Kapitulo Uno

Mammadto ti Dios a Mangyeg Lawag iti Sangatauan

1, 2. Aniada nga agdama a kasasaad ti pagdandanagan unay dagiti adu?

AGBIBIAGTAYO iti panawen a kasla awanen ti imposible iti tao. Ti panagbiahe iti law-ang, teknolohia iti kompiuter, genetic engineering, ken dadduma pay a partuat ti siensia linuktanda dagiti baro a posibilidad iti puli ti tao, a mangyeg iti namnama iti nasaysayaat a biag​—nalabit at-atiddog pay a biag.

² Natalged kadi ti pagtaenganyo gapu kadagita nga irarang-ay? Naikkatda kadi ti pangta ti gubat? Napasardengda kadi ti sakit wenno naikkatda aya ti ladingit nga ibunga ti ipupusay ti maysa a patpatgen? Saan! Nupay nakaskasdaaw ti irarang-ay ti tao, limitado dayta. “Naadaltayo no kasano ti mapan idiay bulan, agaramid kadagiti nabilbileg pay a silicon chips, ken agyakar kadagiti genes ti tao,” kuna ti report ti Worldwatch Institute. “Ngem ditay pay makaipaay iti nadalus a danum iti sangabilion a tattao, ditay mapasardeng ti pannakaungaw ti rinibu a kita ti biag, wenno ditay makapataud iti kasapulantayo nga enerhia a di madangran ti atmospera.” Nalawag nga adu ti madanagan no ania ti mapasamak iti masanguanan, a dida ammo no sadino ti pagpannurayanda a makaipaay iti liwliwa ken namnama.

3. Ania a situasion ti nagraira iti Juda idi maikawalo a siglo K.K.P.?

³ Umasping ti situasiontayo itatta iti kasasaad ti ili ti Dios idi maikawalo a siglo K.K.P. Iti daydi a tiempo, binilin ti Dios ni adipenna nga Isaias a mangyeg iti mensahe a pangliwliwa kadagiti agnanaed iti Juda, ket talaga a kasapulanda idi ti liwliwa.  Nadayyeg ti nasion gapu kadagiti nariribuk a pasamak. Ti nadangkok nga Imperio ti Asiria dandani idin ti panangrautna iti pagilian, a nagbutngan unay ti adu. Sadino ti pagpaisalakanan ti ili ti Dios? Ibagbagada a ni Jehova ti Diosda, ngem kaykayatda ti agtalek kadagiti tattao.​—2 Ar-ari 16:7; 18:21.

Lawag nga Agsilsilnag iti Kasipngetan

4. Ania a nagkadua a mensahe ti naibilin nga iwaragawag ni Isaias?

⁴ Gapu ta managalsa ti Juda, rumbeng a madadael ti Jerusalem, ket makautibo idiay Babilonia dagiti agnanaed iti Juda. Wen, umad-adani idin ti nakaam-amak a tiempo. Binilin ni Jehova ni mammadtona nga Isaias a mangipakpakauna iti daytoy nakabutbuteng a tiempo, ngem binilinna met ti mammadto a mangiwaragawag iti naimbag a damag. Kalpasan ti 70 a tawen a pannakaidestiero, mawayawayaan dagiti Judio manipud iti Babilonia! Agawid dagiti naragsak a natda idiay Sion ken maaddaanda iti pribilehio a mangisubli iti pudno a panagdayaw sadiay. Babaen iti daytoy naragsak a mensahe, pagsilnagen ni Jehova babaen ti mammadtona ti lawag iti kasipngetan.

5. Apay a nasakbay unay ti panangipanayag ni Jehova kadagiti panggepna?

⁵ Sa la nalangalang ti Juda kalpasan ti nasurok a maysa a siglo sipud idi inrekord ni Isaias dagiti padtona. Apay ngarud a nasakbay unay ti panangipanayag ni Jehova kadagiti panggepna? Saan aya a nabayagton a natay dagidiay mismo a nakangngeg kadagiti inwaragawag ni Isaias inton matungpal dagita a padto? Pudno dayta. Kaskasdi, gapu kadagita nga impalgak ni Jehova ken ni Isaias, dagidi agbibiag idi madadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P. naaddaanda iti naisurat a rekord ti naimpadtuan a mensahe ni Isaias. Daytoy ti nangipaay iti di mailibak a pammaneknek a ni Jehova “Daydiay a manipud punganay ibagbagana ti pagnguduan, ken manipud iti nabayagen a tiempo ti bambanag a saan pay a naaramid.”​—Isaias 46:10; 55:10, 11.

