Seksion 1

Adda Kadi Panggep ti Biag?

1. Aniat’ masansan a maisaludsod maipapan iti panggep ti biag, ket kasano a kinomentuan ti maysa a tao dayta?

Adda tiempo, a gistay amin a tao utobenna no aniat’ panggep ti biag. Isu kadi ti panagagawa a mangpasayaat iti kasasaad ti panagbiagtayo, ipaay ti kasapulan dagiti pamiliatayo, matay kalpasan ti ag-70 wenno 80 a tawtawen, santo mapukawen iti agnanayon? Maysa nga agtutubo a kastoy ti pagarupna kinunana nga awanen sabali a panggep ti biag no di ti “agbiag, maaddaan ti annak, agragsak santo matay.” Ngem pudno aya dayta? Ket talaga kadi a ni patay ti pagpatinggaan ti isuamin?

2, 3. Apay a ti panagpabaknang saan nga isut’ umdas a panggep ti biag?

² Adu a taga Dumaya ken Lumaud a dagdaga ti mangipagarup a ti kangrunaan a panggep ti panagbiag isut’ panagpabaknang. Mamatida nga agturong daytoy iti naragsak, adda serserbina a panagbiag. Ngem komusta ngay dagidiay datin a nabaknang? Kinuna ni Harry Bruce a mannurat a taga Canada: “Adda makaklaat a dagup dagiti nabaknang nga ibagada a saanda a naragsak.” Innayonna: “Ipasimudaag dagiti surbey nga adda terible a kinanegatibo a nagraira iti Norte America . . . Adda kadi asinoman a naragsak ditoy lubong? No wen, aniat’ palimedna?”

³ Imbaga ni Jimmy Carter a dati a presidente ti E.U.: “Natakkuatantayo a ti panangtagikua kadagiti bambanag ken panangusar kadagiti bambanag saanna a penken ti tarigagaytayo para iti napateg. . . . Ti panagurnongtayo kadagiti material a sanikua dina punuen ti biagtayo iti panagtalek wenno panggep.” Sa kinuna pay ti sabali a napolitikaan a lider: “Adu a tawen itan a sireregget a birbirukek dagiti kinapudno maipapan kaniak ken iti biagko; aduda met dagiti am-ammok a kastat’ ar-aramidenda. Umad-adu itan dagiti agim-imtuod, ‘Asinotayo? Aniat’ panggeptayo?’”

Rumikrikut Dagiti Kasasaad

4. Apay agduadua dagiti dadduma nga adda panggep ti biag?

⁴ Adut’ agduadua a ti biag adda panggepna no makitada a rumikrikut dagiti kasasaad ti panagbiag. Iti intero a lubong nasurok a maysa a bilion a tattao dagiti grabe ti sakitda wenno agbisbisin, nga agbanag iti ipapatay ti ag-sangapulo a milion nga ubbing iti kada tawen idiay la Africa. Ti populasion ti daga, a gistay 6 a bilion, agtultuloy nga umadu iti nasurok 90 milion ti tinawen, nasurok 90 porsiento dayta nga iyaadu ti adda kadagiti marigrigat a pagilian. Daytoy naynay nga umad-adu a populasion pakaruenna ti pannakasapul iti taraon, balay, ken industria, nga isu met ti ad-adda a mangdangran iti daga, danum, ken angin manipud kadagiti polusion ti industria ken dadduma a rugit.

5. Aniat’ mapaspasamak kadagiti kakaykayuan ditoy daga?

⁵ Inreport ti publikasion a World Military and Social Expenditures 1991: “Kada tawen adda kalawa ti kabakiran a kas iti sakupen [ti Gran Britania] a madadael. Sigun iti kapartakda napukantayto, inton tawen 2000, ti 65 porsiento ti kabakiran ti naagneb a tropikal a sona.” Kadagita a lugar, sigun iti ahensia ti NU, 10 a kayo ti mapukan iti kada 1 a maimula; idiay Africa ti promedio isut’ nasurok a 20 iti kada 1. Isu a lumawa dagiti disierto, ket kada tawen mapukaw ti kas kadakkel ti Belgium a daga para iti agrikultura.

