KAPITULO 16
Busorem ti Diablo ken Dagiti Pangallilawna
“Busorenyo ti Diablo, ket isu agtalawto kadakayo.”—SANTIAGO 4:7.
1, 2. Siasino dagiti maragsakan no adda dagiti agpabautisar?
NO ADU a tawenen nga agserserbika ken Jehova, mabalin nga adu metten ti nangngegmo a palawag iti bautismo kadagiti asamblea ken kombension. Ngem uray no namin-adun a nakatabunoka kadagiti kasta nga okasion, mabalin a matukay pay latta ti riknam tunggal maimatangam ti panagtakder dagidiay nakatugaw iti sango a nakasagana nga agpabautisar. Iti dayta a kanito, agramaram ti ragsak ti amin nga adda iti tallaong, a sarunuen ti nabara a palakpak. Nalabit uray la a makaluaka a makaimatang iti maysa manen a grupo dagiti maipatpateg a tattao a dimmasig ken Jehova. Anian a makaparagsak dagiti kasta a kanito!
2 Nupay mabalin a sumagmamano a daras kada tawen a makaimatangtayo kadagiti bautismo iti lugartayo, ad-adu ti gundaway dagiti anghel a makaimatang kadagita. Mailadawam kadi iti panunotmo ti napalaus a ‘rag-oda sadi langit’ no kasta a makitada ti rinibu a tattao iti intero a lubong a mainaynayon kada lawas iti organisasion ni Jehova ditoy daga? (Lucas 15:7, 10) Awan duadua a maragsakan unay dagiti anghel a makakita iti kastoy nga irarang-ay!—Haggeo 2:7.
TI DIABLO “AGSURSURSOR A KASLA LEON A NGUMERNGERNGER”
3. Apay nga agsursursor ni Satanas “a kasla leon a ngumerngernger,” ken ania ti kayatna nga aramiden?
3 Ngem iti sabali a bangir, adda dagiti espiritu a parsua nga agngarngariet a makaimatang iti panagpabautisar dagiti tattao. Job 2:4, 5) Mapaneknekan nga ulbod ni Satanas tunggal adda agdedikar ken Jehova. Kas man la aglaklak-am ni Satanas iti rinibu a tungpa kada lawas. Di pakasdaawan nga isu ket “agsursursor a kasla leon a ngumerngernger, nga agsapsapul iti alun-onenna”! (1 Pedro 5:8) Magagaran daytoy a “leon” a mangalun-on kadatayo iti naespirituan a pamay-an, a kayatna a dadaelen wenno gupden pay ketdi ti relasiontayo iti Dios.—Salmo 7:1, 2; 2 Timoteo 3:12.
Iti biang ni Satanas ken dagiti demonio, makapungtotda a makakita iti rinibu a tattao a nangtallikud iti daytoy rinuker a lubong. Pagtangtangsit ngamin ni Satanas nga awan kano ti tao nga agserbi ken Jehova gapu iti pudno nga ayat ken awan kano ti agtalinaed a matalek iti sidong ti nakaro a pannubok. (Mapaneknekan nga ulbod ni Satanas tunggal adda agdedikar kenni Jehova ken agpabautisar
4, 5. (a) Iti ania a dua a napateg a pamay-an a kinedngan ni Jehova ti impluensia ni Satanas? (b) Ania ti masigurado ti maysa a pudno a Kristiano?
4 Nupay narungsot ti kabusortayo, saan a rumbeng a malapunostayo Apocalipsis 7:9, 14) Matungpal a matungpal dagiti padto ti Dios. No kasta, uray ni Satanas ammona la ketdi a dina madangran ti ili ti Dios kas grupo.
iti buteng. Apay? Agsipud ta kinedngan ni Jehova ti impluensia dayta a “leon a ngumerngernger” iti dua a napateg a pamay-an. Ania dagitoy? Umuna, impakauna ni Jehova a maysa a “dakkel a bunggoy” dagiti pudno a Kristiano ti makalasat iti sumungsungad a “dakkel a rigat.” (5 Ti maikadua a pamay-an ket maripirip iti kinapudno nga insawang ti maysa kadagiti matalek nga adipen ti Dios idi ugma. Ni propeta Azarias kinunana ken Ari Asa: “Adda kadakayo ni Jehova agingga nga addakayo kenkuana.” (2 Cronicas 15:2; 1 Corinto 10:13) Adu dagiti nailanad nga ehemplo a mangipakita nga iti napalabas, pulos a saan a nabalinan ni Satanas nga alun-onen ti asinoman kadagiti adipen ti Dios a nagtalinaed a nasinged iti Dios. (Hebreo 11:4-40) Iti kaaldawantayo, ti Kristiano nga agtalinaed a nasinged iti Dios kabaelanna a sarangten ken parmeken pay ketdi ti Diablo. Kinapudnona, ipanamnama kadatayo ti Sao ti Dios: “Busorenyo ti Diablo, ket isu agtalawto kadakayo.”—Santiago 4:7.
