1-3. (a) Ania ti maysa kadagiti nasayaat a sagut nga inted kadatayo ni Jehova? Kasanotay a mausar dayta iti di umiso a pamay-an? (b) Kasano ti rumbeng a panangusartayo iti sagut a panagsao?

 ADDA ama a nangted iti bisikleta iti barona. Naragsak a nangted iti dayta nga espesial a regalo. Ngem kasanon no di nagannad ti anakna a nagbisikleta ket nakadungpar iti sabali ken nadangran? Ania ngata ti rikna ti ama?

² Ni Jehova ti Manangited iti “tunggal nasayaat ken perpekto a sagut.” (Santiago 1:17) Maysa kadagiti nasayaat a sagutna ket ti abilidadtayo nga agsao. Gapu iti dayta a sagut, mayebkastayo dagiti pampanunoten ken marikriknatayo. Makaisaotayo iti bambanag a makatulong iti tattao ken mangpasayaat iti riknada. Ngem dagiti ibagatayo ket mabalin met a makadangran ken mangsair iti sabsabali.

³ Ti panagsao ket nakabilbileg, ken isursuronatayo ni Jehova no kasanotay nga usaren a naimbag dayta a sagut. Kunana: “Awan koma ti naalas a sao a rummuar iti ngiwatyo, no di laeng ti nasayaat ken makapabileg a sasao iti aniaman a maitutop a tiempo, tapno magunggonaan dagiti makangngeg.” (Efeso 4:29) Ammuentayo no kasanotayo nga usaren dayta a sagut ti Dios iti pamay-an a mangparagsak kenkuana ken mangparegta iti sabsabali.

4, 5. Ania ti masursurotayo kadagiti proverbio iti Biblia maipapan iti bileg dagiti sasao?

⁴ Adda bileg dagiti sasao, isu a masapul nga annadantayo no ania ti isaotayo ken no kasanotayo nga isao dayta. Kuna ti Proverbio 15:4: “Ti kalmado a dila ket kayo ti biag, ngem ti tiritir a panagsasao mangyeg iti pannakapaay.” No kasano a makapabang-ar ken mangparagsak ti maysa a napintas a kayo, dagiti nasayaat a sasao ket makapabang-ar iti dumdumngeg. Ngem dagiti makapainsulto a sasao ket makasair ken mangpasakit iti rikna ti dadduma.​—Proverbio 18:21.

⁵ “Ti di pinampanunot a sasao ket kas kadagiti duyok ti espada,” kuna ti Proverbio 12:18. Dagiti dakes a sasao ket mangsair ken mangdadael kadagiti relasion. Nalabit malagipmo idi adda nangibaga kenka iti naalas isu a nasaktanka unay. Ngem ituloy dayta a proverbio: “Makapaimbag ti dila dagiti masirib.” Dagiti napagpanunotan a sasao paimbagenna ti nasaktan a puso ken pasublienna ti panaggagayyem a nadadael gapu iti di panagkikinnaawatan. (Basaen ti Proverbio 16:24.) No laglagipentayo a makaapektar ti sasaotayo iti sabsabali, annadantayo ti panagsaotayo.

6. Apay a narigat a kontrolen dagiti ibagatayo?

⁶ Ti maysa pay a rason nga agannadtayo iti panagsaotayo ket gapu ta imperpektotayo amin. ‘Agannayas iti dakes ti puso’ ti tao, ken masansan nga ipalgak dagiti sasaotayo ti adda iti pusotayo. (Genesis 8:21; Lucas 6:45) Talaga a narigat a kontrolen no ania ti ibagatayo. (Basaen ti Santiago 3:2-4.) Ngem masapul nga ikagumaantayo a pasayaaten ti pamay-an ti panagsasaotayo iti sabsabali.

7, 8. Kasano a dagiti sasaotayo ket makaapektar iti relasiontayo ken Jehova?

 ⁷ Masapul met nga annadantayo ti panagsasaotayo gapu ta sungsungbatantayo ken Jehova no ania ti isaotayo ken no kasanotayo nga isao dayta. Kuna ti Santiago 1:26: “No ipagarup ti asinoman a daydayawenna ti Dios ngem saanna a medmedan ti dilana, al-allilawenna ti pusona, ket awan serserbi ti panagdaydayawna.” Isu a no saantayo a naannad iti panagsaotayo, madadael wenno mapukaw pay ketdi ti relasiontayo ken Jehova.​—Santiago 3:8-10.

