1, 2. (a) Siasino dagiti masapul a pagpaiwanwanantayo? (b) Ania dagiti saludsod nga adalentayo iti daytoy a kapitulo?

 IDI ubingka, mabalin nga adda tiempo a saanmo a kayat nga aramiden ti ipapaaramid dagiti nagannakmo. Ay-ayatem ida ken ammom a masapul nga agtulnogka kadakuada. Ngem nalabit saan idi a kanayon a kayatmo ti agtulnog.

² Ammotayo nga ay-ayatennatayo ni Jehova nga Amatayo. Ay-aywanannatayo ken sigsiguraduenna nga adda amin a kasapulantayo tapno matagiragsaktayo ti biag. Ipapaayna ti panangiwanwan a kasapulantayo tapno agballigitayo. Adda dagiti tiempo nga usarenna ti dadduma a tattao a mangiwanwan kadatayo. Masapul a raementayo ti autoridad ni Jehova. (Proverbio 24:21) Ngem apay a narigat no dadduma ti agpaiwanwan? Apay a kayat ni Jehova a surotentayo dagiti maipapaay a panangiwanwan? Ken kasano a maipakitatayo a raraementayo ti autoridadna?​—Kitaen ti Endnote 9.

3, 4. Kasano a nagbalin nga imperpekto dagiti tattao? Apay a marigatantayo nga agpaiwanwan iti sabsabali?

³ Kas tattao, adda tendensiatayo nga agrebelde. Pudno dayta manipud idi nagbasol dagiti immuna a tao  a da Adan ken Eva. Nupay naparsuada a perpekto, nagrebeldeda iti autoridad ti Dios. Manipud idin, imperpekton ti amin a mayanak a tao. Ti kinaimperpektotayo ti maysa a rason a narigat ti agpaiwanwan ken Jehova ken iti dadduma a tattao. Ti sabali pay ket imperpekto met dagiti us-usaren ni Jehova a mangiwanwan kadatayo.​—Genesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Roma 5:12.

⁴ Gapu ta imperpektotayo, adda tendensiatayo nga agpannakkel. Gapu iti kinapannakkel, marigatantayo nga agpaiwanwan. Kas pagarigan, iti nagkauna nga Israel, pinili ni Jehova ni Moises a mangidaulo iti ilina. Ti lalaki nga agnagan Kore, a nagserbi ken Jehova iti adu a tawen, ket nagbalin a napannakkel ken awan pulos panagraemna ken Moises. Ngem uray idadauluan ni Moises ti ili ti Dios, saan a nagpannakkel. Kinapudnona, nailadawan kas ti kapakumbabaan idi a tao. Ngem saan a nagpaiwanwan ni Kore ken ni Moises. Kinombinsirna pay ketdi ti adu a tattao a makikadua kenkuana nga agrebelde ken Moises. Ania ti napasamak ken Kore ken kadagiti rebelde? Napapatayda. (Numeros 12:3; 16:1-3, 31-35) Adu ti mabasatayo iti Biblia a pagarigan a mangisuro kadatayo a napeggad ti kinapannakkel.​—2 Cronicas 26:16-21; kitaen ti Endnote 10.

5. Kasano nga inabuso ti dadduma ti pannakabalinda?

⁵ Mabalin a nangnangngegmon dagitoy a sasao, “Ti pannakabalin pagbalinenna a dakes ti tao.” Iti intero a pakasaritaan ti tao, adu ti nangabuso iti pannakabalinda. (Basaen ti Eclesiastes 8:9.) Kas pagarigan, nasayaat ken napakumbaba ni Saul idi pinili ni Jehova nga agbalin nga ari ti Israel. Ngem impalubosna nga agtubo iti pusona ti kinapannakkel ken imon, isu nga indadanesna ti inosente a tao a ni David. (1 Samuel 9:20, 21; 10: 20-22; 18:7-11) Idi agangay, nagbalin nga ari ni David, ken isu ti maysa kadagiti kasayaatan nga ari ti Israel. Ngem dimteng ti tiempo nga inabuso met ni David ti pannakabalinna. Nakidenna ken Bat-sheba nga asawa ni Urias, ken pinadasna nga ilemmeng ti basolna babaen ti panangibaonna ken Urias iti paggugubatan tapno mapapatay.​—2 Samuel 11:1-17.

6, 7. (a) Gapu ta ay-ayatentayo ni Jehova, ania ti aramidentayo? (b) Ania ti makatulong kadatayo nga agtulnog uray no saan a nalaka nga aramiden dayta?

