Nagpaiduma a Gubuayan ti Natantan-ok a Sirib
Seksion 3
Nagpaiduma a Gubuayan ti Natantan-ok a Sirib
1, 2. Apay a masapul a sukimatentayo ti Biblia?
1 Ti kadi Biblia ti rekord dayta nangatngato a sirib? Maitedna kadi kadatayo dagiti napudno a sungbat kadagiti napateg a saludsod a mainaig iti panggep ti biag?
2 Sigurado a ti Biblia maikari a sukimatentayo. Maysa a makagapu a ta isut’ naisalumina unay kadagiti libro a naputar, naigiddiat unay iti uray ania a libro. Amirisenyo dagitoy sumaganad a kinapudno.
Kadaanan, Kaaduan a Naibunong a Libro
3, 4. Kasanot’ kadaan ti Biblia?
3 Ti Biblia isut’ kadaanan a libro a naisurat, a ti pasetna naputar agarup 3,500 a tawenen ti naglabas. Adu a siglo nga immun-una ngem ti uray ania a libro a naibilang a sagrado. Ti umuna kadagiti 66 a libro a linaonna naisurat agarup sangaribo a tawen sakbay da Buddha ken Confucius ket agarup dua ribo a tawen sakbay ni Muḥammad.
4 Ti historia a nairekord iti Biblia agsubli iti punganay ti natauan a pamilia ket ilawlawagna no kasanotay nga immay ditoy daga. Isublinatay pay iti tiempo sakbay a naparsua dagiti tattao, nga ikkannatay ti impormasion ti pannakaporma ti daga.
5. Mano ti adda a kadaanan a manuskrito ti Biblia, no idilig kadagiti nailubongan a kasuratan idi ugma?
5 Dagiti dadduma a relihiuso a libro, ken dagiti pay di narelihiusuan, sumagmamano la a kopia dagiti kadaanan a manuskritoda ti nabatin. Agarup 11,000 nga insurat ti ima a kopia ti Biblia wenno pasetna ti adda iti Hebreo ken Griego, sumagmamano kadagita ket addan idi tiempo ti orihinal a pannakaisuratda. Nakalasat dagitoy nupay dagiti kakaruan a mautob a panangraut ket inkagumaanda a dadaelen ti Biblia.
6. Kasanot’ kasaknap ti nakaibunongan ti Biblia?
6 Kasta met, ti Biblia ti kaaduan pay laeng nga amang ti naibunong a libro sigun iti historia. Agarup tallo bilion a Biblia wenno pasetna ti naibunong iti agarup dua ribo a pagsasao. Nakuna a 98 porsiento ti natauan a pamilia ti makaala iti Biblia iti bukodda a pagsasao. Awan sabalin a libro nga umarngi dita ti pannakaiwarasna.
7. Aniat’ makuna maipapan iti kinaumiso ti Biblia?
7 Sa, awan sabali a libro idi ugma ti pumareho iti kinaumiso ti Biblia. Dagiti sientista, historiador, arkeologo, geograpo, eksperto iti lenguahe, ken dagiti dadduma naynay a pasingkedanda dagiti salaysay ti Biblia.
Sientipiko a Kinaumiso
8. Kasanot’ kinaumiso ti Biblia no maipapan iti siensia?
8 Kas pangarigan, idinto ta ti Biblia di naisurat kas libro ti siensia, maitunos dayta iti pudno a siensia no dakamatenna dagiti sientipiko a bambanag. Ngem dagiti dadduma a libro idi ugma a naibilang kas sagrado naglaonda kadagiti sientipiko a mitolohia, dagiti errado, ken agdadata a kinapalso. Paliiwenyo ti uppat la kadagiti adu a pangarigan ti sientipiko a kinaumiso ti Biblia:
9, 10. Imbes nga imparangarangna dagiti di nasientipikuan a panangmatmatda iti tiempona, aniat’ nasao ti Biblia maipapan iti suporta ti daga?
