1, 2. Siasino dagiti agdaldaliasat manipud Filipos nga agturong idiay Tesalonica, ken ania ti mabalin a pampanunotenda?

 ADDA masansan a mapagdaliasatan a kalsada nga inaramid dagiti nalaing nga inheniero ti Roma. Lumasat dayta kadagiti kabambantayan. No addaka iti dayta a kalsada a naaramid kadagiti napagdedekket a daplat a bato, mangngegmo ti uni dagiti asno, ti dalagudog dagiti karuahe, ken ti ariwawa dagiti amin nga agdaldaliasat a mabalin a pakairamanan dagiti soldado, negosiante, ken trabahador. Nasuroken a 130 a kilometro ti nadaliasat da Pablo, Silas, ken Timoteo iti daytoy a kalsada, manipud Filipos agingga idiay Tesalonica. Saan a nalaka daytoy a panagdaliasat, nangruna kada Pablo ken Silas ta naut-ot pay laeng dagiti sugat a linak-amda gapu iti pannakasapsaplitda idiay Filipos.—Ara. 16:22, 23.

² Kasano a naibturan dagitoy a lallaki ti nawatiwat a panagdaliasatda? Nakatulong la ketdi ti panagtutungtongda. Presko pay laeng iti panunotda ti makaparagsak a kapadasanda idiay Filipos idi a nagbalin a manamati ti parabantay iti pagbaludan agraman ti pamiliana. Dayta a kapadasan ti ad-adda a nangpatibker kadakuada nga agtultuloy a mangiwaragawag iti sao ti Dios. Ngem bayat nga umas-asidegda idiay Tesalonica, a maysa a siudad iti igid ti baybay, mabalin a pampanunotenda no kasano ti panangtrato kadakuada dagiti Judio iti dayta a siudad. Busoren ngata wenno pangpang-oren pay ketdi ida dagiti tattao kas iti inaramid dagiti taga-Filipos?

3. Kasano a makagunggona kadatayo ita ti ulidan ni Pablo mainaig iti panagurnong iti tured?

³ Inyebkas ni Pablo idi agangay ti kaririknana iti suratna kadagiti Kristiano idiay Tesalonica: “Ta nupay nagsagabakami nga umuna ken namaltrato idiay Filipos kas iti ammoyo, pinaturednakami ti Diostayo tapno maipakaammomi kadakayo ti naimbag a damag ti Dios iti laksid ti nagkaro nga ibubusor.” (1 Tes. 2:2) Kasla ipasimudaag dagita a sasao a maamak ni Pablo a sumrek iti siudad ti Tesalonica gapu iti napasamak kadakuada idiay Filipos. Maawatam kadi ti karirikna ni Pablo? Marigatanka kadi a mangiwaragawag iti naimbag a damag? Nagtalek ni Pablo a ni Jehova ti mangpabileg ken tumulong kenkuana nga agurnong iti tured  a kasapulanna. Ti panangadal iti ulidan ni Pablo matulongannaka a mangaramid iti kasta.—1 Cor. 4:16.

4. Apay a mabalin a saan laeng a tallo a lawas ti binusbos ni Pablo idiay Tesalonica?

⁴ Kuna ti salaysay a bayat ti kaadda ni Pablo idiay Tesalonica, isu ket nangasaba iti sinagoga iti tallo a Sabbath. Kayat kadi a sawen dayta a tallo a lawas laeng ti ibibisitana iti dayta a siudad? Saan. Ditay ammo no kaano a napan ni Pablo iti sinagoga kalpasan a nakasangpet. Maysa pay, ipalgak dagiti surat ni Pablo a bayat ti kaaddana idiay Tesalonica, isu ken dagiti kakaduana ket nagtrabaho tapno masuportaranda ti bagbagida. (1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8) Malaksid iti dayta, namindua a nagipaw-it dagiti kakabsat idiay Filipos kadagiti kasapulan ni Pablo. (Fil. 4:16) Gapuna, mabalin a nasurok a tallo a lawas ti kaaddana idiay Tesalonica.

