NO MAIPASANGOKAYO iti parikut, pagpabalakadanyo ngay? Nalabit agpatulongkayo iti mapagtalkan a gayyem wenno iti aduan kapadasan a mammagbaga. Makatulong met ti panagsukimat kadagiti gubuayan ti impormasion, kas iti libraria. Wenno nalabit agpannuraykayo iti “balakad ni Lola,” kas panangawag ti dadduma a taga Oriente, tapno makasursurokayo kadagiti adu a kapadasanna. Aniaman a pamay-an ti pilienyo, nasayaat no usigenyo dagiti nabagas a pammagbaga a makaipaay kadagiti napateg a singasing a mangrisut iti problema. Adtoy ti sumagmamano a nasayaat a balakad a makatulong kadakayo.

² Biag ti Pamilia: Madanagan ti adu a nagannak maipapan iti panangpadakkel kadagiti ubbing iti lubong a napno kadagiti dakes nga impluensia. Makatulong ti panangusig iti daytoy a balakad: “Sanayem ti ubing sigun iti dalan nga agpaay kenkuana; uray no lumakay saanto a sumiasi iti dayta.” ¹ Bayat a dumakdakkel dagiti ubbing, kasapulanda ‘ti dalan,’ dagiti pagalagadan a surotenda. Umad-adun nga espesialista ti makabigbig a napateg no maikkan dagiti ubbing kadagiti makagunggona a pagannurotan. Marikna dagiti ubbing a natalgedda no adda dagiti nainsiriban a paglintegan dagiti dadakkelda. Kanayonanna: “Ti pagbaut ken pannubngar isuda ti mangted iti sirib; ngem ti ubing a mabaybay-an ibabainnanto ni inana.” ² “Ti pagbaut” tuktukoyenna ti autoridad dagiti nagannak a nasken a siaayat a maipakat tapno saan a maiwawa dagiti ubbing. Saan a mausar ti kasta nga autoridad a mangabuso kadagiti ubbing iti aniaman a pamay-an. Daytoy ti balakad kadagiti nagannak: “Dakayo nga amma, dikay rurruroden ti annakyo, tapno saan a maupay ti riknada.” ³

³ Naragsak ti pamilia no nasayaat ti relasion ti agassawa. Ania ti kasapulan tapno mapatanor ti kasta a relasion? “Ayaten koma ti tinunggal maysa kadakayo ti asawana a babai a kas ti panagayatna iti bagina; iti sabali a bangir, ti babai rebbeng nga addaan iti nauneg a panagraem iti asawana.” ⁴ Naan-annayas ti panagandar ti pamilia no adda ayat ken panagraem. Tapno agkurri daytoy a balakad, nasken ti  komunikasion agsipud ta “adda pannakapaay dagiti gakat no sadino nga awan ti kompidensial a saritaan.” ⁵ Tapno nalapat ti panagsinnarita, masapul a tarusantayo ti rikrikna ti asawatayo, nga ammuen no ania a talaga ti riknana. Nainsiriban a laglagipen a “ti panunot [ti tao] ket nalabit adalem a kas iti danum iti bubon, ngem ti masirib a lalaki [wenno, babai] aonenna iti dayta.” ⁶

⁴ Adu a lallakay ken babbaket ti naladingit unay iti maudi a tawtawen ti biagda gapu ta binaybay-an idan nga agbukbukod dagiti annakda, uray kadagiti pagilian a dati a managraem dagiti annak. Kaskasdi, nasayaat no usigen dagiti annakda dagitoy a pammagbaga: “Dayawem ni amam ken ni inam.” ⁷ “Saanmo nga umsien ni inam gapu laeng ta bimmaketen.” ⁸ “Daydiay mangirurumen iti ama ken mangabug iti ina ket maysa nga anak nga agtigtignay a nakababain ken nakaal-alas.” ⁹ Iti sabali a bangir, dagiti lakay ken baketen a nagannak ti nasken a maaddaan iti positibo a panangmatmat ket umun-unadan a mangipasdek iti makaay-ayo a relasion. “Ti maysa a mangiputputong iti bagina sapulennanto ti kabukbukodanna nga iniimut a tarigagay; maibusor iti isuamin a praktikal a kinasirib isu umalsanto.” ¹⁰

