1, 2. Apay a kasapulam ti giya no addaka iti lugar a saanmo a kabesado? Ania a giya ti impaay ni Jehova?

 PANUNOTEM a magmagnaka iti naglawa a desierto. Agbaliwbaliw ti buya ti aglawlaw gapu ta mayangin-angin dagiti darat iti nagduduma a direksion. Gapu iti dayta, nalakaka a mayaw-awan. Kasanom a maammuan ti pagturongam? Kasapulam ti giya. Mabalin a maysa a kompas, ti init ken bitbituen, mapa, GPS (Global Positioning System), wenno maysa a tao a kabesadona ti desierto. Nagpateg ti giya, ta maispal ti biagmo no ammom ti papanam.

 ² Adu a problema ti mapaspasarantayo amin. No dadduma, ditay ammo ti aramidentayo. Ngem tapno adda giyatayo, inikkannatayo amin ni Jehova iti konsiensia. (Santiago 1:17) Ammuentayo no ania ti konsiensia ken no kasano nga agkurri. Kalpasanna, kitaentayo no kasanotayo a masanay ti konsiensiatayo, no apay a masapul nga ikabilangantayo ti konsiensia ti sabsabali, ken no kasano a makatulong ti nadalus a konsiensia tapno sumayaat ti biagtayo.

3. Ania ti konsiensia?

³ Nagsayaat a sagut kadatayo ni Jehova ti konsiensia. Ti konsiensia ket ti abilidadtayo a mangilasin iti umiso ken di umiso. Iti Biblia, ti Griego a sao a nausar para iti “konsiensia” kaipapananna ti “pannakaammo iti bukod a bagi.” No nasayaat ti panagkurri ti konsiensiatayo, matulongannatayo daytoy a mangsukimat iti pudpudno a kinataotayo. Matulongannatayo met nga agbalin a napudno maipapan iti kaunggan a pampanunot ken rikriknatayo. Maiturongnatayo iti umiso ken mayadayonatayo iti dakes. Paragsakennatayo no agaramidtayo iti nainsiriban a desision wenno sidirennatayo no di umiso ti desisiontayo.​—Kitaen ti Endnote 5.

4, 5. (a) Ania ti napasamak idi saan nga impangag da Adan ken Eva ti konsiensiada? (b) Ania ti sumagmamano a pagarigan iti Biblia no kasano nga agkurri ti konsiensia?

⁴ Mabalintayo a pilien no ipangagtayo ti konsiensiatayo wenno saan. Pinili da Adan ken Eva a saan nga ipangag ti konsiensiada, isu a nagbasolda. Nakonsiensiada met laeng, ngem naladaw unayen. Sinukirdan ti Dios. (Genesis 3:7, 8) Nupay perpekto ti konsiensiada ken  ammoda a di umiso ti agsukir iti Dios, pinilida a saan nga ipangag ti konsiensiada.

⁵ Iti sabali a bangir, adu nga imperpekto a tattao ti nangipangag iti konsiensiada. Ni Job ti maysa a nasayaat a pagarigan. Gapu ta nagaramid kadagiti nasayaat a desision, naibagana: “Dinakto ukomen ti pusok agingga a sibibiagak.” (Job 27:6) Idi dinakamat ni Job ti ‘pusona,’ tuktukoyenna ti konsiensiana, ti abilidadna a mangilasin iti umiso ken di umiso. Ngem sabali ni David. Adda dagiti tiempo a dina impangag ti konsiensiana ket nagsukir ken Jehova. Idi agangay, ‘nakonkonsiensia.’ (1 Samuel 24:5) Ibagbaga ti konsiensia ni David a saan nga umiso ti inaramidna. Idi impangagna ti konsiensiana, saannan nga inulit ti isu met laeng a basol.

6. Apay a maibagatayo a ti konsiensiatayo ket nagsayaat a sagut ti Dios?

⁶ Uray dagiti saan a makaam-ammo ken Jehova masansan a mabigbigda nga adda dagiti bambanag nga umiso ken di umiso. Kuna ti Biblia: “Ti isipda ti mangpabasol wenno mangabsuelto pay ketdi kadakuada.” (Roma 2:14, 15) Kas pagarigan, ammo ti kaaduan a tattao a dakes ti pumatay wenno agtakaw. Nupay dida mapupuotan, ipangpangagda ti konsiensiada, ti abilidad a mangilasin iti umiso ken di umiso nga inkabil ni Jehova iti kaungganda. Sursurotenda met dagiti prinsipio ti Dios, wenno dagiti kangrunaan a kinapudno nga impaay ni Jehova a tumulong kadatayo tapno makaaramidtayo kadagiti umiso a desision.

