Asino ti Makaibaga Kadatayo?
Seksion 2
Asino ti Makaibaga Kadatayo?
1, 2. Aniat’ kasayaatan a wagas tapno masarakantay ti panggep ti maysa a banag a nadisenio?
1 Asino ti makaibaga kadatayo no ania a talaga ti panggep ti biag? Ay ket, no sarungkaranyo ti agdisdisenyo iti makina ket nakitayo nga adda komplikado a makina nga ar-aramidenna a diyo kabisado, kasanoyo a maammuan no para iti ania dayta? Ti kasayaatan isut’ panagimtuodyo iti dayta nangdisenio.
2 Daytoy, ngay, nakarangranga a disenio a makitatayo a nanglikmut kadatayo ditoy daga, kas kadagiti amin a sibibiag a bambanag, agingga iti kababassitan a sibibiag a selula? Uray dagidiay babbabassit pay a molekula ken atomo iti uneg ti selula nakaskasdaaw ti disenioda ken naurnosda. Ania, met, maipapan iti karkarnat’ diseniona nga isip ti tao? Ket ania ngay maipapan iti sistema solar nga ayantayo, ken ti Milky Way a galaksitayo, ken ti uniberso? Saan kadi nga amin dagitoy a nakaam-amak a disenio kasapulanda ti Nangdisenio? Sigurado a maibagana kadatayo no apay a diniseniona dagita a bambanag.
Naiparna Kadi a Namunganay ti Biag?
3, 4. Aniat’ posibilidad a ti biag ket rimsua gaput’ pannakaiparna?
3 Napaliiw ti The Encyclopedia Americana “ti karkarna a kinarikut ken kinaurnos dagiti sibibiag a parsua” ket kinunana: “Ti nasinged a panangsukimat kadagiti sabong, insekto, wenno mamalia ipakitana ti dandani di nakapapati nga apag-isu a pannakaurnos dagiti pasetda.” Insurat ti British nga astronomo a ni Sir Bernard Lovell, idi nadakamatna ti kemikal a komposision dagiti nabiag nga organismo: “Ti posibilidad a . . . naiparna a pasamak ti nangiturong iti pannakabukel ti maysa a kababassitan a molekula ti protina ket bassiusit. . . . Iti kinapudnona awan.”
4 Umarngi met, kinuna ni astronomo Fred Hoyle: “Ti intero a pakasangalan ti gagangay a nagtaudan ti biag salsalimetmetanna pay laeng a ti biag timmaud lattan nga awan plano. Kaskasdi, bayat nga umad-adu ti matakkuatan dagiti biokemiko maipapan iti nakaskasdaaw a kinarikut ti biag, nalawag a ti naiparna nga itataud dayta ket bassiusit ta mabalin a naan-anay a maiwalin dayta. Saan a mabalin a naiparna ti itataud ti biag.”
5-7. Kasano a pasingkedan ti molecular biology a dagiti sibibiag a bambanag dida rumsua gaput’ pannakaiparna?
5 Ti molecular biology, a maysa kadagiti kabbaro a tay-ak ti siensia, isut’ panangadal kadagiti sibibiag a bambanag no iti benneg dagiti genes, molekula, ken atomo. Inkomento ni Michael Denton a molekular a biologo no maipapan iti natakkuatanda: “Ti kinakomplikado ti kasimplean a naammuan a tipo ti selula nakarikrikut unay ket imposible a kunaen a ti kasta a banag ket bigla a pinagtitipon ti nakusokuso, nakaro a di nakapapati, a pasamak.” “Ngem saan la a ti kinakomplikado dagiti nabiag a sistema ti napalalo a mangkarit kadatayo, ta adda pay met ti nakaam-amak a kinalaing a masansan nga agparang kadagita a disenio.” “Dita benneg dagiti molekula nga . . . agminar unay ti kinalaing ti biolohikal a disenio ken ti kinaperpekto dagiti naragpat a kalat.”
