1, 2. (a) Ania a kasasaad ti nakaipasanguan ni Pablo? (b) Ania a saludsod ti tumaud mainaig iti panagapelar ni Pablo ken ni Cesar?

 SIIINGET pay laeng a masipsiputan ni Pablo bayat ti kaaddana idiay Cesarea. Idi nagsubli idiay Judea dua a tawen sakbayna, sumagmamano nga aldaw a namitlo nga implano a papatayen dagiti Judio. (Ara. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Napaay latta dagiti kabusorna ngem saanda a simmardeng. Idi makita ni Pablo nga isu ket mabalin a mayawat met laeng kadagiti Judio, kinunana ken Festo a Gobernador ti Roma: “Agapelarak ken Cesar!”—Ara. 25:11.

² Sinuportaran kadi ni Jehova ti desision ni Pablo nga agapelar iti emperador ti Roma? Napateg kadatayo ti sungbat ta ikaskasabatayo ti maipapan iti Pagarian ti Dios iti daytoy a tiempo ti panungpalan. Nasken nga ammuentayo no ti inaramid ni Pablo ket agserbi a pagtuladantayo iti ‘panangidepensa ken pananggun-od iti legal a kalintegan a mangikasaba iti naimbag a damag.’—Fil. 1:7.

3, 4. (a) Apay a kiniddaw dagiti Judio a maipan ni Pablo idiay Jerusalem, ken kasano a nailisi ken patay? (b) Kasano a pabpabilgen ni Jehova dagiti adipenna iti moderno a panawen kas iti inaramidna idi ken Pablo?

³ Napan ni Festo idiay Jerusalem tallo nga aldaw kalpasan ti panagtugawna kas baro a Romano a gobernador ti Judea. a Dinengngegna sadiay dagiti nadagsen a krimen maibusor ken Pablo nga impabasol dagiti panguluen a papadi ken kangrunaan a lallaki kadagiti Judio. Ammoda a naikalikagum iti baro a gobernador a masapul a makikappia kadakuada ken kadagiti amin a Judio. Gapuna, indawatda ken Festo a paipanna ni Pablo idiay Jerusalem tapno sadiay a mausig. Ngem adda dakes a panggep dagitoy a lallaki. Planoda a tambangan ni Pablo iti dalan manipud Cesarea nga agpa-Jerusalem. Saan a pinatgan ni Festo ti kiddawda. Kinunana: “Sumurot kaniak dagiti panguluenyo [idiay Cesarea] ket akusaranyo daydiay a lalaki no talaga nga adda dakes nga inaramidna.” (Ara. 25:5) Gapuna, nailisi manen ni Pablo ken patay.

 ⁴ Kadagiti amin a suot a napasaran ni Pablo, isu ket pinabileg ni Jehova babaen ken Apo Jesu-Kristo. Lagipem ti kinuna ni Jesus iti apostolna babaen ti sirmata: “Pabilgem ti pakinakemmo!” (Ara. 23:11) Maipaspasango met ita dagiti adipen ti Dios kadagiti rigat ken pangta. Saannatayo nga iliklik ni Jehova iti tunggal pakarigatan ngem ikkannatayo iti sirib ken bileg nga agibtur. Makapagtalektayo a kanayon a ti naayat a Diostayo ipaayna “ti bileg a nalablabes ngem iti gagangay.”—2 Cor. 4:7.

5. Kasano ti panangtaming ni Festo iti kaso ni Pablo?

⁵ Sumagmamano nga aldaw kalpasanna, “nagtugaw [ni Festo] iti pangukoman” idiay Cesarea. b Nakatakder iti imatangna ni Pablo ken dagiti nangidarum kenkuana. Kas sungbat kadagiti awan pakaibatayanna nga akusasionda, kinuna ni Pablo: “Awan ti aniaman a basolko iti Linteg dagiti Judio wenno iti templo wenno ken Cesar.” Awan basol ti apostol isu a rumbeng a mawayawayaan. Ania ti aramiden ni Festo? Kayatna a pagustuan dagiti Judio, isu a sinaludsodna ken Pablo: “Kayatmo kadi ti mapan idiay Jerusalem ket ukomenka sadiay maipapan kadagitoy a banag?” (Ara. 25:6-9) Anian a minamaag dayta a singasing! No agsubli ni Pablo idiay Jerusalem, dagiti met laeng nangidarum ti mangukom kenkuana ket sigurado a patayenda. Iti daytoy a gundaway, napatpateg ken Festo ti saadna iti politika ngem ti pudno a hustisia. Kasta met laeng ti inaramid ti immun-una a gobernador a ni Poncio Pilato iti kaso mainaig iti  napatpateg a balud a ni Jesus. (Juan 19:12-16) Dagiti hues iti kaaldawantayo mabalin a tumulokda met iti kayat dagiti dadduma a tattao. Gapuna, ditay masdaaw no ballikugenda ti hustisia iti panangtamingda kadagiti kaso a mainaig kadagiti adipen ti Dios.