7. Apay nga agkamali ti konsiensiatayo no dadduma?

⁷ Ngem mabalin nga agkamali ti konsiensiatayo no dadduma. Kas pagarigan, mabalin a maigapu dayta  iti imperpekto a pampanunot wenno rikriknatayo ken mabalin a di umiso ti pangituronganna kadatayo. Saan nga automatiko ti maaddaan iti nasayaat a konsiensia. (Genesis 39:1, 2, 7-12) Masapul a masanay dayta. Tapno matulongannatayo ni Jehova, impaayna ti nasantuan nga espirituna ken dagiti prinsipio ti Biblia. (Roma 9:1) Kitaentayo no kasanotayo a masanay ti konsiensiatayo.

8. (a) Kasano a ti riknatayo apektaranna ti konsiensiatayo? (b) Ania ti masapul nga isaludsodtayo iti bagitayo sakbay nga agdesisiontayo?

⁸ Pampanunoten ti dadduma a no sursurotenda ti riknada, kaipapananna nga ipangpangagda ti konsiensiada. Pagarupda a mabalinda nga aramiden ti kaykayatda no la ket ta nasayaat ti panagriknada maipapan iti dayta. Ngem imperpekto ti riknatayo, ken mabalinnatayo nga iyaw-awan. Nakabilbileg ti riknatayo ket kabaelanna nga apektaran ti konsiensiatayo. Kuna ti Biblia: “Ti puso ket ad-adda a manangallilaw ngem iti aniaman a banag ken desperado. Asino ti makaammo iti dayta?” (Jeremias 17:9) Isu a mabalin a panunotentayo nga umiso ti maysa a banag uray no di umiso dayta. Kas pagarigan, sakbay a nagbalin a Kristiano ni Pablo, nakaro ti panangidadanesna iti ili ti Dios ken impagarupna nga umiso ti ar-aramidenna. Para kenkuana, nasayaat ti konsiensiana. Ngem imbagana idi agangay: “Ni Jehova ti mangsukimat kaniak.” (1 Corinto 4:4; Aramid 23:1; 2 Timoteo 1:3) Idi naammuanna ti rikna ni Jehova iti ar-aramidenna, nabigbigna a kasapulanna ti agbalbaliw. Nalawag ngarud a sakbay nga  adda aramidentayo, masapul nga isaludsodtayo iti bagitayo, ‘Ania ti kayat ni Jehova nga aramidek?’

9. Ania ti kayat a sawen ti panagbuteng iti Dios?

⁹ No ay-ayatem ti maysa a tao, saanmo a kayat a mapagura. Gapu ta ay-ayatentayo ni Jehova, ditay kayat ti agaramid iti aniaman a mangpagura kenkuana. Masapul a napalalo ti panagbutengtayo a mapagura ni Jehova. Makitatayo daytoy iti ulidan ni Nehemias. Saanna nga inusar ti saadna kas gobernador tapno agpabaknang. Apay? Inlawlawagna a gapu ‘ta agbuteng iti Dios.’ (Nehemias 5:15) Saan a kayat ni Nehemias ti agaramid iti aniaman a mangpagura ken Jehova. Kas ken Nehemias, mabutengtayo met nga agaramid iti di umiso a mangpagura ken Jehova. Maammuantayo dagiti mangparagsak ken Jehova babaen ti panagbasa iti Biblia.​—Kitaen ti Endnote 6.

10, 11. Ania dagiti makatulong a prinsipio ti Biblia tapno makapagdesisiontayo iti nasayaat maipapan iti panaginum iti arak?

¹⁰ Kas pagarigan, mabalin a pampanunoten ti maysa a Kristiano no uminum iti arak wenno saan. Ania dagiti prinsipio a makatulong kenkuana tapno makaaramid iti nasayaat a desision? Dagitoy ti sumagmamano: Saan nga iparit ti Biblia ti panaginum iti arak. Kinapudnona, ibagana a ti arak ket sagut ti Dios. (Salmo 104:14, 15) Ngem imbaga ni Jesus kadagiti pasurotna a saanda a ‘sobraan ti aginum.’ (Lucas 21:34) Imbaga met ni Pablo kadagiti Kristiano a liklikanda ti “nalabes a panagragragsak ken panagbarbartek.” (Roma 13:13) Kinunana a dagiti mammartek “saandanto a tawiden ti Pagarian ti Dios.”​—1 Corinto 6:9, 10.