⁵ Panaginum iti Arak: Pudno a ti “met laeng arak pagrag-oenna ti biag,” ¹¹ ket mabalin a gapu iti panaginum iti arak “saanen a lagipen ti maysa ti bukodna a pakariribukan.” ¹² Ngem laglagipenyo: “Ti arak ket managuy-uyaw, ti makabartek nga inumen naariwawa, ket ti tunggal maysa a maiwawa babaen iti dayta saan a masirib.” ¹³ Panunotenyo dagiti epekto ti panagbartek: “Iti panungpalanna kumagat [ti arak] a kas iti serpiente, ket agparuar iti sabidong a kas iti karasaen. Dagiti bukodmo a mata makakitadanto iti karkarna a bambanag, ket ti bukodmo a puso agsaonto iti balusingsing a bambanag. . . . ‘Kaanonto nga agriingak? Agsapulakto pay iti ad-adu.’” ¹⁴ Mabalin nga adda pagimbagan ti natimbeng a panaginum iti arak, ngem kanayon koma a liklikan ti panaglablabes.

⁶ Panangusar iti Kuarta: Iti dadduma a kasasaad, maliklikan dagiti panagparikut iti kuarta no nainsiriban nga usaren dayta. Timudenyo daytoy a balakad: “Dika makikadua kadagiti nakaro ti panagin-inumna iti arak, kadagidiay a nabuklis a mannangan iti lasag. Ta ti managbarbartek ken buklis kumurapaydanto, ket ti panagsaguyepyep kawesannanto ti maysa iti rigrigis laeng.” ¹⁵ No liklikantayo ti panagbartek ken panagdroga agraman dagiti bisio a kas iti panagsugal, mausartay a nainsiriban ti kuartatayo para iti kasapulan ti pamiliatayo. Nupay dida kabaelan, adu  ti agbibiag iti kinaluho isu nga igaedda ti agtrabaho tapno mabayadanda laeng dagiti utangda. Umutang pay ketdi ti dadduma tapno adda pagbayadda iti interes ti sabali pay nga utangda. Makatulong ti pananglaglagip kadagitoy a pammagbaga: “Daydiay mangsursurot iti awanan pateg a bambanag aglaplapusananto iti kinakurapay.” ¹⁶ Mabalin nga iyimtuodtay iti bagitayo: ‘Talaga kadi a kasapulak dagiti banag a kayatko a gatangen? Mano a banag ti nakapempen kalpasan ti sumagmamano laeng a pannakausarda?’ Kinuna ti maysa a mannurat: “Manmano la ti kasapulan ti tao​—ngem dagiti kayatna, saan nga agpatingga.” Imutektekanyo daytoy a pammagbaga: “Awan ti inyegtayo iti lubong, ket saantay met a mabalin ti mangitugot iti aniaman a banag. Gapuna, no adda pagtaraon ken pagkawestayo, mapnektayon kadagitoy a banag. . . . Ti ayat iti kuarta isu ti ramut dagiti amin a kita ti makadangran a bambanag, ket babaen ti panangragpat iti daytoy nga ayat . . . ti sumagmamano . . . ket sinalputda ti intero a bagbagida iti adu nga ut-ot.” ¹⁷

⁷ Ti kinagaget ket epektibo unay a mangrisut kadagiti parikut iti kuarta. “Mapanka iti kuton, sika a nasadut, kitaem ti daldalanna ket agbalinka a masirib. . . . Sangkabassit pay a turog, sangkabassit pay nga iriridep, sangkabassit pay a panangidalikepkep kadagiti ima iti panagidda, ket ti kinakurapaymo sigurado a dumtengto kas iti asinoman a managsursor.” ¹⁸ Makatulong met ti naannad a panagplano ken ti realistiko a panagbadyet: “Asino kadakayo a kayatna ti mangbangon iti torre ti saan nga agtugaw nga umuna ket pattapattaenna ti magastos, tapno kitaenna no adda umanay a pangleppasna iti dayta?” ¹⁹

⁸ Ngem kasano no saan a datayo ti pakaigapuan ti kinapanglawtayo? Kas pagarigan, gapu iti panagsuek ti ekonomia, mabalin a maawanantay iti panggedan nupay nagagettayo. Wenno nalabit agbibiagtayo iti napanglaw a pagilian. Kasano ngaruden? “Ti sirib agpaay a salaknib kas met laeng ti kuarta agpaay a salaknib; ngem ti pagsayaatan ti pannakaammo ket ti met laeng sirib taginayonenna a sibibiag dagiti agik-ikut iti dayta.” ²⁰ Maysa pay, usigenyo daytoy a balakad: “Nakakitaka kadi iti tao a nasigo iti trabahona? Iti sanguanan ti ar-ari ti pagsaadannanto.” ²¹ Mabalintay kadi ti agsursuro kadagiti paglaingan (skill) a makatulong kadatayo nga agsapul iti panggedan?