6 Intuloy pay ni Denton: “Adinoman a matmatantayo, aniaman a tukok ti matmatantayo, adda masarakantayo a kinaimnas ken kinalaing ti naan-anay a manglab-aw a kalidad, a mangpakapuy iti ideya a naiparna. Talaga kadi a nakapapati nga aksidente ti nangbukel iti aktual a banag, a ti kababassitan nga elementona—sibibiag a protina wenno gene—ket komplikado a di matarusan ti mismo a laingtayo a mamartuat, aktual a banag a kasungani a mismo ti pannakaiparna, a dayta lab-awanna ti aniaman a pinartuat ti saririt ti tao?” Imbagana pay: “No iti nagbaetan ti sibibiag a selula ken ti kauurnosan a sistema nga awan biagna, kas iti kristal wenno sangkapirit a niebe, adda ti yuyeng a nakalawlawa ken naan-anay a ditay kabaelan nga utoben.” Ket ni Chet Raymo, a propesor ti physics, kinunana: “Masdaawak unay . . . Tunggal molekula kasla milagro a napartuat nga adda akmenna.”
7 Ingngudo ni Denton a molekular a biologo a “dagidiay dogmatiko a mangipilit nga amin dagitoy a kabbaro a kinapudno ket namimpinsan a resultat’ pannakaiparna” mamatpatida iti mitolohia. Kinapudnona, inawaganna ti sursuro ni Darwin maipapan kadagiti sibibiag a bambanag a rimsua a naiparna kas “ti kakaruan a sapasap a mitolohia iti maikaduapulo a siglo.”
Ti Disenio Kasapulanna ti Nangdisenio
8, 9. Mangtedkay ti ilustrasion a mangipakita nga amin a banag a nadisenio masapul nga adda nangdisenio.
8 Ti posibilidad a ti awan biagna a material ket agbiag babaen iti pannakaiparna, babaen iti nakusokuso nga aksidente, nakapuy unay ket ngarud imposible. Saan, amin a nasaririt pannakadiseniona a sibibiag a bambanag ditoy daga di mabalin a rimsua babaen iti aksidente, yantangay amin a nadisenio masapul nga adda nangdisenio. Adda kadi ammoyo a nailaksid dita? Awan. Ket mientras mas komplikado ti disenio, nalalaing met ti nangdisenio.
9 Mabalintay pay nga iyilustrar dayta iti kastoy a wagas: No makakitatayo iti ladawan a naipinta, akseptarentay dayta kas ebidensia nga adda nangipinta. No makabasatay iti libro, akseptarentayo nga adda autor dayta. No makakitatay iti balay, akseptarentayo nga adda nangbangon iti dayta. No makakitatay iti silaw ti trapiko, ammotayo nga adda komite a nangaramid iti dayta a linteg. Amin dagita a banag ket inaramid dagidiay makin-aramid nga addaan panggep. Ket uray ditay matarusan ti isuamin a maipapan kadagidiay tattao a nangdisenio kadagita, ditay pagduaduaan nga adda dagita a tattao.
10. Aniat’ makita nga ebidensia ti kaadda ti Kangatuan a Nangdisenio?
10 Umarngi met, ti ebidensia ti kaadda ti Kangatuan a Nangdisenio nakalalasin gapu iti disenio, urnos, ken kinakomplikado dagiti sibibiag a bambanag ditoy daga. Ipasimudaagda amin nga adda Kangatuan a Saririt. Pudno met la dayta no iti disenio, urnos, ken kinakomplikado ti uniberso agraman dagiti binilion a galaksina, a tunggal maysa naglaon kadagiti binilion a bituen. Ket isuamin dagiti nailangitan a bagi ket tengtenglen dagiti apaghusto a linteg, a kas iti panaggaraw, pudot, lawag, uni, elektromagnetismo, ken grabidad. Mabalin kadi nga adda linlinteg nga awan nangaramid kadakuada? Kinuna ni Dr. Wernher von Braun a sientista iti rocket: “Dagiti natural a linteg ti uniberso apaghushustoda unay ket dikam marigatan a mangpartuat iti lugan ti law-ang a mapan idiay bulan ket maorasanmi ti itatayabna agingga iti apagkapaset ti segundo. Masapul nga adda nangisaad kadagitoy a linteg.”