6, 7. Ania dagiti dadduma a problema a di marisut dagiti natauan a lider, isu nga aniada a salsaludsod ti masapul a sungbatan?

⁶ Kasta met, daytoy maika-20 siglo mamin-uppat a daras ti kaadut’ natay iti gubat no idilig iti kallabes nga uppat a siglo a pagtitiponen. Uray adino, agraira ti krimen, nangruna ti naranggas a krimen. Ti pannakasinasina ti pamilia,  panagabuso iti droga, AIDS, saksakit a mayakar gaput’ sekso, agraman dadduma a negatibo a makagapu isuda pay ti mangparigat iti biag. Ket di met nabaelan dagiti lider toy lubong nga ipaay ti solusion dagiti adu a problema a mangsapsaplit iti natauan a pamilia. Gapuna, nakaaawat no apay iyimtuod dagiti tattao, Ania ti panggep ti biag?

⁷ Kasano a sinungbatan dagiti eskolar ken relihiuso a lider dayta a saludsod? Kalpasan dagiti nagadu a siglon a naglabas, nakaipaayda aya iti makapnek a sungbat?

Ti Ibagbagada

8, 9. (a) Aniat’ nakuna ti Insik nga eskolar maipapan iti panggep ti biag? (b) Aniat’ imbaga ti nakalasat iti makapapatay a kampo dagiti Nazi?

⁸ Kinuna ni Tu Wei-Ming a Confuciano nga eskolar: “Ti ultimo a kayulogan ti biag masarakan iti gagangay, natauan a kaaddatayo.” Sigun itoy a panangmatmat, agtultuloy dagiti tattao a mayanak, agrigat nga agbiag, ken matay. Awan manamnama iti kasta a panangmatmat. Sa pudno aya dayta?

⁹ Napaliiw ni Elie Wiesel, a nakalasat kadagiti makapapatay a kampo dagiti Nazi idi Gubat Sangalubongan II: “Ti kapapatgan a saludsod a sanguen ti tao isut’ ‘Apay addatayo ditoy?’ . . . Patiek nga adda panggep ti biag nupay nakitakon dagiti awan kapapayanna nga ipapatay.” Ngem dina met maibaga ti kayulogan ti biag.

10, 11. (a) Kasano nga impakita ti maysa nga editor a ti tao awan kenkuanat’ sungbat? (b) Apay a di makapnek ti panangmatmat ti maysa a sientista iti ebolusion?

¹⁰ Kinuna ni editor Vermont Royster: “No utoben a mismo ti tao, . . . ti saadna iti daytoy nga uniberso, ditay pay nakaadayo ngem idi karrugi ti tiempo. Kaskasdi a ditay pay nasungbatan dagiti saludsod nga asinotayo ken apay nga addatayo ken sadinot’ pagturturongantayo.”

¹¹ Napaliiw ni Stephen Jay Gould a sientista ti ebolusion: “Mabalin a tarigagayantayo ti ‘natantan-ok’ a sungbat—ngem awan ti masarakan.” Kadagita nga ebolusionista, ti biag isut’ panagtalinaed dagidiay napipigsa, sa ni patay pagpatinggaennanto amin. Awan met maur-uraytay a namnama iti kasta a kapanunotan. Sa, manen, pudno aya a kasta?

12, 13. Aniat’ panangmatmat dagiti lider ti ig-iglesia, ket ad-addada kadi a makapnek ngem ti sungbat dagiti nailubongan a managpaliiw?