⁶ Raraementayo ti panangiwanwan ni Jehova gapu ta ay-ayatentayo isuna. Ad-adda nga ay-ayatentayo ni Jehova ngem iti aniaman wenno asinoman isu a kayattayo a paragsaken. (Basaen ti Proverbio 27:11; Marcos 12:29, 30.) Manipud idi nagnaed ti immuna nga agassawa iti hardin ti Eden, kayat ni Satanas a kuestionaran dagiti tattao ti autoridad ni Jehova. Kayat ti Diablo a panunotentayo nga awan ti kalintegan ni Jehova a mangibaga iti aramidentayo. Ngem ammotayo a kinaulbod dayta. Umanamongtayo kadagitoy a sasao: “Maikarika, Jehova a Diosmi, nga umawat iti dayag ken dayaw ken pannakabalin, gapu ta pinarsuam ti amin a banag.”​—Apocalipsis 4:11.

⁷ Idi ubingka, mabalin a naisuro kenka nga agtulnogka kadagiti nagannakmo uray no saanmo a kayat. Kas adipen ni Jehova, mabalin a saan met a nalaka no dadduma ti agtulnog. Ngem ay-ayaten ken raraementayo ni Jehova, isu nga ikagkagumaantayo ti agtulnog kenkuana. Nangipaay ni Jesus iti pagtuladantayo. Nagtulnog ken Jehova uray no saan a nalaka wenno kombiniente ti panangaramid iti dayta. Isu a naibagana ken Amana:  “Saan koma a ti pagayatak ti matungpal, no di ket ti pagayatam.”​—Lucas 22:42; kitaen ti Endnote 11.

8. Ania ti dadduma a pamay-an nga iwanwanwannatayo ni Jehova? (Kitaen ti kahon nga “ Ipangagmo ti Balakad.”)

⁸ Iwanwanwannatayo ita ni Jehova iti nagduduma a pamay-an. Kas pagarigan, intedna kadatayo ti Biblia. Impaayna pay dagiti panglakayen iti kongregasion. Ipakpakitatayo a raraementayo ti autoridad ni Jehova no raraementayo dagidiay us-usarenna a mangiwanwan kadatayo. No saantayo nga awaten ti tulongda, kasla laklaksidentayo ni Jehova. Idi linaksid dagiti Israelita ni Moises, serioso a banag dayta ken Jehova. Para kenkuana, isu ti linaksidda.​—Numeros 14:26, 27; kitaen ti Endnote 12.

9. Ilawlawagmo no kasano a ti ayat tignayennatayo nga agpaiwanwan.

⁹ No raementayo ti autoridad, ipakpakitatayo met nga ay-ayatentayo dagiti kakabsattayo. Panunotem daytoy. No adda kalamidad, masansan nga agtitinnulong ti maysa a grupo dagiti mangsaranay tapno ad-adu ti matulonganda. Tapno epektiboda a tumulong, masapul nga adda mangidaulo kadakuada ken sumurot met iti urnos ti amin a miembro ti grupo. Ngem kasanon no adda saan a sumurot ket aramidenna ti kaykayatna? Uray nasayaat dagiti motibona, ti dina panangipangag ket mabalin a mangpataud iti problema kadagiti kagrupona, ken posible a madangranda. No saantayo met nga agpaiwanwan ken Jehova ken kadagiti inikkanna iti autoridad, mabalin nga agsagaba ti dadduma. Ngem no agtulnogtayo ken Jehova, ipakpakitatayo nga ay-ayatentayo dagiti kakabsattayo ken raraementayo ti urnos ni Jehova.​—1 Corinto 12:14, 25, 26.

10, 11. Ania ti adalentayo ita?

 ¹⁰ Pagsayaatantayo ti aniaman nga ipapaaramid ni Jehova kadatayo. No ipakitatayo ti panagraem iti autoridad iti pamiliatayo, iti kongregasion, ken kadagiti opisial ti gobierno, magunggonaantayo amin.​—Deuteronomio 5:16; Roma 13:4; Efeso 6:2, 3; Hebreo 13:17.

¹¹ No maawatantayo dagiti rason a kayat ni Jehova nga ipakitatayo ti panagraem iti sabsabali, makatulong dayta tapno maipakitatayo ti panagraem. Adalentayo ti ad-adu pay no kasano a maipakitatayo ti panagraem iti tallo a paset ti biagtayo.