11. Apay a ditay koma ilibak ti kaadda ti Kangatuan a Nangdisenio gapu la ta isut’ ditay makita?
11 Pudno, ditay makita ti Kangatuan a Nangdisenio ken Nangted-Linteg babaen kadagiti literal a matatayo. Ngem ilibaktayo kadi ti kaadda dagiti banag a kas iti grabidad, magnetismo, elektrisidad, wenno allon ti radio gapu la ta ditay makita dagita? Saan, gapu ta mapaliiwtayo dagiti epektoda. Apay ngarud nga ilibaktayo ti kaadda ti Kangatuan a Nangdisenio ken Nangted-Linteg gapu la ta isut’ ditay makita, idinto ta mapaliiwtayo dagiti resulta ti karkarna nga aramidna?
12, 13. Aniat’ kuna ti ebidensia maipapan iti kaadda ti Namarsua?
12 Ni Paul Davies, propesor ti physics, ipapanna a ti kaadda ti tao saan a gapuanan la ni gasat. Imbagana: “Pudno a nairanta ti kaaddatayo ditoy.” Ket kinunana maipapan iti uniberso: “Babaen iti sientipiko a trabahok, ad-adda a pinatik a ti pisikal nga uniberso ket napagkaykaysa a buyogen ti nakaskasdaaw unay a kinalaing ta diak maawat dayta a kas maysa laeng nga awan mamaayna a kinapudno. Para kaniak, masapul nga adda naun-uneg a pannakailawlawag dayta.”
13 Gapuna, paneknekan ti ebidensia a ti uniberso, ti daga, ken dagiti sibibiag a bambanag ditoy daga dida rimsua lattan a kas naiparna. Siuulimek amin dagitoy a mangpaneknek iti kaadda ti nakasarsaririt, mannakabalin a Namarsua.
Ti Kunaen ti Biblia
14. Aniat’ konklusion ti Biblia maipapan iti Namarsua?
14 Ti Biblia, a kadaanan a libro ti sangatauan, kasta met ti konklusionna. Kas pangarigan, iti Hebreo a libro ti Biblia, nga insurat ni apostol Pablo, naibaga kadatayo: “Siempre, tunggal balay ket binangon ti maysa, ngem ti nangbangon kadagiti isuamin a bambanag isu ti Dios.” (Hebreo 3:4) Ti maudi a libro ti Biblia, nga insurat ni apostol Juan, kunana met: “Maikarika, Jehova, sika a Diosmi, nga umawat iti dayag ken iti dayaw ken iti pannakabalin, agsipud ta pinarsuam dagiti amin a banag, ket agsipud iti pagayatam naadda ken naparsuada.”—Apocalipsis 4:11.
15. Kasanotay a makita ti dadduma a kababalin ti Dios?
15 Ipakita ti Biblia a nupay ti Dios ket di makita, ti klasena a Dios makita babaen kadagiti gapuananna. Kunana: “Dagiti di makita a kababalin [ti Namarsua], kayatna a sawen ti agnanayon a pannakabalin ken kinadiosna, makitkita ida, nanipud pay nangrugi ti lubong, ta nalawag a makita kadagiti banag nga inaramidna.”—Roma 1:20, The New English Bible.