“ADDAANTAYO ITI PANNAKIGUBAL . . . MAIBUSOR KADAGITI NADANGKES NGA ESPIRITU”
6. Kasano nga ikagkagumaan ni Satanas a parmeken ti tunggal Kristiano?
6 Saan a mangabak ni Satanas iti dangadang, ngem kabaelanna a parmeken ti asinoman kadatayo no ditay agsalukag. Ammo ni Satanas a maalun-onnatayo no mapakapuyna ti relasiontayo ken Jehova. Kasano a padpadasen ni Satanas nga ibanag daytoy? Babaen ti nakaro, personal, ken nasikap a panangatakarna kadatayo. Usigentayo dagitoy a kangrunaan a pamay-an ni Satanas.
7. Apay a degdegdegan ni Satanas ti panangatakarna kadagiti adipen ni Jehova?
7 Nakaro a panangatakar. Kinuna ni apostol Juan: “Ti intero a lubong adda iti pannakabalin daydiay nadangkes.” (1 Juan 5:19) Maysa dayta a ballaag kadagiti amin a pudno a Kristiano. Yantangay naalun-onen ni Satanas ti intero a nadangkes a lubong ti sangatauan, mabalinna itan nga ipamaysa ken degdegan ti panangatakarna kadagidiay nakalisi kenkuana—dagiti adipen ni Jehova. (Mikias 4:1; Juan 15:19; Apocalipsis 12:12, 17) Kasta unay ti pungtotna ta ammona nga ababan ti tiempona, isu a degdegdeganna ti panangatakarna. Sirurungsot nga ar-aramiden ita ni Satanas ti amin a kabaelanna a mangdadael iti relasiontayo iti Dios. Ad-adda ngarud ita a nasken nga ‘ammuentayo no ania ti rebbeng nga aramidentayo.’—1 Cronicas 12:32.
8. Ania ti kayat a sawen ni apostol Pablo idi kinunana a ‘makigubgubaltayo’ kadagiti dakes nga espiritu?
8 Personal a pannakigubal. Pinakdaaran ni apostol Pablo dagiti padana a Kristiano: “Addaantayo iti pannakigubal . . . maibusor kadagiti nadangkes nga espiritu a puersa kadagiti nailangitan a disso.” (Efeso 6:12) Apay nga inusar ni Pablo ti termino a “pannakigubal”? Agsipud ta ipasimudaag dayta ti panagranget iti sangon-sango ken mano-mano. No kasta, inaramat ni Pablo dayta a termino tapno ipaganetgetna a tunggal maysa kadatayo ket makidangdangadang kadagiti dakes nga espiritu. Mamati man wenno saan dagiti tattao iti pagilian a pagnanaedantayo nga adda dagiti dakes nga espiritu, pulos a ditay liplipatan nga idi nagdedikartayo ken Jehova, inrugitayon ti makigubal. Manipud idi nagdedikar, saan a maliklikan ti tunggal Kristiano ti kastoy a pannakigubal. Dayta ti gapuna a namitlo nga indagadag ni Pablo kadagiti Kristiano sadi Efeso nga ‘agtakderda a sititibker’!—Efeso 6:11, 13, 14.
9. (a) Apay a nadumaduma a “pangallilaw a pamuspusan” ti us-usaren ni Satanas ken dagiti demonio? (b) Apay nga ikagkagumaan ni Satanas a mulitan ti panunottayo, ken kasanotay a masaranget dagiti pangallilawna? (Kitaem ti kahon nga “ Agannad iti Kinasikap ni Satanas!”) (c) Ania a pangallilaw ni Satanas ti usigentay ita?