9 Ti mangtengtengngel iti daga idiay law-ang. Idi ugma bayat a maisursurat ti Biblia, adut’ pattapattada no kasano a matengtengngel ti daga idiay law-ang. Adda dagiti namati a ti daga sinuportaran ti uppat nga elepante a silulugan iti dakkel a pawikan. Ni Aristotle, a Griego a pilosopo ken sientista idi maikapat a siglo K.K.P., insurona a ti daga di mabalin nga agbitbitin iti kawaw a law-ang. Imbes ketdi, insurona a dagiti nailangitan a bagi sisasaadda iti rabaw dagiti solido, kasla sarming a sirkulo, a kada sirkulo naiparabaw iti sabali a sirkulo. Naipagarup a ti daga isut’ adda iti makin-uneg a sirkulo, ket ti makinruar amin a sirkulo tinengngelna dagiti bituen.
10 Kaskasdi, imbes nga imparangarangna dagiti nakakatkatawa, di sientipiko a panangmatmatda idi tiempot’ pannakaisuratna, sisisimple nga imbaga ti Biblia (idi agarup tawen 1473 K.K.P.): “[Ti Dios] ibitbitinna ti daga iti rabaw ti awan.” (Job 26:7) Iti orihinal a Hebreo, ti sao nga “awan” a nausar ditoy kayuloganna ti “banag nga awan a pulos,” ket daytat’ kakaisuna a panagparangna iti Biblia. Ti panangiladawanna iti daga a linikmut ti kawaw a law-ang bigbigen dagiti eskolar kas karkarna a panangsirmata idi a tiempo. Kuna ti Theological Wordbook of the Old Testament: “Ti Job 26:7 nagbatad nga iladawanna daydi lubong a pagaammoda idi a kas sibibitin iti law-ang, ngarud sineggaanna ti masanguanan a madiskubrento ti siensia.”
11, 12. Kaano a naawatan dagiti tattao ti kinapudno ti Job 26:7?
11 Ti umiso a sarita ti Biblia nasapsapa iti nasurok 1,100 a tawen ngem ni Aristotle. Kaskasdi, ti panangmatmat ni Aristotle nagtultuloy a naisuro kas kinapudno iti unos ti 2,000 a tawen kalpasan ti ipapatayna! Kamaudiananna, idi 1687 K.P., impablaak ni Sir Isaac Newton dagiti natakkuatanna a matengtengngel ti daga idiay law-ang babaen iti grabidad gapu iti panangiguyod dagiti dadduma a nailangitan a bagi. Ngem dayta ket gistay 3,200 a tawenen kalpasan nga imbaga ti Biblia a buyogen ti naimnas a kinasimple a ti daga sibibitin “iti rabaw ti awan.”
12 Wen, gistay 3,500 a tawenen ti napalabas, umiso ti kuna ti Biblia a ti daga awan makitkita a suportana, kinapudno a maitunos kadagiti kabbaro a natarusan a linlinteg ti grabidad ken panaggaraw. “No kasano a naammuan ni Job ti kinapudno,” kinunat’ maysa nga eskolar, “isut’ saludsod a saan a nalaklaka la a risuten dagidiay mangilibak a naipaltiing ti Nasantuan a Kasuratan.”
13. Kasanot’ pannakaawat dagiti tattao iti porma ti daga adu a siglon ti napalabas, ngem aniat’ nangbaliw iti isipda?
13 Ti porma ti daga. Ti The Encyclopedia Americana kunana: “Ti kauunaan a panangiladawan dagiti tattao iti daga a ta patag, nasimpa a plataporma iti sentro ti uniberso. . . . Ti ideya maipapan iti nagtimbukel a daga sa la nagraira idi Renaissance.” Dadduma kadagidi nagkauna a marino nagamakda di la ket ta matnagda no aglayagda idiay pingir ti patag a daga. Ngem idi agangay naiyintroduser ti compass ken dadduma a diskubre nga isudat’ namagbalin a posible ti napapaut a panagbiahe idiay taaw. Dagitoy a “biahe iti panagdiskubre,” sigun iti sabali nga ensiklopedia, “impakitada a ti lubong ket nagtimbukel, saan a patag kas impagarup dagiti kaaduan.”