5. Kasano ti panangallukoy ni Pablo kadagiti tattao?

⁵ Idi nakaurnong iti tured a mangasaba, nagpalawag ni Pablo iti imatang dagiti tattao a nagtataripnong iti sinagoga. Kas iti nakaugalianna, “inusarna ti Kasuratan a nakirinnason kadakuada, nga inlawlawag ken impakitana iti Kasuratan a masapul nga agsagaba ti Kristo ken mapagungar, ket kinunana: ‘Ni Jesus nga ipakpakaammok kadakayo ket isu ti Kristo.’” (Ara. 17:2, 3) Imutektekam ta saan laeng a basta tinignay ni Pablo ti emosion dagiti agdengdengngeg kenkuana no di ket pinagpanunotna ida. Ammona a dagiti nagtataripnong iti sinagoga ket pamiliar ken raraemenda ti Kasuratan, isuna laeng ta saanda a matarusan a naan-anay dayta. Gapuna, nakirinnason, nagilawlawag, ken pinaneknekan ni Pablo manipud iti Kasuratan a ni Jesus a Nazareno ket isu ti naikari a Mesias, wenno Kristo.

6. Kasano nga inusar ni Jesus ti Kasuratan, ket ania ti resultana?

⁶ Sinurot ni Pablo ti ulidan nga impasdek ni Jesus, a nangusar iti Kasuratan kas pakaibatayan ti pannursurona. Kas pagarigan, kabayatan ti ministerio ni Jesus ditoy daga, kinunana kadagiti pasurotna a sigun iti Kasuratan, ti Anak ti tao ket masapul nga agsagaba, mapapatay, sa mapagungar. (Mat. 16:21) Kalpasan ti panagungarna, nagparang ni Jesus kadagiti adalanna. Dayta pay laeng ket pakakitaanen a pudno ti sinaona. Ngem saan la a dayta ti inaramid ni Jesus. Maipapan iti imbagana kadagiti dadduma nga adalanna, kastoy ti mabasatayo: “Inlawlawagna kadakuada ti amin nga adda iti Kasuratan maipapan kenkuana, manipud kadagiti insurat ni Moises ken ti amin a Propeta.” Ania ti resultana? Kinuna dagiti adalan: “Isu met la gayam a natukay ti pusota idi makisarsarita kadata iti dalan, bayat nga inlawlawagna a naimbag kadata dagiti Kasuratan!”—Luc. 24:13, 27, 32.

7. Apay a nasken nga ibataytayo iti Kasuratan ti pannursurotayo?

⁷ Nabileg ti mensahe ti Sao ti Dios. (Heb. 4:12) Gapuna, naibatay iti Biblia ti amin nga isursuro dagiti Kristiano ita, kas iti inaramid ni Jesus, ni Pablo, ken dagiti apostol. Makirinnasontayo met kadagiti tattao, ilawlawagtayo ti kaipapanan  dagiti ibagbaga ti Kasuratan, ken ibasatayo ti Biblia tapno mapaneknekan ti bumalay a naibatay iti Biblia ti isursurotayo. Ngamin, saan a nagtaud kadatayo ti mensahe nga iranranudtayo. No masansan nga usarentayo ti Biblia, tultulongantayo dagiti tattao a mangtarus a saantayo a bukod a kapanunotan ti ipakpakaammotayo no di ket pannursuro ti Dios. Malaksid iti dayta, laglagipentayo a sititibker a naibatay iti Sao ti Dios ti mensahe nga ikaskasabatayo. Naan-anay a mapagpannurayan dayta. Saan kadi a ti pannakaammom iti dayta ikkannaka iti kompiansa a mangasaba a situtured, kas iti inaramid ni Pablo?

8-10. (a) Ania ti reaksion dagiti tattao idiay Tesalonica iti naimbag a damag? (b) Apay a nagimon ken Pablo dagiti dadduma a Judio? (c) Ania ti inaramid dagiti Judio a bumusbusor?