9 Dagiti nasikap a pamuspusan. Binalakadan ni Pablo dagiti Kristiano nga agtakderda a sititibker maibusor kadagiti “pangallilaw a pamuspusan” ni Satanas. (Efeso 6:11) Impasimudaag ni Pablo a saan la a maymaysa no di ket adu ti pamay-an nga us-usaren dagiti dakes nga espiritu. Apay a nadumaduma ti pamay-anda? Ngamin, iti panaglabas ti tiempo, dagiti dadduma a Kristiano a nakadaer iti maysa a kita ti pannubok ket natuangda idi naipasangoda iti sabali a kita ti pannubok. Gapuna, sipsiputan ti Diablo ken dagiti demonio ti kababalin ti tunggal maysa kadatayo tapno makitada no ania ti pagkapuyantayo sada gundawayan dayta tapno madadael ti relasiontayo iti Dios. Ngem imbag laengen ta mailasintayo ti adu kadagiti pamay-an ti Diablo ta naibutaktak dagita iti Biblia. (2 Corinto 2:11) Nadakamaten iti daytoy a publikasion dagiti pamuspusan ni Satanas a kas iti silo ti materialismo, dakes a pannakitimpuyog, ken seksual nga imoralidad. Usigentay ita ti maysa pay kadagiti pangallilaw ni Satanas—espiritismo.
PANNAKIRAMAN ITI ESPIRITISMO—MAYSA A PANANGLIPUT
10. (a) Ania ti espiritismo? (b) Kasano ti panangmatmat ni Jehova iti espiritismo, ken kasano ti panangmatmatmo iti dayta?
10 Direkta a makilanglangen kadagiti dakes nga espiritu ti asinoman nga agar-aramid iti aniaman a maibilang nga espiritismo wenno demonismo. Karaman iti espiritismo ti panagpadles, panagkulam, panagilabeg, ken pannakiuman kadagiti natay. Kas pagaammotayo, ti espiritismo ket “nakarimrimon a banag” iti imatang ni Jehova. (Deuteronomio 18:10-12; Apocalipsis 21:8) Yantangay masapul met a ‘karurodtayo ti dakes,’ pulos a ditay makilangen kadagiti dakes nga espiritu. (Roma 12:9) Nakarimrimon ti kasta nga aramid ken panangliput dayta iti nailangitan nga Amatayo a ni Jehova!
11. Apay a dakkel a balligi iti biang ni Satanas no maallukoynatayo iti espiritismo? Iyilustrarmo.
11 Nupay kasta, gapu ta nakaro a panangliput ken Jehova ti pannakiraman iti espiritismo, kayat ni Satanas nga ituggod ti dadduma kadatayo iti dayta nga aramid. Dakkel a balligi iti biang ni Satanas tunggal maallukoyna ti maysa a Kristiano iti demonismo. Apay? Utobem daytoy a panamagdilig: No maguyugoy ti maysa a soldado a mangpanaw ken mangliput iti buyot a nakaikappenganna ken dumasig iti buyot dagiti kabusor, sigurado a maragsakan ti komandante ti buyot dagiti kabusor. Nalabit iparadana pay ketdi ti traidor a soldado a kas tropeo a panginsulto iti dati a komandante dayta a soldado. Umasping iti dayta, no agbaw-ing iti espiritismo ti maysa
a Kristiano, igaggagarana a panawan ni Jehova ken direkta nga agpaspasakup ken Satanas. Sigurado a maragsakan unay ni Satanas a mangiparada iti dayta a traidor kas tropeo iti panagballigina iti dangadang! Kayat kadi ti siasinoman kadatayo nga ited iti Diablo ti kasta a balligi? Pulos a saan! Saantayo a traidor.DAGITI SALUDSOD A MAMAGDUADUA
12. Ania a pamay-an ti us-usaren ni Satanas a mangimpluensia iti panangmatmattayo iti espiritismo?
12 No kaguratayo ti espiritismo, saan nga agballigi ni Satanas a mangipakat iti dayta maibusor kadatayo. Gapuna, maamirisna a masapul a baliwanna ti panagpampanunottayo. Kasano? Mangsapul kadagiti pamay-an a mangriro kadagiti Kristiano nga uray la ipagarup dagiti dadduma a “ti naimbag ket dakes ken ti dakes ket naimbag.” (Isaias 5:20) Tapno maibanagna dayta, masansan nga ipakat ni Satanas ti maysa kadagiti pamay-an a nabayagen nga us-usarenna—agibangon kadagiti saludsod a mamagduadua.