14. Kasano a dineskribir ti Biblia ti porma ti daga, ken kaano?
14 Kaskasdi, nabayagen sakbay dagita a biahe, agarup 2,700 a tawenen ti napalabas, kinuna ti Biblia: “Adda Daydiay agtataeng iti ngatuen ti sirkulo ti daga.” (Isaias 40:22) Ti Hebreo a sao a naipatarus ditoy a “sirkulo” kayuloganna pay met ti “nagbukel,” kas dakamaten dagiti nagduduma a reperensia. Dadduma a patarus ti Biblia, no kasta, kunaenda a, “ti globo ti daga” (Douay Version) ken, “ti nagtimbukel a daga.”—Moffatt.
15. Apay a ti Biblia saan a naimpluensiaan kadagiti di sientipiko a panangmatmat maipapan iti daga?
15 No kasta, ti Biblia saan a naimpluensiaan kadagiti di sientipiko a panangmatmat a nagraira idi a tiempo maipapan iti suporta ken porma ti daga. Simple ti rason: Ti Autor ti Biblia isut’ Autor ti uniberso. Pinarsuana ti daga, isu nga ammona no aniat’ nakaibitinanna ken no aniat’ pormana. Gapuna, idi impaltiingna ti Biblia, siniguradona nga awan mailaok dita a di sientipiko a panangmatmat, nupay nagadu dagita a pammati dagiti dadduma idi a tiempo.
16. Kasano a ti komposision dagiti sibibiag a bambanag ket maitunos iti imbaga ti Biblia?
16 Ti pakabuklan dagiti sibibiag a bambanag. “Ni Jehova a Dios binukelna ti tao iti tapuk manipud iti daga,” ibaga ti Genesis 2:7. Kunaen ti The World Book Encyclopedia: “Amin a kemikal nga elemento a mangbukel kadagiti banag a nabiag masarakan met kadagiti materia nga awan biagna.” No kasta amin a kangrunaan a kemiko a mangbukel kadagiti sibibiag nga organismo, agraman iti tao, masarakanda met iti mismo a daga. Maitunos daytoy iti kinuna ti Biblia a nangitudo iti material nga inusar ti Dios idi pinarsuana dagiti tattao ken isuamin a sibibiag a bambanag.
17. Aniat’ kinapudno no kasano a napaadda dagiti sibibiag a bambanag?
17 “Sigun iti kakikitada.” Ibaga ti Biblia a ti Dios pinarsuana ti immuna a natauan a paris, ket isuamin a dadduma a tattao nagtaud kadakuada. (Genesis 1:26-28; 3:20) Kunaenna a dagiti dadduma a sibibiag a bambanag, kas kadagiti ikan, billit, ken animal, kastada met, a nagtaudda “sigun iti kakikitada.” (Genesis 1:11, 12, 21, 24, 25) Daytoy ti nakita dagiti sientista sigun iti natural a panamarsua, a tunggal sibibiag a banag nagtaud iti nagannak a kakikitana. Awan ti mailaksid. Maipapan itoy napaliiw ni physicist a Raymo: “Ti biag aramidenna ti biag; kanayon a mapasamak dayta iti kada selula. Ngem kasano a ti awanan biag aramidenna ti biag? Daytat’ maysa kadagiti kadakkelan a saludsod a di masungbatan ti biolohia, ket agingga ita awan maisungbat dagiti biologo no di padamgidamgis a pugtoda. Naipamuspusan ti awanan biag a banag nga inorganisa ti bagina iti sibibiag a wagas. . . . Ti autor ti Genesis umiso, gayam, ti panangibagana.”