6, 7. Apay a nagapelar ni Pablo ken Cesar, ket ania nga ulidan ti impasdekna para kadagiti pudno a Kristiano ita?

⁶ Ti tarigagay ni Festo a mangay-ayo kadagiti Judio ket mabalin nga agbanag iti pannakapapatay ni Pablo. Gapuna, inusar ni Pablo ti kalinteganna kas umili ti Roma. Kinunana ken Festo: “Nakatakderak iti sanguanan ti pangukoman ni Cesar, a rumbeng a pakaukomak. Awan ti dakes nga inaramidko kadagiti Judio, ket ammom dayta. . . . Agapelarak ken Cesar!” Gagangay idi a mapatgan ti kasta nga apela. Pinasingkedan daytoy ni Festo idi kinunana: “Nagapelarka ken Cesar; mapankanto ken Cesar.” (Ara. 25:10-12) Babaen ti panagapelarna iti nangatngato a legal nga autoridad, nangipasdek ni Pablo iti ulidan a suroten dagiti pudno a Kristiano ita. No dagiti bumusbusor ket “mangpatpataud iti riribuk iti nagan ti linteg,” usaren dagiti Saksi ni Jehova dagiti legal a probision a mangidepensa iti naimbag a damag. c—Sal. 94:20.

⁷ Gapuna, kalpasan ti nasurok a dua a tawen a pannakaibaludna maigapu kadagiti krimen a saanna nga inaramid, napalubosan ni Pablo a mangidepensa iti bagina idiay Roma. Ngem sakbay ti ipapanawna, adda sabali nga agturay a mayat a makipagkita kenkuana.

8, 9. Apay a simmarungkar ni Ari Agripa idiay Cesarea?

⁸ Sumagmamano nga aldaw kalpasan a nangngeg ni Festo ti panagapelar ni Pablo ken ni Cesar, ni Ari Agripa ken ni Bernice a kabsatna ‘bimmisitada’ iti baro a gobernador. d Idi panawen dagiti Romano, nakaugalian dagiti opisial ti sumarungkar kadagiti kabbaro a naisaad a gobernador. Babaen ti panangkablaawna ken Festo, awan duadua nga ikagkagumaan ni Agripa ti mangipasdek iti nasayaat a relasion ken panaggayyem a pakagunggonaannanto.—Ara. 25:13.

⁹ Inestoria ni Festo iti ari ti maipapan ken Pablo ket imbaga ni Agripa a kayatna a mangngegan ni Pablo. Kabigatanna, nagtugaw ti dua nga agturay iti tugaw iti panangukom. Ngem ti bileg ken kinadaegda ket saanna a malab-awan dagiti sasao nga iyebkas ti balud a nakatakder iti sanguananda.—Ara. 25:22-27.

10, 11. Kasano nga impakita ni Pablo ti panagraemna ken Agripa, ken ania ti imbagana iti ari maipapan iti dati a kabibiagna?

¹⁰ Naimpusuan a nagyaman ni Pablo ken ni Ari Agripa ta dinengngegna ti panangidepensana iti bagina, ket binigbig ni Pablo nga ammo ti ari amin a kostumbre  ken pagsusupiatan dagiti Judio. Kalpasanna, dineskribir ni Pablo ti dati a kabibiagna: “Nagbiagak kas Fariseo sigun iti kaestriktuan a sekta ti panagdayawtayo.” (Ara. 26:5) Kas maysa a Fariseo, ninamnama ni Pablo ti idadateng ti Mesias. Ita, kas maysa a Kristiano, situtured nga impabigbigna a ni Jesu-Kristo daydiay nabayag nga inur-urayda. Ti makagapu a maus-usig ni Pablo iti dayta nga aldaw ket ti namnama a pannakatungpal ti kari ti Dios kadagiti ammada, banag a patien met dagiti nangidarum kenkuana. Gapu iti dayta, ad-adda a naginteres ni Agripa iti ipalawag ni Pablo. e