⁸ Nalawag nga adda dagiti nasayaat a rason nga annadantayo no ania ti isaotayo ken no kasanotayo nga isao dayta. Masapul nga ammuentayo dagiti klase ti sasao a liklikantayo a makatulong tapno mausartayo ti sagut a panagsao iti pamay-an a kayat ni Jehova.

9, 10. (a) Ania a klase ti panagsasao ti gagangay unay ita iti daytoy a lubong? (b) Apay a liklikantayo ti agsao iti naalas?

⁹ Gagangay unay ita ti naalas, wenno narugit, a  panagsasao. Pampanunoten ti adu a masapul nga agsaoda iti dakes ken binabastos tapno maibagada ti kayatda a sawen. Masansan nga agusar dagiti komediante kadagiti narugit nga angaw ken naalas a sasao tapno mapakatawada dagiti tattao. Ngem kinuna ni apostol Pablo: “Masapul itan nga ikkatenyo kadakayo amin dagitoy a banag: pungtot, unget, kinadakes, nasakit a panagsasao, ken naalas a sasao iti ngiwatyo.” (Colosas 3:8) Imbagana pay a ti “naalas a panagang-angaw” ket “saan man la koma a madakamat” kadagiti pudno a Kristiano.​—Efeso 5:3, 4.

¹⁰ Ti naalas a panagsasao ket kagura ni Jehova ken dagiti mangay-ayat kenkuana. Narugit dagita. Iti Biblia, ti “kinarugit” ket karaman kadagiti “aramid ti lasag.” (Galacia 5:19-21) Ti “kinarugit” ramanenna ti adu a kita ti basol, ken ti maysa a narugit nga aramid ket agbanag iti sabali pay a narugit nga aramid. No nairuamen ti maysa a tao nga agsao iti nakarugrugit ken naalas ken dina kayat nga isardeng, pagilasinan dayta a masapul a saanen nga agbalin a paset ti kongregasion.​—2 Corinto 12:21; Efeso 4:19; kitaen ti Endnote 23.

11, 12. (a) Ania ti tsismis? (b) Apay a masapul a liklikantayo ti mangpardaya?

¹¹ Masapul met a liklikantayo ti tsismis. Natural laeng nga interesadotayo iti dadduma ken iyestoriatayo ti maipapan kadagiti gagayyem ken kapamiliatayo. Uray idi umuna a siglo, kayat dagiti nagkauna a Kristiano nga ammuen ti kasasaad ti kakabsatda ken no kasanoda ida a matulongan. (Efeso 6:21, 22; Colosas 4:8, 9) Ngem nalaka la nga agbalin a tsismis ti saritaan maipapan iti dadduma. No ulitentayo ti tsismis, mabalin a makaibagatayo iti saan nga agpayso wenno saan a masapul a maammuan. No ditay naannad, daytoy a negatibo a saritaan  ket mabalin nga agtungpal iti ulbod nga akusasion, wenno panangpardaya. Ni Jesus ket pinardaya dagiti Fariseo idi inakusaranda iti bambanag a dina inaramid. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) Ti panangpardaya dadaelenna ti reputasion ti maysa a tao, agtungpal iti di pagkikinnaawatan ken sakit ti nakem, ken dadaelenna ti panaggagayyem.​—Proverbio 26:20.

¹² Kayat ni Jehova nga usarentayo ti sasaotayo tapno tumulong ken mangparegta imbes a paggiginnuraentayo ti aggagayyem. Kagura ni Jehova dagiti “mangpataud iti riri dagiti agkakabsat.” (Proverbio 6:16-19) Ni Satanas a Diablo ti kaunaan a manangpardaya, a nangpardaya iti Dios. (Apocalipsis 12:9, 10) Gagangay nga agiinnulbod ita dagiti tattao. Ngem saan koma a mapasamak dayta iti kongregasion Kristiano. (Galacia 5:19-21) Isu a masapul nga annadantayo no ania ti isaotayo ken kanayon nga agpanunottayo nga umuna sakbay nga agsaotayo. Sakbay nga ulitem iti sabali ti maipapan iti maysa a tao, isaludsodmo iti bagim: ‘Agpayso kadi daytoy nga ibagak? Nasayaat kadi? Makatulong kadi? Kayatko kadi a mangngeg daytoy ti mismo a tao a sarsaritaek? Ania ngata ti mariknak no adda nangibaga iti kasta maipapan kaniak?’​—Basaen ti 1 Tesalonica 4:11.