13. Kasano nga inusar ni Satanas dagiti saludsod a mamagduadua?
13 Imutektekam no kasano nga impakat idi ni Satanas dayta a pamay-an. Idiay Eden, insaludsodna ken Eva: “Pudno kadi a kinuna ti Dios a dikay mangan manipud iti tunggal kayo iti minuyongan?” Idi kaaldawan ni Job, idi a naguummong dagiti anghel sadi langit, insaludsod ni Satanas: “Agpaay aya iti awan kapapay-anna a ni Job nagbuteng iti Dios?” Ken iti rugrugi ti ministerio ni Jesus ditoy daga, isu ket kinarit ni Satanas babaen ti panangibagana iti kastoy: “No sika ket anak ti Dios, ibagam kadagitoy a bato nga agbalinda a tinapay.” Agasem—iti kasasaad ni Jesus, sidudursok nga inumsi ni Satanas ti mismo nga imbaga ni Jehova, agarup innem a lawas sakbayna: “Daytoy ti Anakko, ti dungdungnguen, nga inanamongak”!—Genesis 3:1; Job 1:9; Mateo 3:17; 4:3.
14. (a) Kasano nga us-usaren ni Satanas ti panamagduadua maipapan iti espiritismo? (b) Ania ti intay usigen ita?
14 Iti kaaldawantayo, us-usaren ti Diablo ti umasping a pamay-an tapno pagduaduaantayo no talaga a dakes ti espiritismo. Nakalkaldaang ta nagballigi a nangimula iti panagduadua iti isip 2 Corinto 11:3) Kasanotay a matulongan ida a mangatur iti panagpampanunotda? Kasanotay a masigurado a dinatay maimpluensiaan ti pangallilaw ni Satanas? Tapno masungbatan dagita a saludsod, usigentayo ti dua a banag iti biag a sisisikap a minulitan ni Satanas iti espiritismo: ti panaglinglingay ken ti panangaywan iti salun-at.
dagiti dadduma a Kristiano. Pagduaduaandan no talaga nga interamente a dakes dagiti dadduma a kita ti espiritismo. Kas man la kunkunada iti unegda, ‘Pudno kadi?’ (PANANGGUNDAWAY KADAGITI TARIGAGAY KEN KASAPULANTAYO
15. (a) Iti deppaar ti Laud, ania ti kapanunotan ti adu maipapan iti espiritismo? (b) Kasano a naimpluensiaan dagiti dadduma a Kristiano iti panangmatmat ti lubong iti espiritismo?
15 Nangnangruna iti deppaar ti Laud, nagbalin a gagangay laengen ti okultismo, panagkulam, ken dadduma pay a kita ti espiritismo. Kadagiti pelikula, libro, programa iti telebision, ken ay-ayam iti kompiuter, ad-addan a pagparparangenda a nakaay-ayat, uso, ken awan pagdaksanna dagiti aramid nga adda pakainaiganna kadagiti demonio. Nalatak unayen dagiti dadduma a pelikula ken libro a mainaig iti okultismo nga uray la adda payen dagiti agrayo kadagita a nangbuangay kadagiti gungloda. Nalawag a nagballigi dagiti demonio a namagparang nga awan ti pagdaksan ti okultismo. Maim-impluensiaan met kadin dagiti Kristiano iti kastoy a panangtagtagilag-an iti espiritismo? Naaringan ti panagpampanunot dagiti dadduma. Kasano? Alaentayo a pagarigan ti maysa a Kristiano a kalpasan a nagbuya iti pelikula a maipapan iti okultismo, kinunana: “Agpayso a binuyak dayta a pelikula, ngem saanak met nga agar-aramid iti aniaman a mainaig iti espiritismo.” Apay a napeggad ti kasta a panagrasrason?
