1. Aniat’ utangtayo kadagiti dadakkeltayo, ket ngarud, kasano koma ti panagrikna ken pannakilangentayo kadakuada?

“IPANGAGMO ni amam a nagputot kenka, ken dimo lalaisen ni inam gapu laeng ta baketen,” imbalakad ti masirib a tao idi ugma. (Proverbio 23:22) ‘Pulos a diak maaramid dayta!’ mabalin a kunayo. Imbes a laisen dagiti innatayo​—wenno ammatayo​—kaaduan kadatayo ti mangipatpateg unay kadakuada. Bigbigentayo a dakkel ti utangtay a naimbag a nakem kadakuada. Umuna iti amin, dagiti dadakkeltayo ti nangted kadatayo iti biag. Nupay ni Jehova ti Ubbog ti biag, awantayo no awan dagiti dadakkeltayo. Awan ti maitedtayo kadagiti dadakkeltayo a kas kapateg ti biag a mismo. Sa panunotenyo laengen ti sakripisio, napasnek a panangaywan, gastos, ken naayat nga atension a nairaman iti panangtulong iti anak manipud kinamaladaga agingga iti kinanataengan. Gapuna, anian a nainkalintegan a mamalakad ti Sao ti Dios: “Dayawem ni amam ken ni inam . . . tapno aglak-amka iti naimbag ken makapagtalinaedka iti daga iti atiddag a tiempo”!​—Efeso 6:2, 3.

2. Kasano a maipaay dagiti nataenganen nga annak ti “rumbeng a pangsubad” kadagiti dadakkelda?

² Insurat ni apostol Pablo kadagiti Kristiano: ‘Sursuruen koma nga umuna [dagiti annak wenno appoko] ti panangannurot iti nadiosan a debosion iti bukodda a sangakabbalayan ket itultuloyda a bayadan ti rumbeng  a pangsubad kadagiti nagannak kadakuada ken kadagiti apongda, ta daytoy ket makaay-ayo iti imatang ti Dios.’ (1 Timoteo 5:4) Maipaay dagiti nataenganen nga annak daytoy “rumbeng a pangsubad” babaen ti panangapresiar iti ayat, panagbannog, ken panangaywan nga impaay kadakuada dagiti dadakkel ken apongda iti adu a tawen. Maaramid daytoy dagiti annak no bigbigenda a kas iti asinoman, kasapulan dagiti lallakay ken babbaket ti ayat ken pammatalged​—masansan a sapulsapulenda dayta. Kas kadatayo amin, nasken a mariknada a maipatpategda. Nasken a mariknada nga adda serserbi ti biagda.

3. Kasanotay a mapadayawan dagiti nagannak ken apong?

³ Isu a mapadayawantay dagiti dadakkel ken apongtayo babaen ti panangipatalged kadakuada nga ay-ayatentay ida. (1 Corinto 16:14) No saantay a kabbalay dagiti nagannak kadatayo, laglagipentay koma a mabalin a dakkel a banag ti pannakikomunikar kadakuada. Mabalin a maragsakanda unay no makaawatda iti makaliwliwa a surat, teleponuan, wenno sarungkaran ida. Idi agtawen iti 82, insurat ni Miyo, nga agnanaed idiay Japan: “Kuna kaniak ti anakko [a maysa nga agdaldaliasat a ministro ni lakayna]: ‘Nanang, pangngaasiyo ta kaduaendakami nga “agdaliasat.”’ Patulodannak iti nakaeskediul a rutada ken ti numero ti telepono kada lawas. Mabalinko nga ukraden ti mapak sako kunaen: ‘Ah. Addada ditoyen!’ Kanayon nga agyamanak ken Jehova iti panangparaburna kaniak iti kastoy nga anak.”

4. Kasano nga imparegta ti narelihiosuan a tradision dagiti Judio ti kinaawan pannakipagrikna kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak?