13, 14. (a) Ania ti epekto ti nasakit a panagsasao kadagiti tattao? (b) Ania ti panangpadakes? Apay a masapul a liklikan dagiti Kristiano ti panangpadakes?

¹³ No dadduma, makaisaotayo iti pagbabawyantayo. Ngem ditay kayat nga iyugali ti panangkritikar iti sabsabali wenno panagsao iti dakes ken makapainsulto. Saan a pulos a maitutop kadatayo ti nasakit a panagsasao. Kinuna ni Pablo: “Ikkatenyo kadakayo ti amin a kita ti sakit ti nakem, panagunget, panagpungtot, panagbugkaw,  nasakit a panagsasao, ken amin a banag a makapainsulto.” (Efeso 4:31) Impatarus ti dadduma a Biblia ti “nasakit a panagsasao” kas “dakes a panagsao,” “makadangran a panagsasao,” ken “makapainsulto a sasao.” Ti nasakit a panagsasao ikkatenna ti dignidad dagiti tattao ken ipariknana kadakuada nga awan serserbida. Dagiti ubbing ti nangnangruna a naglaka a masaksaktan isu a kayattayo ti agannad tapno saanda a masaktan gapu iti panagsasaotayo.​—Colosas 3:21.

¹⁴ Pakdaarannatayo ti Biblia maipapan iti nakaro a klase ti nasakit a panagsasao​—ti panangpadakes. Ti panangpadakes ket kanayon a pananginsulto iti sabsabali a ti panggep ket mangpasakit kadakuada. Nakalkaldaang la ketdi no kasta ti panangtrato ti maysa iti asawa wenno annakna! Kinapudnona, no saan nga isardeng ti maysa ti panangpadpadakesna iti sabsabali, saanen a kualipikado nga agbalin a paset ti kongregasion. (1 Corinto 5:11-13; 6:9, 10) Kas naadaltayon, no agsaotayo iti naalas, saan nga agpayso, wenno dakes, madadaeltayo ti relasiontayo ken Jehova ken iti sabsabali.

15. Ania a klase ti sasao ti mangpabileg iti sabsabali?

¹⁵ Kasano nga usarentayo ti sagut a panagsao iti pamay-an a kayat ni Jehova? Nupay saan nga eksakto nga ibaga ti Biblia no ania ti masapul nga isao wenno saan nga isao, ibagana met kadatayo nga agsaotayo iti “nasayaat ken makapabileg a sasao.” (Efeso 4:29) Dagiti mangpabileg a sasao ket nadalus, nasayaat, ken pudno. Kayat ni Jehova nga usarentayo dagiti sasao a mangparegta ken tumulong iti sabsabali. Mabalin a saan a nalaka dayta. Ad-adda a kasapulan ti panagregget a  mangibaga iti positibo a bambanag ngem ti mangibaga iti makapainsulto ken di napagpanunotan a sasao. (Tito 2:8) Pagsasaritaantayo ti sumagmamano a pamay-an a mapabilegtayo ti sabsabali babaen kadagiti saotayo.

16, 17. (a) Apay a masapul a komendarantayo ti sabsabali? (b) Siasino dagiti komendarantayo?

¹⁶ Ni Jehova ken ni Jesus ket naparabur iti komendasion. Kayattayo ida a tuladen. (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47) Tapno pudpudno a makaparegta ti komendasiontayo, masapul a pinagpanunotantayo dayta ken ipakitana ti personal nga interestayo iti sabali. “Anian a nagsayaat ti sao iti umiso a tiempo!” kuna ti Proverbio 15:23. Maparegtatayo no adda naimpusuan a mangkomendar iti kinagagettayo wenno mangapresiar iti naaramidantayo.​—Basaen ti Mateo 7:12; kitaen ti Endnote 27.

¹⁷ No iyugalim a kitaen ti nasayaat iti sabsabali, nalaklakam a maipaay ti naimpusuan a komendasion. Kas pagarigan, mabalin a nadlawmo a nagsayaat ti panangisagana ti maysa a kabsat iti palawagna wenno ikagkagumaanna ti agkomento kadagiti gimong. Mabalin a ti maysa nga agtutubo ket natured a mangibaga iti kinapudno iti eskuelaan, wenno ti nataengan a kabsat ket regular a makiraman iti ministerio. Mabalin a ti laeng kasapulanda ket iyebkasmo ti panangapresiarmo kadakuada. Nakapatpateg met nga ibaga ti asawa a lalaki nga ay-ayaten ken ap-apresiarenna ni baketna. (Proverbio 31:10, 28) No kasano a kasapulan dagiti mula ti lawag ken danum, kasapulan met a marikna dagiti tattao ti panangapresiar kadakuada. Dagiti ubbing ti nangnangruna nga agkasapulan iti komendasion. Mangbirokka iti gundaway tapno komendaram dagiti nagsayaat a kababalin ken ar-aramidenda. Tumuredda ken dumakkel ti  kompiansada no makomendaranda, ken lallalo nga ikagumaanda nga aramiden ti nasayaat.