16. Apay nga agyamantayo ta di makita dagiti tattao ti Dios?
16 Iti kasta ti Biblia itagadnatayo iti bunga ken puon. Ti bunga—dagiti nakaam-amak a bambanag a naaramid—isudat’ ebidensia ti kaadda ti nasaririt, mannakabalin a Puon: ti Dios. Kasta met, agyamantayo ta isu ket di makita, yantangay bilang Namarsua iti uniberso, di pagduaduaan nga adda bilegna a napalalo unay ket di manamnama ti tattao a lasag ken dara a makita ket agbiagda pay. Ket dayta ti kinuna a mismo ti Biblia: “Awan tao a makakita [iti Dios] ket kaskasdi nga agbiag.”—Exodo 33:20.
17, 18. Apay a ti ideya iti kaaddat’ Namarsua ket napateg kadatayo?
17 Ti ideya nga adda Dakkel a Nangdisenio, maysa a Kangatuan a Persona—ti Dios—napateg unay kadatayo. No inaramidnatayo ti maysa a Namarsua, ngarud sigurado nga adda rasonna, adda panggepna, a nangparsua kadatayo. No naparsuatayo nga addaan panggep iti biag, ngarud adda rasontay a mangnamnama a nasaysayaatto dagiti kasasaadtayo iti masanguanan. Ta no saan, agbiagtay laeng ken mataytayo nga awanan namnama. Isu a napateg unay nga ammuentayo no ania ti panggep ti Dios para kadatayo. Iti kasta mabalintay a pilien no kayattayo ti agbiag a maitunos iti dayta wenno saan.
18 Kasta met, ibaga ti Biblia a ti Namarsua ket naayat a Dios a maseknan unay kadatayo. Imbaga ni apostol Pedro: “Isu maseknan kadakayo.” (1 Pedro 5:7; kitaenyo pay ti Juan 3:16 ken 1 Juan 4:8, 16.) Ti maysa a pakakitaan no kasanot’ pannakaseknan ti Dios kadatayo isut’ panangusig iti nakaskasdaaw a wagas a panangaramidna kadatayo, iti mental ken pisikal.
“Nakaskasdaaw ti Pannakaaramidko”
19. Ania a kinapudno ti ipalagip ni salmista David kadatayo?
19 Idiay Biblia binigbig ni salmista David: “Nakaam-amak ken nakaskasdaaw ti pannakaaramidko.” (Salmo 139:14) Sigurado a kinapudno dayta, ta ti utek ti tao ken ti bagi ket nakaskasdaaw ti panangdisenio ti Kangatuan a Nangdisenio.
20. Kasano a dineskribir ti ensiklopedia ti utek ti tao?
20 Kas pangarigan, ti utekyo ket ad-adda a komplikado ngem ti aniaman a computer. Nadakamat ti The New Encyclopœdia Britannica: “Ad-adda a komplikado ti pannakaiyallatiw ti impormasion iti las-ud ti sistema nerbio ngem dagiti kadakkelan a koneksion dagiti telepono; ti panangrisut ti utek ti tao iti parikut ket lab-awanna nga adayo ti kabaelan dagiti kabibilgan a computer.”
21. No makitatay ti magapuanan ti utek, aniat’ konklusiontayo?
21 Naidulin dita utekyo dagiti ginasut a milion nga impormasion ken panangiladawan ti isip, ngem saan la a bodega dayta dagiti impormasion. Gapu iti utek masursuroyo ti agsagawisiw, agluto ti tinapay, agsao ti baniaga a pagsasao, agusar ti computer, wenno mangpatayab ti eroplano. Maamirisyo ti mapasamak iti bakasionyo wenno ti kaimas ti maysa a prutas. Kabaelanyo nga anagen ken aramiden dagiti bambanag. Kabaelanyo pay ti agplano, mangapresiar, agayat, ken mainaigyo ti panunotyo kadagiti naglabas, iti agdama, ken iti masanguanan. Yantangay datayo a tattao ditay makadisenio iti banag a nakaam-amak a kas iti utek ti tao, ngarud Daydiay nangdisenio iti dayta ket nabatad nga addaan sirib ken abilidad a natantan-ok ngem iti uray asino a tao.