⁸ Napaneknekan idin ni Pablo a pudno dagiti sasao ni Jesus: “Saan a natantan-ok ti adipen ngem ti apona. No indadanesdak, idadanesdakayto met; no tinungpalda ti saok, tungpalendanto met ti saoyo.” (Juan 15:20) Nakita ni Pablo idiay Tesalonica dagita a nagduduma a reaksion—adda dagiti magagaran a mangtungpal iti sao ken adda met dagiti nangbusor iti dayta. Maipapan kadagidiay nangipangag, insurat ni Lucas: “Nagbalin a manamati [Kristiano] ti dadduma kadakuada [dagiti Judio] ket nakikaduada kada Pablo ken Silas. Kasta met ti inaramid ti adu a Griego nga agdaydayaw iti Dios, agraman ti adu a prominente a babbai.” (Ara. 17:4) Sigurado a naragsakan dagiti kabbaro nga adalan ta matarusanda met laengen a siuumiso ti Kasuratan.

⁹ Nupay inapresiar dagiti dadduma ti sasao ni Pablo, adda met dagidiay nakapungtot. Agimon dagiti dadduma a Judio idiay Tesalonica gapu ta “adu a Griego” ti nangawat iti mensahe ni Pablo. Dagidiay a Judio insuroda ti Hebreo a Kasuratan kadagiti Griego a Gentil gapu ta kayatda a pagbalinen ida a proselita ken imbilangda dagita a Griego kas pasurotda. Ngem kellaat a kasla ag-agawen ni Pablo dagidiay a Griego, ken iti pay sinagoga a mismo! Gapuna, nakapungtot dagiti Judio.

¹⁰ Insalaysay ni Lucas ti simmaruno a napasamak: “Gapu iti imon dagiti Judio, nangummongda kadagiti dakes a lallaki nga agwarawara iti plasa ket nangbukelda iti grupo a mangriribuk iti siudad. Sinerrekda ti balay ni Jason ket sinapsapulda da Pablo ken Silas tapno ipanda kadagiti tattao a naguummong. Idi saanda a mabirokan ida, ginuyodda ni Jason ken ti dadduma a kakabsat ket impanda kadagiti agtuturay ti siudad, nga ipukpukkawda: ‘Adda met ditoy dagiti tattao a mangrirriribuk iti amin a lugar, ket pinadagus ida ni Jason. Suksukiren amin dagitoy a tattao dagiti bilin ni Cesar, nga ibagbagada nga adda sabali nga ari, ni Jesus.’” (Ara. 17:5-7) Kasano a naapektaran ni Pablo ken dagiti kakaduana iti iraraut dagiti tattao?

11. Ania dagiti akusasion maibusor ken Pablo ken kadagiti padana a mangikaskasaba iti Pagarian, ken ania a bilin ti mabalin a pampanunoten dagiti Judio a sinalungasing ni Pablo? (Kitaem ti footnote.)

¹¹ Nakaam-amak ti grupo dagiti mangriribuk a tattao. Naranggas ken di  maatipa ti idadarupda. Daytoy ti pamay-an nga inusar dagiti Judio tapno mapapanawda da Pablo ken Silas. Kalpasanna, idi ‘nariribuken’ dagiti Judio ti siudad, inkagumaanda a kombinsiren dagiti agtuturay a nadagsen dagiti akusasionda. Umuna, inakusaranda ni Pablo ken dagiti padana a manangibumbunannag iti Pagarian a ‘mangrirriribukda iti amin a lugar,’ nupay saan a ni Pablo ken dagiti kakaduana ti nangpataud iti riribuk idiay Tesalonica! Nadagdagsen manen ti maikadua nga akusasion. Kuna dagiti Judio a sinalungasing dagiti misionero ti bilin ti emperador gapu ta mangiwarwaragawagda iti sabali nga Ari, nga isu ni Jesus. a

12. Ania ti mangipakita a mabalin a nakas-ang ti ibunga dagiti akusasion maibusor kadagiti Kristiano idiay Tesalonica?

¹² Laglagipem a kasta met laeng ti akusasion dagiti panguluen ti relihion maibusor ken Jesus. Kinunada ken Pilato: “Natiliwanmi daytoy a tao nga al-allilawenna dagiti kailianmi . . . ken ibagbagana nga isu kano ti Kristo a maysa nga ari.” (Luc. 23:2) Nalabit gapu ta maamak ni Pilato nga ipapan ti emperador a konkonsintirenna ti nakaro a panangtraidor, sinentensiaanna ni Jesus iti ipapatay. Umasping iti dayta, mabalin a nakas-ang ti ibunga dagiti akusasion maibusor kadagiti Kristiano idiay Tesalonica. Kuna ti maysa a reperensia: “Napeggad unay dayta kadakuada ta ‘masansan a patay ti dusa a maipataw kadagiti maatap a nakabasol iti panangtraidor kadagiti Emperador.’” Agballigi ngata daytoy nga idadarup?