12. Kasano a maipakita ti asawa a lalaki a raraemenna ti autoridad?

¹² Ni Jehova ti nangaramid iti pamilia ken inikkanna iti akem ti tunggal miembro ti pamilia. No maawatan ti tunggal miembro ti namnamaen ni Jehova kadakuada,  naurnos ken pagsayaatan dayta ti intero a pamilia. (1 Corinto 14:33) Dinutokan ni Jehova ti asawa a lalaki kas ulo ti pamilia. Kaipapanan dayta a namnamaen ni Jehova nga aywanan ken siaayat nga iwanwanna ni baketna ken dagiti annakna. Isu a sungsungbatan ti asawa a lalaki ken ni Jehova ti pamay-anna a mangaywan kadakuada. Naasi ken nadungngo ti Kristiano nga asawa a lalaki ken tratuenna ti pamiliana a kas iti panangtrato ni Jesus iti kongregasion. No kasta ti ar-aramiden ti asawa a lalaki, ipakpakitana a raraemenna ni Jehova.​—Efeso 5:23; kitaen ti Endnote 13.

13. Kasano a maipakita ti asawa a babai a raraemenna ti autoridad?

¹³ Napateg ken nadayaw met ti akem ti Kristiano nga asawa a babai. Tulonganna ni lakayna bayat nga ikagkagumaanna ti agbalin a nasayaat nga ulo ti pamilia. Responsabilidadda ken lakayna a sanayen dagiti  annakda. Ti mismo nga ulidanna ti maysa a pamay-an a maisurona dagiti annakna nga agbalin a managraem. (Proverbio 1:8) Raemenna ni lakayna ken makitunos iti desisionna. Uray no saan nga umanamong ken lakayna maipapan iti maysa a banag, siraraem nga ilawlawagna ti rikriknana iti nasayaat a pamay-an. Sabali met dagiti pakarigatan ti maysa a Kristiano a babai no saan a Saksi ti asawana. Ngem no itultuloyna nga ayaten ken raemen ni lakayna, nalabit kayatnanto met a maam-ammo ken idaydayaw ni Jehova.​—Basaen ti 1 Pedro 3:1.

14. Kasano a maipakita dagiti annak a raraemenda ti autoridad?

¹⁴ Napateg ken Jehova dagiti annak, ken nangnangruna a kasapulanda ti proteksion ken panangiwanwan. No agtulnog dagiti annak, maragsakan dagiti nagannakda. Kangrunaanna, maipakitada a raraemenda ni Jehova ken maparagsakda no agtulnogda. (Proverbio 10:1) Iti adu a pamilia, dagiti annak ket padpadakkelen ti agsolsolo a nagannak. Nakarigrigat daytoy agpada para kadagiti nagannak ken annak. Ngem no natulnog dagiti annak ken tulonganda ni nanang wenno tatangda, nasaysayaat nga amang ti biagda a sangapamiliaan. Aniaman ti kasasaad, awan ti perpekto a pamilia. Ngem naragragsak ti tunggal pamilia no suroten ti tunggal miembro ti panangiwanwan ni Jehova. Mangyeg daytoy iti dayaw ken Jehova, ti Namarsua iti amin a pamilia.​—Efeso 3:14, 15.

15. Kasano a maipakitatayo a raraementayo ti autoridad iti uneg ti kongregasion?

¹⁵ Iwanwanwannatayo ni Jehova babaen ti kongregasion Kristiano, ken inikkanna ni Jesus iti naan-anay nga  autoridad iti dayta. (Colosas 1:18) Inikkan met ni Jesus “ti matalek ken masirib nga adipen” iti responsabilidad a mangaywan iti ili ti Dios ditoy daga. (Mateo 24:45-47) Ita, “ti matalek ken masirib nga adipen” ket isu ti Bagi a Manarawidwid. Dayta ti mangipapaay iti kasapulantayo iti umiso a tiempo tapno agtalinaed a nabileg ti pammatitayo. Dagiti panglakayen, ministerial nga adipen, ken manangaywan iti sirkito tultulonganda dagiti kongregasion iti intero a lubong ken agpapaiwanwanda iti Bagi a Manarawidwid. Amin dagitoy a kakabsat ti addaan iti responsabilidad a mangaywan kadatayo. Sungsungbatanda ken Jehova ti panangitungpalda iti daytoy a responsabilidad. Isu a no raraementayo dagitoy a lallaki, raraementayo ni Jehova.​—Basaen ti 1 Tesalonica 5:12; Hebreo 13:17; kitaen ti Endnote 14.

16. Apay a maibagatayo a ti nasantuan nga espiritu ti nangdutok kadagiti panglakayen ken ministerial nga adipen?

¹⁶ Dagiti panglakayen ken ministerial nga adipen ti tumultulong iti kongregasion nga agtalinaed a matalek ken agkaykaysa. Siempre, imperpektoda a kas kadatayo. Kasano ngarud ti pannakapilida? Masapul a maragpat dagitoy a kakabsat dagiti kualipikasion a nailanad iti Biblia. (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9) Inusar ni Jehova ti nasantuan nga espirituna a tumulong kadagiti mannurat iti Biblia a mangilawlawag kadagitoy a kualipikasion. Dumawat dagiti panglakayen iti nasantuan nga espiritu ken Jehova babaen ti kararag no pagsasaritaanda no asino ti rumbeng a madutokan kas panglakayen wenno ministerial nga adipen. Nalawag a dagiti kongregasion ket iwanwanwan ni Jesus ken ni Jehova. (Aramid 20:28) Sagut ti Dios dagiti lallaki a nadutokan a tumulong ken mangaywan kadatayo.​—Efeso 4:8.

