1-3. (a) Kasano nga inturong ti nasantuan nga espiritu ni Pablo ken dagiti kakaduana? (b) Ania dagiti pasamak nga usigentayo?

 ADDA grupo dagiti babbai a pimmanaw iti siudad ti Filipos idiay Macedonia. Di nagbayag, nakadanonda iti akikid a karayan a maawagan Gangites. Kas iti kaugalianda, nagtugawda iti igid ti karayan tapno agkararagda iti Dios ti Israel. Kitkitaen ida ni Jehova.—2 Cron. 16:9; Sal. 65:2.

² Kabayatanna, iti nasurok a 800 a kilometro iti daya ti Filipos, adda grupo dagiti lallaki a pimmanaw iti siudad ti Listra idiay makin-abagatan a Galacia. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, nakadanonda iti nasimpa a kalsada ti Roma nga agpalaud agingga iti adu ti matataona a rehion iti distrito ti Asia. Dagitoy a lallaki ket isu da Pablo, Silas, ken Timoteo. Magagaranda nga agdaliasat iti dayta a kalsada tapno sumarungkarda idiay Efeso ken kadagiti dadduma pay a siudad nga ayan dagiti rinibu a tattao a nasken a makasabaan iti maipapan ken Kristo. Ngem sakbay pay nga irugida ti agdaliasat, pinasardeng ida ti nasantuan nga espiritu iti pamay-an a saan a nailawlawag iti Biblia. Naparitanda a mangasaba idiay Asia. Apay? Babaen ti nasantuan nga espiritu ti Dios, inturong ni Jesus da Pablo ken dagiti kakaduana a dumalanda idiay Asia Menor, a bumallasiw iti Baybay Aegeano, sa agturong kadagiti igid ti bassit a karayan a maawagan Gangites.

³ Adda dagiti napateg a leksion a masursurotayo iti panangiwanwan ni Jesus ken ni Pablo ken kadagiti kakaduana kabayatan dayta a naisangsangayan a panagdaliasat nga agturong idiay Macedonia. Gapuna, repasuentayo ti sumagmamano kadagiti pasamak kabayatan ti maikadua a panagdaliasat ni Pablo kas misionero, a nangrugi idi agarup 49 C.E.

4, 5. (a) Ania ti napasamak kada Pablo ken kadagiti kakaduana idi asidegdan idiay Bitinia? (b) Ania ti inkeddeng dagiti adalan, ket ania ti resultana?

⁴ Gapu ta nalapdanda a mapan mangasaba idiay Asia, nagpaamianan da Pablo ken dagiti kakaduana tapno mangasabada kadagiti siudad ti Bitinia. Tapno makadanonda sadiay, mabalin a nagnagnada iti sumagmamano nga aldaw kadagiti lasonglasong a desdes dagiti manmano ti matataona a rehion ti Frigia ken Galacia. Ngem idi asidegdan idiay Bitinia, inusar manen ni Jesus ti nasantuan nga espiritu a manglapped kadakuada. (Ara. 16:6, 7)  Iti dayta a gundaway, mariribukan la ketdin dagitoy a lallaki. Ammoda no ania ti ikasabada ken no kasano ti mangasaba, ngem saanda nga ammo no sadino ti pangasabaanda. No ar-arigen, nagtuktokda iti ridaw nga agturong idiay Asia ngem saanda a napalubosan a sumrek. Nagtuktokda idiay Bitinia ngem saanda latta a napalubosan a sumrek. Ngem saan a nauma ni Pablo a nagtuktok agingga a nakasarak iti ruangan nga aglukat. Kalpasanna, nangaramid ni Pablo ken dagiti kakaduana iti desision a kasla karkarna. Nagnagnada nga agpalaud iti 550 a kilometro, a linabsanda dagiti siudad agingga a nakadanonda iti puerto ti Troas a paglayaganda nga agturong idiay Macedonia. (Ara. 16:8) Sadiay, iti maikatlo a gundaway, nagtuktok ni Pablo ket nailukat ti ruangan.

⁵ Ni Lucas a mannurat iti Ebanghelio, a kimmuyog kada Pablo idiay Troas, impadamagna no ania ti napasamak: “Iti rabii, nakakita ni Pablo iti maysa a sirmata—adda lalaki a taga-Macedonia a nakatakder sadiay ket impakpakaasina kenkuana: ‘Umayka ditoy Macedonia ket tulongannakami.’ Idi nakitana daytoy a sirmata, dagus nga inkagumaanmi ti mapan idiay Macedonia, ta pinanunotmi nga inayabannakami ti Dios a mangipakaammo iti naimbag a damag sadiay.” a (Ara. 16:9, 10) Ammo met laengen ni Pablo no sadino ti pangasabaanda. Naragsakan la ketdi ni Pablo ta saan a nagsardeng a nagdaliasat! Dagus a naglayag dagiti uppat a lallaki nga agturong idiay Macedonia.