6. Ania ti sumagmamano a wagas a pangartapan ni Jehova iti amin a tao nga agipadpadto?

 ⁶ Ni Jehova laeng ti siuumiso a makaibaga iti kasta. Mabalin a maipadto ti tao ti asideg a masanguanan sigun iti pannakatarusna kadagiti agdama a kasasaad iti politika wenno kagimongan. Ngem ni Jehova laeng ti makabalin a mangkita a nasakbay ken buyogen ti naan-anay a kinaumiso no aniat’ mapasamak iti aniaman a tiempo, uray pay iti adayo a masanguanan. Mapabilegna met dagiti adipenna a mangipadto kadagiti pasamak a mabayag pay a mapagteng. Kuna ti Biblia: “Ti Soberano nga Apo Jehova saanto nga agaramid iti maysa a banag malaksid no impalgakna ti kompidensial a banagna kadagiti adipenna a mammadto.”​—Amos 3:7.

Mano nga “Isaias”?

7. Kasano a kinuestion ti adu nga eskolar ti kinasiasino ti nangisurat iti Isaias, ken apay?

⁷ Ti isyu maipapan iti padto ket banag a nangtignay iti adu nga eskolar a mangkritikar iti kinasiasino ti nangisurat iti Isaias. Ipapilit dagitoy a kritiko a ti maudi a paset ti libro ket sigurado nga insurat ti maysa a tao a nagbiag idi maikanem a siglo K.K.P., kabayatan wenno kalpasan ti pannakaidestiero idiay Babilonia. Sigun kadakuada, dagiti padto iti pannakalangalang ti Juda ket naisurat kalpasan ti pannakatungpalda isu a saan a pudno a padto dagita. Madlaw met dagitoy a kritiko a kalpasan ti Isa kapitulo 40, agsasao ti libro ti Isaias a kasla ti Babilonia ti agdama idi a kabilgan a turay ket nakautibo sadiay dagiti Israelita. Gapuna, kunada a siasinoman ti nangisurat iti maudi a paset ti Isaias, sigurado nga insuratna dayta iti daydi a tiempo​—idi maikanem a siglo K.K.P. Adda kadi natibker a pangibatayan ti kasta nga argumento? Awan a pulos!

8. Kaano a nangrugi ti panagduadua maipapan iti nangisurat iti Isaias, ken kasano a nagsaknap dayta?

⁸ Nangrugi laeng a nakuestion idi maika-12 a siglo K.P. ti pannakaisurat ti Isaias. Kinuestion daytoy ti Judio a komentarista  a ni Abraham Ibn Ezra. Kuna ti Encyclopaedia Judaica: “Iti komentariona iti Isaias, kuna [ni Abraham Ibn Ezra] a ti maudi a kagudua [ti libro], manipud iti Isa kapitulo 40, ket gapuanan ti maysa a propeta a nagbiag kabayatan ti Pannakaidestiero idiay Babilonia ken iti nasapa a tiempo ti Isusubli idiay Sion.” Idi maika-18 ken maika-19 a siglo, addada eskolar a nangawat iti panangmatmat ni Ibn Ezra, a pakairamanan ni Johann Christoph Doederlein, maysa nga Aleman a teologo a nangipablaak iti librona a nangilawlawag iti Isaias idi 1775, nga addaan iti maikadua nga edision idi 1789. Kuna ti New Century Bible Commentary: “Amin nga eskolar, malaksid kadagiti konserbatibo unay, awatendan ti pattapatta ni Doederlein . . . a dagiti padto a linaon ti kapitulo 40-66 ti libro ni Isaias ket saan nga insurat ni Isaias a propeta idi maikawalo a siglo no di ket naisurat iti naud-udi a tiempo.”

9. (a) Ania a pannakasinasina ti napasamak iti libro ni Isaias? (b) Kasano a gupgopen ti maysa a komentarista ti Biblia ti isyu a mainaig iti nangisurat iti Isaias?