18, 19. Apay a masapul nga ikagumaantayo ti mangparegta ken mangliwliwa? Kasanotayo a maaramid dayta?

¹⁸ No mangparegta ken mangliwliwatayo, tultuladentayo ni Jehova. Ipatpategna unay “dagiti nanumo” ken “dagiti marigrigatan.” (Isaias 57:15) Kayat ni Jehova nga ‘itultuloytayo ti agpipinnaregta’ ken ‘liwliwaentayo dagiti malidliday.’ (1 Tesalonica 5:11, 14) No ikagumaantayo nga aramiden dayta, makita ken apresiarenna dagiti panagreggettayo.

¹⁹ Mabalin nga adda madlawmo iti kongregasion a maup-upay wenno malidliday. Ania ngata ti maibagam a  makatulong kenkuana? Mabalin a saanmo a masolbar ti problema ngem maipariknam kenkuana nga ipatpategmo. Kas pagarigan, mabalin a mangiwayaka iti tiempo a makikadua kenkuana, mangibasaka iti makaparegta a teksto ti Biblia, ken agkararag pay ketdi a kaduana. (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31) Ipasiguradom kadagiti kasta a tattao nga ay-ayaten ida dagiti kakabsat iti kongregasion. (1 Corinto 12:12-26; Santiago 5:14, 15) Agsaoka met iti pamay-an a mangipakita a talaga nga agpayso ken patiem ti ibagbagam.​—Basaen ti Proverbio 12:25.

20, 21. Ania ti makatulong kadagiti tattao tapno nalaklakada nga awaten ti balakad?

²⁰ Mapabilegtayo met ti sabsabali no mangipaaytayo  iti nasayaat a balakad. Kas imperpekto a tattao, kasapulantayo amin ti balakad no dadduma. Kuna ti Proverbio 19:20: “Denggem ti balakad ken awatem ti disiplina, tapno agbalinkanto a masirib.” Saan la a dagiti panglakayen ti makaipaay iti balakad wenno pammagbaga. Masapul nga isuro dagiti nagannak dagiti annakda. (Efeso 6:4) Makaipaay met dagiti kakabsat a babbai iti nasayaat a balakad kadagiti padada a babbai. (Tito 2:3-5) Gapu ta ay-ayatentayo dagiti kakabsattayo, kayattayo a siguraduen a saanda a masair gapu iti pamay-an ti panangipaaytayo iti balakad. Ania ti makatulong kadatayo?

²¹ Nalabit malagipmo pay idi adda nangted kenka iti nasayaat a balakad iti pamay-an a nalakam nga inawat. Apay nga epektibo unay dayta? Mabalin a nariknam a talaga nga ipatpategnaka dayta a tao. Wenno mabalin a nasayaat ken naimpusuan ti panagsaona. (Colosas 4:6) Ken mabalin a naibatay iti Biblia ti balakadna. (2 Timoteo 3:16) Direkta man nga aggapu iti Biblia ti balakadtayo wenno saan, masapul nga adda Nainkasuratan a pangibatayantayo iti dayta. Saan koma nga ipilit ti maysa dagiti opinionna iti sabsabali wenno iyaplikarna dagiti teksto a mangsuporta kadagiti bukodna a kapanunotan. Ti pananglagip iti pamay-an ti panangbalakadda kenka ket makatulong no mangbalakadka iti sabali.

22. Ania ti kayatmo a pangusaran iti naisagut kenka a panagsao?

²² Ti abilidad nga agsao ket sagut ti Dios. Ti ayattayo kenkuana ti rumbeng a mangtignay kadatayo a mangusar iti dayta iti umiso a pamay-an. Laglagipem nga adda bileg dagiti sasao a mangdadael ken mangpabileg. Gapuna, aramidentayo ti amin a kabaelantayo nga agsao iti makapabileg ken makaparegta iti sabsabali.