13, 14. (a) Apay a saan a nagballigi ti rimmaut a mangriribuk a grupo? (b) Kasano nga imparangarang ni Pablo ti kinaannad a kas iti kinaannad ni Kristo, ken kasanotayo a matulad ti ulidanna?

¹³ Ti grupo dagiti makapungpungtot a tattao ket saan a nagballigi a mangpasardeng iti trabaho a panangasaba idiay Tesalonica. Apay? Umuna, saanda a mabirokan da Pablo ken Silas. Maikadua, dagiti agtuturay iti siudad nabatad a saanda a kombinsido a pudno dagiti akusasion. Kalpasan a nakaalada iti “umdas a piansa,” wenno garantia, winayawayaanda ni Jason ken dagiti dadduma pay a kakabsat a naisaklang iti imatangda. (Ara. 17:8, 9) Kas panangsurot iti balakad ni Jesus nga agbalin a ‘naannad a kas kadagiti uleg ngem naamo a kas kadagiti kalapati,’ siaannad a liniklikan ni Pablo ti peggad tapno maitultuloyna ti mangasaba iti sadinoman. (Mat. 10:16) Nalawag a ti panagurnong ni Pablo iti tured dina kaipapanan a saan a naannad isuna. Kasano a matulad dagiti Kristiano ita ti ulidanna?

¹⁴ Iti moderno a panawen, dagiti klero ti Kakristianuan masansan a sugsugsoganda dagiti tattao a bumusor kadagiti Saksi ni Jehova. Im-impluensiaanda dagiti agtuturay a bumusor babaen ti panangpabasolda kadagiti Saksi iti sedision ken panangtraidor. Kas kadagiti manangidadanes idi umuna a siglo, imon met laeng ti mangtigtignay kadagiti tattao ita a bumusor kadagiti adipen ti Dios.  Aniaman ti kasasaad, liklikan dagiti pudno a Kristiano ti gulo. Aginggat’ mabalin ditay tutopan dagiti nauyong ken saan a rasonable a tattao, no di ket ikagumaantayo nga itultuloy ti trabahotayo a sitatalna, a nalabit agsublitayo iti sabali a gundaway no nalamiisen ti uloda.

15. Ania ti reaksion dagiti taga-Berea iti naimbag a damag?

¹⁵ Tapno natalged da Pablo ken Silas, naibaonda idiay Berea, nga agarup 65 a kilometro ti kaadayona. Apaman a nakasangpetda, napan ni Pablo iti sinagoga ket nagpalawag iti imatang dagiti tattao a nagtataripnong sadiay. Anian a makaparagsak ti makabirok kadagiti tattao a mangipangag! Insurat ni Lucas a dagiti Judio idiay Berea ket ‘nasaysayaat ti panagpampanunotda ngem kadagiti taga-Tesalonica, ta sigagagar nga inawatda ti sao ti Dios, nga inaldaw a suksukimatenda ti Kasuratan tapno makitada no umiso dagitoy.’ (Ara. 17:10, 11) Ipasimudaag kadi dagita a sasao nga adda problema kadagiti taga-Tesalonica a nangawat iti kinapudno? Saan. Kastoy ti insurat ni Pablo kadakuada idi agangay: “Kanayon met nga agyamyamankami iti Dios. Ngamin, idi inawatyo ti sao ti Dios a nangngegyo kadakami, inawatyo dayta no ania a talaga dayta, saan a kas sao ti tattao no di ket kas sao ti Dios, a tumultulong met kadakayo a manamati.” (1 Tes. 2:13) No kasta, apay a naikuna a nasayaat ti panagpampanunot dagiti Judio idiay Berea?

