ni Jehova a bassitto laengen ti  mabati kadagiti pumapana ken nabileg a lallaki daytoy a tribu. Kaanonto? “Iti las-ud pay ti maysa a tawen,” awan surokna, a kas iti panagtrabaho ti matangtangdanan a trabahador iti las-ud laeng ti tiempo a pannakabayadna. Saan a masierto no kasano ti eksakto a pannakatungpal amin dagitoy. Dua nga ari ti Asiria​—da Sargon II ken Senaquerib​—ti nagkuna nga isuda ti nangparmek iti Arabia. Mabalin a maysa kadakuada ti nangrebbek kadagitoy a natangsit a tribu ti Arabia, kas naipadto.

24. Kasanotay a masierto a natungpal ti padto ni Isaias a maibusor iti Arabia?

²⁴ Ngem, masiguradotayo nga apag-isu ti pannakatungpal daytoy a padto. Awanen ti nabilbileg pay a mangpasingked iti dayta a punto no di ti pangserra a sasao ti balikas: “Ni Jehova a mismo, ti Dios ti Israel, sinaona dayta.” Kadagiti tattao idi kaaldawan ni Isaias, nalabit kasla di nakappapati a ringbawanto ti Babilonia ti Asiria sa kalpasanna matnagto iti turayna kabayatan ti nalabes a panagragragsakda iti maysa laeng a rabii. Nalabit kasla di met nakappapati nga agturong ti nabileg nga Edom iti ulimek ni patay wenno umapay kadagiti nabaknang a tribu ti Arabia ti rabii a panagrigat ken kinakirang. Ngem kuna ni Jehova a kastanto, ket kasta ti mapasamak. Itatta, ibaga ni Jehova kadatayo a maungawto ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion. Saan laeng a basta posibilidad daytoy; sigurado a mapasamak. Sinao a mismo ni Jehova dayta!

25. Kasanotay a matulad ti ulidan ti managwanawan?

²⁵ Tuladentay koma ngarud ti managwanawan. Agtalinaedtayo a nasalukag, a kasla nakapuesto iti nangato a pagwanawanan, a paliiwentayo iti aglawlaw no adda aniaman a pagilasinan ti um-umay a peggad. Makikaduatayo a sisisinged iti klase matalek a managwanawan, dagiti natda a napulotan a Kristiano ditoy daga itatta. Danggayantayo ida a situtured a mangipukkaw iti banag a makitatayo​—ti aglaplapusanan nga ebidensia nga agturturayen ni Kristo idiay langit; a dandaninan pagpatinggaen ti naunday, nasipnget a rabii a pannakaisina ti sangatauan iti Dios; ket kalpasanna iyegnan ti pudno a bannawag, ti Milenio a Panangituray iti paraiso a daga!

[Footnotes]

[Salsaludsod]

[Ladawan iti panid 219]

“Adda koma . . . pannangan, panaginum!”

 [Ladawan iti panid 220]

Ti managwanawan “nagpukkaw a kas iti leon”

[Ladawan iti panid 222]

“Sitatakderak a patinayon iti aldaw, ken iti amin a rabii”