6, 7. (a) Ania ti masursurotayo kadagiti pasamak kabayatan ti panagdaliasat ni Pablo? (b) Maibatay iti kapadasan ni Pablo, ania ti manamnamatayo?

⁶ Ania ti masursurotayo iti dayta a salaysay? Imutektekam daytoy: Bimmallaet laeng ti espiritu ti Dios kalpasan a nagturong ni Pablo idiay Asia, bimmallaet laeng  ni Jesus idi asidegen ni Pablo iti Bitinia, ken kalpasan laeng a nakadanon ni Pablo idiay Troas nga isu ket inturong ni Jesus idiay Macedonia. Ni Jesus, nga Ulo ti kongregasion, mabalin nga iturongnatayo ita iti umasping a wagas. (Col. 1:18) Kas pagarigan, mabalin a pampanunotentayo ti agserbi kas payunir wenno umakar iti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan kadagiti agibumbunannag iti Pagarian. Nupay kasta, iwanwannatayo laeng ni Jesus babaen ti espiritu ti Dios kalpasan a makaaramidtayo kadagiti addang a mangragpat iti kalattayo. Apay? Utobem daytoy a pagarigan: Ti maysa a drayber maisikkona laeng ti luganna iti kannigid wenno kannawan no agtartaray dayta. Umasping iti dayta, iturongnatayo laeng ni Jesus a mangpalawa iti ministeriotayo no talaga nga ikagkagumaantayo nga aramiden dayta.

⁷ Ngem kasanon no saan nga agbunga a dagus ti panangikagumaantayo? Maupaytayo kadi, nga ipapantayo a saannatayo nga iwanwanwan ti espiritu ti Dios? Saan. Laglagipem nga adda met dagiti lapped a naipasango ken Pablo. Kaskasdi, intultuloyna ti nagtuktok agingga a nakabirok iti silulukat a ruangan. Masiguradotayo a masupapakanto met ti kinapingettayo a mangbirok iti ‘nakalukat a dakkel a ruangan a mangaramid iti ad-adu pay.’—1 Cor. 16:9.

8. (a) Deskribirem ti siudad ti Filipos. (b) Ania a makaparagsak a pasamak ti imbunga ti panangasaba ni Pablo iti “disso a pagkararagan”?

⁸ Apaman a nakadanonda iti distrito ti Macedonia, nagturong ni Pablo ken dagiti kakaduana idiay Filipos, a maysa a siudad a dagiti umilina ket pagtangsitda ti panagbalinda a Romano. Para kadagiti retirado a soldado ti Roma nga agnanaed sadiay, ti kolonia ti Filipos ket kasla bassit a Roma a naipasdek idiay Macedonia ta adu ti nagpadaanda. Iti ruar ti ruangan ti siudad, iti abay ti akikid a karayan, nakabirok dagiti misionero iti lugar nga impagarupda nga adda “disso a pagkararagan.” b Iti Sabbath, napanda iti dayta a lugar ket nadanonanda ti sumagmamano a babbai a nagtataripnong sadiay tapno agdaydayawda iti Dios. Nagtugaw dagiti adalan ken nakisaritada kadakuada. “Dumdumngeg idi ti babai nga agnagan Lidia, . . . ket linuktan ni Jehova ti pusona.” Natukay ti puso ni Lidia iti nasursurona kadagiti misionero nga uray la isu ken ti pamiliana ket nabautisaran. Kalpasanna, inawisna ni Pablo ken dagiti kakaduana nga agdagus iti pagtaenganna. c—Ara. 16:13-15.