17. No dadduma, ania ti mabalin nga aramiden ti maysa a kabsat a babai tapno maipakitana ti panagraem?

 ¹⁷ Adda dagiti kasasaad nga awan ti panglakayen wenno ministerial nga adipen a mangaramid iti maysa nga annongen iti kongregasion. Masansan a mabalin a tumulong ti dadduma a bautisado a kakabsat a lallaki. Ngem no awan, mabalin a kasapulan a kabsat a babai ti mangaramid iti maysa nga annongen a gagangay a bautisado a lalaki ti mangaramid. No kasta ti kasasaad, masapul nga adda iyabbongna iti ulona, nalabit dalungdong wenno kallugong. (1 Corinto 11:3-10) Iti kasta, maipakitana a raraemenna ti urnos ni Jehova maipapan iti kinaulo, iti pamilia ken iti kongregasion.​—Kitaen ti Endnote 15.

18, 19. (a) Ania ti maadaltayo iti Roma 13:1-7? (b) Kasanotayo a maipakita a raraementayo dagiti gobierno?

¹⁸ Ipalpalubos ita ni Jehova a maaddaan dagiti gobierno iti autoridad, ket masapul a raementayo dagitoy. Idadauluanda dagiti pagilian ken komunidad tapno adda urnos ken ipapaayda dagiti kasapulan a serbisio kadagiti tattao. Tungtungpalen dagiti Kristiano ti bilin a masarakan iti Roma 13:1-7. (Basaen.) Raraementayo dagiti “nangatngato nga autoridad” ken sursurotentayo dagiti linteg iti pagilian wenno komunidadtayo. Mabalin nga apektaran dagitoy a linteg ti pamilia, negosio, wenno sanikuatayo. Kas pagarigan, agbaybayadtayo iti buis ken ipapaaytayo dagiti impormasion a dawdawaten ti gobierno. Ngem ania ti rumbeng nga aramidentayo no adda ipaaramid ti gobierno a maikontra kadagiti linteg ti Dios? Kuna ni apostol Pedro: “Masapul nga agtulnogkami  iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.”​—Aramid 5:28, 29.

¹⁹ No kasapulan a sumangotayo iti maysa nga opisial ti gobierno, kas iti hues wenno polis, masapul a kanayon a managraemtayo. Ipakita dagiti agtutubo a Kristiano ti panagraem kadagiti mannursuroda ken iti dadduma pay nga empleado ti eskuelaan. Iti met pagtrabahuan, ipakitatayo ti panagraem iti amotayo, uray no saan nga ar-aramiden dayta ti dadduma a katrabahuantayo. No kasta ti aramidentayo, tultuladentayo ni apostol Pablo, a nangraem kadagiti opisial nupay narigat dayta no dadduma. (Aramid 26:2, 25) Itultuloytayo ti agbalin a managraem uray no saan a nasayaat ti panangtrato ti dadduma kadatayo.​—Basaen ti Roma 12:17, 18; 1 Pedro 3:15.

20, 21. Ania dagiti nasayaat a resultana no raementayo ti sabsabali?

²⁰ Iti intero a lubong, mapukpukawen ti panagraem dagiti tattao iti sabsabali. Ngem naiduma ti ili ni Jehova. Ikagkagumaantayo a raemen ti amin. Sursurotentayo ti imbaga ni apostol Pedro: “Raemenyo amin a kita ti tattao.” (1 Pedro 2:17) Madlaw ti dadduma no managraemtayo. Imbaga kadatayo ni Jesus: “Agraniag koma ti lawagyo babaen kadagiti nasayaat nga aramidyo tapno makita dagita ti tattao, ket idaydayawda ti Amayo.”​—Mateo 5:16.

²¹ No ipakitatayo ti panagraem iti pamiliatayo, iti kongregasiontayo, ken iti dadduma pay a paset ti biag, mabalin a matignay ti sabsabali a mangam-ammo ken Jehova gapu iti nasayaat nga ulidantayo. No raraementayo met ti sabsabali, raraementayo a mismo ni Jehova. Daytoy ti mangparagsak ken Jehova ken mangipakita nga ay-ayatentayo.