22. Aniat’ admitiren dagiti sientista maipapan iti utek ti tao?
22 No maipapan iti utek, annugoten dagiti sientista: “No kasano a dagitoy nga ar-aramid ket suroten daytoy nakaskasdaaw ti pannakaipadronna, nakaur-urnos ken nakaskasdaaw ti kinarikutna a makinaria ti saan a nalawag. . . . Nikaanoman dinto mabalin a solbaren ti tao amin dagiti sinaggaysa a parikut nga idatag ti utek.” (Scientific American) Ket kinuna ni Raymo a propesor ti physics: “No sawentay ti kinapudno, adut’ ditay ammo no kasano nga idulin ti utek ti tao dagiti impormasion, wenno no kasanona nga iranta a lagipen dagiti naimemoriana. . . . Addada ag-sangagasut a bilion a nerve cell iti utek ti tao. Kada selula ket makikomunikar kadagiti rinibo a sabsabali a selula baeten kadagiti synapses a kasla nagsasanga a kayo. Dagiti posibilidad ti panagkokonektarda ket nakaam-amak ti kinarikutda.”
23, 24. Inagananyo ti sumagmamano a paset ti bagi a nakaskasdaaw ti disenioda, ket aniat’ inkomento ti maysa nga inhiniero?
23 Dagiti matayo naal-alibtak ken nalalaing a mangibagay ngem iti aniaman a kamera; kinapudnona, naan-anayda nga automatiko, agipukosda a bukod, de kolor a kamera ti pelikula. Dagiti lapayagyo malasinda ti nagduduma nga uni ket ikkandakayo ti direksion ken kinabalanse. Ti pusoyo ket pagbomba a dagiti kapasidadna di kabaelan a tuladen dagiti kalaingan nga inhiniero. Karkarna met ti dadduma a paset ti bagiyo: ti agong, dila, ken im-imayo, agraman ti puso ken bitukayo, ket sumagmamano la dagita.
24 Gapuna, inrason ti maysa nga inhiniero a nabayadan a mangdisenio ken mangaramid iti dakkel a computer: “No ti computerko kasapulanna ti diseniador, di ad-adda pay ngarud dayta komplikado a physio-chemical-biological a makina nga isu toy natauan a bagik—a dayta met laeng ti bassiusit a paset ti ngangngani awan inggana a lubong?”
25, 26. Aniat’ rumbeng nga ibaga kadatayo ti Naindaklan a Nangdisenio?
25 No kasano a dagiti tattao adda napanunotda a panggep no agaramidda kadagiti eroplano, computer, bisikleta, ken dadduma pay nga alikamen, kasta met a ti Nangdisenio iti utek ken bagi dagiti tattao masapul nga adda panggepna no apay dinisenionatayo. Ket daytoy a Nangdisenio masapul nga adda siribna a nangatngato ngem kadagiti tattao, yantangay awan kadatayo ti makatulad kadagiti diseniona. Lohikal, ngarud, nga isu Daydiay makaibaga kadatayo no apay dinisenionatayo, no apay insaadnatay ditoy daga, ken no sadino ti pagturturongantayo.
26 No maadaltay dagita, ngarud ti nakaskasdaaw nga utek ken bagi nga inted kadatay ti Dios ket mausar a mangtungpal iti panggeptay ti biag. Ngem pangadalantayo kadagita a panggepna? Adinot’ nangipaayanna kadatayo iti dayta nga impormasion?
[Salsaludsod]
[Ladawan iti panid 7]
Ti kasayaatan a wagas tapno maammuanyo no apay nadisenio ti maysa a banag isut’ panagimtuodyo iti nangdisenio
[Ladawan iti panid 8]
Ti kinakomplikado ken disenio dagiti sibibiag a bambanag makita iti molekula a DNA
[Ladawan iti panid 9]
“Ti panangrisut ti utek ti tao iti parikut ket lab-awanna nga adayo ti kabaelan dagiti kabibilgan a computer”