Apaghusto iti Historia
18. Aniat’ kinuna ti maysa nga abogado maipapan iti historikal a kinaumiso ti Biblia?
18 Linaon ti Biblia ti umiso unay a kadaanan a historia ti aniaman a libro nga adda. Ti libro nga A Lawyer Examines the Bible itampokna ti historikal a kinaumisona iti kastoy a wagas: “Idinto ta dagiti romansa, sarsarita ken palso a testimonia agan-annadda a mangisaad kadagiti pasamak iti adayo a lugar ken di piho a tiempo, ket ngarud masalungasing dagiti umuna a pagalagadan nga inadalmi nga abogado a mainaig iti nabileg a panagrason, a ‘ti deklarasion masapul nga itedna ti tiempo ken lugar,’ dagiti salaysay ti Biblia itdenda kadatayo ti eksakto unay a petsa ken lugar dagiti banag a dinakamatna.”
19. Kasano a kinomentuan ti maysa a libro ti historikal a detalye ti Biblia?
19 Inkomento ti The New Bible Dictionary: “[Ti nagsurat iti Aramid] insaadna ti salaysayna iti las-ud ti kontemporario a historia; napno dagiti panidnat’ pannakadakamat dagiti mahistrado ti siudad, dagiti gobernador ti probinsia, ar-ari a nainaig, ken umarngi kadagita, ket dagitoy a reperensia kanayon a napaneknekan nga apag-isu no iti lugar ken tiempo a nadakamat.”
20, 21. Aniat’ kinuna ti maysa nga eskolar ti Biblia maipapan iti historia ti Biblia?
20 Kas insuratna iti The Union Bible Companion, kinuna ni S. Austin Allibone: “Ni Sir Isaac Newton . . . natan-ok met a kritiko dagiti kadaanan a surat, ket inusigna a siaannad ti Nasantuan a Kasuratan. Aniat’ pangngeddengna iti daytoy a punto? ‘Natakkuatak,’ kunana, ‘nga ad-adda nga autentiko ti Baro a Tulag ngem ti aniaman a nailubongan [sekular] a historia.’ Kuna ni Dr. Johnson nga ad-adut’ pruebatayo a ni Jesu-Kristo natay idiay Kalbario, kas nasaot’ Ebanghelio, ngem ti panagkuna a ni Julio Cesar natay idiay Kapitolio. Talaga nga ad-adut’ pammaneknektayo.”
21 Innayon daytoy a libro: “Damagenyo iti asinoman a pagduaduaanna ti historia ti Ebanghelio no aniat’ rasonna a mamati a ni Cesar natay idiay Kapitolio, wenno ni Emperador Carlomagno ket kinoronaan ni Papa Leo III. kas Emperador ti Lumaud idi 800? . . . Kasanoyo a masierto a pudno nga adda idi tao a Carlo I. [ti Inglaterra] sa naputolan ti ulona, ket sinunuan ni Oliver Cromwell? . . . Ni Sir Isaac Newton bigbigenda a kas nangdiskubre iti linteg ti grabidad . . . Patientay amin ti imbagada maipapan kadagitoy a lallaki; ngamin addaantay ti historikal nga ebidensia iti kinapudno dagitoy. . . . No, kalpasan a maipakita dagita a prueba, ket dida la kayat ti mamati, baybay-antay idan ta tiritir ti kinamaagda wenno talaga a nanengnengda.”
22. Apay nga agkitakit dagiti dadduma a mangakseptar iti autentisidad ti Biblia?
22 Kalpasanna ingngudo daytoy a libro: “Ania, ngarud, ti makunatay kadagidiay, a gapu ta nawadwad ti ebidensia nga autentiko ti Nasantuan a Kasuratan, kaskasdi a dida kumbinsido? . . . Sigurado a kunaentayo a ti pusodat’ perdi imbes a ti uloda;—a dida kayat a patien ti aniaman a mangpakumbabat’ kinatangsitda, ken mangbalbaliw iti kabibiagda.”
Makin-uneg a Panagtutunos ken Kinaprangka
23, 24. Apay a ti makin-uneg a panagtutunos ti Biblia ket karkarna unay?