16. Apay a napeggad ti paglinglingayan a mainaig iti okultismo?
16 Nupay adda nagdumaan ti mismo a panangaramid iti aniaman a maibilang nga espiritismo ken ti panagbuya iti dayta, nalawag a di kayat a sawen dayta nga awan ti pagdaksan ti panagbuya kadagiti aramid a mainaig iti okultismo. Apay? Utobem daytoy: Ipasimudaag ti Sao ti Dios a ni Satanas ken * Gapuna, kas nadakamaten, tapno maammuan dagiti dakes nga espiritu ti pampanunotentayo ken makitada no ania ti pagkapuyantayo, nasken a paliiwenda a naimbag dagiti tignaytayo—agraman ti paglinglingayantayo. No ipakita ti tigtignay ti maysa a Kristiano a kaay-ayona dagiti pelikula wenno libro maipapan kadagiti espiritista, panagilabeg, pananglugan dagiti demonio, wenno dadduma pay a mainaig iti demonismo, isu ket mangmangted iti mensahe kadagiti demonio. Kasna la ipakpakaammo kadakuada ti pagkapuyanna! Ket ania ti aramiden dagiti demonio? Yantangay nakitadan ti pagkapuyanna, mabalin a degdeganda ti pannakigubalda iti dayta a Kristiano agingga a madalupasay. Kinapudnona, dagiti dadduma a naginteres iti espiritismo gapu iti paglinglingayan a mainaig iti okultismo ket aktual a nakiramanda idi agangay iti espiritismo.—Galacia 6:7.
dagiti demoniona saanda a mabasa ti panunottayo.17. Ania a pangallilaw ti nalabit usaren ni Satanas a manggundaway kadagidiay masakit?
17 Saan laeng a ti panagtarigagaytayo iti paglinglingayan ti gundawayan ni Satanas no di ket uray ti panangaywan iti salun-attayo. Kasano? Mabalin a mapukawan iti namnama ti maysa a Kristiano a kumapkapuy ti salun-atna iti baet ti adu a panangikagumaanna a sumapul iti makapaimbag kenkuana. (Marcos 5:25, 26) Mabalin a mangted dayta kenni Satanas ken kadagiti demoniona iti oportunidad a manggundaway kenkuana. Pagaammoda ti ballaag ti Sao ti Dios maibusor iti ‘panagpatulong kadagidiay agar-aramid iti makapasakit.’ (Isaias 31:2) Tapno supringen ti maysa a masakit a Kristiano dayta a ballaag, mabalin nga ipapati kenkuana dagiti demonio nga awanen ti maaramidanna no di ti panagpannurayna kadagiti wagas ti panangagas a mausar ti “karkarna a pannakabalin,” wenno espiritismo—banag a talaga a makadangran. No agballigi dayta a pangallilaw dagiti demonio, mabalin a kumapuy ti relasion ti masakit iti Dios. Kasano?
18. Ania dagiti wagas ti panangtakuat wenno panangagas iti sakit a masapul a liklikan ti maysa a Kristiano, ken apay?
18 Pinakdaaran ni Jehova dagiti Israelita a nagpannuray iti “karkarna a pannakabalin”: “Inton iyukradyo dagiti dakulapyo, ilingedko dagiti matak manipud kadakayo. Uray no mamin-adu nga agkararagkayo, saanak nga umimdeng.” (Isaias 1:13, 15) Siempre, kanayon a kayattay a liklikan ti aniaman a mangbangen kadagiti kararagtayo ken mangkissay iti pannaranay ni Jehova kadatayo—nangruna no masakittayo. (Salmo 41:3) Gapuna, no adda laokna nga espiritismo ti aniaman a wagas ti panangtakuat wenno panangagas iti sakit, nasken a liklikan dayta ti pudno a Kristiano. * (Mateo 6:13) Iti kasta, manamnamana ti agtultuloy a panangsaranay ni Jehova kenkuana.—Kitaem ti kahon a napauluan “ Talaga Kadi nga Espiritismo?”
NO ADU DAGITI ESTORIA MAIPAPAN KADAGITI DEMONIO
19. (a) Ania ti ipappapati ti Diablo kadagiti adu a tattao maipapan iti pannakabalinna? (b) Ania dagiti estoria a nasken a liklikan dagiti pudno a Kristiano?
19 Nupay iyaleng-aleng ti adu a tattao iti Laud ti dakes a maaramidan ti bileg ni Satanas, ti kasunganina ti mapaspasamak iti dadduma a paset ti
lubong. Kadagita a lugar, adu ti naallilaw ti Diablo babaen ti panangipapatina kadakuada a dakdakkel ti pannakabalinna ngem iti agpayso nga ik-ikutanna. Adda dagiti tattao a kanayon a mabutbuteng kadagiti dakes nga espiritu. Naruay dagiti estoria maipapan kadagiti ar-aramiden dagiti demonio. Masansan a maay-ayatan ken magagaran dagiti mangisarsarita ken dumdumngeg kadagita nga estoria. Rumbeng kadi nga isaknaptayo dagiti kasta nga estoria? Saan. Liklikan dayta dagiti pudno a Kristiano gapu iti dua a napateg a rason.20. Kasano a ti maysa ket mabalin a di inggagara a maisaknapna dagiti propaganda ni Satanas?