⁴ Ramanen met kadi ti panangpadayaw kadagiti nagannak ti panangipaay kadagiti material a kasapulanda? Wen. Masansan a kasta. Idi kaaldawan ni Jesus intandudo  dagiti relihioso a pangulo a Judio ti tradision a no imbaga ti maysa a tao a “maysa a sagut a naidaton iti Dios” ti kuarta wenno sanikuana, saannan a masapul nga usaren dayta a pangtulong kadagiti dadakkelna. (Mateo 15:3-6) Anian a kinaawan pannakipagrikna! Kinapudnona, parparegtaen dagidi a relihioso a pangulo dagiti tao a di dayawen dagiti dadakkelda no di ket irurumen ida babaen ti siaagum a panangipaidam kadagiti kasapulanda. Pulos a ditay kayat nga aramiden ti kasta!​—Deuteronomio 27:16.

5. Nupay adda dagiti probision ti gobierno iti dadduma a daga, apay a ti panangpadayaw kadagiti nagannak ramanenna no dadduma ti panangipaay iti pinansial a tulong?

⁵ Iti adu a daga ita, ipapaay dagiti sosial a programa a supsuportaran ti gobierno ti sumagmamano a material a kasapulan dagiti lallakay ken babbaket, kas iti taraon, kawes, ken pagtaengan. Mainayon iti dayta, mabalin nga adda bassit naurnong dagiti lallakay ken babbaket a mismo nga usarenda iti kinalakay ken kinabaketda. Ngem no maibus dagitoy a probision wenno saan nga umdas, dayawen dagiti annak ti nagannak kadakuada babaen ti panangikagumaanda nga ipaay ti kasapulan dagiti dadakkelda. Kinapudnona, pammaneknek ti nadiosan a debosion, kayatna a sawen, debosion ken Jehova a Dios, ti Namunganay iti urnos ti pamilia, ti panangaywan kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak.

6. Ania nga urnos iti panagnaed ti inaramid ti dadduma tapno maasikasoda ti kasapulan dagiti dadakkelda?

⁶ Adu a nataengan nga annak ti mangipapaay iti kasapulan dagiti nakapsuten a dadakkelda a buyogen ti ayat ken panagsakripisio. Inkabbalayen ti dadduma dagiti dadakkelda wenno immakarda tapno asidegda kadakuada. Nakipagtaengen ti dadduma kadagiti dadakkelda. Masansan a maysa a bendision ti kakasta nga urnos agpadpada kadagiti nagannak ken annak.

7. Apay a saan a nasayaat ti agdesision a sidadarasudos maipanggep kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak?

 ⁷ Nupay kasta, no dadduma saan a nasayaat ti ibunga ti kakasta a tignay. Apay? Nalabit sidadarasudos a naaramid dagiti desision wenno naibatay laeng dagitoy iti emosion. “Ti manakem a tao matmatanna a nalaing ti papananna,” nainsiriban a mamakdaar ti Biblia. (Proverbio 14:15) Kas pagarigan, ibagatayon a marigatan ti baketen nga inayo nga agbiag nga agmaymaysa ket ipagarupyo a nasaysayaat no makipagtaengen kadakayo. Bayat a siaannad a panunotenyo ti aramidenyo, mabalin nga usigenyo dagiti sumaganad: Ania a talaga dagiti kasapulanna? Adda kadi dagiti pribado wenno supsuportaran ti gobierno a serbisio a mangipapaay iti dadduma pay a maawat a solusion? Kayatna kadi ti umakar? No kayatna, kasano a maapektaran ti panagbiagna? Masapul kadi a panawanna dagiti gagayyemna? Ania ngata ti epekto daytoy kenkuana iti emosional? Kinasaritayo kadin maipapan kadagitoy a banag? Ania ngata ti epekto ti kasta a tignay kadakayo, iti asawayo, iti mismo nga annakyo? No kasapulan a maaywanan ti inayo, asino ti mangaywan? Mabalin kadi a pagtitinnulongan dayta? Napagsasaritaanyo kadin daytoy a banag kadagiti amin a direkta a nairaman?