¹¹ Mabalin nga isaludsod ti maysa a Kristiano iti bagina: ‘Kasano kapateg kaniak ti arak? Kasapulak kadi  dayta tapno marelaksak? Masapul kadi nga uminumak iti arak tapno tumuredak? Makontrolko kadi ti kaadu ti inumek ken no kasano kasansan nga uminumak? * Naragsakak latta kadi a makikadua kadagiti gagayyemko uray awan ti pagsasanguanmi nga arak?’ Mabalintayo ti agpatulong ken Jehova tapno makaaramidtayo kadagiti nainsiriban a desision. (Basaen ti Salmo 139:23, 24.) No kasta ti aramidentayo, sansanayentayo ti konsiensiatayo nga alisto nga agpaidalan kadagiti prinsipio ti Biblia. Ngem saan la a dayta ti kasapulan, kas maammuantayto.

12, 13. Apay a mabalin a naiduma ti konsiensiatayo iti konsiensia ti sabali? Ania koma ti reaksiontayo iti daytoy a panagduduma?

¹² Saan nga agpapada ti konsiensiatayo. Mabalin nga ipalubos ti konsiensiam nga aramidem ti maysa a banag a saan nga ipalubos ti konsiensia ti sabali. Kas pagarigan, mabalin a piliem ti uminum iti arak, ngem saan a kayat ti sabali. Apay nga agduma ti kapanunotan ti dua a tao?

¹³ Masansan a maapektaran ti kapanunotan ti maysa a tao maipapan iti maysa a banag gapu iti lugar a dimmakkelanna, no kasano ti panangmatmat ti pamiliana iti dayta, kapadasanna, ken dadduma pay. No maipapan iti arak, mabalin a saanen nga agin-inum ti maysa gapu ta saanna idi a makontrol ti panaginumna. (1 Ar-ari 8:38, 39) Isu a no adda iyawatam iti arak ket dina  awaten, ania ti reaksionmo? Masaktanka kadi? Ipilitmo kadi? Ipailawlawagmo kadi no apay a dina kayat? Saan, gapu ta raraemem ti konsiensiana.

14, 15. Ania a situasion ti timmaud idi tiempo ni Pablo? Ania ti nasayaat nga imbalakad ni Pablo?

¹⁴ Idi tiempo ni apostol Pablo, adda timmaud a situasion a mangipakita nga agduduma ti konsiensia. Dadduma a karne a mailaklako idi iti tiendaan ket nausar iti ulbod a panagdaydayaw ken naidaton kadagiti idolo. (1 Corinto 10:25) Para ken Pablo, awan dakesna ti gumatang ken mangan kadagita a karne, ta amin a makan ket naggapu ken Jehova. Ngem naiduma ti kapanunotan ti dadduma a kakabsat a dati a nagdaydayaw kadagiti idolo. Ibilangda a dakes ti mangan kadagita. Pinanunot kadi ni Pablo: ‘Saanak a makonsiensia. Adda kalintegak a mangan iti kayatko’?

¹⁵ Saan a kasta ti pinanunot ni Pablo. Nakapatpateg kenkuana ti rikna dagiti kakabsatna isu a sidadaan a nangisuko iti dadduma a kalinteganna. Imbaga ni Pablo a “saan la a ti pagimbagantayo ti pampanunotentayo.” Innayonna: “Ta uray ti Kristo saan la a ti pagimbaganna ti pinanunotna.” (Roma 15:1, 3) Kas ken Jesus, inyun-una ni Pablo ti sabsabali imbes a ti bagina.​—Basaen ti 1 Corinto 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Apay a saantayo nga ukomen ti kabsattayo no aramidenna ti banag nga ipalubos ti konsiensiana?

¹⁶ Ngem kasano no ipalubos ti konsiensia ti sabali nga agaramid iti banag nga iti panagkunatayo ket saan nga umiso? Masapul a naannadtayo tapno saantayo nga agbalin a manangkritikar ken ipilittayo a datayo ti umiso ket isu ti saan. (Basaen ti Roma 14:10.) Inikkannatayo ni Jehova iti konsiensia a mangukom iti bagitayo,  saan nga iti sabali. (Mateo 7:1) Ditay pulos kayat a masinasina ti kongregasion gapu iti personal a kapanunotantayo. Mangpanunottayo ketdi kadagiti pamay-an a maipakitatayo ti ayat ken panagkaykaysa.​—Roma 14:19.