20 Umuna, no ti maysa ket estoriaenna ti ar-aramiden dagiti demonio, itantandudona dagiti interes ni Satanas. Apay a maikunatayo dayta? Pasingkedan ti Sao ti Dios a kabaelan ni Satanas ti mangparnuay kadagiti datdatlag a pasamak, ngem mamakdaar met nga agus-usar ti Diablo kadagiti “ulbod a pagilasinan” ken iti “panangallilaw.” (2 Tesalonica 2:9, 10) Yantangay napeklan a manangallilaw ni Satanas, ammona no kasano nga impluensiaan ti panunot dagidiay agduyos iti espiritismo ken no kasano nga ipapati kadakuada dagiti banag a saan a pudno. Mabalin a talaga a mamatida nga adda nakita ken nangngegda ket estoriaenda a pudno dagita. Inton agangay, masobraan dagiti estoriada gapu iti pannakayalla-allatiwda. No estoriaen dagita ti maysa a Kristiano, kasna met laengen ar-aramiden ti pagayatan ti Diablo—“ti ama ti kinaulbod.” Isaksaknapna dagiti propaganda ni Satanas.—Juan 8:44; 2 Timoteo 2:16.
21. Ania ti rumbeng a pagsasaritaantayo?
21 Maikadua, uray no agpayso a naaddaan ti maysa a Kristiano kadagiti kapadasan a nainaig kadagiti dakes nga espiritu, di rumbeng a sangkaestoriana dagita kadagiti kapammatianna. Apay? Nabalakadantayo: “Kumitatayo a sipapasnek iti Kangrunaan nga Ahente ken Manangan-anay iti pammatitayo, ni Jesus.” (Hebreo 12:2) Wen, ni Jesus, saan ket a ni Satanas, ti rumbeng a pakaiturongan ti atensiontayo. Idi adda ni Jesus ditoy daga, saan a nagestoria kadagiti adalanna iti maipapan kadagiti dakes nga espiritu, nupay adu koma ti maibagana maipapan iti kabaelan wenno di kabaelan nga aramiden ni Satanas. Imbes ketdi, maipapan iti Pagarian ti insarsarita ni Jesus. Ngarud, kas panangtulad kenni Jesus ken kadagiti apostolna, dagiti “natan-ok a bambanag ti Dios” ti kayattayo a pagsasaritaan.—Aramid 2:11; Lucas 8:1; Roma 1:11, 12.
22. Kasano a makatulongtayo a mamagtalinaed iti “rag-o sadi langit”?
22 Agpayso nga agus-usar ni Satanas iti nadumaduma a pangallilaw, a pakairamanan ti espiritismo, iti panangikagumaanna a mangdadael iti relasiontayo ken Jehova. Nupay kasta, no guraentayo ti dakes ken kumpettayo iti naimbag, saantay a maikkan ti Diablo iti gundaway a mangpakapsut iti determinasiontayo a mangliklik iti aniaman a kita ti espiritismo. (Efeso 4:27) Panunotem laengen ti kasta unay a “rag-o sadi langit” no itultuloytayo ti “agtakder a sititibker maibusor kadagiti pangallilaw a pamuspusan ti Diablo” agingga inton maawanen!—Efeso 6:11.
^ par. 16 Dagiti nagan a mangdeskribir ken Satanas (Bumusbusor, Mammardaya, Manangallilaw, Mannulisog, Ulbod) saanda nga ipasimudaag a kabaelanna nga ammuen ti linaon ti puso ken panunottayo. Iti sabali a bangir, nadeskribir ni Jehova kas daydiay “mangsuksukimat kadagiti puso,” ken ni Jesus kas “daydiay mangsukimat kadagiti bekkel ken puspuso.”—Proverbio 17:3; Apocalipsis 2:23.
^ par. 18 Para iti kanayonan nga impormasion, kitaem ti artikulo a “Panangsukimat iti Salun-at Para Kadakayo?” iti Disiembre 15, 1994, a ruar Ti Pagwanawanan, panid 19-22, ken ti artikulo a “Ti Panangmatmat ti Biblia: Ti Ikeddengmo a Panagpaagas—Napateg Kadi?” iti Enero 8, 2001, a ruar ti Agriingkayo!