8. Siasino ti mabalinyo a pakiumanan no kasano a tulongan dagiti lallakay ken babbaketen a dadakkelyo?

⁸ Tangay pagrebbengan dagiti amin nga annak iti pamilia ti panangaywan, mabalin a nainsiriban nga agkomperensia ti pamilia tapno mairaman ti amin iti panagdesision. Mabalin a makatulong met ti pannakisarita kadagiti panglakayen iti kongregasion Kristiano wenno kadagiti gagayyem a naipaspasangon iti kasta a kasasaad. “Mapaay dagiti plano no awan ti kompidensial a panagsasarita,” mamakdaar ti Biblia, “ngem iti kaadu dagiti mammagbaga adda magapuanan.”​—Proverbio 15:22.

9, 10. (a) Iti laksid ti kinalakay ken kinabaketda, ania a konsiderasion ti maipakita koma kadagiti lallakay ken babbaket? (b) Aniaman ti aramiden ti nataenganen nga anak a maipaay kadagiti dadakkelna, ania komat’ itedna a kanayon kadakuada?

⁹ Ti panangpadayaw kadagiti lallakay ken babbaketen a dadakkeltayo kalikagumanna ti pannakipagrikna ken pannakaawat. Bayat a kumarkaro ti epekto ti panaglakay, mabalin a marigatanen dagiti lallakay a magna, agisubo, ken managlilipatdan. Mabalin a kasapulanda ti tulong. Masansan nga idanagan unay ida dagiti annak ket padpadasenda nga iwanwan ida. Ngem adun a sirib ti nagun-od dagiti lallakay ken babbaket bayat ti panagbiagda ken aduandan iti kapadasan a mangaywan iti bagbagida ken mangaramid kadagiti bukodda a desision. Mabalin a maipamaysa ti pakabigbigan ken bukodda a panagraem iti akemda kas nagannak ken nataengan. Mabalin a maldaang wenno makaunget dagiti nagannak no mariknada a masapul a tumulokdan kadagiti annakda. Mabalin a sakiten ti nakem ken busoren ti dadduma ti ipagarupda a panaggay-at a mangipaidam iti wayawayada.

¹⁰ Awan nalaka a solusion iti kakasta a parikut, ngem maysa a kinamanangngaasi no bay-an dagiti lallakay ken babbaketen a nagannak a mangasikaso iti bagbagida ken agdesision a bukbukod aginggat’ mabalin. Saan a nainsiriban nga ikeddeng no aniat’ kasayaatan para kadagiti dadakkelyo a dikay makisarita nga umuna kadakuada. Mabalin nga adun ti saanda a kabaelan nga aramiden. Bay-anyo nga aramidenda ti aniaman a kabaelanda. Mabalin a nasaysayaat ti relasionyo kadagiti dadakkelyo no diyo unay padpadasen a kontrolen ti biagda. Naragragsakda no kasta, ken uray dakayo. Uray no kasapulan nga ipilit ti dadduma a banag nga agpaay a pagimbaganda, ti panangpadayaw kadagiti nagannak kalikagumanna ti panangipakita iti dignidad ken panagraem a pakaikarianda. Mamalakad ti Sao ti Dios: “Rebbeng a  tumakderka iti sango ti ubanan nga ulo, ket masapul nga ipakitam ti konsiderasion iti kinatao ti maysa a lakay.”​—Levitico 19:32.

11-13. No saan a nasayaat ti relasion ti nataenganen nga anak kadagiti dadakkelna iti napalabas, kasano a matamingna latta ti karit ti panangaywan kadakuada iti kinalakay ken kinabaketda?

¹¹ No dadduma, ti parikut a sanguen dagiti nataengan nga annak iti panangpadayaw kadagiti lallakay ken babbaketen a dadakkelda ket mainaig iti panangtrato dagiti dadakkelda kadakuada idi ubbingda pay. Mabalin a nabaaw ken saan idi a naayat ti amayo, ket dominante ken naulpit idi ti inayo. Mabalin a nasakit pay laeng ti nakemyo, makapungtot, wenno nasaktan gapu ta saan a kasta ti kayatyo a nagannak. Maparmekyo kadi ti kakasta a rikna? *

¹² Kastoy ti kuna ni Basse, a dimmakkel idiay Finland: “Maysa idi nga opisial ti SS iti Nazi nga Alemania ti agsiuman kaniak. Nalaka nga agpungtot, ket idi agangay, nagbalin a napeggad. Namin-adu a naimatangak a kinabkabilna ni nanang. Iti naminsan a nakaunget kaniak, inyablatna ti barikesna ket nagdisso ti hibilia iti rupak. Uray la a natumbaak iti katre iti pigsana.”