17. Ania ti napasamak iti konsiensia ti dadduma?

¹⁷ Insurat ni apostol Pedro: “Taginayonenyo ti nasayaat a konsiensia.” (1 Pedro 3:16) Makapaladingit a no saan nga ipangag ti tattao dagiti prinsipio ni Jehova, saanton a mangpakdaar ti konsiensiada. Imbaga ni  Pablo a ti kasta a konsiensia ket “kimmalio . . . a kas iti piglat ti pagmarka a landok.” (1 Timoteo 4:2) Napadasam kadin ti nasinit iti nakaro? No wen, agkalio ti nasinit a kudilmo ket saan a makarikna iti aniaman. No itultuloy ti maysa a tao ti agaramid iti di umiso, ‘agkalio’ ti konsiensiana ket inton agangay, saanen nga agkurri dayta.

18, 19. (a) Ania ti maitulong kadatayo ti pannakakonsiensia wenno pannakarikna iti bain? (b) Ania ti aramidentayo no makonkonsiensiatayo latta kadagiti basol a nagbabawyantayon?

¹⁸ No makonkonsiensiatayo, mabalin nga ipakpakita dayta nga adda naaramidtayo a saan nga umiso. Makatulong daytoy tapno mabigbigtayo ti inaramidtayo ket isardengtayo dayta. Kayattayo ti makasursuro kadagiti kamalitayo tapno saantayon nga uliten. Kas pagarigan,  nupay nagbasol ni Ari David, tinignay ti konsiensiana nga agbabawi. Kagurana ti inaramidna ken determinadon nga agtulnog ken Jehova. Gapu iti kapadasanna, naibaga ni David a ni Jehova ket ‘naimbag ken sisasagana a mangpakawan.’​—Salmo 51:1-19; 86:5; kitaen ti Endnote 7.

¹⁹ Ngem uray nabayagen a nagbabawyan ti maysa ti basolna, mabalin a makonkonsiensia latta. Nasaem dayta ken mabalin a marikna ti maysa nga awan serserbina. No pasaray kasta ti marikriknam, laglagipem a saanmon a mabaliwan ti napasamak. Nalawag man a naawatam a ti inaramidmo idi ket umiso wenno di umiso, naan-anay a pinakawannakan ni Jehova, ken pinunasnan dagidiay a basol. Nadaluskan iti sanguanan ni Jehova ken ammona nga ar-aramidemon ti umiso.  Mabalin a sidirennaka latta ti pusom, ngem kuna ti Biblia: “Dakdakkel ti Dios ngem ti pusotayo.” (Basaen ti 1 Juan 3:19, 20.) Kaipapananna a nabilbileg ti ayat ken pammakawanna ngem iti aniaman a pannakakonsiensia wenno bain a marikriknatayo. Masiguradom a pinakawannakan ni Jehova. No awaten ti maysa ti pammakawan ni Jehova, natalna ti konsiensiana ken naragsak nga agserbi iti Dios.​—1 Corinto 6:11; Hebreo 10:22.

20, 21. (a) Ania ti maitulong kenka daytoy a libro? (b) Ania a wayawaya ti inted kadatayo ni Jehova? Kasanotayo nga usaren dayta?

²⁰ Nadisenio daytoy a libro a mangtulong kenka a mangsanay iti konsiensiam tapno mapakdaaran ken maprotektarannaka kadagitoy narigat a maudi nga al-aldaw. Tulongannaka met a mangyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia iti nagduduma a kasasaad iti biagmo. Siempre, saan a naglaon daytoy a libro iti listaan dagiti pagannurotan no ania ti aramidem iti tunggal situasion. Sursurotentayo “ti linteg ti Kristo,” a naibatay kadagiti prinsipio ti Dios. (Galacia 6:2) Ditay pagpambar a gapu ta awan ti direkta a linteg maipapan iti maysa a banag, mabalintayon ti agaramid iti di umiso. (2 Corinto 4:1, 2; Hebreo 4:13; 1 Pedro 2:16) Imbes ketdi, usarentayo ti wayawayatayo a mangipakita nga ay-ayatentayo ni Jehova.

²¹ No utobentayo dagiti prinsipio ti Biblia ken iyaplikartayo dagita, masursurotayo nga usaren ti ‘abilidadtayo nga agpanunot’ ken mangtulad iti panagpampanunot ni Jehova. (Hebreo 5:14) Kas resultana, masanay ti konsiensiatayo a dayta ti mangigiya iti biagtayo ken tumulong tapno agtalinaedtayo iti ayat ti Dios.