¹¹ Iti pananglagipna iti naulpit a panangtratona idi kadagiti Kristiano, kinuna ni Pablo: “Kombinsidoak idi a rebbeng nga ikagumaak a busoren ni Jesus a Nazareno. . . . Gapu ta napalalo ti pungtotko kadakuada [dagiti pasurot ni Kristo], indadanesko ida uray iti dadduma pay a siudad.” (Ara. 26:9-11) Saan a sinobsobraan ni Pablo ti imbagana. Adu ti makaammo iti kinaranggasna idi kadagiti Kristiano. (Gal. 1:13, 23) ‘Ania ngata ti namagbalbaliw iti daytoy a tao?’ nalabit pinampanunot ni Agripa.

12, 13. (a) Kasano a dineskribir ni Pablo ti pannakakombertena? (b) Kasano ti ‘panangkugtar ni Pablo iti tirad a pagabug’?

¹² Ti sumaruno a sasao ni Pablo ti mangipaay ti sungbat: “Agdaldaliasatak nga agpa-Damasco ta inikkandak dagiti panguluen a papadi iti autoridad a mangaramid iti dayta. Iti dalan bayat ti tengnga ti aldaw, O Ari, nakakitaak iti lawag manipud langit a naranraniag ngem ti init, ket sinilnagannak ken  dagiti kakaduak nga agdaldaliasat. Natumbakami amin iti daga ket nakangngegak iti timek a nangibaga kaniak iti Hebreo a lengguahe, ‘Saulo, Saulo, apay nga idaddadanesnak? Dangdangram ti bagim iti panangkugtarmo iti tirad a pagabug.’ Ngem kinunak: ‘Asinoka, Apo?’ Insungbat ti Apo: ‘Siak ni Jesus, nga idaddadanesmo.’” f—Ara. 26:12-15.

¹³ Sakbay daytoy a namilagruan a sirmata, ‘kinugkugtaran [ni Pablo] ti tirad a pagabug’ iti piguratibo a wagas. No kasano a ti animal a pagtrabaho madangranna ti bagina no kugtaranna ti natirad a pagabug, dinangran ni Pablo ti bagina iti naespirituan a wagas babaen ti panangkontrana iti pagayatan ti Dios. Iti dalan nga agpa-Damasco, nagparang ti napagungar a ni Jesus ken ni Pablo ket binalbaliwanna ti panagpampanunot daytoy a tao a napasnek ngem nabatad a di umiso ti kinaregtana.—Juan 16:1, 2.

14, 15. Ania ti kinuna ni Pablo mainaig kadagiti inaramidna a panagbalbaliw?

¹⁴ Talaga a nagdakkel ti nagbalbaliwan ni Pablo. Kinunana ken Agripa: “Nagtulnogak iti nakitak a sirmata manipud langit, isu a napanak nga umuna kadagiti taga-Damasco sa kadagiti taga-Jerusalem, ken iti intero a Judea, ken kadagiti met nasion ket indanonko ti mensahe nga agbabawida ken agsublida iti Dios ken ipakitada iti aramidda ti panagbabawida.” (Ara. 26:19, 20) Adu a tawen idin a tungtungpalen ni Pablo ti annongen nga inted kenkuana ni Jesu-Kristo iti daydi sirmata a napasamak iti tengnga ti aldaw. Ania dagiti resultana?  Dagidiay nangipangag iti naimbag a damag nga inkasaba ni Pablo pinagbabawyanda ti immoral ken dakes a kabibiagda ket nagserbida iti Dios. Nagbalinda a nasayaat nga umili, managtungpal iti linteg, ken mannakikappia.

¹⁵ Ngem awan ti epektona dagita kadagiti Judio a bumusbusor ken Pablo. Kinuna ni Pablo: “Daytoy ti makagapu a tiniliwdak dagiti Judio idiay templo ket pinadasdak a papatayen. Ngem gapu ta tultulongannak ti Dios, agtultuloyak agingga ita a mangilawlawag iti naimbag a damag agpadpada kadagiti nanumo ken natan-ok.”—Ara. 26:21, 22.

16. Kasanotayo a matulad ni Pablo no makisarsaritatayo kadagiti hues ken agtuturay maipapan kadagiti patpatientayo?

¹⁶ Kas pudno a Kristiano, nasken a ‘kanayon a nakasaganatayo a mangidepensa’ iti pammatitayo. (1 Ped. 3:15) No makisarsaritatayo kadagiti hues ken agtuturay maipapan kadagiti patpatientayo, mabalin a makatulong no tuladentayo ti pamay-an a pannakisarita ni Pablo kada Agripa ken Festo. No siraraem nga ibagatayo kadakuada no kasano a pinasayaat dagiti pannursuro ti Biblia ti biagtayo ken ti biag dagidiay nangipangag iti mensahetayo, mabalin a matukaytayo ti puso dagiti nangato nga opisial.