23 Agasenyo no adda libro a nangrugi a naisurat idi tiempo ti Imperio Romano, a nagtultuloy agingga kadagiti Edad Media, sa naturpos iti daytoy maika-20 siglo, nga addaan nagduduma a mannurat a nagtitinnulong. Ania a resulta ti namnamaenyo no ti panggedan dagiti mannurat ket naggigiddiat a kas kadagiti soldado, ar-ari, papadi, mangngalap, papastor, ken dodoktor? Ti kunayo natunos ken di agsisimparat dayta? ‘Adayo a kasta!’ makunayo. Ay ket, kakasta a sirkumstansia ti nakaisuratan ti Biblia. Kaskasdi, agtutunos iti interamente a pasetna, saan la a kadagiti sapasap nga ideyana no di pay ket kadagiti kababassitan a detalye.
24 Ti Biblia ket koleksion ti 66 a liblibro a naisurat iti unos ti 1,600 a tawen babaen iti agarup 40 a nagduduma a mannurat, a nangrugi idi 1513 K.K.P. ket nagngudo idi 98 K.P. Dagiti mannurat naggapuda iti nagduduma a kasasaad ti kabibiag, ket adu kadakuada ti di nagkikita. Kaskasdi, ti libro a naparnuayda surotenna ti sentral, naannayas a tema agingga iti ngudo, a kasla pinartuat ti maymaysa nga isip. Ket maisupadi iti ipapan ti dadduma, ti Biblia saan a partuat ti Lumaud a sibilisasion, no di ket insurat dagiti taga Oriente.
25. Ti kinamapiar ken kinaprangka ti Biblia suportaranda ti ania nga ibagbaga dagiti mannurat ti Biblia?
25 Nupay kaaduan a mannurat idi ugma ket impadamagda laeng dagiti panagballigi ken dagiti nasayaat a pakasarsaritaanda, dagiti mannurat ti Biblia silalatak nga inadmitirda dagiti kamalida, agraman basbasol ti ar-ari ken dagiti liderda. Ti Numeros 20:1-13 ken Deuteronomio 32:50-52 irekordda dagiti basol ni Moises, ket isut’ nagsurat kadagita a libro. Ti Jonas 1:1-3 ken 4:1 ilistada dagiti basol ni Jonas, nga isut’ nagsurat kadagita a salaysay. Ti Mateo 17:18-20; 18:1-6; 20:20-28; ken 26:56 irekordda dagiti nakapuy a kababalin dagiti adalan ni Jesus. Gapuna, ti kinamapagpiaran ken kinaprangka dagiti mannurat iti Biblia suportaranda ti panagkunada nga impaltiing dayta ti Dios.
Ti Naisalumina Unay nga Aspetona
26, 27. Apay nga umiso unay ti Biblia no kadagiti sientipiko ken dadduma a bambanag?
26 Ti Biblia a mismo ipalgakna no apay umiso unay no iti sientipiko, historikal, ken dadduma a banag ken no apay a nakatuntunos ken mapiar unay. Ipakitana a ti Kangatuan a Persona, ti mannakabalin-amin a Dios, ti Namarsua nga autor ti uniberso, isu ti Autor ti Biblia. Inusarna laeng dagiti natauan a mannurat iti Biblia a kas sekretariona, a tinignayna ida babaen ti nabileg nga aktibo a puersana a mangikur-it iti impaltiingna nga isuratda.
27 Iti Biblia imbaga ni apostol Pablo: “Amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ket naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakatinggaran, pakadisiplinaan iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios naan-anay koma a makabael, makabalan a nalaing iti tunggal aramid a nasayaat.” Ket kinuna pay ni apostol Pablo: “Idi inawatyo ti sao ti Dios, a nangngegyo manipud kadakami, inawatyo dayta, saan a kas iti sao ti tattao, no di ket, kas iti kinapudnona, kas iti sao ti Dios.”—2 Timoteo 3:16, 17; 1 Tesalonica 2:13.