⁹ Kasla agsupadi ti sumaganad a balakad, ngem pudno nga epektibo: “Iyugaliyo ti mangted, ket mangtedto kadakayo dagiti tattao. . . . Ta ti rukod a pangrukrukodyo, pangrukoddanto met kadakayo.” ²² Dina kayat a sawen a mangtedkayo gapu ta namnamaenyo nga adda kasukatna. Imbes  ketdi, iparparegtana nga agbalinkayo a naparabur: “Ti naparabur a kararua mapalukmegto a mismo, ket daydiay sibubulos a mangsibug iti sabsabali isu sibubulos a masibuganto met.” ²³ No ammotay ti tumulong bayat dagiti tiempo ti panagkasapulan, iparparegtatayo ti kinaparabur a nalabit pakagunggonaantayo kamaudiananna.

¹⁰ Relasion kadagiti tattao: Napaliiw ti maysa a masirib nga ari: “Siak nakitak ti isuamin a napinget a panagtrabaho ken isuamin a kinalaing iti trabaho, a kaipapanan dayta ti pannakirinnisiris ti maysa iti sabali; daytoy met ket kinaubbaw ken panangkamkamat iti angin.” ²⁴ Agdarasudos ti dadduma gapu iti sinnalisal. No nakita ti maysa a gimmatang ti kaarrubana iti 32-inch a telebision, gumatang met iti 36-inch uray mayat pay laeng ti 27-inch a telebisionna. Pudno a kinaubbaw ti kasta a pannakisinnalisal, a kas man la kumamkamat iti angin​—tumartaray nga awan kamkamatenna. Di ngamin?

¹¹ Mabalin a nasairtayo iti imbaga kadatayo dagiti sabsabali. Ngem imutektekanyo daytoy a balakad: “Dika agdarasudos iti espiritum nga agrurod, ta ti panagrurod isu ti agsaad iti saklot dagidiay maag.” ²⁵ Pudno, addada gundaway a nainkalintegan ti agunget. “Agpungtotkayo,” kuna ti maysa a mannurat idi ugma, “nupay kasta dikay agbasol; saannakay koma a malnekan ti init a sipupungtotkayo pay.” ²⁶ Ngem kasanotay a madaeran ti nakaro a panagpungtot? “Ti pannakatarus ti maysa a tao pudno unay a pabannayatenna ti ungetna, ket kinapintas iti biangna ti panangpalabas iti salungasing.” ²⁷ Nasken a tarusantayo dagiti bambanag. Mabalin nga iyimtuodtay iti bagitayo: ‘Apay nga inaramidna ti kasta? Adda kadi dagiti rasonable a makagapu no apay a naaramidna ti kasta?’ Malaksid iti panangtarus, addada galad a mabalin a patanoren tapno maliklikan ti agpungtot. “Kawesanyo ti bagbagiyo kadagiti kinalailo ti pannakipagrikna, kinamanangngaasi, kinapakumbaba iti panagpampanunot, kinaalumamay, ken mabayag a panagitured. Itultuloyyo nga anusan ti maysa ken maysa ken sibubulos a pakawanen ti maysa ken maysa no ti asinoman adda pakaigapuan ti pa-nagdarumna maibusor iti sabali. . . . Ngem, malaksid kadagitoy amin a banag, kawesanyo ti bagbagiyo iti ayat, ta dayta ket naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.” ²⁸ Wen, risuten ti ayat ti adu a parikut iti nagbabaetan dagiti tattao.

¹² Kaskasdi, adda “bassit a kameng” a mangsinga iti talna iti nagbabaetan dagiti tattao​—ti dila. Talaga nga agpayso dagitoy a sasao: “Ti dila, awan asinoman iti sangatauan ti makapaamo iti dayta. Maysa a di matngelan a makadangran a banag, napno dayta iti makapapatay a sabidong.” ²⁹ Nasken  met nga ipangagtayo daytoy a balakad: “Tunggal tao masapul a nasiglat no iti panagdengngeg, nainayad no iti panagsao, nabannayat no iti panagpungtot.” ³⁰ No agsaotayo, masapul nga agannad di la ket ta makaisawangtayo iti saan a naan-anay a kinapudno tapno laeng agparang nga adda talna. “Ti koma latta saoyo a ‘Wen’ kaipapananna ti Wen, ti saoyo a ‘Saan,’ Saan; ta ti aniaman a surok dagitoy ket nagtaud iti daydiay nadangkes.” ³¹

