ITI narang-ay a pagilian, kasla nanam-ay ken nasaliwanwan ti maysa a pagtaengan nga addaan iti amin a kinaluho ti biag. Nupay kasta, no sarungkaranyo dayta a pagtaengan, ania ti makitayo? Narikut ken naladingit a kasasaad. Natamnay a “Wen,” wenno “Saan” ti sungbat dagiti agtutubo kadagiti dadakkelda. Il-iliwen ti ina ti atension ni lakayna idinto ta di met kayat ti ama ti madisturbo. Iti sabali a lugar, agbukbukod met ti lakay ken baketen a nagannak ti agassawa. Il-iliwenda ti dungngo ti pamilia, a dida nakita iti adu a bulan. Iti sabali a bangir, adda dagiti pamilia a naipasango iti umasping a kasasaad ngem narisut ti parikutda ket pudno a naragsakda. Ammoyo kadi no apay?

² Usigenyo ti maysa a pamilia iti napanglaw a pagilian, nalabit iti sabali met a lugar. Ti pito a miembrona ket agnanaed iti marmargaay a balay. Dida masierto no adda kanenda iti sumaruno a pannangan​—maysa a makapaladingit a pammalagip a di nasolbar ti tao ti panagbisin ken kinapanglaw. Ngem adu a pamilia ditoy daga ti naragsak uray napanglawda. Apay?

³ Uray kadagiti nabaknang a pagilian, adda dagiti pinansial a parikut. Maysa a pamilia idiay Japan ti gimmatang iti balayda idi “kapigpigsaan” ti ekonomia. Gapu ta natalgedda a ngumatonto ti sueldoda, immutangda iti dakkel. Ngem idi “nagsuek” ti ekonomia, didan mabayadan ti utangda ket masapul nga ilakoda ti balayda iti gatad nga adayo a nalaklaka ngem iti pananggatangda. Nupay saandan nga agnanaed iti dayta a balay, agbaybayad pay latta ti pamilia iti utangda gapu iti dayta. Nangnayon pay iti parikutda ti panagbayad kadagiti utangda maigapu iti di nainsiriban a panangaramatda iti credit card. Agtaytaya ti ama iti karera ti kabalio, isu nga ad-adda a nailumlom ti pamilia iti utang. Nupay kasta, adu a pamilia ti nagbalin a naragsak gapu ta binalbaliwanda ti kasasaadda. Kayatyo kadi a maammuan ti makagapu?

⁴ Sadino man ti pagnanaedanyo, adda ti kanayon a parikut iti nagbabaetan ti tattao, a mamagbalin a di  makapnek ti biag. Idiay pagtrabahuan, mabalin a padaksendakayo. Mabalin nga agimon ti dadduma kadakayo gapu kadagiti gapuananyo ket di nainkalintegan a babalawendakayo. Mabalin a makasair kadakayo ti kinadominante ti tao a kanayon a makalkalangenyo. Idiay eskuelaan, mabalin a dangran, butbutngen, wenno ipuerada ti anakyo. No agsolsolokayo a nagannak, ammoyo a saan a makatulong dayta a kasasaadyo iti relasionyo iti dadduma. Dagiti kastoy a parikut ita ti ad-adda a mamagdukot iti biag ti adu a lallaki ken babbai.

⁵ Di madmadlaw a maurnong dagiti epekto ti panagdukot iti panaglabas ti panawen agingga a diyo masiputan a napunnuankayon. Naawagan ngarud ti panagdukot kas ti di madmadlaw a mammapatay, ken ti nakaro a panagsikor kas in-inut a sabidong. “Iti kaaldawantayo, ti panagdukot ken dagiti sakit nga itdenna inapektaranda dagiti trabahador iti nganngani amin a paset ti lubong,” kuna ti propesor ti University of Minnesota a ni Robert L. Veninga. Naipadamag a $200 a bilion ti mabusbusbos ti E.U. kada tawen gapu kadagiti sakit a mainaig iti panagdukot. Makuna pay ketdi a ti panagdukot ti kabaruan nga eksportasion ti America, ken madakdakamat ti sao a “panagdukot” iti adu kadagiti kangrunaan a lenguahe ti lubong. No madukotankayo ket diyo mairingpas dagiti inrantayo nga aramiden, nalabit pabasolenyo ti bagiyo. Maysa a baro a panagadal ti nagkuna a dua oras iti kada aldaw ti mabusbusbos ti gagangay a tao a mangsidsidir iti bagina. Kaskasdi, adda dagiti nakabael a nangdaer iti dukot ket nagballigi ti biagda.

⁶ Kasanoyo a madaeran dagita nga inaldaw a parikut tapno agbalin a makapnek ti biagyo? Dadduma ti agsukimat kadagiti libro ken manual dagiti espesialista. Mapagtalkan kadi dagiti kasta a libro? Kinuna naminsan ni Dr. Benjamin Spock, ti nagsurat iti libro maipapan iti panangpadakkel kadagiti ubbing ken naipatarus iti 42 a lenguahe ken naipablaak iti agarup 50 a milion a kopia: “Ti gagangay a problema dagiti nagannak ita idiay America ket . . . dida makapagestrikto.” Sana innayon a dakkel ti sungsungbatan dagiti propesional, a pakairamananna. Inadmitirna: “Dimi napupuotan agingga a naladawen. Nadadael ti panagtalek dagiti nagannak iti bagida gapu iti panaginlalaingmi.” No kasta, maisaludsodtayo: ‘Makinpammagbaga ti natalged a surotentayo tapno masagraptayo ti makapnek a biag ita ken iti masanguanan?’