Adda Kadi Biag Kalpasan ti Ipapatay?

“Adda namnama uray ti maysa a kayo. No mapukan, agsaringitto manen . . . No matay ti nabaneg a tao agbiagto aya manen?”—MOISES, MAYSA A MAMMADTO IDI UGMA.

1-3. Kasanot’ panagbirok dagiti adu iti liwliwa no adda matay a patpatgenda?

ITI maysa a puneraria idiay New York City, siuulimek a nakaintar dagiti gagayyem ken kabagian iti sibay ti nakalukat a lungon. Matmatmatanda ti bangkay ti maysa a lalaki nga agtawen iti 17. Gistay saanen a mailasin dagiti gagayyemna iti eskuelaan. Rimmasayen ti buokna gapu iti chemotherapy; kimmuttong unay gapu iti kanser. Talaga kadi a daytoy ti gayyemda? Sumagmamano laeng a bulan sakbayna, aduan idi kadagiti ideya, saludsod, pigsa​—iti biag! Ti malmaldaangan nga ina ti barito inkagumaanna ti maaddaan iti namnama ken liwliwa nga uray kaskasano pampanunotenna a sibibiag pay laeng ti anakna. Insangsangitna nga ulit-uliten ti naisuro kenkuana: “Naragragsak itan ni Tommy. Kayat ti Dios a makaduana ni Tommy idiay langit.”

² Agarup 11,000 a kilometro ti kaadayona, idiay Jamnagar, India, timmulong ti tallo nga annak ti 58-tawenna a negosiante a nangipaidda iti bangkay ni amada iti pakapuoranna. Idi nakatangkayagen ti naraniag nga init iti agsapa, inrugin ti inauna nga anak ti panangpuor iti bangkay babaen ti panangpasgedna kadagiti troso iti aluten sa imbukbokna dagiti napaglalaok a bangbanglo ken insienso iti bangkay ti amana. Ti sumanetset nga apuy ket riningbawan ti panangulit-ulit ti Brahman kadagiti Sanskrit a mantra a kayatna a sawen: “Sapay koma ta ti kararua a nikaanoman saan a matay agtultuloy a pagreggetanna ti makikaykaysa iti napaypayso a pagtungpalan.”

³ Bayat a buybuyaen dagiti tallo nga agkakabsat dayta a panangpuor, nagpanunot ti tunggal maysa, ‘Mamatiak kadi iti biag kalpasan ti ipapatay?’ Gapu ta naedukaran iti nagduduma a paset ti lubong, nagduduma ti sungbatda. Patien unay ti inaudi nga agreinkarnasionto ti dungdungnguenda nga ama iti nangatngato a saad ti biag. Ti nagtengnga a kabsatda patienna a dagiti natay ket kasla matmaturog, nga awan a pulos ti puotda. Ti inauna pilpilitenna laengen nga awaten ti kinaagpayso ni patay, ta pagarupenna nga awan makaammo iti sigurado a mapasamak kadatayo no mataytayo.

Maysa a Saludsod, Adu a Sungbat

4. Ania a saludsod ti namagpanunot iti sangatauan iti nabayagen a tiempo?

⁴ Adda kadi biag kalpasan ti ipapatay? ket saludsod a namagpanunot iti sangatauan iti rinibun a tawen. “Uray dagiti teologo marigatanda a mangsungbat [iti daytoy],” kuna ni Hans Küng, maysa a Katoliko nga eskolar. Iti adun a tawen, dagiti tattao iti tunggal kagimongan inut-utobdan dayta a tema, ket nakaad-adu ti naitukon a sungbat.

5-8. Aniat’ isursuro ti nadumaduma a relihion maipapan iti biag kalpasan ti ipapatay?

⁵ Adu dagiti makunkuna a Kristiano a mamati iti langit ken impierno. Iti sabali a bangir, mamati dagiti Hindu iti reinkarnasion. Iti komentona maipapan iti panangmatmat dagiti Muslim, kuna ni Amir Muawiyah, katulongan iti maysa a sentro ti relihion nga Islam: “Mamatikami nga addanto  aldaw ti panangukom kalpasan ti ipapatay, inton mapanka iti sanguanan ti Dios, ni Allah, a kaslanto pannagna a sumrek iti pangukoman.” Sigun iti pammati ti Islam, usisaento ni Allah ti kabibiag ti tunggal maysa ket itudingna ti tao idiay paraiso wenno impierno.

⁶ Idiay Sri Lanka, dagiti Budista ken Katoliko agpadpada a bay-anda a nakalukat dagiti ridaw ken tawa no adda matay a kabbalayda. Masindian ti maysa a kingki, ken maiplastar ti lungon a naipaturong dagiti saka ti natay iti makinsango a ridaw. Patienda a dagitoy ti mangpalaka iti iruruar ti espiritu, wenno kararua, ti natay manipud iti balay.