¹³ Kasanotay a mataginayon ti nasayaat a relasion iti sabsabali? Imutektekanyo daytoy mangiwanwan a prinsipio: “Itultuloyyo a kitaen, saan a ti personal a panaginteres iti laeng bukodyo a bambanag, no di ket kasta met ti personal a panaginteres iti bambanag ti sabsabali.” ³² Iti kasta, maannurottayo ti aw-awagan ti kaaduan kas Nabalitokan a Bilin: “Amin a bambanag, ngarud, a kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, masapul a kasta met ti aramidenyo kadakuada.” ³³

¹⁴ Panagdukot: Kasanotay a mataginayon ti nasimbeng a panunot iti daytoy lubong a napno iti panagdukot? “Ti narag-o a puso adda nasayaat nga ibungana iti rupa, ngem gapu iti saem ti puso adda ti nadanar nga espiritu.” ³⁴ Nalaka nga agladingit ti “narag-o a puso[tayo]” no makitatay a di umannugot ti dadduma kadagiti matmatantayo a maiparbeng. Ngem laglagipentay koma dagitoy a sasao: “Dika agbalin a nalabes ti kinalintegna, saanmo met nga ipakita a nalabes unay ti kinasiribmo. Apay koma a paglangalangem ta bagim?” ³⁵ Iti sabali a bangir, nalabit masansan a mapasarantay dagiti pakaringgoran iti biag. Ania ngarud ti mabalintayo nga aramiden? Laglagipentay koma: “Ti panagdanag nga adda iti puso ti maysa a tao isunto ti mamagrukob iti dayta, ngem ti naimbag a sao isu ti mamagrag-o iti dayta.” ³⁶ Mabalintay a mennamennaen “ti naimbag a sao,” ti naayat sasao a makapabileg kadatayo. Makapasalun-at pay ketdi no positibo ti panangmatmattayo iti laksid dagiti makapaupay a kasasaad: “Ti puso a narag-o nasayaat a pangagas.” ³⁷ No malmaldaangantayo gapu ta kasla saan a maseknan kadatayo ti dadduma, padasentay nga ipakat daytoy a prinsipio: “Ad-adu ti kinaragsak iti panangted ngem iti panangawat.” ³⁸ No positibo ti panangmatmattayo, madaerantayo dagiti panagdukot a maipaspasango kadatayo iti kada aldaw.

¹⁵ Iti panagkunayo, agkurri ngata kadakayo dagiti nadakamat a pammagbaga iti daytoy maika-21 a siglo? Kinapudnona, masarakan dagita iti maysa a daan a libro​—ti Biblia. Ngem apay nga agpannuraykayo iti Biblia imbes nga iti dadduma a gubuayan ti sirib? Malaksid kadagiti dadduma a  rason, nasuboken dagiti prinsipio a linaon ti Biblia iti panaglabas ti panawen. Alaentay a pagarigan da Yasuhiro ken Kayoko, a nakiraman iti movimiento para iti wayawaya dagiti babbai. Nagkasarda gapu laeng ta nasikogan ni Yasuhiro ni Kayoko. Nupay kasta, di nagbayag ket nagdiborsioda gapu kadagiti pinansial a parikut ken saanda nga agkatunosan. Idi agangay, dida ammo nga agpadpadada a nakipagadal kadagiti Saksi ni Jehova. Nadlawda ti dakkel a nagbaliwan ti biag ti tunggal maysa. Inkeddeng da Yasuhiro ken Kayoko nga agkallaysada manen. Nupay adda latta parikut ti biagda, addan dagiti prinsipio ti Biblia a mangiwanwan kadakuada, ket agtintinnulongda a mangrisut kadagiti problemada. Kadagiti Saksi ni Jehova, mapaliiwyo ti naimbag a resulta no mayaplikar iti biag dagiti prinsipio ti Biblia. Apay a dikay tumabuno iti maysa kadagiti gimongda tapno maam-ammoyo dagiti tattao a mangikagkagumaan nga agbiag a maitunos iti Biblia?

¹⁶ Dagiti kadakdakamat a balakad ket pagarigan laeng ti nakaad-adu a praktikal a pammagbaga a masarakanyo iti daytoy nakabakbaknang a gubuayan ti pannakalawlawag, ti Biblia. Addada makagapu no apay a situtulok dagiti Saksi ni Jehova a mangyaplikar iti prinsipio ti Biblia iti biagda. Apay a diyo ammuen ti pakaigapuan ti kasta a kinatallugod ket maadalyo ti sumagmamano a kinapudno maipapan iti Biblia?