¹³ Nupay kasta, adda sabali a rupa ti kinataona. Innayon ni Basse: “Iti sabali a bangir, nakagaggaget nga agtrabaho ket dina binaybay-an ti pamiliana iti material. Pulos a diak narikna ti naamaan a dungngona, ngem ammok nga adda piglatna iti emosional. Pinagtalaw ti inana idi ubing pay. Indakdakkelna ti makidinnanog ket nagsoldado idi agtutubon. Maawatak uray kaskasano ket diak pinabpabasol. Idi dakkelakon, kayatko nga aramiden ti amin a kabaelak a tumulong kenkuana agingga iti ipapatayna. Saan a nalaka daydi, ngem inaramidko ti kabaelak. Inkagumaak ti agbalin a naimbag nga anak  agingga iti kanibusanan, ket panagkunak inawatnak a kasta.”

14. Ania a kasuratan ti agaplikar iti amin a kasasaad, agraman dagidiay tumaud iti panangaywan kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak?

¹⁴ Kadagiti kasasaad iti pamilia, kas iti dadduma a banag, agaplikar ti pammagbaga ti Biblia: “Kawesanyo ti bagbagiyo kadagiti nadungngo a panagayat ti pannakipagrikna, kinamanangaasi, kinapakumbaba iti panagpampanunot, kinaalumamay, ken mabayag a panagitured. Itultuloyyo nga anusan ti maysa ken maysa ken sibubulos a pakawanen ti maysa ken maysa no ti asinoman adda pangidarumanna iti sabali. Kas iti sibubulos a panangpakawan ni Jehova kadakayo, kasta met ti aramidenyo.”​—Colosas 3:12, 13.

15. Apay a narigat no dadduma ti mangaywan kadagiti nagannak?

¹⁵ Narigat ti mangaywan iti nakapsuten a naganak, a mangkalikagum iti adu a trabaho, adu a responsabilidad, ken nauunday nga oras. Ngem masansan nga emosional ti karigatan a paset. Makapaladingit a makita ti pannakapukaw ti salun-at, memoria, ken wayawaya dagiti dadakkelyo. Kuna ni Sandy, a taga-Puerto Rico: “Ni nanang ti nakaipamaysaan ti pamiliami. Nasaem a makita ti panagsagabana. Idi damo, nangrugi nga agpigsol; kalpasanna kasapulannan ti sarukod, sa walker, sa wheelchair. Nagtultuloy a kimmaro ti kasasaadna agingga iti ipapatayna. Adda kanserna iti tulang ket kasapulan a maaywanan a kanayon​—aldaw ken rabii. Digusen, subuan ken ibasaanmi. Narigat unay​—nangruna iti emosional. Idi makitak nga agngangabiten ni nanang, nagsangitak gapu ta ay-ayatek unay.”

16, 17. Ania a balakad ti makatulong iti para-aywan a mangsalimetmet iti natimbeng a panangmatmat kadagiti bambanag?

¹⁶ No addakayo iti kasta a kasasaad, aniat’ mabalinyo nga aramiden tapno mapagballigianyo dayta? Dakkel ti maitulong kadakayo ti panagimdeng ken Jehova babaen ti panagbasa iti Biblia ken pannakisarita kenkuana iti kararag. (Filipos 4:6, 7) Iti praktikal a pamay-an, siguraduenyo a mangankay iti nasustansia a taraon ken maturogkay a naimbag. Iti kasta, nasaysayaat ti kondisionyo, agpadpada iti emosional ken pisikal, a mangtaripato iti patpatgenyo. Nalabit mabalinyo nga iyurnos ti sagpaminsan a panaginanayo iti inaldaw nga aramidyo. Uray no dikay makapagbakasion, nainsiriban latta a mangyeskediulkayo iti panawen nga agaliwaksay. Tapno makapanawkayo, mabalin nga ipaasikasoyo pay laeng iti sabali ti masakit nga ama wenno inayo.