⁷ Kuna ni Ronald M. Berndt iti University of Western Australia, a mamati dagiti Australiano nga Aborigine a “dagiti tattao addaanda iti espiritu a saan a madadael.” Adda dagiti tribu idiay Africa a mamati a kalpasan ti ipapatay dagiti gagangay a tattao agbalinda nga al-alia, idinto ta dagiti natan-ok a tattao agbalinda nga espiritu nga inapo, a mapadayawan ken pagkararagan kas di makita a lider ti komunidad.

⁸ Iti dadduma a dagdaga, dagiti pammati maipapan kadagiti maipagarup a kararua dagiti natay ket kombinasion ti lokal a tradision ken ti makunkuna a Kristianidad. Kas pagarigan, kadagiti adu a Katoliko ken Protestante idiay Makinlaud nga Africa, nakayugalianda nga abbongan dagiti sarming no adda matay tapno awan ti agsarming di la ket ta makitada ti espiritu ti natay. Sa, 40 nga aldaw kalpasan ti ipapatay ti maysa nga inay-ayat, rambakan ti pamilia ken gagayyem ti panagpalangit ti kararua.

Nasaknap a Tema

9, 10. Iti ania a pamunganayan a pammati ti pagtutunosan ti kaaduan a relihion?

⁹ Dagiti sungbat iti saludsod maipapan iti no aniat’ mapasamak no mataytayo ket kas iti panagduduma dagiti kustombre ken pammati dagiti tattao a sumungbat. Nupay kasta, kaaduan a relihion umanamongda iti maysa a pamunganayan nga ideya: Adda banag iti uneg ti tao​—maysa a kararua, espiritu, al-alia​—nga imortal ken agtultuloy nga agbiag kalpasan ti ipapatay.

¹⁰ Ti pammati iti imortalidad ti kararua ket gistay sapasap kadagiti rinibu a relihion ken sekta ti Kakristianuan. Maysa met dayta nga opisial a doktrina iti Judaismo. Iti Hinduismo, daytoy a pammati ket isu a mismo ti pundasion ti sursuro a reinkarnasion. Mamati dagiti Muslim a tumaud ti kararua a kadua ti bagi ngem agtultuloy nga agbiag kalpasan ti ipapatay ti bagi. Ti dadduma pay a pammati​—animismo idiay Africa, Shinto, ken uray ti Budismo​—nadumaduma ti isursuroda iti isu met laeng a tema.

11. Kasanot’ panangmatmat ti dadduma nga eskolar iti ideya nga imortal ti kararua?

¹¹ Maisupadi ti panangmatmat dagiti dadduma, a ti addaan puot a biag ket agpatingga iti ipapatay. Kadakuada, agparang a di nainkalintegan ti ideya a ti emosional ken intelektual a biag ket agtultuloy iti maysa a saan a persona, kasla anniniwan a kararua a sumina iti bagi. Insurat ti maika-20 a siglo a mannurat ken eskolar nga Español a ni Miguel de Unamuno: “Ti panamati iti imortalidad ti kararua ket panangpanunot a ti kararua saan a matay, ngem nalabes unay dayta a panangmatmat gapu ta singaenna ti umiso a panagrason ti maysa a tao ken agbalin a di nainkalintegan.” Dagiti nalatak a pilosopo idi un-unana a kas kada Aristotle ken Epicurus, ni Hippocrates a mangngagas, ti pilosopo a taga Scotland a ni David Hume, ti Arabo nga eskolar a ni Averroës, ken ti immuna a prime minister ti India kalpasan ti independensia, ni Jawaharlal Nehru, saanda a namati iti personal nga imortalidad.

12, 13. Aniada a napapateg a saludsod ti tumaud maipapan iti sursuro iti imortalidad ti kararua?

¹² Ti saludsod ket, Pudno kadi nga addaantayo iti imortal a kararua? No agpayso a saan nga imortal ti kararua, apay ngarud a nakapatpateg dayta a palso a sursuro kadagiti kaaduan a relihion itatta? Sadino ti nangrugian dayta nga ideya? Ket no agpayso nga awan kararua kalpasan ti ipapatay, aniat’ namnama dagiti natay?

¹³ Makabiroktayo kadi kadagiti napudno ken makapnek a sungbat kadagita a saludsod? Wen! Masungbatanto dagitoy ken ti dadduma pay a saludsod kadagiti sumaganad a panid. Umuna, usigentayo no kasano a nangrugi ti doktrina maipapan iti imortalidad ti kararua.

[Salsaludsod]