17. Ania ti reaksion ni Festo iti panangidepensa ni Pablo iti bagina, ken ania nga umasping a kababalin ti makitatayo kadagiti tattao ita?

¹⁷ Bayat a dumdumngegda iti makaguyugoy a palawag ni Pablo, impeksa dagitoy a dua nga agtuturay ti kapanunotan ken kaririknada. Imutektekam ti napasamak: “Bayat nga ibagbaga ni Pablo dagitoy kas panangidepensana iti bagina, impukkaw ni Festo: ‘Agmauyongka, Pablo! Pagmauyongennaka ti adu nga adalmo!’” (Ara. 26:24) Ti panagbugkaw ni Festo mabalin nga iparangarangna ti kababalin a kas iti kababalin dagiti tattao ita. Adu ti mangipagarup a panatiko dagidiay mangisursuro iti pudno nga ibagbaga ti Biblia. Dagiti masirib iti lubong masansan a saanda a maakseptar ti pannursuro ti Biblia maipapan iti panagungar dagiti natay.

18. Ania ti insungbat ni Pablo ken ni Festo, ket ania ti kinuna ni Agripa?

¹⁸ Ngem kastoy ti insungbat ni Pablo iti gobernador: “Saanak nga agmauyong, Madaydayaw a Festo, no di ket ibagbagak ti kinapudno ken nasimbeng ti panunotko. Ta ammo ti ari dagitoy a banag, ket nawayaak nga agsao kenkuana . . . Ari Agripa, mamatika kadi kadagiti Propeta? Ammok a mamatika. Ngem kinuna ni Agripa ken ni Pablo: ‘Dandaninakon makombinsir nga agbalin a Kristiano.’” (Ara. 26:25-28) Naimpusuan man dagita a sasao wenno saan, ti panagpalawag ni Pablo ket addaan iti dakkel nga epekto iti ari.

19. Ania ti pangngeddeng da Festo ken Agripa mainaig iti kaso ni Pablo?

¹⁹ Kalpasanna, timmakder da Agripa ken Festo, kayatna a sawen, nalpasen ti panangdengngegda ken Pablo. “Ibagbagada bayat a rumrummuarda: ‘Awan ti inaramid daytoy a tao a maikari iti ipapatay wenno pannakaibalud.’ Kinuna pay ni Agripa ken ni Festo: ‘Nawayawayaan koman daytoy a tao no saan a nagapelar ken Cesar.’” (Ara. 26:31, 32) Ammoda nga awan ti basol ti lalaki a naisaklang kadakuada. Nalabit nasaysayaat itan ti panangmatmatda kadagiti Kristiano.

20. Ania dagiti resulta ti panagpalawag ni Pablo kadagiti nangato nga opisial?

²⁰ Agparang nga awan kadagitoy a nabileg nga agtuturay iti daytoy a salaysay ti nangawat iti naimbag a damag maipapan iti Pagarian ti Dios. Nainsiriban kadi ti pannakaisaklang ni Pablo kadagitoy a lallaki? Ti sungbat ket wen. No saan a naipan ni Pablo kadagiti “gobernador ken ari” ti Judea, saanna koma a nakasabaan dagiti opisial ti Roma a nalabit saan pay idi a nakaskasabaan. (Luc. 21:12, 13) Maysa pay, dagiti kapadasan ken ti kinamatalekna iti sidong ti pannubok pinaregtana dagiti kakabsatna iti pammati.—Fil. 1:12-14.

21. Ania dagiti nasayaat a resultana no itultuloytayo nga ikasaba ti Pagarian?

²¹ Kasta met laeng ita. No itultuloytayo nga ikasaba ti Pagarian iti laksid dagiti suot ken ibubusor, mabalin nga agapittayo kadagiti nasayaat a resulta. Mabalin a makasabaantayo dagiti opisial a nalabit narigat a madanon. No simamatalek nga agibturtayo, mabalin a mapabileg dagiti padatayo a Kristiano, iti kasta, ad-adda a tumuredda a mangipaay iti naan-anay a panangsaksi maipapan iti Pagarian ti Dios.