¹⁷ Gagangay a nalabes ti namnamaen dagiti nataengan a para-aywan iti bagbagida. Ngem diyo pabasolen ti bagiyo iti diyo kabaelan nga aramiden. Iti dadduma a kasasaad, mabalin a kasapulan nga ipaaywanyo ti patpatgenyo  iti balay a pagtaripatuan (nursing home). No para-aywankayo, ti laeng kabaelanyo ti aramidenyo. Masapul a timbangenyo ti kasapulan saan laeng a dagiti dadakkelyo no di pay ket ti annakyo, asawayo, ken ti bagiyo a mismo.

18, 19. Ania a tulong ti inkari ni Jehova, ket ania a kapadasan ti mangipakita a tungpalenna daytoy a kari?

¹⁸ Babaen ti Saona, ti Biblia, siaayat a mangipapaay ni Jehova iti pannarabay a makatulong unay iti maysa a tao a mangaywan kadagiti lallakay ken babbaketen a dadakkelna, ngem saan la a dayta a tulong ti ipapaayna. “Asideg ni Jehova kadagiti amin nga umawag kenkuana,” napaltiingan nga insurat ti salmista. “Denggennanto ti ikkisda, ket isalakannanto ida.” Isalakan, wenno saluadan, ni Jehova dagiti matalek uray iti karirigatan a kasasaad.​—Salmo 145:18, 19.

¹⁹ Nasursuro daytoy ni Myrna, iti Pilipinas, bayat ti panangaywanna iti inana, a naan-anay a naparalisado gapu iti pannakaistrokna. “Awanen ti nasasaem pay ngem ti pannakakita iti patpatgem nga agsagsagaba, a dina maibaga kenka no sadino ti nasakit,” insurat ni Myrna. “Kasko la makitkita nga in-inut a malmalmes, ket awan a pulos ti maaramidak. Namin-adu nga imparintumengak nga imbaga ken Jehova a nabannogakon. Nagasugak a kas ken David, a nagpakpakaasi nga ibotelia ni Jehova dagiti luana ket laglagipenna. [Salmo 56:8] Ket kas inkari ni Jehova, intedna kaniak ti pigsa a kasapulak. ‘Ni Jehova isu ti taklinko.’”​—Salmo 18:18.

20. Ania a karkari ti Biblia ti makatulong kadagiti para-aywan nga agtalinaed a positibo, uray no pumusay ti ay-aywananda?

²⁰ Adda ’tay kunada a ti panangaywan kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak ket maysa nga “estoria a saan a naragsak ti gibusna.” Iti laksid ti uray kasayaatan a panangaywan, mabalin a pumusay dagiti lallakay ken babbaket, kas iti ina ni Myrna. Ngem ammo dagidiay agtalek ken Jehova a saan a patay ti paggibusan ti estoria. Kinuna ni apostol Pablo: “Adda inanamak iti Dios . . .  nga addanto panagungar agpadpada dagiti nalinteg ken dagiti nakillo.” (Aramid 24:15) Makaliwliwa kadagidiay natayán iti lallakay ken babbaketen a nagannak ti namnama a panagungar, agraman ti kari maipapan iti makaay-ayo a baro a lubong nga aramidento ti Dios a sadiay “awanton ni patay.”​—Apocalipsis 21:4.

21. Ania ti nasayaat nga ibunga ti panangpadayaw kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannak?

²¹ Ipatpateg unay dagiti adipen ti Dios dagiti nagannak kadakuada, nupay mabalin a lallakay ken babbaketen dagitoy. (Proverbio 23:22-24) Padayawanda ida. Iti panangaramidda iti kasta, mapasaranda ti kuna ti naipaltiing a proverbio: “Maragsakan koma da amam ken inam, ket agrag-o koma ti nangipasngay kenka.” (Proverbio 23:25) Ket kangrunaan iti amin, dagidiay mangpadayaw kadagiti lallakay ken babbaketen a dadakkelda maparagsak ken maidaydayawda met ni Jehova a Dios.