28. Sadino, ngarud, ti naggapuan ti Biblia?
28 No kasta, ti Biblia nagtaud iti isip ti maymaysa nga Autor—ti Dios. Ket buyogen ti nakaam-amak a bilegna, simple la kenkuana a mangsierto a ti kinatarnaw ti naisurat ket maitalimeng agingga iti kaaldawantayo. Maipapan itoy kinuna ti nalatak nga autoridad dagiti manuskrito ti Biblia, ni Sir Frederic Kenyon, idi 1940: “Ti kaudian a pakaibatayan ti panagduadua no nakasangpet met laeng ti Kasuratan kadatayo a di nagbalbaliw kas idi pannakaisuratda ti naikkaten.”
29. Kasano a maiyilustrar ti abilidad ti Dios a makikomunikar?
29 Kabaelan dagiti tattao ti mangipatulod kadagiti signal ti radio ken telebision ditoy daga manipud rinibo a kilometro a kaadayo idiay law-ang, uray manipud bulan. Dagiti instrumento manipud law-ang impatulodda ditoy daga dagiti pisikal nga impormasion ken ladladawan manipud kadagiti planeta a ginasgasut a milion a kilometro ti kaadayoda. Sigurado a ti Namarsua iti tao, ti Namarsua kadagiti allon ti radio, kabaelanna nga aramiden no dayta laeng. Talaga, simple la a banag kenkuana nga usaren ti mannakabalin-amin a bilegna a mangiyallatiw iti sasao ken ladladawan kadagiti isip dagidiay pinilina a nangirekord iti Biblia.
30. Tarigagayan kadi ti Dios a maammuan dagiti tattao ti panggepna kadakuada?
30 Mainayon pay, adu dagiti banag maipapan iti daga ken biag a linaonna a mangted ebidensia iti panaginteres ti Dios iti sangatauan. Gapuna, nakaaawat a kayatna a tulongan dagiti tattao a mangammo iti kinasiasinona ken no aniat’ panggepna kadakuada babaen iti panangiyebkasna kadagitoy a banag a sibabatad iti maysa a libro—permanente a dokumento.
31. Apay a ti naipaltiing a mensahe a nairekord nasaysayaat nga amang ngem ti impormasion a nayallatiw babaen iti sao a berbal?
31 Amirisenyo, pay, ti kinatan-ok ti libro a pinutar ti Dios, no idilig kadagiti impormasion nga inyallatiw dagiti tattao babaen iti sao a berbal. Ti sao a berbal saan a mapiar, yantangay iti las-ud ti nawatiwat a tiempo iyebkas dagiti tattao ti mensahe iti bukodda a patarus, ket mabaliwan ti kaipapananna. Iyallatiwdanto ti impormasion babaen iti naibalikas a sao sigun iti bukodda a panangmatmat. Ngem ti impaltiing ti Dios, a permanente a naisurat a rekord basbassit ti tsansana nga aglaon kadagiti errado. Sa, ti libro mabalin a kopiaen ken ipatarus tapno dagiti tattao a mangbasa a nadumadumat’ pagsasaoda magunggonaanda iti dayta. Isu a saan kadi a rasonable nga inusar ti Namarsuatayo dagita a pamuspusan tapno maipaayna ti impormasion? Talaga, ad-adda pay ngem ta rasonable laeng, yantangay kuna ti Namarsua a daytoy ti inaramidna.
Natungpal a Padto
32-34. Aniat’ linaon ti Biblia nga awan kadagiti sabali a libro?
32 Mainayon pay, ti Biblia naglaon ti tanda ti nadibinuan a paltiing sigun iti nagpaiduma a karkarna a wagas: Libro daytoy dagiti padto a natungpalen ken agtultuloy a matungtungpal nga awanan panagerrado.
33 Kas pangarigan, ti pannakadadael ti kadaanan a Tiro, ti pannakatnag ti Babilonia, ti pannakabangon manen ti Jerusalem, ken ti itatanor ken pannakatnag dagiti ari ti Medo-Persia ken Grecia detaliado ti pannakaipadtoda iti Biblia. Umiso unay dagiti naipadto ket dadduma a kritiko ti nangpadas a mangibaga a naisurat dagita kalpasan ti pannakapasamakda, ngem naupayda.—Isaias 13:17-19; 44:27–45:1; Ezequiel 26:3-6; Daniel 8:1-7, 20-22.