⁹ Ngem saan a nagpatingga dita dagiti kuestion maipapan iti nangisurat iti libro ti Isaias. Ti teoria maipapan iti maikadua nga Isaias​—wenno Deutero-Isaias​—isu ti namunganayan ti kapanunotan a mabalin nga adda pay maikatlo a mannurat. * Kalpasanna, ad-addan a napagsisina ti libro ni Isaias, a gapu iti dayta kuna ti maysa nga eskolar a ti Isa kapitulo 15 ken 16 ket gapuanan ti di am-ammo a propeta, idinto ta adda pay maysa a mangkuestion iti kinasiasino ti nangisurat iti Isa kapitulo 23 agingga iti 27. Ngem adda pay sabali a mangibaga a saan a mabalin a ni Isaias ti nangisurat kadagiti sasao iti Isa kapitulo 34 ken 35. Apay? Agsipud ta umasping unay dagita iti linaon ti Isa kapitulo 40 agingga iti 66, nga imbilangdan a gapuanan ti sabali a tao imbes a daydi Isaias idi maikawalo a siglo! Imbatad ti komentarista iti Biblia a ni Charles C. Torrey ti resulta daytoy a panagrasrason. “Daydi dati a naindaklan a ‘Propeta ti Pannakaidestiero,’ ” kunana, “ket bimmassit unayen, ken gistay magaburanen iti naruay a pirsay ti librona.” Nupay kasta, saan nga amin nga eskolar ket umanamong iti kasta a panamagsisina iti libro ni Isaias.

Pammaneknek a Maymaysa ti Nagsurat

10. Mangted iti maysa a pagarigan no kasano a ti panagtutunos ti sasao a nausar paneknekanna a maymaysa ti nangisurat iti libro ti Isaias.

¹⁰ Adda nabileg a rason tapno kunaen a maymaysa ti nangisurat iti libro ti Isaias. Maysa a pammaneknek isu ti panagtutunos ti sasao a nausar. Kas pagarigan, ti sasao a “Daydiay Santo ti Israel” ket masarakan iti 12 a daras iti Isaias kapitulo 1 agingga iti 39 ken 13 a daras iti Isaias kapitulo 40 agingga iti 66, idinto ta 6 a daras laeng a nagparang daytoy a panangiladawan ken Jehova iti dadduma pay a paset ti Hebreo a Kasuratan. Ti maulit-ulit  a pannakausar daytoy manmano a maar-aramat a sasao paneknekanna a maymaysa ti nangisurat iti Isaias.

11. Ania dagiti pagpapadaan ti kapitulo 1 agingga iti 39 ken ti kapitulo 40 agingga iti 66 ti Isaias?

¹¹ Adda pay sabsabali a pagpadaan ti Isaias kapitulo 1 agingga iti 39 ken ti Isa kapitulo 40 agingga iti 66. Agpadpada dagita a gagangay a nagusar kadagiti isu met laeng a naisangsangayan a simboliko a sasao, a kas iti babai nga agpaspasikal ken “dalan” wenno “kangrunaan a kalsada.” * Maulit-ulit met ti pannakadakamat ti “Sion,” sao a nausar iti 29 a daras iti Isa kapitulo 1 agingga iti 39 ken 18 a daras iti Isa kapitulo 40 agingga iti 66. Kinapudnona, ad-adu a daras a nadakamat ti Sion iti Isaias ngem iti aniaman a sabali a libro ti Biblia! Kuna ti The International Standard Bible Encyclopedia a dagita nga ebidensia “ipabigbigda a naidumduma dayta a libro, ket narigat koma nga ilawlawag” no dua, tallo, wenno ad-adu pay ti nangisurat iti dayta.

12, 13. Kasano nga ipakita ti Kristiano a Griego a Kasuratan a maymaysa ti nangisurat iti libro ti Isaias?

¹² Masarakan iti naipaltiing a Kristiano a Griego a Kasuratan ti kabilgan nga ebidensia a maymaysa ti nangisurat iti libro ti Isaias. Nalawag nga ipakita dagitoy a namati dagiti Kristiano idi umuna a siglo a maymaysa ti nangisurat iti libro ti Isaias. Kas pagarigan, dinakamat ni Lucas ti maysa nga opisial nga Etiope a mangbasbasa iti material a masarakan itan iti Isaias kapitulo 53, ti mismo a paset nga ibagbaga dagiti moderno a kritiko nga insurat ni Deutero-Isaias. Nupay kasta, kuna ni Lucas a ti Etiope “basbasaenna a sipipigsa ni mammadto Isaias.”​—Aramid 8:26-28.