16. Apay a maitutop a kunaen a ‘nasaysayaat ti panagpampanunot’ dagiti taga-Berea?

¹⁶ Nupay baro kadagiti taga-Berea dagiti banag a nangngegda, saanda a pinagduaduaan wenno binabalaw dagita. Ngem saan met a nalaka a mayalis ti alipusposda.  Umuna, dimngegda a naimbag iti imbaga ni Pablo. Kalpasanna, nagsukimatda iti Kasuratan tapno masiertoda no umiso met laeng ti nailawlawag kadakuada. Malaksid iti dayta, siaanep nga inadalda ti Sao ti Dios, saan laeng nga iti Sabbath, no di ket iti inaldaw. Ken inaramidda dayta a “sigagagar,” nga impamaysada a sukimaten no ania ti kuna ti Kasuratan maipapan iti baro a pannursuro a naammuanda. Kalpasanna, sipapakumbaba a nangaramidda kadagiti panagbalbaliw, ta “adu kadakuada ti nagbalin a manamati.” (Ara. 17:12) Di ngarud pakasdaawan no apay nga imbaga ni Lucas a ‘nasaysayaat ti panagpampanunotda’!

17. Apay a makomendaran unay ti ulidan dagiti taga-Berea, ken kasanotayo a maitultuloy a tuladen ida uray no nabayagen a nagbalintayo a manamati?

¹⁷ Saan nga ammo dagiti taga-Berea a ti reaksionda iti naimbag a damag ket maisurat iti Sao ti Dios nga agserbi kas ulidan iti kaaldawantayo. Inaramidda ti ninamnama ni Pablo ken ti kayat ni Jehova a Dios nga aramidenda. Kasta met laeng ti iparparegtatayo nga aramiden dagiti tattao—a sukimatenda a naimbag ti Biblia tapno ti pammatida ket sititibker a maibatay iti Sao ti Dios. Ngem kayatna kadi a sawen nga isardengtayon a pasayaaten ti panagpampanunottayo gapu ta nagbalintayon a manamati? Saan. Ad-adda ketdi a napateg nga agpaisurotayo a sigagagar ken Jehova ken alistotayo a mangyaplikar kadagiti pannursurona. Iti kasta a wagas, palpalubosantayo ni Jehova a mangsukog ken mangsanay kadatayo maitunos iti pagayatanna. (Isa. 64:8) Iti kasta, agtalinaedtayo a napateg ken naan-anay a makaay-ayo iti nailangitan nga Amatayo.

18, 19. (a) Apay a pimmanaw ni Pablo idiay Berea, ngem kasano a nangipakita iti kinapinget a maikari a tuladentayo? (b) Siasino ti sumaruno a kasabaan ni Pablo, ken sadino?

¹⁸ Saan a nagpaut ni Pablo idiay Berea. Mabasatayo: “Idi naammuan dagiti Judio manipud Tesalonica nga ipakpakaammo met ni Pablo ti sao ti Dios idiay Berea, napanda sadiay tapno sugsoganda dagiti tattao a bumusor kadakuada. Isu a dinagdagus dagiti kakabsat nga imbaon ni Pablo iti igid ti baybay, ngem nagbati da Silas ken Timoteo. Ngem adda dagiti nangitulod ken Pablo idiay Atenas, ket pimmanawda idi imbaga kadakuada ni Pablo a sumaruno da Silas ken Timoteo iti kabiitan a tiempo.” (Ara. 17:13-15) Talaga a napinget dagidiay a bumusbusor iti naimbag a damag! Saanda a napnek a nangpapanaw ken Pablo idiay Tesalonica. Napanda pay idiay Berea tapno guyugoyenda dagiti tattao a bumusor met ken Pablo—ngem saanda a nagballigi. Ammo ni Pablo a nalawa ti teritoriana isu nga immakar iti sabali a lugar tapno maitultuloyna ti mangasaba. Determinadotayo koma met a mangaramid iti amin tapno saan nga agballigi dagiti mayat a mangpasardeng iti trabahotayo a panangasaba!

¹⁹ Gapu ta naan-anay a kinasabaan ni Pablo dagiti Judio idiay Tesalonica ken Berea, sigurado nga adu ti nasursurona maipapan iti kinapateg ti panangasaba a situtured ken ti pannakirinnason manipud iti Kasuratan. Masapul nga aramidentayo met dayta. Ita, dagiti Gentil idiay Atenas ti kasabaan metten ni Pablo. Ania ngata ti mapasamak kenkuana iti dayta a siudad? Kitaentayo iti sumaganad a kapitulo.