¹² Adu a lider ti relihion ti agkuna a ti panggep ti biag isut’ panangtaginayon iti naimbag a kabibiag tapno inton dumteng ni patay mapanto sadiay langit ti kararua dayta a tao ken agbiag nga agnanayon sadiay. Ti met para kadagiti managdakdakes isut’ agnanayon a tuok idiay impierno. Kaskasdi, sigun iti daytoy a pammati, agtultuloyto ditoy daga ti ad-adu pay a kasta a narigat a kabibiag a napasaranen iti intero a historia. Ngem no panggep ti Dios a dagiti tattao agbiagdanto idiay langit kas kadagiti anghel, apay a dina pay la pinarsua ida a kasta idi damo, a kas inaramidna kadagiti anghel?

¹³ Uray dagiti klero madukotanda kadagita a panangmatmat. Naminsan a kinuna ni Dr. W. R. Inge, dati a dekano ti St. Paul’s Cathedral sadi Londres: “Iti unos ti panagbiagko narigatanak a nangsuksukimat iti panggep ti panagbiag. Inkagumaak a sungbatan ti tallo a problema a para kaniak dagita ti pamunganayan:  ti problema iti kinaagnanayon; ti problema ti natauan a personalidad; ken ti problema ti kinadakes. Napaayak. Awan ti narisutko kadagita.”

Ti Epektona

14, 15. Aniat’ epekto kadagiti adu a tattao dagiti naggigiddiat a panangmatmat?

¹⁴ Aniat’ epekto ti nagadu a nagduduma nga ideya dagiti eskolar ken relihiuso a lider no iti saludsod maipapan iti panggep ti biag? Adut’ sumungbat kas iti nakuna ti maysa a lakay: “Inim-imtuodkon iti unos ti panagbiagko no apay nga addaak ditoy. No adda man panggepna, saanakon nga interesado.”

¹⁵ Adu kadagidiay makapaliiw iti naggigiddiat a panangmatmat dagiti relihion toy lubong ti nagkuna a talaga nga awan balbalena no aniat’ patien ti maysa. Ipapanda a ti relihion ket maysa la a dibersion ti isip, banag a mangipaay iti sangkabassit a talna ti isip ken liwliwa tapno magabenan ti maysa dagiti problema ti biag. Ipapan dagiti dadduma a ti relihion ket maysa la nga an-anito. Ipapanda a ti sinigsiglo a panagpattapatta dagiti relihion dina sinungbatan ti saludsod maipapan iti panggep ti biag, ket dina met pinarang-ay ti biag dagiti komon a tattao. Kinapudnona, ipakita ti historia a dagitoy relihion ti lubong masansan nga isudat’ nanglapped ti panagprogreso ti tattao ken isudat’ gapu dagiti guranggura ken gubgubat.

16. Kasanot’ kapateg ti panangsarak iti panggep ti biag?

¹⁶ Kaskasdi, napateg kadi a saraken ti kinapudno maipapan iti panggep ti biag? Insungbat ni Viktor Frankl a propesional iti mental a salun-at: “Ti panangikagumaan a mangsapul iti kinapateg ti biag ti kangrunaan a puersa a makatignay iti tao. . . . Awanen aniaman iti lubong, ikaritko dayta, a mabalin nga epektibo unay a mangtulong iti maysa a tao tapno malasatanna ti karirikutan a kasasaad, kas ti pannakaammo nga adda pateg ti biag ti maysa.”

17. Aniada a salsaludsod ti masapul nga iyimtuodtayo itan?

¹⁷ Yantangay di inlawlawag a naimbag dagiti natauan a pilosopia ken relihion ti panggep ti biag, sadinot’ pangsarakantayo no ania dayta? Adda kadi gubuayan ti natantan-ok a sirib a makaibaga kadatayo ti kinapudno daytoy a banag?

Malaksid no nainaganan, dagiti naisitar a Kasuratan naadawda manipud iti moderno a lenguahe a New World Translation of the Holy Scriptures—With References, 1984 nga Edision

[Salsaludsod]

[Ladawan iti panid 4]

“Kada tawen adda kalawa ti kabakiran a kas iti sakupen [ti Gran Britania] a madadael”

[Ladawan iti panid 5]

“Inim-imtuodkon iti unos ti panagbiagko no apay nga addaak ditoy”