¹³ Sumaganad, usigenyo ti mannurat ti Ebanghelio a ni Mateo, a nangilawlawag no kasano a ti ministerio ni Juan a Mammautisar  tinungpalna ti naimpadtuan a sasao a masarakantay itan iti Isaias 40:3. Siasino ti tinukoy ni Mateo a nangisurat iti dayta a padto? Maysa a di am-ammo a Deutero-Isaias? Saan, sibabatad nga impabigbigna ti mannurat kas ni “Isaias a mammadto.” * (Mateo 3:1-3) Iti sabali pay a gundaway, binasa ni Jesus iti maysa a lukot ti sasao a masarakan itan iti Isaias 61:1, 2. Iti panangisalaysayna, kuna ni Lucas: “Nayawat kenkuana ti lukot ni mammadto nga Isaias.” (Lucas 4:17) Iti suratna kadagiti taga Roma, agpadpada a tinukoy ni Pablo ti umuna ken ti  maudi a paset ti Isaias, ngem dina pulos imparipirip nga adda sabali a nagsurat malaksid ken Isaias. (Roma 10:16, 20; 15:12) Nalawag, saan a namati dagiti Kristiano idi umuna a siglo a dua, tallo, wenno ad-adu pay a mannurat ti nangaramid iti libro ni Isaias.

14. Kasano a makatulong ti Dead Sea Scrolls iti isyu maipapan iti nangisurat iti Isaias?

¹⁴ Usigenyo met ti pammaneknek ti Dead Sea Scrolls​—kadaanan a dokumento, nga adu kadagita ti napetsaan sakbay ti kaaldawan ni Jesus. Ti maysa a manuskrito ti Isaias, a pagaammo kas ti Lukot ti Isaias, ket napetsaan iti maikadua a siglo K.K.P.,  ken paneknekanna a palso ti kuna dagiti kritiko nga adda Deutero-Isaias a simmublat a nangisurat iti Isa kapitulo 40. Kasano a kasta? Iti daytoy kadaanan a dokumento, ti pagaammotayo ita a Isa kapitulo 40 ket mangrugi iti maudi a linia ti maysa a benneg, a ti panglukat a sasaona ket makompleto iti sumaganad a benneg. Nalawag nga awan ti ammo ti nangkopia maipapan iti aniaman a maipagarup a panagbaliw ti mannurat wenno ti pannakabingay ti libro iti dayta a paset.

15. Ania ti kinuna ti Judio a historiador idi umuna a siglo a ni Flavius Josephus maipapan kadagiti padto ni Isaias mainaig ken Ciro?

¹⁵ Kamaudiananna, usigenyo ti testimonia ti Judio a historiador  idi umuna a siglo a ni Flavius Josephus. Saanna laeng nga imparipirip a dagiti padto iti Isaias a mainaig ken Ciro ket naisurat idi maikawalo a siglo K.K.P. no di ket kunana pay a naammuan met ni Ciro dagitoy a padto. Insurat ni Josephus: “Naammuan ni Ciro dagitoy manipud iti panagbasana iti libro ti padto nga insurat ni Isaias dua gasut ket sangapulo a tawenen ti napalabas.” Sigun ken Josephus, ti pannakaammo ni Ciro kadagitoy a padto mabalin nga isu pay ti maysa a nakatignayanna a mangipalubos iti panagawid dagiti Judio iti pagilianda, tangay sigun iti surat ni Josephus, ni Ciro ket “napalalo ti tarigagay ken ambisionna a mangtungpal iti naisurat.”​—Jewish Antiquities, Libro XI, kapitulo 1, parapo 2.

16. Ania ti maikuna maipapan iti ibagbaga dagiti kritiko a nadeskribir ti Babilonia iti maudi a paset ti Isaias kas ti agdama a kabibilgan a turay?

¹⁶ Kas nadakamaten, kuna ti adu a kritiko a mangrugi iti Isaias kapitulo 40, madeskribir ti Babilonia kas ti agdama idi a kabibilgan a turay, ken madakdakamat a naidestiero idin dagiti Israelita. Saan ngata a daytoy ti mangipakita a nagbiag ti mannurat idi maikanem a siglo K.K.P.? Saan. Kinapudnona, uray pay sakbay ti kapitulo 40 ti Isaias, pasaray madeskribir ti Babilonia kas ti agdama a kabibilgan a turay ti lubong. Kas pagarigan, iti Isaias 13:19, maawagan ti Babilonia a “ti arkos dagiti pagarian” wenno, kas panangipatarus ti Today’s English Version iti dayta, “ti kapintasan kadagiti amin a pagarian.” Nalawag a naimpadtuan dagitoy a sasao, yantangay nagbalin laeng ti Babilonia a kabibilgan a turay ti lubong kalpasan ti nasurok a maysa a siglo. “Sungbatan” ti maysa a kritiko daytoy ibagbagada a problema babaen ti basta panangibagana a sabali ti nangisurat iti Isaias 13! Ngem kinapudnona, gagangay unay iti padto ti Biblia ti panangdakamatna kadagiti masanguanan a pasamak a kasla natungpaldan. Daytoy a wagas ti panagsurat ipaganetgetna unay ti sigurado a pannakatungpal ti maysa a padto. (Apocalipsis 21:5, 6) Kinapudnona, ti laeng Dios ti pudno a padto ti makaibaga iti kastoy: “Dagiti baro a banag isarsaritak.  Sakbay a mangrugida a tumanor, ipangngegko ida kadakayo.”​—Isaias 42:9.