9. Kasano a tultuladen ti adu a Kristiano ita ti ulidan ni Pablo, ket ania dagiti sagsagrapenda a bendision?

⁹ Iladawam iti panunotmo ti rag-o nga inyeg ti panagpabautisar ni Lidia! Naragsakan la ketdi ni Pablo ta inawatna ti awis nga “umayka ditoy Macedonia” ket isu ken dagiti kakaduana ti inusar ni Jehova a mangsungbat kadagiti kararag dagidiay a babbai a managbuteng iti Dios! Iti kaaldawantayo, adu a kakabsat—ubing man wenno nataengan, naasawaan man wenno saan—ti immakar met kadagiti lugar nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan kadagiti agibumbunannag iti Pagarian. Pudno nga adda dagiti rigat a pakaipaspasanguanda ngem kasla awan ti kaimudingan dagita no idilig iti pannakapnek a mariknada no makasarakda iti  kas ken Lidia a mangawat kadagiti kinapudno a linaon ti Biblia. Kabaelam kadi ti mangaramid kadagiti panagbalbaliw tapno makapanka iti teritoria nga addaan iti dakdakkel a panagkasapulan? Adu a bendision ti agur-uray kenka. Alaentay a pagarigan ni Aaron, a maysa a kabsat nga agtawen iti nasurok a 20 nga immakar iti maysa a pagilian iti Sentral Amerika. Kas kadagiti dadduma a nagserbi iti sabali a pagilian, naikunana: “Ti panagserbi iti sabali a pagilian ket nakatulong kaniak a rumang-ay iti naespirituan ken agbalin a nasingsinged ken Jehova. Ken makaparagsak ti agministerio. Adda walo nga iyad-adalak iti Biblia!”

10. Ania ti inaramid dagiti demonio kas panangbusor iti panangasaba ni Pablo ken dagiti kakaduana?

¹⁰ Sigurado a makapungtot ni Satanas ta nagramuten ti naimbag a damag iti paset ti lubong a mabalin a kontroladona ken dagiti demoniona. Di ngarud pakasdaawan a ti aramid dagiti demonio ket adda pakainaiganna iti pannakabusor ti panangasaba ni Pablo ken dagiti kakaduana! Bayat nga intultuloyda ti sumarungkar iti disso a pagkararagan, sinabat ida ti maysa nga adipen a babai a naluganan iti demonio. Adu a kuarta ti masapulan dagiti appona babaen ti panagpadlesna. Sinursurotna ni Pablo ken dagiti kakaduana ket ipukpukkawna: “Dagitoy a lallaki ket adipen ti Kangatuan a Dios ken ipakpakaammoda kadakayo ti dalan ti pannakaisalakan.” Mabalin a dagiti demonio ti nangtignay iti daytoy a babai a mangipukkaw kadagita a sasao tapno agparang a maymaysa ti gubuayan dagiti ipadpadlesna ken dagiti pannursuro ni Pablo. Iti kasta a wagas, masinga ti atension dagiti agpalpaliiw kadagiti pudno a pasurot ni Kristo. Ngem pinagulimek ni Pablo ti babai babaen ti panangparuarna iti demonio.—Ara. 16:16-18.

11. Ania ti napasamak kada Pablo ken Silas idi pinaruarda ti demonio a nanglugan iti babai?

¹¹ Nakapungtot dagiti pagserserbian ti adipen a babai idi awanen ti alisto a panguartaanda. Ginuyodda da Pablo ken Silas nga impan iti plasa, a pangtamtamingan dagiti mahistrado (dagiti opisial a mangibagi iti Roma) kadagiti banag a pakaseknanda. Dagiti makinkukua iti adipen a babai kinombinsirda dagiti ukom a manangidumduma ken mangitantandudo iti patriotismo, ket kasda la kinuna: ‘Mangrirriribuk dagitoy a Judio ta mangisursuroda kadagiti kostumbre a ditay maawat a Romano.’ Gapu iti kasta nga imbagada, ‘nagkaykaysa dagiti tattao [nga adda idiay plasa] a bimmusor kadakuada [da Pablo ken Silas],’ ket imbilin dagiti mahistrado “a mapangpang-orda.” Naibalud da Pablo ken Silas kalpasan dayta. Ti agay-aywan iti pagbaludan impisokna dagitoy a nadangran a lallaki iti makin-uneg a pagbaludan ket intul-ongna dagiti sakada. (Ara. 16:19-24) Nakasipsipnget iti uneg ti pagbaludan apaman nga inrikep dayta ti parabantay isu a saan la ketdi a makita da Pablo ken Silas ti maysa ken maysa. Ngem makitkita ida ni Jehova.—Sal. 139:12.

12. (a) Ania ti panangmatmat dagiti adalan ni Kristo iti panangidadanes, ken apay? (b) Aniada a kita ti ibubusor ti us-usaren pay laeng ni Satanas ken dagiti pasurotna?