34 Dagiti impadto ni Jesus maipapan iti pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P. siuumisoda a natungpal. (Lucas 19:41-44; 21:20, 21) Ket dagiti padto maipapan iti “maudi nga al-aldaw” nga inted ni Jesus ken ni apostol Pablo matungtungpaldan a detaliado iti mismo a tiempotayo.—2 Timoteo 3:1-5, 13; Mateo 24; Marcos 13; Lucas 21.
35. Apay a ti Namarsua laeng ti mabalin a gubuayan ti padto ti Biblia?
35 Awan natauan nga isip, uray kasanot’ kasariritna, a makaipadto a siuumiso kadagiti masanguanan a pasamak. Daydiay laeng isip ti kabibilgan-amin ken kasisiriban-amin a Namarsua ti uniberso ti makabael, kas mabasatayo iti 2 Pedro 1:20, 21: “Awan ti padto ti Kasuratan nga agtaud iti aniaman a kabukbukodan a panangipaulog. Ta ti padto ket saan a naiyeg uray kaano babaen iti pagayatan ti tao, no di ket dagiti tattao nagsaoda manipud iti Dios bayat nga idaldalan ida ti nasantuan nga espiritu.”
Itdenna ti Sungbat
36. Aniat’ ibaga ti Biblia kadatayo?
36 Gapuna, iti adu a pamay-an, ti Biblia linaonna ti ebidensia a daytat’ naipaltiing a Sao ti Kangatuan a Persona. Gapu iti dayta, ibagana kadatayo no apay a dagiti tattao addada ditoy daga, no apay nakaro ti panagsagaba, no adino ti pagturturongantayo, ken no kasanonto a sumayaat dagiti kasasaad. Ipalgakna kadatayo nga adda kangatuan a Dios a namarsua kadagiti tattao ken iti daytoy daga nga addaan panggep ket ti panggepna matungpalto. (Isaias 14:24) Ipalgak pay ti Biblia kadatayo no ania ti pudno a relihion ken no kasanotay a masarakan dayta. Gapuna, daytat’ kakaisuna a gubuayan ti natantan-ok a sirib a makaibaga kadatayo iti kinapudno maipapan kadagiti kapatgan a salsaludsod ti biag.—Salmo 146:3; Proverbio 3:5; Isaias 2:2-4.
37. Aniat’ maiyimtuod no maipapan iti Kakristianuan?
37 Nupay no nawadwad ti prueba ti autentisidad ken kinaagpaypayso ti Biblia, amin kadi dagiti agkuna a mangakseptar iti dayta ket annurotenda ti sursurona? Amirisenyo, kas pangarigan, dagiti nasion nga agkuna nga al-alagadenda ti Kinakristiano, nga isu ti Kakristianuan. Inikutanda ti Biblia iti adun a siglo. Ngem dagiti kadi panagpampanunot ken aksionda talaga nga imparangarangda ti natantan-ok a sirib ti Dios?
[Salsaludsod]
[Dagiti Ladawan iti panid 11]
Namati ni Sir Isaac Newton a grabidad ti mangtengtengngel iti daga idiay law-ang no mainaig kadagiti dadduma a nailangitan a bagi
Ti panangiladawan ti Biblia iti daga a linikmut ti kawaw a law-ang bigbigen dagiti eskolar kas karkarna a panangsirmata idi a tiempo
[Ladawan iti panid 12]
Adda dagidi nagkauna a marino a nagamakda nga aglayag idiay pingir ti patag a daga
[Ladawan iti panid 13]
Ad-adut’ ebidensia ti panagbiag ni Jesu-Kristo ngem da Julio Cesar, Emperador Carlomagno, Oliver Cromwell, wenno ni Papa Leo III
[Ladawan iti panid 15]
Dagiti kaitungpalan dagiti padto ni Jesus maipapan iti pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P. pinasingkedan ti Arko ni Tito idiay Roma