Libro ti Mapagtalkan a Padto

17. Kasano nga ilawlawag ti panagbaliw ti estilo ti Isaias manipud iti kapitulo 40?

¹⁷ No kasta, ania a konklusion ti ipakita ti ebidensia? A maymaysa ti napaltiingan a nangisurat iti libro ti Isaias. Daytoy sibubukel a libro ket nayallatiw iti sinigsiglo kas maymaysa ti makinggapuanan, saan a dua wenno ad-adu pay. Pudno, mabalin a kunaen ti dadduma a medio agbaliw ti estilo ti libro ni Isaias manipud iti Isa kapitulo 40. Ngem laglagipenyo a nagserbi ni Isaias kas mammadto ti Dios iti saan a nakurkurang ngem 46 a tawen. Kabayatan dayta a tiempo, manamnama nga agbaliw ti linaon ti mensahena ken ti wagas a panangyebkasna iti dayta. Kinapudnona, ti annongen ni Isaias nga inted ti Dios ket saan laeng a mangipakaammo kadagiti nakaro a pakdaar ti panangukom. Masapul nga idanonna met ti sasao ni Jehova: “Liwliwaenyo, liwliwaenyo ti ilik.” (Isaias 40:1) Pudno a maliwliwa ti naitulag nga ili ti Dios iti karina a, kalpasan ti 70 a tawen a pannakaidestiero, maisublinto dagiti Judio iti pagilianda.

18. Ania a tema iti libro ni Isaias ti maisalaysay iti daytoy a publikasion?

¹⁸ Ti pannakaluk-at dagiti Judio manipud iti panangkautibo ti Babilonia isu ti tema ti adu kadagiti kapitulo ti Isaias a naisalaysay iti daytoy a libro. * Kas makitatayto, adu kadagitoy a padto ti addaan iti moderno a kaitungpalan. Mainayon pay, makitatayo iti libro ti Isaias dagiti makapainteres a padto a natungpal iti biag​—ken ipapatay​—ti bugbugtong nga Anak ti Dios. Sigurado a magunggonaan dagiti adipen ti Dios ken dagiti sabsabali pay iti sangalubongan babaen ti panangadal kadagiti nagpateg a padto iti libro ni Isaias. Pudno a dagitoy a padto ket lawag nga agpaay iti sangatauan.

[Footnotes]

[Salsaludsod]

[Kahon iti panid 9]

Ebidensia a Resulta ti Diachronic Analysis

Dagiti panagadal iti diachronic​—a mangsukimat kadagiti babassit a panagbalbaliw iti lenguahe iti panaglabas ti adu a tawen​—ad-adda pay a paneknekanna a maymaysa ti nangisurat iti libro ti Isaias. No naisurat idi maikawalo a siglo K.K.P. ti dadduma a paset ti Isaias sa naisurat ti sabali pay a pasetna kalpasan ti 200 a tawen, adda koma nagdudumaan ti kita ti Hebreo a nausar iti kada seksion. Ngem sigun iti panagadal a naipablaak iti Westminster Theological Journal, “ti ebidensia a resulta ti diachronic analysis suportaranna unay a ti pannakaisurat ti Isaias 40-66 ket sakbay ti panawen ti pannakaidestiero.” Kuna ti autor ti panagadal: “No ipapilit latta dagiti kritiko nga eskolar a naisurat ti Isaias kabayatan wenno kalpasan ti panawen ti pannakaidestiero, sigurado a supiatenda ti ebidensia a resulta ti diachronic analysis.”

[Ladawan iti panid 11]

Paset ti Dead Sea Scroll ti Isaias. Naipakita ti ungto ti Isa kapitulo 39 babaen iti arrow

[Dagiti Ladawan iti panid 12, 13]

Agarup 200 a tawen a nasaksakbay, impadto ni Isaias ti pannakaluk-at dagiti Judio