¹² Tawtawen sakbayna, impakpakauna ni Jesus kadagiti pasurotna: “Idadanesdakayto.” (Juan 15:20) Gapuna, idi napan ni Pablo ken dagiti kakaduana idiay Macedonia, nakasaganada a mangsango iti ibubusor. Idi naidadanesda, imbilangda  dayta kas ebkas ti pungtot ni Satanas, saan ket a tanda ti di pannakaay-ayo ni Jehova. Iti kaaldawantayo, us-usaren pay laeng dagiti pasurot ni Satanas dagiti pamay-an nga umasping iti inaramidda idiay Filipos. Dagiti manangallilaw a bumusbusor padpadaksendatayo iti man eskuelaan wenno pagtrabahuan, ken rubrubrobanda ti ibubusor. Iti dadduma a pagilian, dagiti relihioso a bumusbusor ak-akusarandatayo iti korte, a kasda la kunkuna: ‘Rirriribukendatayo dagitoy a Saksi ta mangisursuroda kadagiti kostumbre a maisalungasing kadagiti tradisiontayo.’ Iti dadduma a lugar, makabkabil ken maibalbalud dagiti kapammatiantayo. Ngem ammo ni Jehova ti mapaspasamak.—1 Ped. 3:12.

13. Apay nga insaludsod ti parabantay: “Ania ti masapul nga aramidek tapno maisalakanak?”

¹³ Kasapulan la ketdi da Pablo ken Silas ti sumagmamano a panawen a mangiliwliwag kadagiti nariribuk a pasamak iti dayta nga aldaw. Ngem iti tengnga ti rabii, nailiwliwagdan ti pannakapangpang-orda nga uray la ‘nagkarkararag ken indaydayawda ti Dios babaen ti kanta.’ Pagammuan ta nagginggined ket nagunggon ti pagbaludan! Nakariing ti parabantay ket nakitana a silulukat dagiti ruangan isu a nagamak amangan no nakalibas dagiti balud. Gapu ta ammona a madusa no makalibas dagiti balud, “inasutna ti espadana tapno agpakamatay koman.” Ngem impukkaw ni Pablo: “Dimo dangran ti bagim, ta addakami amin ditoy!” Insaludsod ti agpigpigerger a parabantay: “Appo, ania ti masapul nga aramidek tapno maisalakanak?” Ni laeng Jesus ti makaisalakan kenkuana, saan a da Pablo ken Silas. Gapuna insungbatda: “Mamatika ken Apo Jesus ket maisalakankanto.”—Ara. 16:25-31.

14. (a) Ania a tulong ti impaay da Pablo ken Silas iti parabantay? (b) Ania a bendision ti inawat da Pablo ken Silas gapu iti sirarag-o a panangibturda iti pannakaidadanes?

¹⁴ Naimpusuan kadi ti saludsod ti agbambantay iti pagbaludan? Saan a pinagduaduaan ni Pablo ti kinapasnek daytoy a lalaki. Maysa a Gentil daytoy a parabantay isu nga awan ti ammona maipapan iti Kasuratan. Sakbay nga agbalin a Kristiano, nasken a sursuruen ken akseptarenna dagiti kangrunaan a kinapudno a linaon ti Kasuratan. Gapuna, inwayaan da Pablo ken Silas ti makisarita kenkuana maipapan iti “sao ni Jehova.” Gapu ta impamaysada ti mangisuro iti Kasuratan, nalabit saanen a narikrikna da Pablo ken Silas ti sakit ti bagi nga inyeg ti pannakapangpang-orda. Ngem napaliiw ti parabantay dagiti nauneg a sugat iti bukotda ket dinalusanna dagita. Kalpasanna, isu ken ti sangakabbalayanna ‘dagus a nabautisaranda.’ Anian a bendision dayta para kada Pablo ken Silas gapu ta sirarag-o nga inibturanda ti pannakaidadanes!—Ara. 16:32-34.

15. (a) Kasano a tultuladen ti adu a Saksi ita ti ulidan da Pablo ken Silas? (b) Apay a rumbeng nga itultuloytayo a sarungkaran dagiti tattao iti teritoriatayo?

¹⁵ Kas kada Pablo ken Silas, adu a Saksi ni Jehova iti kaaldawantayo ti nangikaskasaba iti naimbag a damag bayat ti pannakaibaludda gapu iti pammatida, ket nagsayaat dagiti resulta dayta. Kas pagarigan, iti maysa a pagilian a pakaiparparitan idi dagiti aktibidadtayo, adda tiempo nga 40 a porsiento kadagiti amin a Saksi nga agnanaed sadiay ti nakaammo iti kinapudno maipapan ken Jehova bayat ti kaaddada iti pagbaludan! (Isa. 54:17) Imutektekam met a sa la nagpatulong ti parabantay  kalpasan a napasamak ti ginggined. Umasping iti dayta, adda dagiti tattao ita a pulos a saan a mangipangpangag iti mensahe maipapan iti Pagarian ngem mabalin a dumngegda kalpasan a makapasarda iti rigat. No itultuloytayo a kasabaan ken sarungkaran dagiti tattao iti teritoriatayo, ipakpakitatayo a nakasaganatayo a tumulong kadakuada kaanoman a kasapulanda ti tulongtayo.

16. Kasano a nabaliktad ti pasamak iti aldaw kalpasan ti pannakasapsaplit da Pablo ken Silas?

¹⁶ Iti kabigatanna kalpasan ti pannakasapsaplitda, imbilin dagiti mahistrado a mawayawayaan da Pablo ken Silas. Ngem kinuna ni Pablo: “Pinangpang-ordakami iti sanguanan dagiti tattao uray no Romanokami ken saankami pay a nasentensiaan, ket imbaluddakami. Sa ita, paruarendakami a sililimed? Saan! Isuda a mismo ti umay mangiruar kadakami.” ‘Nagbuteng’ dagiti mahistrado idi naammuanda a Romano da Pablo ken Silas. Ngamin, sinalungasingda ti kalintegan dagitoy a lallaki. d Ita, nabaliktaden ti kasasaad. Dagiti adalan ket nasapsaplit iti publiko; ita, masapul a publiko nga agpadispensar dagiti mahistrado. Impakpakaasida kada Pablo ken Silas a pumanawda iti Filipos. Nagtulnog dagiti dua nga adalan, ngem sakbay a pimmanawda, pinaregtada pay nga umuna ti umad-adu a bilang dagiti kabbaro nga adalan.

17. Ania a napateg a leksion ti nasursuro dagiti kabbaro nga adalan idi nakitada ti panagibtur da Pablo ken Silas?

¹⁷ Saan koma a nasapsaplit da Pablo ken Silas no nasapsapa a naraem dagiti kalinteganda kas Romano. (Ara. 22:25, 26) Ngem no inaramidda dayta, mabalin a panunoten dagiti adalan idiay Filipos nga inusar dagitoy a lallaki ti kina-Romanoda tapno saanda nga agsagaba maigapu ken Kristo. Ania ngata ti epekto dayta iti pammati dagiti adalan a saan a Romano, a saan a salakniban ti linteg maibusor iti pannakasapsaplit? Gapuna, ti panangibtur da Pablo ken Silas iti pannakadusa impakitana babaen ti ulidan kadagiti kabbaro nga adalan a dagiti pasurot ni Kristo ket makapagtakder a sititibker iti baet ti pannakaidadanesda. Malaksid iti dayta, babaen ti panangilabanda iti kalinteganda kas umili ti Roma, napilitan dagiti mahistrado nga agpadispensar kada Pablo ken Silas iti publiko gapu iti panangsalungasingda iti linteg. Kas resultana, mabalin a saanton a maltratuen dagiti mahistrado dagiti kapammatian ni Pablo ken masalaknibandan kadagiti umasping nga ibubusor iti masanguanan.

18. (a) Kasano a tultuladen dagiti Kristiano a manangaywan ita ti ulidan ni Pablo? (b) Kasanotayo ita a ‘maidepensa ken magun-od ti legal a kalintegan a mangikasaba iti naimbag a damag’?

¹⁸ Iti kaaldawantayo, mangidadaulo met dagiti manangaywan iti kongregasion Kristiano babaen ti ulidan. Aniaman ti namnamaen dagiti Kristiano a papastor nga aramiden dagiti kapammatianda, situtulokda met a mangaramid iti dayta. Kas ken Pablo, siaannad a tingitingentayo met no kasano ken kaano nga usarentayo dagiti  legal a kalintegantayo tapno masalaknibantayo. No kasapulan, agapelartayo kadagiti lokal, nasional, ken uray kadagiti internasional a korte tapno masalakniban ti kalintegantayo nga agdaydayaw. Ti panggeptayo ket saan a sosial a reporma no di ket tapno ‘maidepensa ken gumun-od iti legal a kalintegan a mangikasaba iti naimbag a damag,’ kas insurat ni Pablo iti kongregasion iti Filipos agarup sangapulo a tawen kalpasan ti pannakaibaludna sadiay. (Fil. 1:7) Kaskasdi, aniaman ti resulta dagiti kasta a kaso iti korte, kas ken Pablo ken dagiti kakaduana, determinadotayo nga agtultuloy a ‘mangipakaammo iti naimbag a damag,’ iti sadinoman a mabalin a pangiturongan kadatayo ti espiritu ti Dios.—Ara. 16:10.